NAUKA O KARZE 07.12.2011
Zasady wykonywania kary 25 lat pozbawienia wolności i kary dożywotniego pozbawienia wolności są podobne do zasad terminowego pozbawienia wolności.
Odrębności co do zasad wykonywania kary dożywotniego pozbawienia wolności:
Skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności osadza się w zakładzie karnym typu zamkniętego (artykuł 88 § 5 Kodeksu Karnego Wykonawczego).
W czasie osadzenia może on wykonywać pracę tylko na terenie zakładu karnego (artykuł 121 § 10 Kodeksu Karnego Wykonawczego).
Przeniesienie oskarżonego do zakładu typu półotwartego może nastąpić po odbyciu co najmniej 15 lat kary. Natomiast przeniesienie do zakładu karnego typu otwartego może nastąpić po odbyciu co najmniej 20 lat tejże kary.
Skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności nie może uzyskać zezwolenia na udział w konsultacjach i zdawanie egzaminów poza zakładem karnym (artykuł 131 § 3 Kodeksu Karnego Wykonawczego).
Dopiero po odbyciu przez skazanego co najmniej 15 lat kary może on uzyskać dwie nagrody: zezwolenie na widzenie bez dozoru poza obrębem zakładu karnego z osobą najbliższą lub osobą godną zaufania na okres nieprzekraczający jednorazowo 30 godzin oraz zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru na okres nieprzekraczający 14 dni.
Od 1995 r. można zauważyć sukcesywny wzrost wymierzania kar dożywotniego pozbawienia wolności. W 1995 r. nie odnotowano żadnego orzeczenia tejże kary.
Wykonywanie kary 25 lat pozbawienia wolności odbywa się w zakładach karnych typu zamkniętego. Obostrzeń tej kary, w porównaniu z karą dożywotniego pozbawienia wolności, jest znacznie więcej.
Terminowa kara pozbawienia wolności (do lat 15) jest karą zawierającą największy stopień dolegliwości. Ograniczenie wolności przejawia się w życiu codziennym w zakładzie karnym w różnych formach:
Narzucona dyscyplina,
Przymusowa integracja środowiskowa,
Ograniczona możliwość dysponowania wolnym czasem,
Przymusowa praca,
Uregulowany czas dnia.
Kara pozbawienia wolności zaspokaja społeczne poczucie sprawiedliwości, zwłaszcza w przypadku czynów o wysokim stopnie społecznej szkodliwości. Na etapie zagrożenia wskazuje na szczególną ochronę dóbr najistotniejszych dla człowieka. Na etapie orzekania można mówić o prewencji generalnej pozytywnej, ponieważ orzeczenie tej kary utwierdza społeczeństwo w przekonaniu, iż prawo jest egzekwowane. Na etapie wykonywania pełni funkcję izolacyjną, szczególnie w sytuacjach orzekania na dłuższy okres czasu. Oprócz pozytywnych funkcji pozbawienia wolności można wskazać także funkcje negatywne: utrwalenie postaw antyspołecznych (dewiacyjnych) oraz demoralizacja.
System celkowy powstał w 1731 r. Polegał on na całkowitej izolacji skazanego. W jego miejsce pojawił się system milczenia – więźniowie pracowali w grupie w milczeniu, zaś w nocy zamykano ich w odosobnieniu. W systemie angielskim natomiast kara odbywana była etapami: odosobnienie, wspólna praca, warunkowe zwolnienie. Spotkał się on z aprobatą polskich karnistów.
Cel wykonywania kary pozbawienia wolności określony jest w artykuł 67 Kodeksu Karnego Wykonawczego. Należy przy tym zwrócić na poprawę skazanego i ochronę społeczeństwa.
Zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych prowadzone jest w miarach określonych w ustawie systemów wykonywania kary w różnych rodzajach zakładów karnych oraz w różnych typach zakładów karnych.
Rodzaje zakładów karnych:
Dla młodocianych – jednostka typu specjalnego dla skazanych poniżej 21 roku życia, wyjątkowo dla skazanych poniżej 24 roku życia,
Dla odbywających karę po raz pierwszy – odbywają tam kary wszyscy ci skazani, których nie kwalifikuje się do pozostałych rodzajów zakładów karnych,
Dla recydywistów penitencjarnych – ich profil określa artykuł 86 Kodeksu Karnego Wykonawczego,
Dla odbywających karę aresztu wojskowego.
Zakłady karne mogą być organizowane jako zakłady typu:
Otwartego,
Półotwartego,
Zamkniętego.
Różni je stopień zabezpieczenia, izolacji skazanych oraz zakres praw i obowiązków w zakresie poruszania się w zakładzie karnym i poza jego obrębem.
Systemy wykonywania kary pozbawienia wolności:
System programowego oddziaływania – określany mianem resocjalizacyjnego, u jego podstaw znajduje się założenie, iż skoro skazany dobrowolnie popełnił przestępstwo to dobrowolnie też podejmie działania resocjalizacyjne,
System terapeutyczny – odbywają tu karę skazani z zaburzeniami psychicznymi, z zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeni umysłowo, uzależnieni od alkoholu i innych środków odurzających,
System zwykły – cała reszta chołoty.
Sądowy wymiar kary zwany też sędziowskim wymiarem kary, to określenie wymiaru kary, także środka karnego, poddania sprawcy próbie, wobec sprawcy konkretnego przestępstwa uznanego winnym w procesie karnym. Następuje ono w granicach ustawowego zagrożenia, przy uwzględnieniu wskazanych w ustawie zasad i dyrektyw wymiaru kary i innych środków karnych. Granice ustawowego zagrożenia mogą występować w znaczeniu wąskim (ramy kary wskazane w części szczególnej Kodeksu Karnego) czy szerokim (wszystkie konsekwencje karne, jakie sąd może orzec wobec sprawcy).
Zasady sądowego wymiaru kary można podzielić na:
Konstytucyjne – mają nie tyle kodeksowy charakter, lecz wynikają z konstytucji i ratyfikowanych umów międzynarodowych:
Zasada poszanowania godności człowieka (artykuł 30 Konstytucji),
Zakaz stosowania tortur i okrutnego traktowania (artykuł 40 Konstytucji),
Zasada równego traktowania przez władze publiczne (artykuł 32 ust. 1 Konstytucji),
Proporcjonalność w ograniczeniu zakresu korzystania z konstytucyjnych praw i wolności (artykuł 31 ustęp 3 Konstytucji),
Kodeksowe – wszystkie reguły dotyczące wyboru reakcji karnej oraz jej intensywności, mające podstawę w Kodeksie Karnym,
Zasada swobodnego uznania sądu w granicach ustawy co do rodzaju i rozmiaru sankcji karnej – zasada swobodnego uznania sędziowskiego, artykuł 53 Kodeksu Karnego, wiąże się ona z konstytucyjnie określoną niezawisłością sędziowską, oznacza, iż nikt nie ma prawa wywierać nacisków na sędziego lub w inny sposób oddziaływać na wymierzane wyroki,
Zasada indywidualizacji sankcji karnej – indywidualizacja kar i środków karnych, artykuł 55 Kodeksu Karnego, w szerokim znaczeniu wyraża nakaz dostosowania kary do stopnia winy indywidualnego sprawcy, a także ograniczenia negatywnych konsekwencji skazania wyłącznie do osoby skazanego,
Zakaz wymierzania sankcji karnej przekraczającej stopniem swojej dolegliwości stopień winy przypisany sprawcy przestępcy – inaczej zasada winy, artykuł 53 Kodeksu Karnego, to zakaz o charakterze bezwzględnym, wyraża się w nim limitująca funkcja winy, stopień winy wyznacza nieprzekraczalną granicę dolegliwości kary,
Zasada oznaczoności orzeczonych kar i środków karnych – artykuł 53 Kodeksu Karnego,
Zasada względnej oznaczoności środków zabezpieczających – artykuł 53 Kodeksu Karnego,
Zakaz orzekania niewykonalnej kary grzywny i ograniczenia wolności,
Zasada zaliczania faktycznego pozbawienia wolności na poczet orzeczonych kar – artykuł 63 Kodeksu Karnego.