NAUKA O KARZE 21.12.2011
Zakaz orzekania niewykonalnej grzywny i kary ograniczenia wolności zawiera artykuł 58 § 2 Kodeksu Karnego. Wymierzając karę sąd musi brać pod uwagę racjonalność. Obowiązuje on zarówno w przypadku grzywny samoistnej, kumulatywnej czy fakultatywnej, jak również obligatoryjnej. Zakaz orzekania kary ograniczenia wolności zawiera artykuł 58 § 2a Kodeksu Karnego.
Zasada zaliczania faktycznego pozbawienia wolności na poczet orzeczonych kar oznacza, że dolegliwość związana z faktycznym pozbawieniem wolności została wyrównana przez zaliczenie jej na poczet orzeczonej kary. Zawiera ja artykuł 63 § 1 Kodeksu Karnego. Możliwe jest ono zarówno w przypadku orzeczenia kary pozbawienia wolności oraz kar nieizolacyjnych. Uzupełnieniem tych zasad jest artykuł 417 Kodeksu Postępowania Karnego. Na poczet tej kary zalicza się każde, rzeczywiste pozbawienie wolności: tymczasowe aresztowanie, zatrzymanie, zatrzymanie przez organy obcego państwa poza granicami RP, umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, pobyt w schronisku dla nieletnich, zatrzymanie w celu pobrania krwi na zbadanie zawartości alkoholu, zatrzymanie przez dłuższy czas w jednostce policyjnej, krótkotrwałe zatrzymanie związane z ujęciem lub zatrzymaniem, oczekiwanie na przyjazd pojazdu policyjnego, który ma dostarczyć sprawcę do miejsca przeznaczenia.
Dyrektywy wymiaru kary rozumiemy zawarte w ustawie wskazania, którymi sąd ma obowiązek kierować się przy wymiarze kary i środków karnych. Główną ich funkcją jest zapewnienie realizacji celów kary i środków karnych przyjętych w danym systemie prawnym. Dotyczą zarówno wyborów rodzaju kary, jak i konkretnej wielkości kary. Dzielą się one na dwie grupy:
Dyrektywy ogólne – mające zastosowanie do wszystkich kar i środków o charakterze penalnych stosowanych wobec sprawcy przestępstwa,
Dyrektywa prewencji indywidualnej – artykuł 53 § 1 Kodeksu Karnego określa, iż sąd wymierzając karę musi brać pod uwagę cele zapobiegawcze (ukierunkowanie kary na zapobieżenie popełnieniu przez sprawcę kolejnego przestępstwa; ma ona uświadamiać sprawcy, że naruszył obowiązujące normy społeczne; poprzez swoją dolegliwość ma zniechęcić sprawcę do popełnienia przez sprawcę przestępstw w przyszłości; ma działać na sprawcę odstraszająco; ma ona w sposób symboliczny uświadomić sprawcy rozmiar wyrządzonej szkody) i wychowawcze (dążenie do zmiany postawy sprawcy wobec wartości chronionych przez prawo; ma ona doprowadzić do kształcenia dojrzałości; utożsamiany jest on z resocjalizacją sprawcy; obejmuje ona m.in.: terapię, oddziaływanie przez pracę, wdrożenie sprawcy do wykonywania ciążących na nim obowiązków, wydobycie się z nałogów, nabycie umiejętności przeciwstawiania się negatywnym wpływom środowiska),
Dyrektywa prewencji ogólnej – również formułuje ją artykuł 63 § 1 Kodeksu Karnego jako kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa; przez pojęcie prewencji ogólnej rozumie się powstrzymujące oddziaływanie kary na inne osoby aniżeli sprawca; owo oddziaływanie może być realizowane na dwóch płaszczyznach – przez odstraszanie, czyli oddziaływanie na sferę emocjonalną potencjalnych sprawców czynów zabronionych (prewencja negatywna) oraz przez wzmocnienie poczucia obowiązywania norm prawnych oraz wartości społecznych (prewencja pozytywna); w artykule 63 § 1 Kodeksu Karnego mamy do czynienia z prewencją pozytywną, typową dla demokratycznych systemów prawa karnego,
Dyrektywa zadośćuczynienia pokrzywdzonemu – sąd wymierzając karę powinien wymierzyć ją w wymiarze takim, by umożliwić pokrzywdzonemu dochodzenie swoich roszczeń,
Dyrektywa uwzględniająca stopień społecznej szkodliwości – musi być ona uwzględniania obok innych dyrektyw, nie ma charakteru nadrzędnego,
Dyrektywy szczególne – dotyczą określonych kategorii sprawców czy poszczególnych kar lub środków karnych.
Dyrektywa wymiaru kary względem sprawców nieletnich i młodocianych – artykuł 54 § 1 Kodeksu Karnego określa, że wymierzając karę wobec nieletniego czy młodocianego uwzględnia fakt, by sprawcę wychować,
Dyrektywa wymiaru kary pozbawienia wolności bezwarunkowego zawieszenia wykonywania – artykuł 58 § 1 Kodeksu Karnego.
Ze zbiegiem przestępstw mamy do czynienia w sytuacji, gdy jedna osoba popełniła co najmniej 2 przestępstwa. Wielość przestępstw oparta jest na wielości czynów. Można mówić o:
Pozornym zbiegu przestępstw – sytuacja, gdy na pierwszy rzut oka wydaje się, że sprawca popełnił wiele przestępstw, a w rzeczywistości popełnił jedno przestępstwo; wielość czynów w znaczeniu naturalnym nie przekłada się na wielość czynów zabronionych, pomimo wielu czynów dochodzi tu do jednokrotnej realizacji znamion typu czynu zabronionego; w jego ramach wymienia się następujące grupy przestępstw:
Dwuaktowe – do opisu czynu zabronionego wprowadzone są dwie osobne czynności, których realizacja warunkuje dokonanie czynu zabronionego, np. rozbój,
Zbiorowe – dla realizacji znamion konieczna jest powtarzalność zachowań, np. niealimentacja,
Złożone – grupa przestępstw, do dokonania których jest konieczna realizacja znamion czasownikowych,
Czyn ciągły.
Pomijalnym zbiegu przestępstw,
Realnym zbiegu przestępstw – zachodzi, gdy sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok chociażby nieprawomocny, co do jednego z nich; można tu mówić o:
Zbiegu jednorodnym – zachodzi w sytuacji, kiedy sprawca popełnia przestępstwa kwalifikowane na podstawie tego samego typu czynu zabronionego; konsekwencją jest wymierzenie kary łącznej,
Zbiegu różnorodnym – sprawca wieloma czynami zrealizował znamiona wielu typów czynu zabronionych; konsekwencją będzie wymierzenie kary łącznej lub wyroku łącznego.
Kara łączna odbywa się w dwóch etapach. Wpierw wymierza się kary jednostkowe, a następnie wymierza się karę łączną. Systemy wymiary kary łącznej:
System kumulacji kar – polega on na zsumowaniu wszystkich wymierzonych kar jednostkowych i wykonaniu jednej skumulowanej,
System absorpcji kar – kara najsurowsza pochłania kary łagodniejsze i tylko ta kara najsurowsza podlega wykonaniu
System asperacji kar – wymierza się karę najsurowszą i jest ona odpowiednio zaostrzona,
Systemy mieszane:
Redukcyjny – sumuje się, a następnie obniża się karę,
Wykorzystujący elementy asperacji,