NAUKA O KARZE 09.11.2011

Systematyka kar i środków karnych dokonywana przez naukę prawa karnego ma na celu ich uszeregowanie, uporządkowanie.

Głównym wykładnikiem wagi przestępstwa były kary zasadnicze. Mogły być orzekane w sposób samoistny. Obok niej można było orzec karę dodatkową. Pod koniec XIX wieku pojawiły się dodatkowe środki karne – wychowawcze i poprawcze. Wiążę się to z opracowaniem zasad odpowiedzialności osób nieletnich.

Podział kar zasadniczych:

• Izolacyjne – kara pozbawienia wolności,

• Nieizolacyjne – kara grzywny i kara ograniczenia wolności,

• Podstawowe – kara pozbawienia wolności, kara ograniczenia wolności, kara grzywny,

• Wyjątkowe – kara śmierci, kara 25 lat pozbawienia wolności.

Systematyka kodeksowa opiera się na ustawie, zaś systematyka naukowa ma swoje oparcie w doktrynie prawa karnego. Pełnią one funkcję porządkową, informacyjną. Wyraża więc swoiste dyrektywy sędziowskiego wymiaru kary. Układ kar może wskazać zdanie doktryny w sprawie dolegliwości kary czy środka karnego.

Kodeks Makarewicza (z 1932 r.) przewidywał kary zasadnicze oraz kary dodatkowe. Każde z nich były osobno usystematyzowane.

Karami zasadniczymi w kodeksie Makarewicza były:

• Kara śmierci,

• Kara więzienia (od 6 miesięcy do 15 lat),

• Kara aresztu (od 1 miesiąca do 5 lat),

• Kara grzywny (wymierzana samoistnie lub kumulatywnie).

Kary dodatkowe w kodeksie Makarewicza to:

• Utrata obywatelskich praw honorowych,

• Utrata praw wykonywania zawodu,

• Przepadek przedmiotów majątkowych i narzędzi,

• Utrata praw rodzicielskich i opiekuńczych,

• Publikacja wyroku w prasie.

Kodeks Makarewicza obowiązywał do 1 stycznia 1970 r. Dokonywano bardzo wielu nowelizacji, zaś po II wojnie światowej najczęściej dokonywano ich w ramach dodatkowych ustaw, a więc poza kodeksem karnym (uszczypliwi mogliby stwierdzić, że te dokonywano ich poza granicami naszego zacnego PRLowskiego kraju - przyp. autora). Nowy kodeks przewidywał, iż kara dodatkowa mogła być bardziej dotkliwsza, aniżeli kara zasadnicza.

Karami zasadniczymi kodeksu z 1969 r. była kara:

• Podstawowe

• Pozbawienia wolności,

• Ograniczenia wolności – zamiast krótkotrwałego pozbawienia wolności,

• Grzywny,

• Wyjątkowe

• Śmierci – od 1995 r. zamiast niej wprowadzono karę dożywotniego pozbawienia wolności,

• 25 lat pozbawienia wolności.

Karami dodatkowymi w myśl kodeksu z 1969 r. były:

• Pozbawienie praw publicznych,

• Pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych,

• Pozbawienie praw zajmowania określonego stanowiska,

• Pozbawienie prawa prowadzenia pojazdów mechanicznych,

• Konfiskata majątku,

• Przepadek rzeczy,

• Podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Kodeks karny z 1997 r. utrzymał odrębność katalogu kar – podział na kary (w miejsce kar zasadniczych) i środków karnych (w miejsce kar dodatkowych). Środki karne w znaczeniu szerszym obejmują wszystkie oparte na stwierdzeniu winy sprawcy przestępstwa przewidziane przez prawo karne za czyn przestępny. W znaczeniu węższym to środki niezaliczane do kar. Obecnie uregulowane je w artykule 39 Kodeksu Karnego. Wymienia się 13 środków karnych, ich podział:

• dominującej funkcji prewencyjnej

• Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych,

• Zakaz zajmowania określonego stanowiska,

• Zakaz opuszczania miejsca,

• dominującej funkcji represyjnej

• Pozbawienie praw publicznych,

• Świadczenie pieniężne,

• dominującej funkcji kompensacyjnej,

• Obowiązek naprawienia szkody,

• Zadośćuczynienie,

• Wymierne w czasie – zróżnicowane; od roku do 10 lat, od roku do 15 lat oraz od lat 2 do 6,

• Bezterminowe – na zawsze,

• Doraźne – jednorazowe.