NAUKA O KARZE 09.11.2011
Systematyka kar i środków karnych dokonywana przez naukę prawa karnego ma na celu ich uszeregowanie, uporządkowanie.
Głównym wykładnikiem wagi przestępstwa były kary zasadnicze. Mogły być orzekane w sposób samoistny. Obok niej można było orzec karę dodatkową. Pod koniec XIX wieku pojawiły się dodatkowe środki karne – wychowawcze i poprawcze. Wiążę się to z opracowaniem zasad odpowiedzialności osób nieletnich.
Podział kar zasadniczych:
Izolacyjne – kara pozbawienia wolności,
Nieizolacyjne – kara grzywny i kara ograniczenia wolności,
Podstawowe – kara pozbawienia wolności, kara ograniczenia wolności, kara grzywny,
Wyjątkowe – kara śmierci, kara 25 lat pozbawienia wolności.
Systematyka kodeksowa opiera się na ustawie, zaś systematyka naukowa ma swoje oparcie w doktrynie prawa karnego. Pełnią one funkcję porządkową, informacyjną. Wyraża więc swoiste dyrektywy sędziowskiego wymiaru kary. Układ kar może wskazać zdanie doktryny w sprawie dolegliwości kary czy środka karnego.
Kodeks Makarewicza (z 1932 r.) przewidywał kary zasadnicze oraz kary dodatkowe. Każde z nich były osobno usystematyzowane.
Karami zasadniczymi w kodeksie Makarewicza były:
Kara śmierci,
Kara więzienia (od 6 miesięcy do 15 lat),
Kara aresztu (od 1 miesiąca do 5 lat),
Kara grzywny (wymierzana samoistnie lub kumulatywnie).
Kary dodatkowe w kodeksie Makarewicza to:
Utrata obywatelskich praw honorowych,
Utrata praw wykonywania zawodu,
Przepadek przedmiotów majątkowych i narzędzi,
Utrata praw rodzicielskich i opiekuńczych,
Publikacja wyroku w prasie.
Kodeks Makarewicza obowiązywał do 1 stycznia 1970 r. Dokonywano bardzo wielu nowelizacji, zaś po II wojnie światowej najczęściej dokonywano ich w ramach dodatkowych ustaw, a więc poza kodeksem karnym (uszczypliwi mogliby stwierdzić, że te dokonywano ich poza granicami naszego zacnego PRLowskiego kraju - przyp. autora). Nowy kodeks przewidywał, iż kara dodatkowa mogła być bardziej dotkliwsza, aniżeli kara zasadnicza.
Karami zasadniczymi kodeksu z 1969 r. była kara:
Podstawowe
Pozbawienia wolności,
Ograniczenia wolności – zamiast krótkotrwałego pozbawienia wolności,
Grzywny,
Wyjątkowe
Śmierci – od 1995 r. zamiast niej wprowadzono karę dożywotniego pozbawienia wolności,
25 lat pozbawienia wolności.
Karami dodatkowymi w myśl kodeksu z 1969 r. były:
Pozbawienie praw publicznych,
Pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych,
Pozbawienie praw zajmowania określonego stanowiska,
Pozbawienie prawa prowadzenia pojazdów mechanicznych,
Konfiskata majątku,
Przepadek rzeczy,
Podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Kodeks karny z 1997 r. utrzymał odrębność katalogu kar – podział na kary (w miejsce kar zasadniczych) i środków karnych (w miejsce kar dodatkowych). Środki karne w znaczeniu szerszym obejmują wszystkie oparte na stwierdzeniu winy sprawcy przestępstwa przewidziane przez prawo karne za czyn przestępny. W znaczeniu węższym to środki niezaliczane do kar. Obecnie uregulowane je w artykule 39 Kodeksu Karnego. Wymienia się 13 środków karnych, ich podział:
dominującej funkcji prewencyjnej
Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych,
Zakaz zajmowania określonego stanowiska,
Zakaz opuszczania miejsca,
dominującej funkcji represyjnej
Pozbawienie praw publicznych,
Świadczenie pieniężne,
dominującej funkcji kompensacyjnej,
Obowiązek naprawienia szkody,
Zadośćuczynienie,
Wymierne w czasie – zróżnicowane; od roku do 10 lat, od roku do 15 lat oraz od lat 2 do 6,
Bezterminowe – na zawsze,
Doraźne – jednorazowe.