ERGONOMIA

ERGONOMIA

OPRACOWA

OPRACOWA

Ł

Ł

Dr in

Dr in

ż

ż

. Zygmunt Dziechciowski

. Zygmunt Dziechciowski

WPROWADZENIE

WPROWADZENIE

Podczas prac archeologicznych w Abu Hureyra (dzisiejsza p

Podczas prac archeologicznych w Abu Hureyra (dzisiejsza p

ó

ó

ł

ł

nocna Syria),

nocna Syria),

prowadzonych przez Andrew M.T Moor

prowadzonych przez Andrew M.T Moor

’

’

a (1972

a (1972

–

–

73), odkryto szcz

73), odkryto szcz

ą

ą

tki szkielet

tki szkielet

ó

ó

w 162

w 162

os

os

ó

ó

b z dw

b z dw

ó

ó

ch osad. Analiza ko

ch osad. Analiza ko

ś

ś

ci kobiet ujawni

ci kobiet ujawni

ł

ł

a zmiany zwi

a zmiany zwi

ą

ą

zane z obci

zane z obci

ąż

ąż

eniem

eniem

czynno

czynno

ś

ś

ciami roboczymi. Codzienna wielogodzinna, monotypowa praca po

ciami roboczymi. Codzienna wielogodzinna, monotypowa praca po

legaj

legaj

ą

ą

ca

ca

na ucieraniu ziarna na

na ucieraniu ziarna na

ż

ż

arnach siod

arnach siod

ł

ł

owych odbywa

owych odbywa

ł

ł

a si

a si

ę

ę

w pozycji kl

w pozycji kl

ę

ę

cz

cz

ą

ą

cej i

cej i

pochylonej.

pochylonej.

Powodowa

Powodowa

ł

ł

o to znaczne zmiany zwyrodnieniowe

o to znaczne zmiany zwyrodnieniowe

w dolnym odcinku kr

w dolnym odcinku kr

ę

ę

gos

gos

ł

ł

upa l

upa l

ę

ę

d

d

ź

ź

wiowego,

wiowego,

stawu

kolanowego

oraz

palucha.

Z

kolei

stawu

kolanowego

oraz

palucha.

Z

kolei

przenoszenie ci

przenoszenie ci

ęż

ęż

ar

ar

ó

ó

w na g

w na g

ł

ł

owie powodowa

owie powodowa

ł

ł

o

o

zmiany w pierwszym kr

zmiany w pierwszym kr

ę

ę

gu szyjnym.

gu szyjnym.

WPROWADZENIE

WPROWADZENIE

W ostatnim czasie obserwujemy kolejn

ą

rewolucj

ę

w rozwi

ą

zaniach stanowisk i

procesów pracy. Komputeryzacja, zwi

ę

kszaj

ą

c ograniczone poprzednio mo

ż

liwo

ś

ci

sterowania i realizacji procesów pracy, nasiliła jednocze

ś

nie

monotoni

ę

pracy

,

obci

ąż

enie narz

ą

du wzroku

i

obci

ąż

enie statyczne

zwi

ą

zane z wymuszon

ą

pozycj

ą

siedz

ą

c

ą

oraz przeci

ąż

enie niektórych grup mi

ęś

ni.

Ale po co tak

Ale po co tak

…

…

WPROWADZENIE

WPROWADZENIE

…

…

jak mo

jak mo

ż

ż

na tak

na tak

☺

☺

☺

☺

☺

☺

☺

☺

, bo

, bo

„

„

Mater artium necessitas

Mater artium necessitas

”

”

czyli

czyli

„

„

Potrzeba jest matk

Potrzeba jest matk

ą

ą

wynalazk

wynalazk

ó

ó

w

w

”

”

WPROWADZENIE

WPROWADZENIE

Wszystkim zagro

Wszystkim zagro

ż

ż

eniom i uci

eniom i uci

ąż

ąż

liwo

liwo

ś

ś

ciom nieod

ciom nieod

ł

ą

ł

ą

cznie towarzyszy

cznie towarzyszy

STRES

STRES

wszechogarniaj

wszechogarniaj

ą

ą

cy pracownik

cy pracownik

ó

ó

w staraj

w staraj

ą

ą

cych si

cych si

ę

ę

by

by

ć

ć

najlepszymi, aby utrzyma

najlepszymi, aby utrzyma

ć

ć

pozycj

pozycj

ę

ę

w pracy, albo prac

w pracy, albo prac

ę

ę

w og

w og

ó

ó

le. Kiedy za

le. Kiedy za

ś

ś

stres jest zbyt wielki, pozostaje

stres jest zbyt wielki, pozostaje

bierno

bierno

ść

ść

, ucieczka w alkohol, czy

, ucieczka w alkohol, czy

ś

ś

wiat

wiat

„

„

cudownych

cudownych

”

”

pigu

pigu

ł

ł

ek.

ek.

WPROWADZENIE

WPROWADZENIE

Tak wi

Tak wi

ę

ę

c, ogromny post

c, ogromny post

ę

ę

p techniki nie rozwi

p techniki nie rozwi

ą

ą

za

za

ł

ł

problem

problem

ó

ó

w bezpiecze

w bezpiecze

ń

ń

stwa i ochrony

stwa i ochrony

zdrowia w

zdrowia w

ś

ś

rodowisku pracy. Przeni

rodowisku pracy. Przeni

ó

ó

s

s

ł

ł

jedynie punkt ci

jedynie punkt ci

ęż

ęż

ko

ko

ś

ś

ci zagro

ci zagro

ż

ż

e

e

ń

ń

fizycznych,

fizycznych,

chemicznych i py

chemicznych i py

ł

ł

owych na psychofizyczne i biologiczne.

owych na psychofizyczne i biologiczne.

Ochrona pracy musi teraz postawi

Ochrona pracy musi teraz postawi

ć

ć

w centrum swoich zainteresowa

w centrum swoich zainteresowa

ń

ń

cz

cz

ł

ł

owieka wraz z jego ograniczonymi mo

owieka wraz z jego ograniczonymi mo

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ciami psychofizycznymi w

ciami psychofizycznymi w

ś

ś

rodowisku pracy.

rodowisku pracy.

WPROWADZENIE

WPROWADZENIE

Mo

Mo

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ci te wynikaj

ci te wynikaj

ą

ą

z ogranicze

z ogranicze

ń

ń

, jakie stawiaj

, jakie stawiaj

ą

ą

organizmowi cz

organizmowi cz

ł

ł

owieka wymagania

owieka wymagania

homeostazy

, tzn. zachowania sta

, tzn. zachowania sta

ł

ł

o

o

ś

ś

ci

ci

ś

ś

rodowiska wewn

rodowiska wewn

ę

ę

trznego organizmu,

trznego organizmu,

okre

okre

ś

ś

lonej takimi parametrami, jak np. temperatura wewn

lonej takimi parametrami, jak np. temperatura wewn

ę

ę

trzna, czy pH krwi. Sta

trzna, czy pH krwi. Sta

ł

ł

o

o

ść

ść

tych parametr

tych parametr

ó

ó

w we wn

w we wn

ę

ę

trzu organizmu warunkuje prawid

trzu organizmu warunkuje prawid

ł

ł

owy przebieg proces

owy przebieg proces

ó

ó

w

w

biomechanicznych i enzymatycznych istotnych dla zachowania zdrow

biomechanicznych i enzymatycznych istotnych dla zachowania zdrow

ia i

ia i

ż

ż

ycia.

ycia.

ERGONOMIA

ERGONOMIA

Definicja, przedmiot i zakres ergonomii.

Definicja, przedmiot i zakres ergonomii.

Ergonomia jako wiedza interdyscyplinarna.

Ergonomia jako wiedza interdyscyplinarna.

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Geneza i nazwa

Geneza i nazwa

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

Geneza i nazwa

Geneza i nazwa

Nazwa

stosunkowo

młodej

dyscypliny

naukowej, jak

ą

jest ergonomia, etymologicznie

wywodzi si

ę

z dwóch greckich słów: ergon

praca oraz nomos prawo, zasada.

Potrzeb

ę

rozwijania tej nowej dyscypliny oraz

jej nazw

ę

zaproponował po raz pierwszy w

ś

wiecie – polski przyrodnik, prof. Wojciech

Bogumił Jastrz

ę

bowski, drukuj

ą

c w 1857 r. w

czterech kolejnych numerach (od nr 29 do nr
32) pozna

ń

skiego czasopisma „Przyroda i

Przemysł”

obszern

ą

prac

ę

pt.:

„Rys Ergonomji czyli Nauki o Pracy, opartej na
prawdach poczerpni

ę

tych z Nauki Przyrody”.

Etymologia (stgr.

ἐτυµολογία

) –

dział

j

ę

zykoznawstwa

badaj

ą

cy pochodzenie wyrazów, zmiany ich znaczenia i formy w

miar

ę

upływu czasu.

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

Geneza i nazwa

Geneza i nazwa

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Geneza i nazwa

Geneza i nazwa

Problemy wynikaj

ą

ce z "niedopasowania" techniki do człowieka pojawiły si

ę

w

sposób wyra

ź

ny dopiero na pocz

ą

tku XX wieku, w okresie intensywnego

uprzemysławiania niektórych dziedzin wytwórczo

ś

ci (głównie: włókiennictwa,

hutnictwa, górnictwa, budowy maszyn). Idea maksymalizacji zysku
doprowadziła do traktowania człowieka jako "dodatku do maszyny", a przy tym
– mało sprawnego, zawodnego, wymagaj

ą

cego nadzoru i przymusu.

Rys. 1. Przemysł włókienniczy

Rys. 2. Przemysł górniczy

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

Geneza i nazwa

Geneza i nazwa

W okresie II wojny

ś

wiatowej nasycenie technik

ą

ka

ż

dego przejawu ludzkiej

działalno

ś

ci, a szczególnie pracy, oraz konieczno

ść

intensyfikacji produkcji na

potrzeby wojenne spowodowały,

ż

e liczne przypadki niedostosowania

urz

ą

dze

ń

technicznych do mo

ż

liwo

ś

ci człowieka–operatora miały przebieg

drastyczny, powoduj

ą

c wiele szkód, urazów i

ś

mierci. Prowadzenie

systematycznych, naukowych bada

ń

nad prac

ą

ludzk

ą

, wspomagan

ą

przez

technik

ę

, stało si

ę

konieczno

ś

ci

ą

.

W 1949 r. w Wielkiej Brytanii powstało pierwsze w

ś

wiecie Towarzystwo

Bada

ń

Ergonomicznych (Ergonomic Research Society, ERS). W 1957 r., w

100 lat po opublikowaniu pracy W. Jastrz

ę

bowskiego, w USA powołano

Towarzystwo Czynnika Ludzkiego (Human Factors Society, HFS).

W nast

ę

pnych latach w wielu pa

ń

stwach powstały lokalne towarzystwa

zajmuj

ą

ce si

ę

badaniami ergonomicznymi, a w 1959 r. w Oxfordzie odbyła si

ę

pierwsza mi

ę

dzynarodowa konferencja, na której powołano Mi

ę

dzynarodowe

Stowarzyszenie Ergonomiczne (International Ergonomics Association, IEA).
W 1977 r. zawi

ą

zano Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, PTErg, które jest

członkiem IEA.

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

Definicja, przedmiot i zakres

Definicja, przedmiot i zakres

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

Definicja, przedmiot i zakres

Definicja, przedmiot i zakres

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

Definicja, przedmiot i zakres

Definicja, przedmiot i zakres

Mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

nast

ę

puj

ą

ce elementy pojawiaj

ą

ce si

ę

w ró

ż

nych definicjach

ergonomii:

• jest to nauka stosowana (w odró

ż

nieniu od nauk teoretycznych) dlatego,

ż

e

tematyka bada

ń

wynika z zapotrzebowania praktycznego, a dorobek naukowy mo

ż

e i

powinien by

ć

weryfikowany przez zaprojektowanie i zrealizowanie zmian w zastanej

rzeczywisto

ś

ci,

• charakteryzuje si

ę

humanocentryzmem, tzn. ocena rozwi

ą

za

ń

technicznych i

organizacyjnych, zwi

ą

zanych ze współdziałaniem człowieka i

ś

rodków technicznych,

dokonywana jest przy zało

ż

eniu,

ż

e dobro (dobrostan) człowieka musi by

ć

traktowane

priorytetowo w stosunku do kryteriów technicznych lub ekonomicznych, co w
kontek

ś

cie in

ż

ynierskim przekłada si

ę

na zasad

ę

, zgodnie z któr

ą

technik

ę

nale

ż

y

dostosowa

ć

(doprojektowa

ć

, dopasowa

ć

) do człowieka, a człowieka do techniki –

jedynie w ograniczonym zakresie,

• akcentowana jest konieczno

ść

harmonijnego, efektywnego współdziałania człowieka

i

ś

rodków technicznych,

• zainteresowania ergonomii dotycz

ą

okre

ś

lonego systemu działania, zło

ż

onego z

podsystemu ludzkiego i podsystemu technicznego,

• zainteresowania ergonomii rozci

ą

gaj

ą

si

ę

na wszystkie przejawy kontaktów

człowieka ze

ś

rodkami technicznymi, maj

ą

ce miejsce podczas pracy, nauki,

rekreacji, sportu, podró

ż

y, zaj

ęć

domowych, leczenia, rehabilitacji, wspomagania

niepełnosprawno

ś

ci itd.

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

Cele i przyczyny dzia

Cele i przyczyny dzia

ł

ł

a

a

ń

ń

ergonomicznych

ergonomicznych

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

Cele i przyczyny dzia

Cele i przyczyny dzia

ł

ł

a

a

ń

ń

ergonomicznych

ergonomicznych

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

Cele i przyczyny dzia

Cele i przyczyny dzia

ł

ł

a

a

ń

ń

ergonomicznych

ergonomicznych

Ergonomiczno

ść

ma wi

ę

c

ś

cisły zwi

ą

zek z ekonomik

ą

ludzkich działa

ń

. Jako

składnik ogólnej jako

ś

ci urz

ą

dze

ń

technicznych musi by

ć

te

ż

traktowana jako

czynnik kosztotwórczy; uzyskanie wy

ż

szej jako

ś

ci ergonomicznej musi wi

ę

cej

kosztowa

ć

w pierwszych fazach istnienia wyrobu: procesach koncepcyjno–

projektowych i wykonawczych.

Przede wszystkim niezb

ę

dna jest wi

ę

ksza wiedza z zakresu techniki,

poszerzona o wiedz

ę

o człowieku. Cz

ę

sto konieczne jest stosowanie

dro

ż

szych materiałów i dro

ż

szych metod obróbki lub innych sposobów

wytwarzania. Koszty powy

ż

sze s

ą

ponoszone tylko podczas konceptualnego i

fizycznego tworzenia obiektów technicznych, a wi

ę

c w stosunkowo krótkim

czasie.

Podczas u

ż

ytkowania obiektu technicznego o odpowiednio wysokim poziomie

ergonomicznej jako

ś

ci, który cz

ę

sto rozci

ą

ga si

ę

na wiele lat i obejmuje wielu

ludzi, odbierane zyski prawdopodobnie wielokrotnie przewy

ż

szaj

ą

poniesione

wcze

ś

niej nakłady. Niestety, trudno przedstawi

ć

rachunek ekonomiczny,

ujmuj

ą

cy wszystkie składniki kosztów i przychodów, gdy

ż

brak pełnych i

obiektywnych danych obecnie to uniemo

ż

liwia.

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

jako wiedza interdyscyplinarna

jako wiedza interdyscyplinarna

ERGONOMIA

ERGONOMIA

-

-

jako wiedza interdyscyplinarna

jako wiedza interdyscyplinarna

Ergonomia nale

ż

y do grupy nauk ergologicznych

1)

, które w ró

ż

nych

aspektach zajmuj

ą

si

ę

prac

ą

ludzk

ą

. Szczególnie silne zwi

ą

zki ł

ą

cz

ą

ergonomi

ę

z nast

ę

puj

ą

cymi dziedzinami (podano do nich wybrane definicje):

• ochron

ą

pracy – jest to "zespół

ś

rodków i metod zawartych w aktach prawnych

nakładaj

ą

cych na zakład pracy obowi

ą

zek kształtowania warunków pracy, które by

zabezpieczały pracowników przed zagro

ż

eniami dla ich

ż

ycia lub zdrowia oraz

umo

ż

liwiały regeneracj

ę

utraconych sił biologicznych równie

ż

poza prac

ą

„,

• bezpiecze

ń

stwem i higien

ą

pracy – "zespół minimalnych warunków okre

ś

lonych

przepisami prawnymi, maj

ą

cych na celu zabezpieczenie pracowników przed

zagro

ż

eniami dla ich

ż

ycia lub zdrowia, wyst

ę

puj

ą

cymi podczas pracy„,

• organizacj

ą

pracy

–

"suma

działa

ń

technicznych,

ekonomicznych

i

organizacyjnych, skierowanych na stworzenie optymalnego poł

ą

czenia siły roboczej i

ś

rodków produkcji (przedmiotów i

ś

rodków pracy) oraz zapewnienia człowiekowi

wła

ś

ciwych warunków pracy". W uj

ę

ciu prakseologicznym

3)

organizowanie dotyczy

układu elementów uporz

ą

dkowanych i powi

ą

zanych ze sob

ą

w taki sposób,

ż

e

elementy te przyczyniaj

ą

si

ę

do powodzenia cało

ś

ci, czyli – osi

ą

gni

ę

cia celu

1)

ergologia - dział etnologii zajmuj

ą

cy si

ę

kultur

ą

materialn

ą

ludów

,

,

2)

etnologia - nauka, której przedmiotem bada

ń

jest człowiek jako społeczny twórca kultury

,

,

3)

prakseologia - dziedzina bada

ń

naukowych dotycz

ą

cych metod wszelkiego celowego działania ludzkiego

ERGONOMIA

ERGONOMIA

Sfery oddzia

Sfery oddzia

ł

ł

ywania ergonomii

ywania ergonomii

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Tematyka bada

Tematyka bada

ń

ń

ergonomicznych

ergonomicznych

Do zada

ń

ergonomii warunków pracy nale

ż

y badanie wpływu na człowieka

oraz odpowiednie kształtowanie zewn

ę

trznych warunków pracy. Tworz

ą

je

dwie grupy czynników:



czynniki materialnego

ś

rodowiska pracy

:

•

drgania mechaniczne

•

hałasy: infrad

ź

wi

ę

kowe, słyszalne, ultrad

ź

wi

ę

kowe

•

mikroklimat (temperatura, wilgotno

ść

i ruch powietrza oraz promieniowanie

cieplne)

•

emisja energii szkodliwej (promieniowanie elektromagnetyczne, przenikliwe)

•

o

ś

wietlenie

•

zanieczyszczenia powietrza (gazowe, cieczowe i pyłowe)

•

kontakt z substancjami agresywnymi, chorobotwórczymi, nieprzyjemnymi itp.



czynniki techniczno – organizacyjne, głównie

:

•

pozycja ciała przy pracy (uwarunkowana wymiarami urz

ą

dzenia technicznego

i sposobami pracy)

•

rytm (powtarzalno

ść

) i tempo (szybko

ść

ruchów) pracy

•

przerwy w pracy

•

metody pracy.

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Tematyka bada

Tematyka bada

ń

ń

ergonomicznych

ergonomicznych

Do pracy przy / w maszynie mo

Do pracy przy / w maszynie mo

ż

ż

na przyst

na przyst

ą

ą

pi

pi

ć

ć

uzbrojony

uzbrojony

w

w

ś

ś

rodki ochrony osobistej

rodki ochrony osobistej

…

…

ODDZIAŁUJ

Ą

CE NA PRACOWNIKA

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Tematyka bada

Tematyka bada

ń

ń

ergonomicznych

ergonomicznych

…

…

albo bez konieczno

albo bez konieczno

ś

ś

ci ich wykorzystania.

ci ich wykorzystania.

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Tematyka bada

Tematyka bada

ń

ń

ergonomicznych

ergonomicznych

ERGONOMIA WARUNK

ERGONOMIA WARUNK

Ó

Ó

W PRACY

W PRACY

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Tematyka bada

Tematyka bada

ń

ń

ergonomicznych

ergonomicznych

ERGONOMIA WYROBU

ERGONOMIA WYROBU

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Uk

Uk

ł

ł

ad cz

ad cz

ł

ł

owiek

owiek

–

–

obiekt techniczny jako przedmiot

obiekt techniczny jako przedmiot

bada

bada

ń

ń

i aplikacji ergonomii

i aplikacji ergonomii

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Uk

Uk

ł

ł

ad cz

ad cz

ł

ł

owiek

owiek

–

–

obiekt techniczny jako przedmiot

obiekt techniczny jako przedmiot

bada

bada

ń

ń

i aplikacji ergonomii

i aplikacji ergonomii

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Uk

Uk

ł

ł

ad cz

ad cz

ł

ł

owiek

owiek

–

–

obiekt techniczny jako przedmiot

obiekt techniczny jako przedmiot

bada

bada

ń

ń

i aplikacji ergonomii

i aplikacji ergonomii

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Elementarny system: cz

Elementarny system: cz

ł

ł

owiek

owiek

–

–

obiekt techniczny

obiekt techniczny

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Elementarny system: cz

Elementarny system: cz

ł

ł

owiek

owiek

–

–

obiekt techniczny

obiekt techniczny

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Elementarny system: cz

Elementarny system: cz

ł

ł

owiek

owiek

–

–

obiekt techniczny

obiekt techniczny

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Elementarny system: cz

Elementarny system: cz

ł

ł

owiek

owiek

–

–

obiekt techniczny

obiekt techniczny

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Wewn

Wewn

ę

ę

trzny rozdzia

trzny rozdzia

ł

ł

zada

zada

ń

ń

w systemie

w systemie

Lista Fittsa:

Zestawienie zada

ń

i czynno

ś

ci, w których człowiek ma wzgl

ę

dn

ą

przewag

ę

nad maszyn

ą

oraz zada

ń

i czynno

ś

ci, w których maszyna ma wzgl

ę

dn

ą

przewag

ę

nad człowiekiem.

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Wewn

Wewn

ę

ę

trzny rozdzia

trzny rozdzia

ł

ł

zada

zada

ń

ń

w systemie

w systemie

ERGONOMIA

ERGONOMIA

–

–

Wewn

Wewn

ę

ę

trzny rozdzia

trzny rozdzia

ł

ł

zada

zada

ń

ń

w systemie

w systemie