ERGONOMIA
ERGONOMIA
OPRACOWA
OPRACOWA
Ł
Ł
Dr in
Dr in
ż
ż
. Zygmunt Dziechciowski
. Zygmunt Dziechciowski
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Podczas prac archeologicznych w Abu Hureyra (dzisiejsza p
Podczas prac archeologicznych w Abu Hureyra (dzisiejsza p
ó
ó
ł
ł
nocna Syria),
nocna Syria),
prowadzonych przez Andrew M.T Moor
prowadzonych przez Andrew M.T Moor
’
’
a (1972
a (1972
–
–
73), odkryto szcz
73), odkryto szcz
ą
ą
tki szkielet
tki szkielet
ó
ó
w 162
w 162
os
os
ó
ó
b z dw
b z dw
ó
ó
ch osad. Analiza ko
ch osad. Analiza ko
ś
ś
ci kobiet ujawni
ci kobiet ujawni
ł
ł
a zmiany zwi
a zmiany zwi
ą
ą
zane z obci
zane z obci
ąż
ąż
eniem
eniem
czynno
czynno
ś
ś
ciami roboczymi. Codzienna wielogodzinna, monotypowa praca po
ciami roboczymi. Codzienna wielogodzinna, monotypowa praca po
legaj
legaj
ą
ą
ca
ca
na ucieraniu ziarna na
na ucieraniu ziarna na
ż
ż
arnach siod
arnach siod
ł
ł
owych odbywa
owych odbywa
ł
ł
a si
a si
ę
ę
w pozycji kl
w pozycji kl
ę
ę
cz
cz
ą
ą
cej i
cej i
pochylonej.
pochylonej.
Powodowa
Powodowa
ł
ł
o to znaczne zmiany zwyrodnieniowe
o to znaczne zmiany zwyrodnieniowe
w dolnym odcinku kr
w dolnym odcinku kr
ę
ę
gos
gos
ł
ł
upa l
upa l
ę
ę
d
d
ź
ź
wiowego,
wiowego,
stawu
kolanowego
oraz
palucha.
Z
kolei
stawu
kolanowego
oraz
palucha.
Z
kolei
przenoszenie ci
przenoszenie ci
ęż
ęż
ar
ar
ó
ó
w na g
w na g
ł
ł
owie powodowa
owie powodowa
ł
ł
o
o
zmiany w pierwszym kr
zmiany w pierwszym kr
ę
ę
gu szyjnym.
gu szyjnym.
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
W ostatnim czasie obserwujemy kolejn
ą
rewolucj
ę
w rozwi
ą
zaniach stanowisk i
procesów pracy. Komputeryzacja, zwi
ę
kszaj
ą
c ograniczone poprzednio mo
ż
liwo
ś
ci
sterowania i realizacji procesów pracy, nasiliła jednocze
ś
nie
monotoni
ę
pracy
,
obci
ąż
enie narz
ą
du wzroku
i
obci
ąż
enie statyczne
zwi
ą
zane z wymuszon
ą
pozycj
ą
siedz
ą
c
ą
oraz przeci
ąż
enie niektórych grup mi
ęś
ni.
Ale po co tak
Ale po co tak
…
…
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
…
…
jak mo
jak mo
ż
ż
na tak
na tak
☺
☺
☺
☺
☺
☺
☺
☺
, bo
, bo
„
„
Mater artium necessitas
Mater artium necessitas
”
”
czyli
czyli
„
„
Potrzeba jest matk
Potrzeba jest matk
ą
ą
wynalazk
wynalazk
ó
ó
w
w
”
”
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Wszystkim zagro
Wszystkim zagro
ż
ż
eniom i uci
eniom i uci
ąż
ąż
liwo
liwo
ś
ś
ciom nieod
ciom nieod
ł
ą
ł
ą
cznie towarzyszy
cznie towarzyszy
STRES
STRES
wszechogarniaj
wszechogarniaj
ą
ą
cy pracownik
cy pracownik
ó
ó
w staraj
w staraj
ą
ą
cych si
cych si
ę
ę
by
by
ć
ć
najlepszymi, aby utrzyma
najlepszymi, aby utrzyma
ć
ć
pozycj
pozycj
ę
ę
w pracy, albo prac
w pracy, albo prac
ę
ę
w og
w og
ó
ó
le. Kiedy za
le. Kiedy za
ś
ś
stres jest zbyt wielki, pozostaje
stres jest zbyt wielki, pozostaje
bierno
bierno
ść
ść
, ucieczka w alkohol, czy
, ucieczka w alkohol, czy
ś
ś
wiat
wiat
„
„
cudownych
cudownych
”
”
pigu
pigu
ł
ł
ek.
ek.
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Tak wi
Tak wi
ę
ę
c, ogromny post
c, ogromny post
ę
ę
p techniki nie rozwi
p techniki nie rozwi
ą
ą
za
za
ł
ł
problem
problem
ó
ó
w bezpiecze
w bezpiecze
ń
ń
stwa i ochrony
stwa i ochrony
zdrowia w
zdrowia w
ś
ś
rodowisku pracy. Przeni
rodowisku pracy. Przeni
ó
ó
s
s
ł
ł
jedynie punkt ci
jedynie punkt ci
ęż
ęż
ko
ko
ś
ś
ci zagro
ci zagro
ż
ż
e
e
ń
ń
fizycznych,
fizycznych,
chemicznych i py
chemicznych i py
ł
ł
owych na psychofizyczne i biologiczne.
owych na psychofizyczne i biologiczne.
Ochrona pracy musi teraz postawi
Ochrona pracy musi teraz postawi
ć
ć
w centrum swoich zainteresowa
w centrum swoich zainteresowa
ń
ń
cz
cz
ł
ł
owieka wraz z jego ograniczonymi mo
owieka wraz z jego ograniczonymi mo
ż
ż
liwo
liwo
ś
ś
ciami psychofizycznymi w
ciami psychofizycznymi w
ś
ś
rodowisku pracy.
rodowisku pracy.
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Mo
Mo
ż
ż
liwo
liwo
ś
ś
ci te wynikaj
ci te wynikaj
ą
ą
z ogranicze
z ogranicze
ń
ń
, jakie stawiaj
, jakie stawiaj
ą
ą
organizmowi cz
organizmowi cz
ł
ł
owieka wymagania
owieka wymagania
homeostazy
, tzn. zachowania sta
, tzn. zachowania sta
ł
ł
o
o
ś
ś
ci
ci
ś
ś
rodowiska wewn
rodowiska wewn
ę
ę
trznego organizmu,
trznego organizmu,
okre
okre
ś
ś
lonej takimi parametrami, jak np. temperatura wewn
lonej takimi parametrami, jak np. temperatura wewn
ę
ę
trzna, czy pH krwi. Sta
trzna, czy pH krwi. Sta
ł
ł
o
o
ść
ść
tych parametr
tych parametr
ó
ó
w we wn
w we wn
ę
ę
trzu organizmu warunkuje prawid
trzu organizmu warunkuje prawid
ł
ł
owy przebieg proces
owy przebieg proces
ó
ó
w
w
biomechanicznych i enzymatycznych istotnych dla zachowania zdrow
biomechanicznych i enzymatycznych istotnych dla zachowania zdrow
ia i
ia i
ż
ż
ycia.
ycia.
ERGONOMIA
ERGONOMIA
Definicja, przedmiot i zakres ergonomii.
Definicja, przedmiot i zakres ergonomii.
Ergonomia jako wiedza interdyscyplinarna.
Ergonomia jako wiedza interdyscyplinarna.
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Geneza i nazwa
Geneza i nazwa
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
Geneza i nazwa
Geneza i nazwa
Nazwa
stosunkowo
młodej
dyscypliny
naukowej, jak
ą
jest ergonomia, etymologicznie
wywodzi si
ę
z dwóch greckich słów: ergon
praca oraz nomos prawo, zasada.
Potrzeb
ę
rozwijania tej nowej dyscypliny oraz
jej nazw
ę
zaproponował po raz pierwszy w
ś
wiecie – polski przyrodnik, prof. Wojciech
Bogumił Jastrz
ę
bowski, drukuj
ą
c w 1857 r. w
czterech kolejnych numerach (od nr 29 do nr
32) pozna
ń
skiego czasopisma „Przyroda i
Przemysł”
obszern
ą
prac
ę
pt.:
„Rys Ergonomji czyli Nauki o Pracy, opartej na
prawdach poczerpni
ę
tych z Nauki Przyrody”.
Etymologia (stgr.
ἐτυµολογία
) –
dział
j
ę
zykoznawstwa
badaj
ą
cy pochodzenie wyrazów, zmiany ich znaczenia i formy w
miar
ę
upływu czasu.
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
Geneza i nazwa
Geneza i nazwa
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Geneza i nazwa
Geneza i nazwa
Problemy wynikaj
ą
ce z "niedopasowania" techniki do człowieka pojawiły si
ę
w
sposób wyra
ź
ny dopiero na pocz
ą
tku XX wieku, w okresie intensywnego
uprzemysławiania niektórych dziedzin wytwórczo
ś
ci (głównie: włókiennictwa,
hutnictwa, górnictwa, budowy maszyn). Idea maksymalizacji zysku
doprowadziła do traktowania człowieka jako "dodatku do maszyny", a przy tym
– mało sprawnego, zawodnego, wymagaj
ą
cego nadzoru i przymusu.
Rys. 1. Przemysł włókienniczy
Rys. 2. Przemysł górniczy
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
Geneza i nazwa
Geneza i nazwa
W okresie II wojny
ś
wiatowej nasycenie technik
ą
ka
ż
dego przejawu ludzkiej
działalno
ś
ci, a szczególnie pracy, oraz konieczno
ść
intensyfikacji produkcji na
potrzeby wojenne spowodowały,
ż
e liczne przypadki niedostosowania
urz
ą
dze
ń
technicznych do mo
ż
liwo
ś
ci człowieka–operatora miały przebieg
drastyczny, powoduj
ą
c wiele szkód, urazów i
ś
mierci. Prowadzenie
systematycznych, naukowych bada
ń
nad prac
ą
ludzk
ą
, wspomagan
ą
przez
technik
ę
, stało si
ę
konieczno
ś
ci
ą
.
W 1949 r. w Wielkiej Brytanii powstało pierwsze w
ś
wiecie Towarzystwo
Bada
ń
Ergonomicznych (Ergonomic Research Society, ERS). W 1957 r., w
100 lat po opublikowaniu pracy W. Jastrz
ę
bowskiego, w USA powołano
Towarzystwo Czynnika Ludzkiego (Human Factors Society, HFS).
W nast
ę
pnych latach w wielu pa
ń
stwach powstały lokalne towarzystwa
zajmuj
ą
ce si
ę
badaniami ergonomicznymi, a w 1959 r. w Oxfordzie odbyła si
ę
pierwsza mi
ę
dzynarodowa konferencja, na której powołano Mi
ę
dzynarodowe
Stowarzyszenie Ergonomiczne (International Ergonomics Association, IEA).
W 1977 r. zawi
ą
zano Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, PTErg, które jest
członkiem IEA.
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
Definicja, przedmiot i zakres
Definicja, przedmiot i zakres
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
Definicja, przedmiot i zakres
Definicja, przedmiot i zakres
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
Definicja, przedmiot i zakres
Definicja, przedmiot i zakres
Mo
ż
na wyró
ż
ni
ć
nast
ę
puj
ą
ce elementy pojawiaj
ą
ce si
ę
w ró
ż
nych definicjach
ergonomii:
• jest to nauka stosowana (w odró
ż
nieniu od nauk teoretycznych) dlatego,
ż
e
tematyka bada
ń
wynika z zapotrzebowania praktycznego, a dorobek naukowy mo
ż
e i
powinien by
ć
weryfikowany przez zaprojektowanie i zrealizowanie zmian w zastanej
rzeczywisto
ś
ci,
• charakteryzuje si
ę
humanocentryzmem, tzn. ocena rozwi
ą
za
ń
technicznych i
organizacyjnych, zwi
ą
zanych ze współdziałaniem człowieka i
ś
rodków technicznych,
dokonywana jest przy zało
ż
eniu,
ż
e dobro (dobrostan) człowieka musi by
ć
traktowane
priorytetowo w stosunku do kryteriów technicznych lub ekonomicznych, co w
kontek
ś
cie in
ż
ynierskim przekłada si
ę
na zasad
ę
, zgodnie z któr
ą
technik
ę
nale
ż
y
dostosowa
ć
(doprojektowa
ć
, dopasowa
ć
) do człowieka, a człowieka do techniki –
jedynie w ograniczonym zakresie,
• akcentowana jest konieczno
ść
harmonijnego, efektywnego współdziałania człowieka
i
ś
rodków technicznych,
• zainteresowania ergonomii dotycz
ą
okre
ś
lonego systemu działania, zło
ż
onego z
podsystemu ludzkiego i podsystemu technicznego,
• zainteresowania ergonomii rozci
ą
gaj
ą
si
ę
na wszystkie przejawy kontaktów
człowieka ze
ś
rodkami technicznymi, maj
ą
ce miejsce podczas pracy, nauki,
rekreacji, sportu, podró
ż
y, zaj
ęć
domowych, leczenia, rehabilitacji, wspomagania
niepełnosprawno
ś
ci itd.
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
Cele i przyczyny dzia
Cele i przyczyny dzia
ł
ł
a
a
ń
ń
ergonomicznych
ergonomicznych
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
Cele i przyczyny dzia
Cele i przyczyny dzia
ł
ł
a
a
ń
ń
ergonomicznych
ergonomicznych
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
Cele i przyczyny dzia
Cele i przyczyny dzia
ł
ł
a
a
ń
ń
ergonomicznych
ergonomicznych
Ergonomiczno
ść
ma wi
ę
c
ś
cisły zwi
ą
zek z ekonomik
ą
ludzkich działa
ń
. Jako
składnik ogólnej jako
ś
ci urz
ą
dze
ń
technicznych musi by
ć
te
ż
traktowana jako
czynnik kosztotwórczy; uzyskanie wy
ż
szej jako
ś
ci ergonomicznej musi wi
ę
cej
kosztowa
ć
w pierwszych fazach istnienia wyrobu: procesach koncepcyjno–
projektowych i wykonawczych.
Przede wszystkim niezb
ę
dna jest wi
ę
ksza wiedza z zakresu techniki,
poszerzona o wiedz
ę
o człowieku. Cz
ę
sto konieczne jest stosowanie
dro
ż
szych materiałów i dro
ż
szych metod obróbki lub innych sposobów
wytwarzania. Koszty powy
ż
sze s
ą
ponoszone tylko podczas konceptualnego i
fizycznego tworzenia obiektów technicznych, a wi
ę
c w stosunkowo krótkim
czasie.
Podczas u
ż
ytkowania obiektu technicznego o odpowiednio wysokim poziomie
ergonomicznej jako
ś
ci, który cz
ę
sto rozci
ą
ga si
ę
na wiele lat i obejmuje wielu
ludzi, odbierane zyski prawdopodobnie wielokrotnie przewy
ż
szaj
ą
poniesione
wcze
ś
niej nakłady. Niestety, trudno przedstawi
ć
rachunek ekonomiczny,
ujmuj
ą
cy wszystkie składniki kosztów i przychodów, gdy
ż
brak pełnych i
obiektywnych danych obecnie to uniemo
ż
liwia.
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
jako wiedza interdyscyplinarna
jako wiedza interdyscyplinarna
ERGONOMIA
ERGONOMIA
-
-
jako wiedza interdyscyplinarna
jako wiedza interdyscyplinarna
Ergonomia nale
ż
y do grupy nauk ergologicznych
1)
, które w ró
ż
nych
aspektach zajmuj
ą
si
ę
prac
ą
ludzk
ą
. Szczególnie silne zwi
ą
zki ł
ą
cz
ą
ergonomi
ę
z nast
ę
puj
ą
cymi dziedzinami (podano do nich wybrane definicje):
• ochron
ą
pracy – jest to "zespół
ś
rodków i metod zawartych w aktach prawnych
nakładaj
ą
cych na zakład pracy obowi
ą
zek kształtowania warunków pracy, które by
zabezpieczały pracowników przed zagro
ż
eniami dla ich
ż
ycia lub zdrowia oraz
umo
ż
liwiały regeneracj
ę
utraconych sił biologicznych równie
ż
poza prac
ą
„,
• bezpiecze
ń
stwem i higien
ą
pracy – "zespół minimalnych warunków okre
ś
lonych
przepisami prawnymi, maj
ą
cych na celu zabezpieczenie pracowników przed
zagro
ż
eniami dla ich
ż
ycia lub zdrowia, wyst
ę
puj
ą
cymi podczas pracy„,
• organizacj
ą
pracy
–
"suma
działa
ń
technicznych,
ekonomicznych
i
organizacyjnych, skierowanych na stworzenie optymalnego poł
ą
czenia siły roboczej i
ś
rodków produkcji (przedmiotów i
ś
rodków pracy) oraz zapewnienia człowiekowi
wła
ś
ciwych warunków pracy". W uj
ę
ciu prakseologicznym
3)
organizowanie dotyczy
układu elementów uporz
ą
dkowanych i powi
ą
zanych ze sob
ą
w taki sposób,
ż
e
elementy te przyczyniaj
ą
si
ę
do powodzenia cało
ś
ci, czyli – osi
ą
gni
ę
cia celu
1)
ergologia - dział etnologii zajmuj
ą
cy si
ę
kultur
ą
materialn
ą
ludów
,
,
2)
etnologia - nauka, której przedmiotem bada
ń
jest człowiek jako społeczny twórca kultury
,
,
3)
prakseologia - dziedzina bada
ń
naukowych dotycz
ą
cych metod wszelkiego celowego działania ludzkiego
ERGONOMIA
ERGONOMIA
Sfery oddzia
Sfery oddzia
ł
ł
ywania ergonomii
ywania ergonomii
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Tematyka bada
Tematyka bada
ń
ń
ergonomicznych
ergonomicznych
Do zada
ń
ergonomii warunków pracy nale
ż
y badanie wpływu na człowieka
oraz odpowiednie kształtowanie zewn
ę
trznych warunków pracy. Tworz
ą
je
dwie grupy czynników:
czynniki materialnego
ś
rodowiska pracy
:
•
drgania mechaniczne
•
hałasy: infrad
ź
wi
ę
kowe, słyszalne, ultrad
ź
wi
ę
kowe
•
mikroklimat (temperatura, wilgotno
ść
i ruch powietrza oraz promieniowanie
cieplne)
•
emisja energii szkodliwej (promieniowanie elektromagnetyczne, przenikliwe)
•
o
ś
wietlenie
•
zanieczyszczenia powietrza (gazowe, cieczowe i pyłowe)
•
kontakt z substancjami agresywnymi, chorobotwórczymi, nieprzyjemnymi itp.
czynniki techniczno – organizacyjne, głównie
:
•
pozycja ciała przy pracy (uwarunkowana wymiarami urz
ą
dzenia technicznego
i sposobami pracy)
•
rytm (powtarzalno
ść
) i tempo (szybko
ść
ruchów) pracy
•
przerwy w pracy
•
metody pracy.
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Tematyka bada
Tematyka bada
ń
ń
ergonomicznych
ergonomicznych
Do pracy przy / w maszynie mo
Do pracy przy / w maszynie mo
ż
ż
na przyst
na przyst
ą
ą
pi
pi
ć
ć
uzbrojony
uzbrojony
w
w
ś
ś
rodki ochrony osobistej
rodki ochrony osobistej
…
…
ODDZIAŁUJ
Ą
CE NA PRACOWNIKA
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Tematyka bada
Tematyka bada
ń
ń
ergonomicznych
ergonomicznych
…
…
albo bez konieczno
albo bez konieczno
ś
ś
ci ich wykorzystania.
ci ich wykorzystania.
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Tematyka bada
Tematyka bada
ń
ń
ergonomicznych
ergonomicznych
ERGONOMIA WARUNK
ERGONOMIA WARUNK
Ó
Ó
W PRACY
W PRACY
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Tematyka bada
Tematyka bada
ń
ń
ergonomicznych
ergonomicznych
ERGONOMIA WYROBU
ERGONOMIA WYROBU
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Uk
Uk
ł
ł
ad cz
ad cz
ł
ł
owiek
owiek
–
–
obiekt techniczny jako przedmiot
obiekt techniczny jako przedmiot
bada
bada
ń
ń
i aplikacji ergonomii
i aplikacji ergonomii
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Uk
Uk
ł
ł
ad cz
ad cz
ł
ł
owiek
owiek
–
–
obiekt techniczny jako przedmiot
obiekt techniczny jako przedmiot
bada
bada
ń
ń
i aplikacji ergonomii
i aplikacji ergonomii
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Uk
Uk
ł
ł
ad cz
ad cz
ł
ł
owiek
owiek
–
–
obiekt techniczny jako przedmiot
obiekt techniczny jako przedmiot
bada
bada
ń
ń
i aplikacji ergonomii
i aplikacji ergonomii
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Elementarny system: cz
Elementarny system: cz
ł
ł
owiek
owiek
–
–
obiekt techniczny
obiekt techniczny
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Elementarny system: cz
Elementarny system: cz
ł
ł
owiek
owiek
–
–
obiekt techniczny
obiekt techniczny
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Elementarny system: cz
Elementarny system: cz
ł
ł
owiek
owiek
–
–
obiekt techniczny
obiekt techniczny
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Elementarny system: cz
Elementarny system: cz
ł
ł
owiek
owiek
–
–
obiekt techniczny
obiekt techniczny
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Wewn
Wewn
ę
ę
trzny rozdzia
trzny rozdzia
ł
ł
zada
zada
ń
ń
w systemie
w systemie
Lista Fittsa:
Zestawienie zada
ń
i czynno
ś
ci, w których człowiek ma wzgl
ę
dn
ą
przewag
ę
nad maszyn
ą
oraz zada
ń
i czynno
ś
ci, w których maszyna ma wzgl
ę
dn
ą
przewag
ę
nad człowiekiem.
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Wewn
Wewn
ę
ę
trzny rozdzia
trzny rozdzia
ł
ł
zada
zada
ń
ń
w systemie
w systemie
ERGONOMIA
ERGONOMIA
–
–
Wewn
Wewn
ę
ę
trzny rozdzia
trzny rozdzia
ł
ł
zada
zada
ń
ń
w systemie
w systemie