Desynchronizacja rytmu temperatury ciała

-rytmy biologiczne rozbieżne z modelem aktywności danej osoby desynchronizacja wewnętrznych rytmów biologicznych

-temperatura ciała – najwyższa w porze popołudniowej i wczesnym wieczorem (godz. 18:00) a najniższa wcześnie rano (godz. 4:00 albo bezpośrednio przed wschodem słońca)

-praca w nocy - temperatura ciała nie ma tylu zmian w okresie 24 godzinnym co w warunkach normalnej pracy dziennej

Rytm temperaturowy wychodzi ze stanu synchronizacji

Zaburzenia zdrowia c.d.

-różne procesy fizjologiczne i psychiczne w organizmie człowieka własne rytmy znacznie różniące się między sobą

-zmiany modeli snu, odżywiania i pracy

-praca zmianowa i nocna – czynnik ryzyka

-zaburzeń psycho-neurotycznych (stany lękowe, zaburzenia snu)

-schorzeń przewodu pokarmowego

-schorzeń sercowo-naczyniowych

Natężenie tych reakcji związane z:

-cechami indywidualnymi pracownika

-systemem organizacji pracy zmianowej

-warunkami rodzinnymi i domowymi

Zaburzenia w pracy układu pokarmowego

Przyczyny:

-zmienne pory przyjmowania posiłków

-trudności z zapewnieniem odpowiedniej jakości pożywienia w nocy

Skutki:

Problemy żołądkowo-jelitowe i trawienne np.:

-niestrawność

-bóle brzucha

-brak apetytu

Choroby układu pokarmowego

-występowanie choroby wrzodowej u pracowników nocnych obserwowane od wielu lat

-wpływ czynników dziedzicznych, cech osobowości, stylu życia, warunków społecznych

-praca nocna –czynnik ryzyka dla dolegliwości i chorób układu pokarmowego

-choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy

Schorzenia sercowo – naczyniowe

Praca nocna możliwy czynnik ryzyka dla występowania choroby wieńcowej

Wykazane

-zwiększone występowanie skarg na dolegliwości sercowo – naczyniowe u byłych pracowników zmianowych przenoszonych do pracy dziennej

-związek choroby niedokrwiennej serca ze stażem pracy zmianowej

Wpływ pracy zmianowej na życie rodzinne i społeczne

-częściej zgłaszane trudności w życiu rodzinnym, szczególnie w odniesieniu do czasu spędzanego z rodziną;

-trudności z planowaniem odpowiedzialności rodzinnej;

-trudności z radzeniem sobie ze zmęczeniem fizycznym i psychicznym w sposób tak efektywny jak w przypadku pracowników nie zatrudnionych w systemie zmianowym.

Skutki socjologiczne pracy zmianowej

Upośledzenie:

-udziału w życiu społecznym i politycznym

-korzystania z form wypoczynku (relaksu) zinstytucjonalizowanego

-aktywności pozazawodowej i towarzyskiej

-życia rodzinnego

Tolerancja pracy zmianowej i nocnej

-10% pracowników toleruje pracę zmianową;

-20% jest zmuszonych porzucić ją ze względów zdrowotnych;

-70% jest w stanie dotrwać do wieku emerytalnego odczuwając różnie nasilone dolegliwości.

Syndrom nietolerancji pracy zmianowej

-zaburzenia snu;

-zmęczenie chroniczne;

-zaburzenia ze strony układu pokarmowego;

-zaburzenia o charakterze nerwicowym;

-dolegliwości sercowo-naczyniowe;

-zaburzenia funkcjonowania rodzinnego i społecznego;

-negatywna postawa wobec pracy zmianowej;

-obniżenie ogólnej satysfakcji życiowej;

-nasilenie palenia tytoniu, większe spożycie alkoholu, kawy, leków uspokajających i nasennych.

Czynniki wpływające na tolerancję pracy zmianowej

1.Cechy indywidualne

-Wiek

-Płeć

-Stan zdrowia

-Faza życia

-Cechy behawioralne i osobowościowe (chronotyp poranny(lubi wcześnie wstawać, ma zapał do pracy) – wieczorny(przesunięcie zegara biologicznego), introwersja (osoba zamknięta) / ekstrawersja(osoba otwarta) – osoby opanowanie i nie przejawiające napięć psychosomatycznych łatwiej przystosowują się do pracy nocnej)

-zwyczaje związane ze snem i odżywianiem

2.Sytuacja rodzinna

-stan cywilny

-liczba dzieci i ich wiek

-poziom społeczno – ekonomiczny

-praca (zmianowa) współmałżonka

-warunki mieszkaniowe

-postawy rodzin wobec pracy zmianowej

3.Sytuacja pracy

-sektor gospodarki,

-środowisko pracy i obciążenie pracą,

-charakterystyka zawodu,

-wysokość dochodów,

-wymagane kwalifikacje,

-zadowolenie z pracy i możliwość awansu,

-stosunki międzyludzkie w pracy,

-ułatwienia socjalne (np. stołówka) i opieka lekarska,

-czas dojazdu do pracy i środki komunikacji.

4.Model (system) zmianowy

-system rotacyjny lub stały

-długość trwania cyklu

-liczba kolejnych nocy w 1 cyklu

-liczba zmian nocnych w roku

-kierunek i szybkość rotacji zmian

-liczba wolnych weekendów w 1 cyklu

-liczba godzin pracy w tygodniu

-godziny rozpoczynania i kończenia zmian

5.Warunki środowiskowe i społeczne

-rynek pracy

-lokalne tradycje pracy zmianowej (górnictwo)

-sposób spędzania wolnego czasu

-wsparcie społeczne

Czynnik negatywnie wpływające na tolerowanie i powodzenie w pracy zmianowej:

-wiek powyżej 50 roku życia

-wykonywanie pracy zmianowej poza stałą pracą dzienną

-intensywne i pracochłonne zajęcia domowe (ważne u kobiet)

-chronotyp poranny („skowronek”)

-skłonność do zaburzeń snu

-osobowość neurotyczna (introwersja)

-choroby psychiczne

-alkoholizm i narkomania

-przebyte lub trwające schorzenia przewodu pokarmowego

-padaczka

-cukrzyca

-choroby układu krążenia

Czynniki decydujące o powodzeniu w pracy zmianowej

Czynniki środowiskowe i indywidualne związane z powodzeniem w pracy zmianowej i nocnej:

Czynniki socjalne

-możliwość zatrudnienia

-bezrobocie

-życiowe zwyczaje

-warunki rodzinne

Czynniki polityczne

-system polityczny kraju

-warunki ekonomiczne

-polityka pracodawcy

-indywidualna motywacja

Strategie poprawy

-wyeliminowanie pracy zmianowej praktycznie niemożliwe

-możliwe strategie – dwa podstawowe poziomy:

-poziom organizacyjny – projektowania harmonogramu pracy zmianowej, edukacja, lepsze urządzenia;

-poziom indywidualny – udzielanie pomocy pracownikom w zakresie lepszych warunków snu, zdrowszej diety i redukcji stresu;

-nie oddzielanie stanowisk roboczych – umożliwienie utrzymania wzajemnego kontaktu wzorkowego pracowników nocy

-zapewnienie odpowiednich warunków do odpoczynku pracownikom pozostającym w pracy po zmianie nocnej (np. w celu wzięcia udziału w spotkaniu lub sesji szkoleniowej)

-zapewnienie dobrych usług barów i bufetów zakładowych – umożliwienie otrzymania zrównoważonej diety (różne potrzeby żywieniowe na zmianie dziennej i innych zmianach uwagi na rytm dobowy)

-środowisko pracy – dobre oświetlenie i wentylacja ważne na wszystkich zmianach

-zaoferowanie ułatwień dla zajęć społecznych – często minimalna sposobność rekreacji dla pracowników zatrudnionych na zmianach „innych niż dzienne”

-rozważenie dostępu do kwalifikowanej opieki dziennej nad dziećmi pracowników zatrudnionych w systemie zmianowym

-szkolenie pracowników w zakresie potencjalnych skutków zdrowotnych i dotyczących bezpieczeństwa, w odniesieniu do rotacyjnej pracy zmianowej oraz środków zapobiegawczych w szczególności pomocna edukacja w dziedzinie rozpoznania stresu i technik jego redukcji

Inne ważne okoliczności

-możliwości podjęcia pracy w trybie nocnym decydują indywidualne cechy osobowościowe pracownika

-istotne jest zwrócenie uwagi na ogólną sprawność fizyczną i właściwe nawyki zdrowotne

-należy nauczyć się rozpoznawać i redukować stres przez zwiększenie sprawności i aktywności fizycznej, stosowanie technik relaksacyjnych

-należy uwzględnić właściwe wykorzystanie wolnego czasu

Obciążenie psychiczne pracą

Fizjologia pracy umysłowej

Praca umysłowa

Podejmowanie decyzji na podstawie informacji zewnętrznych i wewnętrznych

1.Odbiór informacji

2.Przetwarzanie informacji

3.Podjęcie decyzji

(definicja procesu pracy: dalszy etap – wykonanie czynności, występuje przy pracy fizycznej)

Rodzaje pracy umysłowej

1.Nie wymagająca stosowania maszyn/innych urządzeń technicznych.

2.Charakteryzująca się dużym udziałem czynności kontrolnych, śledzących i sterowniczych, wykonywana na podstawie stałych algorytmów z mniejszą lub większą swobodą wyboru optymalnych decyzji.

3.Wykonywana na podstawie różnorodnych informacji z minimalną możliwością stałych algorytmów.

4.O charakterze twórczym (opracowywanie nowych algorytmów czynności zawodowych, tworzenie dóbr materialnych lub duchowych).

5.O charakterze kierowniczym.

Ergonomiczna analiza pracy umysłowej

Wzrost znaczenia pracy umysłowej

1.Postep techniczny

2.Wzrost zatrudnienia w sektorze usług

3.Zacieranie się różnic pomiędzy praca fizyczną i umysłową (ergonomia elementów sterowniczych i informacyjnych)

-fizjologia pracy głównie praca fizyczna

-psychologia pracy praca umysłowa

Odbiór informacji przetwarzanie informacji podejmowanie decyzji

1.Źródła informacji

2.Pamięć, uwaga, czas reakcji

3.Interpretacja informacji – przesłanki decyzji

4.Maksymalna przyswajana ilość informacji – przepustowość kanałów informacyjnych

5.Czynniki emocjonalne i motywacyjne

Źródła informacji:

1.Maszyny, urządzenia

2.Instrukcje, wskazówki

3.Pamięć

Pamięć trwała gromadzi wiadomości nabywane podczas nauki i uzyskane jako doświadczenie zawodowe i życiowe (wiedza i umiejętności)

Pamięć operacyjna (krótkotrwała) zapamiętanie na krótki czas napływających informacji; usunięcie ich z pamięci po wykonaniu zadania

Pamięć krótkotrwała

-dotyczy wydarzeń odbywających się na krótko przed rozpoczęciem czynności lub w czasie ich trwania (polecenie uruchomienia urządzenia, odczytania wskaźnika itp.)

-zakres pamięci operacyjnej człowieka zależy od zapamiętywania materiału (8 cyfr, 7 liter alfabetu, 5 prostych wyrazów)

Obciążenie pamięci krótkotrwałej

-zapewnienie maksymalnej niezawodności przechowywania informacji każda porcja informacji powinna odpowiadać zakresowi pamięci operacyjnej

-brak konieczności zapamiętywania wielu informacji (odpowiednie zaprojektowanie stanowiska pracy) zmniejszenie obciążenia pamięci operacyjnej

Uwaga

1.Uwaga dowolna- podlegająca woli człowieka (uczenie się i skupianie na pracy)

2.Uwaga mimowolna – nie wymagająca wysiłku ani skupienia woli, nie absorbująca funkcji korowych (działanie barw, mowy, muzyki na czynności myślowe).

Wprawa w pracy przesunięcie czynności z uwagi dowolnej do uwagi mimowolnej

Cechy procesu uwagi wpływające na sprawny przebieg pracy

1.Stopień koncentracji

2.Podzielność (np. konieczność jednoczesnej obserwacji kilku urządzeń sygnalizacyjnych lub przedmiotów)

3.Przerzutność (szybkie przerzucanie uwagi z jednego przedmiotu na drugi, np. zadania stanowiska kierowniczego)

4.Trwałość

I. Czynniki zwiększające stopień koncentracji uwagi

1.Wielkość strefy skupienia uwagi (zbyt duża zakres skupienia uwagi ograniczony)

2.Jednolitość przedmiotu obserwacji (rozpraszanie uwagi przy zbyt dużej liczbie szczegółów)

3.Intensywność cech, które mają być zapamiętane

4. Ruch obserwowanego przedmiotu (skupienie uwagi łatwiejsze na procesie niż na nieruchomym przedmiocie – filmy dydaktyczne przedstawiające rozwój danego zjawiska, skuteczniejsze niż analiza stanów statystycznych – łatwiej jest skupić uwagę jeżeli mamy pokazany proces w ruchu niż np. jego zdjęcie)

II. Czynniki ułatwiające podzielność uwagi

1.Automatyzm czynności – jazda samochodem, automatyczne wykonywanie czynności związane z prowadzeniem samochodu sprawia, że jest możliwość wykonywania w pewnym stopniu innej czynności.

2.Połączenie zespołu czynności w jeden system – skupienie uwagi początkowo na sygnale, później na realizacji decyzji.

3.Jednorodnośc jednoczenie wykonywanych czynności.

III. Warunki ułatwiające przerzutność uwagi

1.Zainteresowanie pracownika zarówno pracą, która wykonuje jak i tą na którą przerzuca swoją uwagę (duże zainteresowanie wykonywaną pracą i koncentracją na niej – brak przerzutności uwagi).

2.Umiejętność antycypacji (przewidywania) potrzeby przerzucania uwagi na inne czynności.

IV. Czynniki sprzyjające trwałości uwagi

1.Brak silnych bodźców rozpraszających (hałas, rozmowy).

2.Ciekawa praca, bodźce skłaniające do wytrwałej pracy przez dłuższy czas.

3.Zmiany w przedmiocie pracy (trudność utrzymania napiętej uwagi na nieruchomym przedmiocie).

Oddziaływanie hałasu na uwagę

Odmienne oddziaływanie na wykonujących pracę umysłową hałasu znamiennego (o charakterze treściowym) i pozbawionego treści (hałas uliczny, hałas maszyn)

-hałas pozbawiony treści obniżenie wartości czuwania (koncentracja uwagi) po ok. 1,5-2 godzinach (wcześniej hałas raczej sprzyja skupieniu uwagi)

-hałas znamienny zawsze negatywny wpływ na pracę wymagającą uwagi