Choroba zawodowa
gorączka metaliczna – spawacze, odlewnicy, osoby zatrudnione przy cięciu metalu
przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym trwającym co najmniej 15 lat – nauczyciele, śpiewacy, telefonistki
pylice płuc pylica krzemowa, pylica górników kopalń węgla, pylico-gruźlica, pylica spawaczy, pylica azbestowa – górnicy, spawacze, osoby zatrudnione w zakładach przetwórstwa azbestu.
astma oskrzelowa – laboranci, rzeźnicy, hodowcy drobiu, piekarze, młynarze
byssinoza – pracownicy przemysłu włókienniczego narażeni na były bawełny, lnu konopi
beryloza – osoby zatrudnione w przemyśle lotniczym, samochodowym, nuklearnym, mające kontakt z berylem
choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego – lekarze radiolodzy, pracownicy ośrodków nuklearnych i zakładów medycyny nuklearnej.
choroby zakaźne pasożytnicze albo ich następstwa: wirusowe zapalenie wątroby, borelioza, gruźlica, bruceloza – leśnicy, personel medyczny
Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej
Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie później jednak niż w okresie który został określony w wykazie chorób zawodowych.
Zgłoszenia dokonuje:
-pracodawca zatrudniajÄ…cy tego pracownika
-lekarz
-pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną
-lekarz-dentysta który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystąpienia u pacjenta choroby zawodowej.
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu inspektorowi pracy na formularzu określonym w przepisach w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych lub telefonicznie.
Proces orzekania o chorobie zawodowej
Jednostki orzecznicze I stopnia
-podejrzenie/zgłoszenie - lekarz, lekarz dentysta, pracownik były pracownik pracodawca
-rozpoznanie/orzeczenie –lekarz o określonych przepisami kwalifikacjami medycyny pracy zatrudniony w następujących jednostkach:
-poradnia chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy,
-kliniki i poradnie i chorób zawodowych uniwersytetów medycznych akademii medycznych,
-poradnie chorób zakaźnych,
-jednostki zakładów opieki zdrowotnej.
Jednostki orzecznicze II stopnia
-rozpoznanie orzeczenie postępowanie odwoławcze – lekarz o określonych przepisami kwalifikacjach medycyna pracy zatrudniony jednostkach badawczo rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy
-stwierdzenie/decyzja administracyjna – państwowy powiatowy inspektor sanitarny
-odwołanie - państwowy wojewódzki inspektor sanitarny
3.2. Przyczyny chorób zawodowych i trudności w ich orzekaniu
Przyczyny chorób zawodowych
-toksyczne substancje chemiczne:
-rozpuszczalniki organiczne (np. benzen, nitrozwiązki, czterochlorek węgla),
-metale (ołów, rtęć, kadm),
-gazy drażniące,
-gazy duszące fizycznie (np. dwutlenek węgla, metan),
-gazy duszące chemicznie (np. cyjanowodór, siarkowodór),
-substancje o działaniu uczulającym (alergeny chemiczne, roślinne, zwierzęce, leki),
-substancje pierwotne drażniące skórę (kwasy, zasady, barwniki),
-środki ochrony roślin.
-substancje rakotwórcze (np. węglowodory aromatyczne, związki chromu).
-pyły przemysłowe (np. mineralne zawierające krystaliczną krzemionkę, organiczne pochodzenia zwierzęcego i roślinnego cementu talku, grafitu).
-czynniki fizyczne (np. hałas ultradźwięki promieniowanie jonizujące).
-czynniki biologiczne (np. bakterie, wirusy, grzyby, drożdże).
-czynniki związane ze sposobem wykonywania pracy (np. ruchy monotypowe, nadmierne napięcie statyczne i dynamiczne mięśni, nadmierne obciążenie narządu głosu).
Trudności w diagnostyce chorób zawodowych:
-brak swoistości wielu objawów klinicznych chorób zawodowych,
-brak udokumentowania przebiegu choroby,
-błędna interpretacja wyników badań diagnostycznych,
-niedostateczny zakres badań,
-brak danych na temat procesów technologicznych i możliwych źródeł emisji czynników szkodliwych do środowiska pracy,
-brak możliwości uzyskania obiektywnych danych o przebiegu pracy zawodowej i higienicznej ocenie warunków pracy oraz sposobie jej wykonywania,
-nadmierny liberalizm lub nadmierna ostrożność przy ustalaniu rozpoznania choroby zawodowej (skłonność do uznawania chorób zawodowych),
-niezgodność nomenklaturowa rozpoznań z obowiązującym wykazem chorób zawodowych.
3.3. Choroby zawodowe w statystyce
Około 3000-3500 przypadków chorób zawodowych w całej Polsce
Wypadki przy pracy 100 000
Choroby zawodowe wg rodzaju choroby, 2008 r.
3546 przypadków ogółem
-choroby zakaźne lub pasożytnicze 956 przypadków 27% (leśnicy-borelioza)
-przewlekłe choroby narządu głosu 22,8 %
-pylice płuc 19,7%
-ubytek słuchu 6,8%
-przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego 4,5%
-choroby skóry 3,5%
-przewlekłe choroby układu ruchu 3,4%
-pozostałe 12,4% dotyczy kilkunastu przypadków
Wcześniej na pierwszym miejscu zazwyczaj znajdowały się przewlekłe choroby narządu głosu
Choroby zawodowe – liczby bezwzględne i wskaźniki, kobiety i mężczyźni lata 1998 – 2008 (wg centralnego rejestru chorób zawodowych)
Mężczyzn jest zawsze więcej w tej statystyce (rok 2008 Mężczyźni 2075 kobiety 1471)
Współczynnik na 100 tys. zatrudnionych (38,4 mężczyźni i 30,6 kobiety)
Warto zapamiętać że wartość przypadków na 100 tys. zatrudnionych oscyluje wokół wartości 30.
Choroby zawodowe – wskaźniki wg PKD, 2008 r.
Ogółem – 34,7 na 100 tysięcy zatrudnionych
Wybrane sekcje PKD wskaźnik na 100 tys. zatrudnionych
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 487,4
Leśnictwo (borelioza) 1250,11
Górnictwo 340,6
Górnictwo węgla kamiennego i brunatnego 416,3
Edukacja 79,0
Budownictwo 18,8
Choroby zawodowe wg województw
Zróżnicowanie terytorialne zachorowań na choroby zawodowe odzwierciedla zróżnicowanie występowania rodzajów działalności przemysłowej charakteryzujących się znacznym nasileniem zagrożeń zawodowych.
Niemniej w zapadalności na choroby zawodowe znaczący jest także udział innych czynników nie związanych z przemysłem.
Bezwzględna liczba przypadków
Najwięcej w śląskim 840
Najmniej w opolskim 51
Współczynnik na 100 tys. zatrudnionych
Najwięcej lubelskie 75,5
Najmniej mazowieckie 10,8
Choroby zawodowe o najwyższej zapadalności a płeć pracownika – 2006r.
Wśród mężczyzn
Współczynnik na 100 tys. zatrudnionych %
Pylice płuc 12,5 34,1
Choroby zakaźne i pasożytnicze 17,4
Uszkodzenie słuchu 15,5
Przewlekłe choroby narządu głosu 5,2
Suma 72,2
Wśród kobiet
Przewlekłe choroby narządu głosu 52,2
Choroby zakaźne i pasożytnicze 22,1
Przewlekłe choroby obw. układu nerwowego 6,9
Suma 81,2
Choroby zawodowe wg wieku pracowników 2002 r.
Od 50 do 59 lat 46% wszystkich chorób zawodowych
Do 29 lat 3%
Większość chorób zawodowych powstaje w wyniku wieloletniej ekspozycji na czynniki szkodliwe i uciążliwe (po minimum 10-letnim okresie pracy w kontakcie czynnikiem, który spowodował te zachorowania).
Są też jednak takie choroby w przypadku których okres narażenia na czynnik etiologiczny nie odgrywał roli w ich powstaniu tj. choroby zakaźne i inwazyjne oraz choroby o podłożu alergicznym
Poprawa statystyk w zakresie chorób zawodowych
SkÄ…d ta poprawa statystyk?
-mniej ludzi pracuje w przemyśle, zniknęły najbardziej obciążające zdrowie stanowiska pracy i technologie,
-obecnie trudniej niż przed kilkoma laty przejść przez sito procedur rozpoznawania choroby zawodowej,
-zmiana systemu orzecznictwa na cele rentowe przeprowadzona w 1998 roku spowodowała, że powodem przyznania renty nie jest samo stwierdzenie wystąpienia choroby zawodowej, ale jej skutki i wpływ na dalsze wykonywanie pracy.
3.4. Profilaktyka chorób zawodowych
Zapobieganie chorobom zawodowym powinno obejmować:
-spełnianie wymagań bezpieczeństwa pracy i ergonomii w projektowaniu stanowisk pracy z uwzględnieniem rodzaju i charakteru wykonywanych czynności,
-mechanizację i automatyzację szkodliwych procesów produkcyjnych,
-odpowiedni stan techniczny narzędzi i urządzeń wykorzystywanych w produkcji,
-stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
-systematyczny monitoring warunków pracy,
-odpowiedniÄ… organizacja pracy,
-zainteresowanie pracodawców i pracowników poprawą warunków pracy,
-informowanie pracowników o ryzyku zdrowotnym wynikających z zagrożeń zawodowych,
-przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
-zapewnienie pracownikom odpowiednich warunków do przestrzegania higieny osobistej w miejscu pracy.
4.Ryzyko zawodowe
Pojęcie ryzyka (ogólne)
Ryzyko = możliwość, prawdopodobieństwo, że coś się nie uda, przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany, niepewny, problematyczny. Odważenie się na takie ryzyko = ryzykowanie
Ponosić ryzyko = ponosić odpowiedzialność (brać na siebie ryzyko) za szkody i straty wynikłe z wypadków losowych
Ryzykować = podejmować przedsięwzięcie o niepewnym wyniku, zakończeniu, z narażeniem kogoś lub czegoś na niebezpieczeństwo
Ryzyko to możliwość wystąpienia niepożądanych zdarzeń, które powodują straty.
Postrzeganie ryzyka przez człowieka zależy od:
-natychmiastowości skutków działania (bardziej ryzykowne wydaje się to, co ma skutki natychmiast niż po wielu latach np. skutki tylko zdrowotne)
-katastroficzność negatywnych konsekwencji (nie docenia się systematycznych mniejszych strat np. na skutek wypadków samochodowych, a dostrzega np. katastrofy samolotowe, gdy naraz ginie wielu ludzi),
-stopnia nowości (ludzie boją się niebezpieczeństw nowych, nieznanych)
-możliwość kontroli następstw (mniej ryzykowne wydaje się to, na co ma się samemu wpływ)
-dobrowolności narażania się na ryzyko (bardziej akceptowane jest ryzykowne działanie dobrowolne niż przymusowe)
Sposoby ograniczania ryzyka
-usunięcie niebezpieczeństwa - eliminacja(środki techniczne najlepszy efekt)
-usunięcie człowieka ze strefy zagrożenia - odległość (środki organizacyjne)
-odgrodzenie - izolacja(środki ochrony zbiorowej)
-ochrona indywidualna człowieka (środki ochrony indywidualnej najmniej skuteczny efekt)
Ryzyko zawodowe
Pojęcie ryzyka zawodowego pojawiło się w dyrektywie nr 89/391/EWG (ramowej) z dnia 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu dokumentacji przeprowadzonej oceny ryzyka zagrażającego bezpieczeństwu i zdrowiu podczas wykonywania pracy,
-poinformowania pracowników o dokonanej ocenie ryzyka i środkach podjętych w celu jego uniknięcia lub ograniczenia.
Pojęcie ryzyka zawodowe w polskich przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy
wprowadzony w 1991 r art. 215
Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodująca straty w szczególności wystąpienia u pracownik niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących na stanowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.
R=PXS
Prawdopodobieństwo razy straty
R=PxS
1x3=3x1
Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego
Dotyczą ogólnie:
-zmiany technologii
-zmiany organizacji pracy
-środków ochrony
Zalecana przez normę kolejność działań:
1.środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenie u źródła,
2.środki ochrony zbiorowej,
3.środki organizacyjne i proceduralne,
4.środki ochrony indywidualnej – uszu, głowy, dróg oddechowych, całego ciała.