CHOROBY KONI

WYKŁAD 2 14.10.2013r

Wybrane choroby zakaźne koni

Wirusowe zapalenie tętnic koni (Equine Viral Arteritis- EVA)- największą uwagę zwraca się na ogiery, też w aspekcie międzynarodowego obrotu końmi i obrotu nasieniem. Takie ogiery i nasienie są podstawowym ogniwem rozprzestrzeniania choroby.

Nie jest zwalczana z urzędu ale takie przypadki trzeba rejestrować.

-zakaźna choroba układu oddechowego koni (koniowatych)

-występuje na całym świecie

-uogólnione zapalenie naczyń krwionośnych

-obrzęki, wybroczynowość

-ronienia u klaczy ciężarnych- to jest najważniejszy objaw pod względem ekonomicznym, nie mówi się o konkretny miesiącu, bo mogą występować w każdym okresie ciąży aż do jej końca, w odróżnieniu od zakażeń herpesvirusowych (tam występują pod koniec ciąży).

-Choroba wywołuje duże straty ekonomiczne mimo niegroźnego przebiegu klinicznego.

Mimo, że jest chorobą układu oddechowego, to ogiery traktuje się jako nosicieli i siewców ze względu na to, że powoduje ona ronienia u klaczy co powoduje z kolei duże straty ekonomiczne w stadach.

Podejrzenie EVA:

-sporadyczne lub epizootyczne zakażenia układu oddechowego koni

-padnięcia źrebiąt wśród objawów ze strony układu oddechowego lub przewodu pokarmowego (bo jeśli zakażenie nastąpi pod koniec ciąży to klacz może urodzić źrebię ale już zakażone)

-nagłe zejście śmiertelne u źrebiąt

Szczepy welogeniczne (wysoce zjadliwe) wirusa

-mogą być przyczyną ostrych zakażeń oraz padnięć u dorosłych koni (sporadycznie)

Dorosłe generalnie przechodzą to zakażenie łagodnie.

Zakażenie w warunkach naturalnych

-krótki okres jawny

-ronienia

Zakażenie w warunkach doświadczalnych

-dłuższy przebieg

-wysoki współczynnik śmiertelności (to bardzo nietypowe dla tej choroby)

Historia

-pierwotnie choroba była rozpoznawana jako „equine influenza abortion complex”

-1953r- masowe zachorowania kłusaków na farmie niedaleko Bucyrus (Ohio, USA)

*chorowały konie obu płci w różnych grupach wiekowych

*przebieg ostry z objawami oddechowymi i ronieniami

*gorączka, nieżytowo- ropne zapalenie błon śluzowych nosa, sztywność kończyn, depresja, obrzęk spojówek oraz kończyn

*z płuc poronionego płodu wyizolowano wirusa- czynnik etiologiczny choroby

-choroba przypuszczalnie występowała już w Europie 100 lat wcześniej

*Epizootic cellulosis

*Pinkeye- w dole spojówkowym są objawy

*Pferdestaube

-1984r- masowe zachorowania koni pełnej krwi angielskiej w stadninach w Kentucky (USA)

-wprowadzenie ostrych restrykcji dotyczących obrotu końmi serododatnich

-aktualnie ograniczenia dotyczą głównie kontroli międzynarodowego obrotu ogierami- nosicielami oraz zakażonym nasieniem- główne ogniwa transmisji wirusa.

Etiologia

-wirus RNA

-50-70 nm

-otoczka lipidowa zawierająca minimum 3 białka (integral membrane proteins)

-prototyp rodzaju Arterivirus- musiano stworzyć nowy rodzaj, bo nie pasował on do innych grup wirusów

-rodzina- Arteriviridae- to też nowa nazwa rodziny stworzona pod tego wirusa

-rząd- Nidovirales- łączy on te wirusy z Coronaviridae które są identyczne pod względem replikacyjnym

-nie jest patogenny dla człowieka

-w warunkach eksperymentalnych koniowate można zarazić ale w naturze się nie zakażają (nie chorują ani nie przenoszą wirusa)

Aktualnie występuje tylko jeden serotyp wirusa- Bucyrus. Szczepy izolowane w różnych regionach geograficznych i w różnych przedziałach czasowych cechują się różną zjadliwością dla koni oraz strukturą materiału genetycznego

-niektóre szczepy wywołują typowe objawy kliniczne

-inne powodują zakażenia przebiegające tylko wśród objawów łagodnej gorączki

Wirus zawiera antygen wiążący dopełniacz- wykorzystuje się to w serodiagnostyce. Jest to metoda urzędowa uznawana na całym świecie, jako jedyna metoda badania koni w przypadku międzynarodowego obrotu.

Spośród aktualnie izolowanych szczepów EAV tylko część wywołuje ronienia. Brak wiarygodnych metod klasyfikacji EAV w oparciu o potencjał wywoływania ronień. Z klinicznego punktu widzenia każdy szczep wirusa powinien być uważany za potencjalnie wywołujący ronienie.

Wrażliwość wirusa

-dość wrażliwy na czynniki środowiska zewnętrznego

-łatwo ulega inaktywacji pod wpływem czynników fizycznych i chemicznych

*światło słoneczne

*wysoka temperatura

*niska wilgotność

*środki dezynfekcyjne (rozpuszczalniki organiczne)

-niskie temperatury działają konserwująco- w zamrożonym nasieniu przez wiele lat!!!

Epidemiologia

-wirus występuje w populacji koni na całym świecie z wyjątkiem Japonii, Islandii, Nowej Zelandii- wiele krajów ma status nieokreślony

-prewalencja zakażeń- różni się zależnie od rasy koni, wyższy odsetek koni serododatnich stwierdzano wśród kłusaków i ras ciepłokrwistych w porównaniu do koni pełnej krwi angielskiej oraz „quarter horses” (hodowane do biegu na ćwierć mili)

-predyspozycje wrodzone (??)

-nie chorują dzikie koniowate

Pomiędzy 1953-1984 wystąpiły fale masowych zachorwań w USA, tylko pojedyncze ogniska choroby.

W ostatnich latach wzrost liczby ognisk w Ameryce Płn i Europie- prawdopodobnie niezwiązane z większą liczą zachorowań. Prawdopodobne czynniki to postęp w diagnostyce, świadomość hodowców, intensyfikacja hodowli oraz obrotu końmi i nasieniem.

Szerzenie zakażeń zwłaszcza na torach wyścigowych i stadninach hodowlanych (drogą oddechową).

Pierwotne zakażenie jest często bezobjawowe. Zjadliwość jest zróżnicowane. Niektóre szczepy- niska lub umiarkowana zjadliwość, większość ogierów wydala szczepy nisko zjadliwe.

Transmisja:

-w przebiegu ostrym- wydalanie z wydzielinami i wydalinami

-największa koncentracja zarazka z wydzielinie z dróg oddechowych

-czas trwania szewstwa do 14 dni (zakaźny aerozol)

-droga kryjna z udziałem ogierów nosicieli

-zakażenie kongenialne-prowadzące do poronienia lub rodzenia słabo żywotnych źrebiąt, wirus obecny w łożysku, wodach płodowych i w płodzie

-poprzez zanieczyszczone narzędzia oraz sprzęt do pielęgnacji i obsługi (sporadycznie).

Rezerwuar wirusa

-ogiery- nosiciele, siewcy

*częstotliwość nosicielstwa u ogierów do poniżej 10% do powyżej 70%

*lokalizacja- gruczoły płciowe dodatkowe (siewstwo z nasieniem)

*wirus utrzymuje się przez wiele tygodni, miesięcy, lat, nawet całe życie

*wysoka efektywność transmisji zakażenia poprzez nasienie- w 85-100% przypadków, niezależnie od sposobu inseminacji

*trwałe utrzymywanie się zarazka w populacji koni- persystencja wirusowa

*u ogierów- nosicieli brak objawów klinicznych i zaburzeń płodności

-osły i inne koniowate- nie odgrywają roli w epidemiologii EVA

Patogeneza

-lokalizacja wirusa w miejscach predylekcyjnych (drobne naczynia krwionośne, zwłaszcza tętniczki, konkretnie śródbłonek i mięśniówka)

-bezpośrednie oddziaływanie cytopatyczne na komórki śródbłonka naczyń oraz miocyty warstwy mięśniowej

-uszkodzenie komórek śródbłonka- niedotlenienie tkanek oraz zakrzepica

-obrzęk endometrium macicy oraz kompresja naczyń krwionośnych lub zmiana napięcia naczyń wywoływana przez różne mediatory zapalenia (ograniczenie przepływu krwi do płodu)

-zmniejszenie produkcji progesteronu, spowodowane niedotlenieniem łożyska oraz lokalne uwalnianie prostaglandyn- przypuszczalnie odpowiedzialne za odklejenie błony kosmówkowej (poronienie płodu)

-zapalenie naczyń oraz zakrzepica- wywołują niedokrwienie tkanek

Konsekwencja- przedwczesne wydalenie płodu zakażonego lub niezakażonego.

W ostatniej fazie zakażenia zarazek przenika do układu moczowego i lokalizuje się w kanalikach krętych nerek powodując stan zapalny nabłonka nerkowego. Konsekwencją jest obecność wirusa w moczu, a to przekłada się na możliwość pobierania konkretnej kategorii materiału do badań (we wczesnej fazie nie ma sensu pobierać moczu).

Odporność

-po zakażeniu naturalnym utrzymuje się kilkanaście lat lub dłużej

-źrebięta od serododatniej klaczy są chronione biernie przed rozwojem klinicznej postaci choroby przez pierwsze 2-5 miesięcy

-szczepienia zapobiegają chorobie oraz chronią ogiery przed stanem nosicielstwa (szczepienie chorego zwierzęcia nic nie zmieni)

Obraz kliniczny

-ciężki, ostry przebieg choroby z wysokim współczynnikiem śmiertelności (40-60%)- dotyczy tylko zakażeń doświadczalnych z użyciem szczepów laboratoryjnych wywodzących się z Bucyrus

-w warunkach naturalnych większość zakażeń ma przebieg sublkliniczny lub bezobjawowy- zleżnie od szepu wirusa, wieku, dawki, kondycji, udziału cz. środowiskowych

-współczynnik chorbowości- najwyższy w dużych skupiskach koni (zagęszczenie, stres)

-okres inkubacji- 3-14 dni, zależnie od drogi zakażenia, krótszy przy drodze erogennej, dłuższy przy kryjnej

Typowy przebieg choroby (pytanie!!!)

-gorączka do 41stC utrzymująca się 2-9 dni

-anoreksja, depresja o różnym stopniu nasilenia

-leukopenia

-obrzęki na kończynach głównie dolnych partii tylnych

-surowiczy do śluzowego wypływ z otworów nosowych (rhinitis)

-obrzęki w okolicy nadoczodołowej i wokół oczodołów

-zapalenie spojówek o różnym nasileniu (pink-eye)

-łzotok (epiphora)- jedno lub obustronny

-światłowstręt (przy silnym zapaleniu spojówek)

-obrzęk w okolicy moszny i napletka u samców oraz gruczołu mlekowego klaczy, także w środkowej części jamy brzusznej

-wysypka skórna o charakterze pokrzywki- miejscowo na policzkach, bocznych powierzchniach szyi, na klatce piersiowej, niekiedy jako uogólniona na całej powierzchni skóry (charakter plamkowo- grudkowy)

-ronienia u klaczy

-ciężkie śródmiąższowe zapalenie płuc lub zapalenie płuc i przewodu pokarmowego u młodych źrebiąt

Obajwy sporadycznie występujące:

-obrzęki w przestrzeni podżuchwowej, poniżej mostka, w okolicy stawu barkowego

-zespół wyczerpania oddechowego- zwłaszcza młoda źrebięta

-kaszel

-biegunka

-niedowład, niezborność ruchowa kk. tylnych

-limfadenopatia- ww. chłonne podżuchwowe

-wysypka grudkowata na błonie śluzowej, na wewnętrznej powierzchni górnej wargi

-nadżerki w okolicy dziąseł i na wewnętrznej stronie policzków

Natężenie objawów klinicznych

-większe u źrebiąt, koni starszych, zwierząt osłabionych, zestresowanych

-Z reguły dochodzi do pełnego wyzdrowienia w sensie klinicznym.

-Konie w treningu mogą wykazywać przejściowo obniżenie sprawności sportowej.- faza ostra zakażenia, wczesna faza zdrowienia

-Zejścia śmiertelne sporadyczne w zakażeniach naturalnych- głównie noworodki zakażone kongenitalnie- ostre śródmiąższowe zapalenie płuc, 48-96h po urodzeniu, u źrebiąt klikutyg.-kilkumsc w wyniku szybko rozwijającego się zapalenia płuc i przewodu pok

-Ronienia- pod koniec ostrej fazy choroby lub we wczesnej fazie zdrowienia, zwykle bez objawów zwiastunowych. Przedział czasowy od 3-10 miesiąca ciąży

Współczynnik poronień 10-70% klaczy,

- zakażenie klaczy w końcowym okresie ciąży skutkuje rodzeniem żywych źrebiąt zakażonych kongenitalnie.

-Zakażenie oraz przebycie ronienia nie wpływa na płodność klaczy, podobnie jak zakażenie

U ogierów zakażonych

-krótkotrwałe obniżenie wartości nasienia

-zmniejszenie ruchliwości plemników, koncentracji oraz odsetka prawidłowych form morfologicznych

-przejściowe obniżenie libido (utrzymuje się 16-17 tyg w zakazeniu eksperymentalnym, przyczyna- zwiększenie temperatury w okolicy jąder (gorączka), obrzęk moszny

-trwałe zakażenie układu rozrodczego ogierów (persystencja) nie wpływa na płodność

Zmiany anatomopatologiczne

-zróżnicowane w zależności od nasilenia zjadliwości wirusa

-predylekcja do komórek nn krwionośnych- replikacja w płucach, przew pok, nerkach, ukł rozr, łożysku

-obrzęk, przekrwienie, wybroczyny w tkance podskórnej, ww chłonnych i narz wewn

-obecność żółtawego, klarownego wysięku w jamach ciała

-powiększenie ww chłonnych

-obrzęk i wybroczyny wzdłuż przebiegu nn krwionośnych okrężnicy i jel ślepego

-wysięk zapalny w płucach, zwiększenie masy narządu, wyraźny rysunek zrazikowy

-wieloogniskowe lub rozlane zaczerwienienia w tkance płucnej (przekrwienie, wybroczynowość)

-pienisty płyn w świetle tchawicy

-obrzęk, przekrwienie, wybroczyny na powierzchni endometrium u klaczy, które poroniły

Zmiany histopatologiczne

-predylekcja do naczyń krwionośnych

-zmiany naczyniowe: mogą dotyczyć wszystkich narządów, słabo wyrażone (obrzęki naczyniowe i okołonaczyniowe, nacieki limfocytarne, hipertrofia komórek śródbłonka naczyń)

-silnie wyrażone: zapalenie z martwicą włóknikowa tą w obrębie warstwy mięśniowej, obfite nacieki naczyniowe, okołonaczyniowe złożone z limfocytów i granulocytów, rozpad chromatyny jąder kom, zanik śródbłonka naczyń, masywne zakrzepy włóknikowo- komórkowe)

-antygen wirusowy stwierdza się w śródbłonku naczyniowym, w miocytach warstwy mięśniowej i w pericytach

->Tkanka płucna

-łagodne lub ostre śródmiąższowe zapalenie płuc

-nacieki w obrębie pp. Płucnych, złożone z makrofagów, neutrofilów

-tworzenie błon hyalinowych

-obecność płunu w pp. Płucnych, hipertrofia i hiperplazja pneumocytów typu 2

-zapalenie tętnic i żył płucnych

->Nadnercza

-wieloogniskowe zapalenie naczyń, krwotoki, zawały

-lokalizacja antygenu: komórki nabłonkowe warstwy korowe, śródbłonek nn. Włosowatych części korowej i rdzeniowej

->Nerka

-zmiany tylko w zaawansowanym stadium zakażenia

-martwica kanalików nerkowych

-limfocytarne, śródmiąższowe zapalenie nerek

-lokalizacja antygenu: komórki nabłonka kanalików nerkowych, wałeczki szkliste, komórki śródbłonka i mezangium kł. Nerkowych

->skóra

-zapalenie naczyń, zakrzepica, wrzodziejące zapalenie skóry

->Płód i układ rozrodczy żeński

-autoliza płodu i błon płodowych (nie zawsze)

-łagodne nacieki okołonaczyniowe limfocytarne

-łagodnego stopnie śródmiąższowe zapalenie płuc

->Układ rozrodczy męski

-martwicowe zapalenie naczyń(drobnych tętniczek mięśniowych) w obrębie jąder, najądrzy, nasieniowodów, bańki nasieniowodów, prostety, gruczołów pęcherzykowych i opuszkowo- cewkowych

-nacieki limfocytarne i plazmocytarne w lamina propria i błonie mięśniowej najądrzy i gruczołów płciowych dodatkowych

Rozpoznawanie

-wstępne kliniczne rozpoznanie choroby wymaga potwierdzenia badaniami lab

-izolacja wirusa w hodowli komórkowej RK-13, Vero, ELC

-wykrywanie genomowego RNA (RT-PCR_

-wykrywanie antygenu wirusowego

-wykazanie serokonwersji (para surowic)

-badanie histopatologiczne

Materiał do badań

-wymaz z jamy nosowo- gardłowej oraz ze spojówek

-krew (kożuszek leukocytów)

-popłuczyna tchawiczo-oskrzelowa

-mocz

Pobieranie

-niezwłocznie po skoku temp

-transport w podłożu do wirusologii, w stanie schłodzenia lub zamrożenia, w ciągu 24-48 godzin

-w przypadku ronienia: cały płód, łożysko, wody płodowe, narządy wewn płodu (płuca, wątroba, ww chł)

-w przypadku zejść śmiertelnych źrebiąt i młodych koni: regionalne ww. chł. Przynależne do ukł. Oddechowego lub przew. pokarmowego

Badanie serologiczne

-4 krotny lub większy skok miana przeciwciał

-test mikroneutralizacji wirusa w hodowli komórkowej w obecności dopełniacza z użyciem szczepu Bucyrus- stos w obrocie międzynarodowymi badaniach seroepiremiologicznych, stosowany w diagnostyce ostrych postaci zakażenia

-test ELISA: podobna czułość i specyficzność

Badanie stanu nosicielstwa u ogierów

-wstępne określenie statusu serologicznego (+ lub -)

-nosicielstwo potencjalne dotyczy ogierów z mianem 1:4 lub większym, nie poddawanych szczepieniom przeciw EVA

-potwierdzenie stanu nosicielstwa- test izolacji wirusa lub wykrycie RNA w nasieniu

Próba biologiczna (odchodzi się od niej ale jest to jakaś alternatywa)

-krycie podejrzanym o nosicielstwo ogierem dwóch seronegatywnych klaczy

-monitoring kliniczny i serologiczny przez 28 dni

Różnicowanie serologiczne ogierów nosicieli od koni szczepionych- nie jest aktualnie możliwe (szczepionki markerowe??)

Wykazanie obecności przeciwciał u źrebiąt w okresie przed podaniem siary świadczy o zakażeniu wewnątrzmacicznym.

Rozpoznawanie w oparciu o wyniki dodatkowych badań

-u źrebiąt- niedotlenienie, nadmiar CO2, kwasica oddechowa wikłana metaboliczną, neutropenia, limfopenia, trombocytopenia, hiperfibrynogenemia

-badanie cytologiczne popłuczyny tchawiczo- oskrzelowej i oskrzelowo- płucnej: liczne ziarnistości, śluz, włókniek, niewielka liczba makrofagów i komórek nabłonkowatych (rozwój rozrostowego, odoskrzelowego, śródmiąższowego zapalenia płuc)

*koncentracja antygenu EAV jest b niska (w moczu wysoka- replikacja w kom. nabłonka w późnej fazie zakażenia, martwica)

Diagnostyka różnicowa:

-EHV1, sporadyczni EHV4- późne ronienia, rodzenie martwych płodów, u noworodków, zmiany makroskopowe w płucach są trudne do rozróżnienia, różnice widoczne mikroskopowo- martwicowe zapalenie oskrzelików, śródmiąższowe zapalenie płuc z obecnością ciałek wtrętowych, wewnątrzjądrowych oraz fragmentacją chromatyny, u zakażonych płodów i noworodków źrebiąt- wieloogniskowa martwica skrzepowa w wątrobie, jelitach, narządach limfatycznych (idealny materiał do badań histopatologicznych)

-zakażenia adenowirusowe- rzadko wyw. Zejścia

-influenza koni: śródmiąższowe zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, brak zapalenia naczyń

-NZK: zmiany makro i mikroskopowe podobne do EVA, hiperplazja szpiku kostnego ,zaburzenia erytropoezy, niekiedy ziarniniakowate zapalenie opon mózgowych, mózgu i rdzenia kręgowego

-Afrykański pomór koni: silny obrzęk płuc, dołów nadoczodołowych i mięśni z wodobrzuszem i obecnością płynu w jamie klatki piersiowej i worku osierdziowym, histopatologicznie- łagodne okołonaczyniowe nacieki komórek jednojądrzastych, podobne do EVA

-morbilliwirus Hendra: śmiertelne zakażenie z krwotocznym zapalenie płuc i tworzeniem syncytiów złożonych z komórek śródbłonka, zmiany naczyniowe podobne do EVA (dotyczą głównie nerek)

-Wirus Getah (Alphavirus, podgrupa Togaviridae): gorączka, wypływ z nosa, zmiany wypryskowe, obrzęk kończyn, limfopenia, monocytoza, ronienia

-Purpura haemorrgagica: uogólnione krwotoki, zmiany naczyniowe podobne do EVA, rzadko występują śmiertelne przypadki choroby

-zatrucia roślinne- Berteroa incana, ziele z rodziny gorczycowatych (gorączka, hemoliza, obrzęki kończyn, zapalenie żołądka I jelit, ronienia)

-ronienia na innym tle (zakaźne i niezakaźne)

Leczenie

-głównie terapia objawowa- leki przeciwgorączkowe, przeciwobrzękowe, zapewnienie odpoczynku (zwłaszcza ogierom hodowlanym oraz koniom w treningu), brak skutecznych metod terapii śródmiąższowego zapalenia płuc oraz pneumoenteriris u młodych Żrebiąt, antybiotykoterapia- u starszych źrebiąt w celu likwidacji zakażeń towarzyszących

-eliminacja nosicielstwa przez terapię nie jest skuteczna

Profilaktyka i zwalczanie:

-programy zwalczania choroby skierowane są na ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa w stadninach hodowlanych-zmniejszenie strat związanych z ronieniami, padnięciami młodych źrebiąt oraz nosicielstwem u ogierów, identyfikacja nosicieli- ogierów, immunizacjia ogierów niebędących nosicielami,

-szczepionka żywa, atentowana- Arvac, Ft. Dodge

-inaktywowana- Artevac

-szczepionka żywa stosowana od 1985r, bezpieczna, dobra odporność, niezalecana u ciężarnych klaczy i źrebiąt w wieku poniżej 6 tyg

-inaktywowana- bezpieczna dla źrebnych klaczy ale trzeba 2 razy powtarzać szczepienie

-Postępowanie z ogierami- nosicielami: zapobieganie kontaktom nosicieli z ciężarnymi klaczami oraz końmi zdrowymi i nie szczepionymi, w ograniczonym zakresie ogiery takie mogą być wykorzystywane w hodowli (krycie wyłącznie naturalnie zakażonych, seropozytywnych klaczy, lub klaczy szczepionych

-pofilaktyczne szczepienie wszystkich źrebiąt w wieku 6-12 mscy, zanim zostaną zakażone w warunkach naturalnych, ograniczenie naturalnego rezerwuaru wirusa na terenach endemicznych

-stosowanie świeżego lub mrożonego nasienia do sztucznej inseminacji powinno uwzględniać certyfikat czy nie ma wirusa