Etapy wiary, cz 1.

Blisko końca jestem Alana Jamiesona Churchless Faith. Napiszę coś na temat Jamiesona, dziś natomiast tytułem wstępu o pewnej ważnej rzeczy, na której Jamieson się wspiera.Otóż chodzi mnie o Etapy Wiary Fowlera. W swoich zainteresowań (psycholog i teolog) Fowler rozwinął teorię rozwoju wiary u ludzi. Każdy z etapów pokrótce omówimy, wcześniej jednak kilka ważnych zastrzeżeń:

• Fowler traktuje wiarę jako czynność dynamiczną, zmieniającą po wielokroć swój charakter. Podobnie wiarę opisuje choćby Bunyan w Wędrówce Pielgrzyma.

• Dynamizm wiary to dwa równorzędne czynniki: nawrócenie / konwersja i wzrost / rozwój. Zwraca się uwagę, że ruch ewangeliczny przykłada wagę do pierwszego elementu, często zaniedbując ten drugi. Uczniostwo dotyczy przecież etapów krótko po nawróceniu (uczenie podstawowych nawyków – modlitwa, czytanie Biblii). Wg Jamiesona może to być ważna część odpowiedzi na pytanie: dlaczego pewna część rozwijających się w wierze chrześcijan opuszcza kościoły ewangelikalne (tu szeroko: również zielonoświątkowe / charyzmatyczne).

• Etapy Wiary to pewne ogólne wskazówki – rzeczywiści ludzie rozwijają się w sposób dużo bardziej barwny i różnorodny (niby oczywistość, ale przypominam, żeby nie było).

• Etapy wiary dotyczą bardziej tego jak ludzie wierzą, a nie w co wierzą. Zawartość wyznania wiary (np. Jezus mnie kocha) może być taka sama dla 4 latka i profesora teologii, jednak sposób realizacji będzie zupełnie inny.

• Nie wszyscy przechodzą przez wszystkie etapy. Wiara może zatrzymać się (a konkretnie zrównoważyć / osiągnąć równowagę (equilibrate) na pewnym etapie i nie rozwijać się dalej.

Tyle zastrzeżeń, a teraz przyjrzyjmy się dwóm pierwszym etapom:

1. Wiara intuicyjno-projekcyjna [niewinność]
Dzieci w wieku przedszkolnym. Rzeczywistość stanowi jednorodny świat, w którym fantazje, opowieści, doświadczenia i wyobrażenia łączą się bez ograniczeń. Nie ma żadnej struktury, systemu logicznego, według którego dziecko może posortować swoje doświadczenia.

Emilka ma poważne obawy, że w przedszkolu (do którego rusza w poniedziałek) będą potworki. Umówiliśmy się, że pojadę z nią i zapytam panią, czy rzeczywiście tam są. I wiem, że Emilka uwierzy pani na słowo.

Przejście do kolejnego etapu polega na nabyciu choćby prostego systemu dzielenia wrażeń na te rzeczywiste i nierzeczywiste (choć oczywiście dziecko tak tego by nie nazwało).

2. Wiara mityczno-literalna [literalizm]
Dzieci 6/7 – ok. 12 lat (choć – jak się przekonamy – nie tylko). Pojawia się zdolność kategoryzowania doświadczeń. Obraz świata przekazywany przez dorosłych brany jest w sposób dosłowny. Jamieson ilustruje to dialogiem córki z tatą. Córka pyta: czy Bóg jest wszędzie? I tu w kuchni też? I w tym kubku? Gdy kolejny raz słyszy odpowiedź twierdzącą – nakrywa kubek ręką i wykrzykuje: Mam go! Podczas słuchania opowieści biblijnych dzieci na tym etapie często pytają o szczegóły, żądają dokładnych wyjaśnień. Na tym etapie następuje wyraźne utożsamienie z narracją będącą podstawą danego wyznania, nie ma jednak możliwości spojrzenia na własną wiarę z dystansu.

Sugeruje się około 20% dorosłych w kościele znajduje się na tym etapie. Zalety: poczucie bezpieczeństwa, możliwość posiadania głębokich przekonań i zdolność oddania się sprawie.

3. Wiara syntetyczno-konwencjonalna [lojalista]
Nastolatkowie (i wielu dorosłych). Stadium plemienne. Do głosu dochodzi tu potrzeba integracji z grupą, znalezienia wspólnoty ludzi podobnie myślących. Przekonania są silne, a ich uzasadnienie leży w zewnętrznym źródle autorytetu (bo mój pastor tak twierdzi, lub częściej: bo Biblia tak mówi).

Członkowie kościołów ewangelikalnych to w przeważającej mierze lojaliści. Kościoły takie wytwarzają silne poczucie wspólnoty, mają jasno określony zewnętrzny autorytet (Biblia). Efektem ubocznym będzie tu silny dualizm (wierzący / nie-wierzący, albo zbawiony / nie-zbawiony) i niezdolność postrzegania Boga jako immanentnego, mieszkającego-we-mnie. Bóg jest raczej kimś zewnętrznym, transcendentnym.

Niewątpliwe zalety: poczucie przynależności, wspólnota jako dom, bezpieczeństwo.

4. Wiara indywidualno-refleksyjna [krytyk]
Przejście do tego etapu odbywa się na drodze negacji zewnętrznych źródeł autorytetu (significant others np. osoby duchowne / autorytety w kościele, uznane metody interpretacji świętych tekstów, grupa rówieśnicza). Krytyk dystansuje się wobec nietykalnych wcześniej prawd wiary i poddaje je refleksji. Odrzuca symbole i sformułowania (choćby teologiczne), jeśli nie jest w stanie odkryć ich znaczenia i powodu, dla którego miałby je uznać.

Etap ten może wyglądać wyjątkowo burzliwie, celem jest jednak wzięcie w swoje ręce odpowiedzialności za własne credo, postępowanie, moralność i styl życia. Krytyk szuka ludzi, którzy będą go stymulować intelektualnie, jednak nie pozwoli, by wywierano presję na jego decyzje.

5. Wiara koniunktywna [widzący]
Etap trudny do wytłumaczenia. Widzący zaczyna odkrywać obszary swojej ignorancji. Rozumie, że jego doświadczenie generuje przeciwstawne, często sprzeczne wnioski. Uczy się akceptować i obejmować te paradoksy odkrywając wielowymiarowość i bogactwo prawdy. Porzuca redukcjonistyczną metodologię krytyka, który jest w stanie zaakceptować tylko to co może zrozumieć. Otwiera się na rzeczywistość, która przekracza możliwości poznawcze. Gotów jest czerpać z tradycji i społeczności innych niż jego własna – co jednak nie jest równoznaczne z relatywistycznym agnostycyzmem.

Widzący czuje głębię tego co nieuświadomione i tego co niepoznane. Ruch w kierunku tego etapu często związany jest z głęboką świadomością nieuchronności śmierci.

6. Wiara uniwersalizująca [święty]
Tu Fowler wyraża się dość mgliście. Istotne są jednak dwa ruchy:
- Decentralizowanie ja (the decentralisation from self). Ja stopniowo usuwa się z centrum zainteresowań jednostki. Na drugi plan schodzą zwykłe potrzeby dotyczące przetrwania, bezpieczeństwa i poczucia własnej wartości, jednocześnie ciągle poszerza się krąg tych, którzy się liczą.
- Motywacją świętego jest poddanie się autorytetowi Boga w każdej dziedzinie życia.

Spośród 360 ankietowanych przez Fowlera, takimi cechami wiary charakteryzował się 1.6% respondentów powyżej 61 roku życia i nikt poniżej tej granicy wiekowej.

Linki:

• James Fowler – artykuł w angielskiej Wikipedii;

• artykuł z Kuryera Parafialnego parafii w Książu Wielkim – na podobne tematy. Zaczerpnąłem stąd polskie nazwy poszczególnych etapów.

Wnioski jakieś w następnym poście.