GENEZA I FORMA PAŃSTWA
Państwa nie powstawały w formie linearnej – jedno po drugim
powstawały równolegle, w różnym czasie i miały różne cechy
PODEJŚCIE EWOLUCYJNE
okres stada pierwotnego – ograniczone możliwości człowieka, walka o przetrwanie, człowiek był jednostką, działał sam, nie przywiązywał się do terytorium
okres ustroju rodowo-plemiennego – podstawy rodzinne, narzędzia tworzone świadomie
- matriarchat - dominująca rola kobiety w rodzinie, mąż poluje i żywi rodzinę, kobieta nim dyryguje ;)
dobra wytwarzane wyłącznie dla zaspokojenia własnych potrzeb i rodziny, samowystarczalność, brak świadomej uprawy roli
- patriarchat – mężczyzna, ojciec, później syn, jest głową rodziny, świadoma uprawa roli, osiadły tryb życia, brak niewolnictwa
okres ustroju demokracji wojskowej – część społeczeństwa zaspokaja potrzeby grupy, zaś inni zapewniają bezpieczeństwo; pojawia się niewolnictwo, gdyż człowiek jest w stanie wytwarzać nadwyżki, ekspansja terytorialna
POWSTANIE PAŃSTWA
-władza publiczna, władza polityczna (głównie jednostek, które wcześniej zapewniały bezpieczeństwo)
- terytorium z określonym ładem wewnętrznym
(1) system podatkowy (F.Engels)
(2) naród – społeczeństwo
Państwo powstaje w wyniku dostrzeżenia różnic klasowych w społeczeństwie, pojawiają się zagrożenia wewnętrzne.
PAŃSTWO powstaje w wyniku komplikowania się stosunków społecznych wynikających z rozwoju narzędzi, doskonalenia ich i umiejętności posługiwania się nimi oraz przyswajania sobie przez człowieka pewnych cech organizacji pracy
KONCEPCJE PAŃSTWA:
koncepcja Arystotelesa – dominowała do epoki odrodzenia – patriarchalna koncepcja genezy państwa (naturalna)
- państwo powstaje w drodze naturalnego rozwoju
- rozwój naturalny od rodu (rodziny) aż do państwa
- „więzy krwi”
koncepcja teistyczna – najstarsza i konkurencyjna do Arystotelesa
- myśl teoretyczna chrześcijaństwa – św. Augustyn, VI w. ; św. Tomasz, XII w.
- państwo powstało z woli Boga, a nie w sposób naturalny
- to Bóg ustanowił monarchów, którzy w jego imieniu sprawowali władzę. Bóg interweniuje w proces tworzenia państwa, a nie w proces rządzenia. Naród ma podporządkować się władzy
- gdy władca jest zły to Stwórca go ukarze, ale nie należy się buntować. Dobroć Stwórcy jest wszechobecna
STYCZNIA – ZERÓWKA
- od XII wieku rywalizacja dwóch odpowiedzi na pytanie jak powstało państwo – materialistycznej – Arystoteles i idealistycznej – Stwórca
- obie koncepcje dotrwały do oświecenia. Tu następuje rewizja
> Koncepcja umowy społecznej XVII-XVIII wiek (oświecenie) nastąpiło odrzucenie obu wcześniejszych konstrukcji.
> T.Hobbes, J.Locke, J.J.Rousseau
KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ
Państwo nie musiało powstać w wyniku obiektywnego procesu ani też przez Stwórcę. Państwo powołali do życia obywatele, ludzie. Oni wyjaśniają nie tylko jak ale i dlaczego państwo powstało. Zakładają, że pojawienie się państwa było poprzedzone stanem powszechnej dzikości. Wyjście z takiego stanu nastąpiło na drodze umowy społecznej. Miało to dać silną strukturę władzy państwowej, gwarantującej bezpieczeństwo.
Umowa społeczna mogła mieć charakter niepisany, strony zobowiązują się do przestrzegania warunków tej umowy. Po raz pierwszy w sposób nowoczesny pojawiły się pojęcia suweren, władza państwowa, prawa naruralne.
T. Hobbes – stan 1 – walka o przetrwanie, brak bezpieczeństwa („Lewiatan” – człowiek człowiekowi wilkiem; ludzie czuli się zagrożeni ze strony innych, także o własne życie) stan 2 – to umowa społeczna. Powołuje się umowę społeczną (osoba lub grupa ludzi) w zamian za zrzeczenie się części swoich praw, które są wyższe niż prawa stanowione uzyskuje się bezpieczeństwo.
Umowa Społeczna miała 2 elementy:
- ludzie umawiają się między sobą i przekazują część praw naturalnych (ograniczą część swoich praw naturalnych) suwerenowi, który ma strzec praw naturalnych; ale prawa do wolności, życia nie zrzekli się
- umowa suweren – ludzie; zakres uprawnień suwerena – po raz pierwszy po monarchii absolutnej taka możliwość, prawa i przywileje nie tylko dla władzy, ale też obywateli; kiedy władca nie wywiązuje się z umowy można go odwołać i zawrzeć umowę z kimś innym
J.Locke – inaczej opisany stan przed państwem. Biblijny raj. Stan sielski anielski, nie było praw, moralności, był dobrobyt. Ludzie żyli w zgodzie z prawami naturalnymi.
Dlaczego państwo:
- aby bronić się przed siłami przyrody; oni tego nie rozumieli, sami nie przeżyją
- zagrożenia ze strony dzikich zwierząt; sam nie miał szans, grupa tak
J.J. Rousseau – umowa społeczna była czymś co miało nastąpić (umarł w 1788r, czyli rok przed rewolucją francuską ale był jej prorokiem, przewidział ją) Rewolucja zburzy dotychczasowy porządek, łamanie praw naturalnych poddanych. Po tej rewolucji zostanie zawarta umowa społeczna z prawami naturalnymi obywateli.
Koncepcja podboju i przemocy
(K.Kautsky, L.Gumplowicz) – XIX/XX wiek – geneza azjatyckiego typu państwa (Mongolia, Chiny)
- Państwo powstało w wyniku podboju. Ludy silniejsze, lepiej zorganizowane, posiadające przewagę ekonomiczną, militarną zagarniały ziemie wraz z ludnością.
Teoria zróżnicowania klasowego
K.Marks, F.Engels
- Państwo łączono z powstaniem klas społecznych. Państwo wynaleziono po to aby utrzymać klasowość i uprzywilejowanie grup społecznych.
- Państwo wyłoniło się na skutek podziału społecznego na dwie klasy: jedna stała się dysponentem środków produkcji (mniej liczna), a ta druga klasa została uzależniona od pierwszej i wrogo jest do niej nastawiona.
Teoria patrymonialna
- Państwo pochodzi od małego pierwotnego dominium ziemskiego, a w wyniku połączenia obszarów sąsiednich nastąpił rozrost posiadłości.
- Państwo to wyłączność tych, którzy rządzą – mieszkańcy są poddanymi właściciela.
Współcześnie pewne są trzy kwestie:
państwo powstaje na pewnym etapie rozwoju społecznego, gdy społeczeństwo zaczęło się różnicować (biedni i bogaci, czy różnice w innych wymiarach)
tworzenie państwa i instytucji ma związek z doskonaleniem narzędzie (państwa powstają najpierw tam gdzie ludzie wytworzyli lepsze narzędzia, bo to dawało podstawę do bogacenia i różnicowania oraz przewagę nad innymi – trwałe nadwyżki i podtawa do bogacenia się – rozwarstwienie społeczne może się pojawić)
państwo jako forma organizacyjna społeczeństwa będzie zbędna, przestanie być użyteczna
Definicje państwa
1) Arystoteles – państwo jest to zdolna do samowystarczalności wspólnota różnych ludzi, mająca na celu doskonałe życie. Państwo ma więc pełnić służebną rolę wobec społeczeństwa. Miało ono powodować, aby ludziom żyło się lepiej, aby skuteczniej mogli podporządkowywać sobie przyrodę. Z czasem państwa zaczęły się różnicować. Arystoteles dokonał podziału na państwa dobre: monarchia, arystokracja i politea oraz złe: tyrania, oligarchia i demokracja.
2) Państwo jest to przymusowa terytorialna i suwerenna organizacja społeczeństwa globalnego
przymusowa – każda jednostka jest w sposób niedobrowolny przypisana do konkretnego bytu państwowego, obywatelstwo; prawo krwi lub miejsca
terytorialna - elementem kontyttuującym każde państwo, bez czego nie może istnieć jest terytorium – wody, przestrzeń powietrzna, placówki dyplomatyczne
suwerenna – niezależne, samodecydujące
3) Państwo wg G.Jelinka – trójelementowa definicja – 1. terytorium, 2. zamieszkała na nim ludność 3. władza suwerenna (publiczna)
4) Państwo wg A.Prertiakowicza – to trwały związek ludzi stale osiadłych na pewnej przestrzeni ziemi i pod władzą najwyższą
Istota państwa – państwo musi być postrzegane jako coś przejściowego – co pojawia się na pewnym etapie rozwoju cywilizacyjnego i być może na pewnym etapie zaniknie.
WŁADZA
Władza jest jednym z elementów konstytuujących państwo – miała decydujący wpływ na powstanie państwa. Władza jest czymś co ma dłuższą historię niż samo państwo. Państwo powstaje wówczas, gdy zostaje zinstytucjonalizowana i zhierarchizowana
Władza jest jednak pojęciem złożonym i wielopłaszczyznowym – odnosi się do bardzo wielu elementów życia człowieka i całych społeczeństw
Władza w znaczeniu przedmiotowym – substancjalnym
Władza jest w tym ujęciu rozumiana jako coś co można posiadać, a w zasadzie można być dysponentem władzy
On posiada władzę – choć władza nie musi mieć charakteru materialnego. Ale może dawać dobra materialne.
Władza w postaci relacyjnej
Władza jest tu rozumiana jako pewien sposób zachowania ujawniający się w stosunkach między ludźmi – w którym jeden podmiot może kierować zachowaniem lub nawet decydować o zachowaniu innego podmiotu, a podmiot podporządkowany gotów jest poddać się temu kierownictwu.
Władza jest relacją, więzią między podmiotem władzy a przedmiotem władzy A B Nie wszyscy mogą być A i nie wszyscy mogą być B. Muszą być obie strony.
Władza jako proces decyzyjny
Władza jest złożonym procesem decyzyjnym, w którym w różnych rolach występują bardzo liczne i jakościowo zróżnicowane podmioty. Jedne przygotowują projekty decyzji, inne podejmują decyzje, jeszcze inne dostarczają informacji o sytuacji w której decyzja ta ma być wykonana. Są też podmioty kontrolujące legalność decyzji, nadzorujące jej wykonanie.
Np. proces legislacyjny, postępowanie karne. Podział władzy w państwie. Proces decyzyjny w przedsiębiorstwie.
DEFINICJE BEHAWIORALNE
Socjologiczno-behawioralne, zachowaniowe:
bada się zewnętrzne objawy władzy, zachowania; definicje te powstały w zasadzie na gruncie socjologii. Traktują one władzę w kategoriach pewnego oddziaływania na zachowanie ludzi przez inne grupy ludzkie lub jednostki. Wpływanie i modyfikowanie zewnętrznych postaw i zachowań. Inaczej myślimy a inaczej zachowujemy się wobec przedmiotu władzy.
R.M. Tawney – władza – może być zdefiniowana jako zdolność jednostki lub grupy do modyfikowania zachowań innych grup czy jednostek w pożądany sposób
M.A. Simon – wskazuje na następującą konstrukcję słowną: zamiast A ma władzę nad B, można powiedzieć, że odpowiednie zachowanie A powoduje określone zachowanie B
DEFINICJE TELEOLOGICZNE
T. Parsons, B.Russel
- obecnie występują na gruncie nauk o zarządzaniu, ekonomii
- Władza
(1) jest to umiejętność wytworzenia zamierzonych skutków
(2) jest to umiejętność osiągania zakładanego celu
Wg Russela jest to wytwarzanie zamierzonych skutków, umiejętność skłonienia kogoś do realizacji celu, który podmiot władzy sobie założył. My możemy być tego nawet nieświadomi.
Przy czym w tych definicjach nie akcentuje się samego oddziaływania, wzajemnych relacji, lecz skutek, który ma zostać osiągnięty.
DEFINICJE INTRUMENTALNE
atrybutem władzy była siła. Władza oznacza możliwość użycia sily. Zmuszamy kogoś do czegoś. Przy czym wcale tej siły nie musimy używać. Wystarcza sama groźba jej użycia.
M. Duverger – władza jest to zjawisko siły, ograniczania i przymusu
DEFINICJE STRUKTURALNO-HISTORYCZNE
A.Gramsci, K.Kautsky, K.Marks, F.Engels - wladza to dychotomiczny układ – konflikt między dwoma podstawowymi grupami (historycznie te grupy ulegają zmianie). Ten obraz świata trzeba zmienić – rewolucja.
A.Gramsci – elementarną zasadą władzy jest to, że istnieją rządzący i rządzeni, kierujący i kierowani
DEFINICJA WŁADZY JAKO WPLYWU
- Wpływ – jest to władza jednostkami lub grupami społecznymi, która wyraża się m.in. modyfikowaniem ich zachowań. jednak nie tyle na gruncie behawioralnym, lecz na gruncie psychologicznym. Modyfikowanie tego, jakie ktoś ma poglądy, jak się zachowuje, co odczuwa itp.
Ja poprzez perswazję, argumentację mogę wpływać na sposób myślenia, rozumowania a nawet zachowania kogoś innego.
DEFINICJE KONFLIKTOWE WŁADZY
- Władza jest rozpatrywana jako coś zewnętrznego. Konflikt następuje między A i B, a władza jest tym czymś lub kimś, co ten konflikt rozstrzyga lub reguluje
- Istotą definicji konfliktowych jest więc występowanie pewnego konfliktu o dobra materialne lub niematerialne, natomiast jego rozstrzygnięcie pozostawia się władzy
- Konflikt jest pierwotny wobec władzy. Choć należy pamiętać, że przedmiotem konfliktu może być władza
- Władza instytucjonalizuje się tam, gdzie mamy do czynienia z możliwością zaistnienia konfliktu
NARZĘDZIA WŁADZY
Narzędzia władzy dzielą się na:
środki bierne
środki czynne
Środki bierne wykonywania decyzji władzy:
autorytet władzy
prawo (system prawny)
Środki czynne sprawowania władzy:
przemoc (siła) – przymus (ma możliwość legalnego użycia siły)
manipulacja dobrami (władza ma dostęp do pewnych dóbr i może to wykorzystać, np. prowadzić redystrybucję dla określonych grup społecznych czy jednostek)
WŁADZA POLITYCZNA
- Jest realizowana w wielkich grupach społecznych, lecz niekoniecznie w oparciu o normy prawne (może chcieć je zmienić)
- Może mieć charakter faktyczny, ale także przybierać postać władztwa sprawowanego na podstawie norm pozaprawnych (np. religijnych, tradycji)
- Bardzo ważny jest tu wymiar międzynarodowy. Układ władzy politycznej np. między USA a Federacją Rosyjską.
WŁADZA PUBLICZNA
- węższe ujęcie, władza ta oparta jest na normach prawnych, lecz niekoniecznie musi być realizowana przez państwo i jego organy
- Władza publiczna może być także sprawowana przez instytucje samorządowe, zawodowe, gospodarcze, akademickie, partie polityczne
- Sprawując władzę publiczną, ale pozostając poza władzą państwową mamy pośredni na nią wpływ
WŁADZA PAŃSTWOWA
- najwęższe ujęcie, składa się z dwóch elementów: instytucji oraz ludzi (urzędników)
- oparta jest na normach prawnych
- instytucje to organy państwowe (parlament, rząd, sądy, armia, policja…)
- urzędnicy składają się z dwóch kategorii: wybieranych (wybory) i mianowanych.
- władza państwowa decyduje o rozdziale najszerszego wachlarza dóbr materialnych i niematerialnych, dlatego też sama jest dobrem szczególnym
FORMA PAŃSTWA
Podział państw wg Platona:
Timokracje – rządy ludzi odważnych, np. Sparta
Oligarchie – rządy bogatych
Demokracje – mało stabilne i niekompetentne rządy ludzi
Tyranie – ustrój oparty na strachu i niewolnictwie
Podział państw wg Arystotelesa:
Państwa o dobrych ustrojach
monarchia – władca z autorytetem rządzi w imieniu poddanych
arystokracja – grupa ludzi, władza z urodzenia
politea – rządy wielu mędrców, filozofów, światłych, otwartych ludzi, nieważne jest ich pochodzenie, lecz wykształcenie
Państwa o ustrojach zdegenerowanych
tyrania
oligarchia
demokracja – rządy nieudaczników, rządy w interesie głupiej większości
Pod wpływem marksistowskiej filozofii dziejów czyli tzw merkantylizmu historycznego przyjęto podział na państwa:
niewolnicze
feudalne
kapitalistyczne
socjalistyczne
FORMA PAŃSTWA
To konstytucyjnie określony sposób organizacji życia politycznego i społecznego. czyli jest to sposób, w jaki państwo jest zorganizowane.
Na formę państwa składają się 3 elementy:
forma rządu – przez którą rozumiemy budowę i strukturę naczelnych organów władzy w państwie
reżim polityczny (styl rządzenia) – całokształt zasad metod oraz technik sprawowania władzy przez grupę rządzących wobec obywateli
ustrój terytorialny – dotyczy sposobu w jaki państwo jest podzielone, stosunki miedzy władzą centralną a terenową, stopień centralizacji władzy oraz zakresu samorządności
Podział państw ze względu na formę rządu:
monarchie – na czele stoi król, cesarz etc… Charakterystyczny układ władzy, w którym jednoosobowa władza ma charakter dziedziczny, a pewne grupy posiadają specjalne przywileje nadawane przez monarchę. System instytucji odpowiada statusowi uprzywilejowanych grup społecznych.
republiki – najwyższa władza może być sprawowana jednoosobowo lub przez grupę. Zwykle jest to grupa lub jednostka, która nie dziedziczy swojego stanowiska, lecz pochodzi z wyboru. Ważne jest aby wybory były powszechne, wolne i demokratyczne. Podstawowym elementem, który normuje sprawy między obywatelami a władzą jest określone prawo, uchwalane przez parlament. Prawo obowiązuje wszystkich, instytucje, władzę i obywateli.
MONARCHIE
1. monarchia despotyczna – 4-5tys l. p.n.e. (Egipt, Babilonia, Mezopotamia)
- monarchia stanowa – początki średniowiecza. Monarcha wspomagał się stanami, które zwoływał (duchowny, arystokratyczny, mieszczański, chłopski). Decyzje jednomyślne na forum stanów oddzielnie. Niektóre decyzje większość stanów. Ale król zwoływał stany kiedy chciał. (Francja, Niderlandy)
2. monarchia absolutna – władza króla nie jest ograniczona prawem - Ludwik XIV, Henryk VII w Anglii, Katarzyna II w Rosji. Charakteryzowała się zdecydowanym wzmocnieniem władzy królewskiej.
- Kres monarchiom absolutnym daje rewolucja burżuazyjna w tych państwach, w których się odbyły, bądź inne wydarzenia które inicjują owe rewolucje.
3. monarchia konstytucyjna – wywalczona w wyniku rewolucji burżuazyjnych
- absolutyzm monarchy jest ograniczany przez konstytucję
- konstytucje dotyczą nie tylko poddanych ale i monarchy, czy organów państwowych jak np. parlamentu. To doprowadziło do uporządkowania państwa i stosowania równych miar.
- trójpodział władzy. Monarcha ma tylko władze wykonawczą. Z czasem nawet tym się zaczyna dzielić z doradcami a później z ministrami
4. monarchia parlamentarna – monarchia współczesna
- powstaje pod koniec XIX w i na pocz XX w
- monarcha traci realne możliwości rządzenia. Ona panuje a nie rządzi. jego uprawnienia przechodzą na premiera i ministrów
- rząd jest uniezależniony od parlamentu
REPUBLIKI
1. Pierwowzorem dla republik jest republika ateńska z czasów peryklesa. decyzje podejmowane prze wszystkich wolnych, rdzennych i dorosłych obywateli (władza nie była powszechnie dostępna)
- kadencyjność, możliwość ponownego wyboru, decyzje podejmowane na zgromadzeniu
2. republiki średniowieczne – państwa-miasta, ograniczony charakter, rządzą się własnymi prawami wynikającymi ze statusu i struktury wewnętrznej.
3. republiki burżuazyjno – demokratyczne – były efektem rewolucji francuskiej i amerykańskiej; nowa struktur organizacyjna, odcięcie się od monarchii
4. republiki parlamentarne – przyniósł okres rewolucji burżuazyjnych. Republika ta wiąże się z początkami takiej instytucji jak parlament. W zasadzie zaczyna on funkcjonować w dzisiejszym kształcie po rewolucji angielskiej, niderlandzkiej, francuskiej. Wówczas pojawia się nowy układ w którym parlament, a więc pewne zbiorowe ciało wybierane przez obywateli w wyborach powszechnych decyduje o wszystkim tym co się dzieje w państwie.
5. republiki socjalistyczne (komunistyczne) są jakościowo odmienne. Pojawiły się po rewolucji październikowej w 1917r Obecnie Kuba, Korea Pn, Republika Ludowa Chin.
6. republiki postsocjalistyczne
Podział państw ze względu na reżim polityczny (styl rządzenia):
Państwa demokratyczne – państwa tego typu realizują następujące zasady: suwerenność narodu, podział władzy, pluralizm polityczny, wolności obywatelskie
Państwa autokratyczne – cechuje brak możliwości działania społeczeństwa obywatelskiego. Prawo i rynek są mało skuteczne i odgrywają rolę drugoplanową. Udział obywateli w życiu państwa jest rytualny i jest ściśle kontrolowany np. reżimy w Ameryce Południowej. Elitarność – uczestnicy życia publicznego podejmujący decyzje wywodzą się z wąskich elit, kręgów bliskich władzy, nikt z zewnątrz nie ma możliwości przebicia się do ważnych stanowisk. Katalog wolności obywatelskich też istnieje, ale nie jest zawsze przestrzegany.
Państwa totalitarne – jego istota polega na wszechobecności państwa we wszystkich przejawach życia społecznego. Władza odwołuje się do mitów i ideologii eksponujących np. cele socjalne lub narodowe. Interes państwa dominuje nad interesami jednostkowymi. Władza skupia się w rękach jednej partii. Nie istnieje opozycja parlamentarna. Nie ma organów władzy podzielonych zgodnie z zasadą Monteskiusza.
Państwa demokratyczne dzielimy na:
liberalne – ukształtowały się na bazie liberalnej doktryny polityczno-ekonomicznej na przełomie XVII i XVIII wieku. Podstawową zasadą reżimów liberalnych jest wprowadzanie pewnych zasad do instytucjonalnej budowy państwa np. zasada podziału władzy, zasada suwerenności narodu, zasada reprezentacji, zasada rządów państwa. Oprócz tego są to państwa które starają się minimalizować ingerencję instytucji państwowych w funkcjonowanie mechanizmów rynkowych.
socjalne – zasady typowe dla państw demokratycznych jednak państwo ma dbać o obywatela także w wymiarze politycznym m.in. poprzez modyfikację i ingerencję w mechanizmy rynkowe.
Podział ze względu na ustrój terytorialno-prawny:
państwa proste – unitarne – czyli takie, które są jednolite narodowościowo. Nie oznacza to, że nie istnieją w tych państwach mniejszości narodowe. Natomiast nie istnieją w nich pewne autonomiczne terytorialnie okręgi w których zamieszkuje i ma specyficzne prawa owa mniejszość. W państwach tych istnieje jednolita struktura organizacyjna. Jednostki administracji państwowej są ściśle podporządkowane organom centralnym i nie posiadają politycznej samodzielności. Jest to najbardziej rozpowszechniona forma państwa. Możemy je podzielić wewnętrznie na państwa scentralizowane (gromadzą główne narzędzia władzy na szczeblu centralnym – np. finanse publiczne) i zdecentralizowane (starają się jak najwięcej obszarów aktywności przenieść na jak najniższe szczeble).
Cechy charakterystyczne:
jednolity system prawa materialnego i formalnego
jednolite obywatelstwo
jednolity system organów sądowych, prawodawczych i wykonawczych
jeśli organy regionalne są niezależne od centralnych to mamy do czynienia z państwem zdecentralizowanym np. Japonia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania
jeśli odwrotnie to są scentralizowane np. Finlandia, Holandia
państwa złożone – federalne – są to takie państwa w obrębie których z różnych powodów historycznych czy narodowościowych istnieją zróżnicowane struktury terytorialne w postaci bądź autonomicznych bądź departamentów. Części składowe tego państwa zachowują pełną lub ograniczoną suwerenność. Każda z nich ma określone kompetencje i własny system organów prawodawczych, wykonawczych i sądowniczych. Dwuizbowość parlamentu.
unie personalne - związek dwóch lub więcej państw złączony poprzez osobę wspólnej głowy państwa. Każda część składowa zachowuje swoją odrębność, oddzielny system instytucji państwowych. Współczesna konfederacja.
unie realne – współczesna federacja. Związek dwóch lub więcej państw w którym sprawy zagraniczne, wojskowe, polityka finansowa są prowadzone wspólnie dla wszystkich państw
konfederacja – związek państw powołany w celu realizacji określonych zamierzeń. organy konfederacji wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów państw członkowskich. Państwa członkowskie są suwerenne, np. Szwajcaria. Władza centralna jest równorzędna na każdym szczeblu władzy.
federacja – to państwo związkowe którego części składowe mają samodzielność prawną i określony zakres samodzielności politycznej. Części składowe (stany, prowincje, kantony, państwa) mają własny podział administracyjno-terytorialny. Jest to najbardziej popularna forma państwa złożonego. Władza centralna ma własny zakres kompetencji zarezerwowany wyłącznie dla niej i nie mogą w niego ingerować władze stanowe.
autonomia – tzn. wewnętrznie samodzielna część terytorium państwa. Ta samodzielność może dotyczyć spraw o znaczeniu lokalnym. Powstanie autonomii uwarunkowane jest np. wyspiarskim pochodzeniem (Grenlandia), konsekwencją niedorozwoju ekonomicznego (Sycylia, Walia), historycznie (Szkocja).
INSTYTUCJE PAŃSTWA – KONSTYTUCJA, GENEZA I ZNACZENIA
- etymologicznie słowo „konstytucja” pochodzi od łacińskiego constituo, constituere = urządzać, ustanawiać
- akt w przypadku którego określano by prawa zarówno rządzących jak i rządzonych
- pojawiają się jako bezpośrednia konsekwencja Rewolucji Francuskiej
- konstytucja może mieć 3 wymiary:
(1) Termin konstytucja oznacza pewien faktyczny, realnie występujący w danym państwie układ sił społecznych. Mówiąc o konstytucji rzeczywistej, mówiono o tym, co realnie istnieje, co realnie funkcjonuje, odróżniając ją tym samym od konstytucji w innym znaczeniu. Konstytucja rzeczywista państwa, czyli ta, którą posiada każde państwo.
(2) Konstytucję utożsamia się z pewnym zbiorem norm prawnych, które regulują ustrój danego państwa i które to normy czy przepisy mogą znajdować się w różnych aktach prawnych, nie koniecznie w jednym. Elementem składowym konstytucji mogą być konwenanse. Konstytucja jest to więc zbiór różnych aktów, przepisów, norm pisanych i niepisanych, które dotyczą roli państwa oraz relacji między władzą państwową a obywatelami, dotyczących ustroju państwowego.
(3) Konstytucję możemy rozumieć jako tzw. ustawę zasadniczą obowiązującą w danym państwie, która ma formę jednolitego pisanego aktu prawnego zawierającego najważniejsze elementy ustalane i uchwalane w określonym trybie. Można ustalić, kiedy została uchwalona. akt ten uznawany jest za najwyższy akt prawny w państwie. Uznawana jest ze względu na trzy podstawowe cechy: szczególną moc prawną, szczególną treść i szczególną formę.
Cechy konstytucji:
szczególna moc prawna - siła obowiązywania konstytucji jest większa od pozostałych aktów prawnych; zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa. Wszystkie inne prawa muszą mieć swoje źródło w konstytucji. Jest ona jak gdyby praźródłem systemu prawnego; żaden akt prawny niższej rangi nie może być w sprzeczności z konstytucją. Mogą uszczegóławiać konstytucję. Jeśli akt jest sprzeczny to bada się zgodność aktu z konstytucją 1. przez sąd najwyższy, 2. przez odpowiedni powołany do tego organ np. Trybunał Konstytucyjny, Rada Konstytucyjna (Francja);
Stany Zjednoczone– sąd najwyższy orzeka, jeśli jest niezgodny to uważa się akt na niebyły (nie mógł wywołać skutków prawnych; jeśli wywołał skutki trzeba je naprawić); można się odwołać, zmodyfikować regulacje aktu
Norwegia – orzeczenie sądu, całość aktu uznaje się na niebyłą, ale nie ma żadnych możliwości wprowadzenia aktu, trzeba go napisać od nowa
Polska, Francja – organ konstytucyjny orzeka o zgodności; gdy był niezgodny to w ciągu 3 miesięcy organ który go wydał musi go zmienić, nie trzeba usuwać skutków prawnych jakie wywołał ten akt; kiedyś parlament mógł odrzucić kwalifikowaną większością orzeczenie Trybunału….
szczególna treść – nie ma w państwie żadnego innego aktu prawnego, który reguluje najszerszy zakres podstawowych elementów determinujących podstawy ustrojowe danego państwa, funkcjonowanie systemu politycznego, prawa i obowiązki obywateli, funkcjonowanie władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej, zawiera elementy zasadnicze jak godło, hymn, flagę, symbole; treść powinna mieć wymiar normatywny – jednoznaczny, precyzyjny, określa zakres kompetencji, uprawnień, nie ma tu miejsca na swobodną interpretację.
szczególna forma – akt prawny, każda konstytucja w końcowej treści określa, w jaki sposób można dokonywać zmian w tej konstytucji i sposób, w jaki można uchwalić nową konstytucję; zmiany w konstytucji dokonywane są w specjalnej formie. Muszą mieć:
- formę poprawek do konstytucji (mogą wchodzić automatycznie po przyjęciu ich, i zastępują inne wcześniejsze regulacje; lub wchodzą jako dodatkowy element aktu konstytucyjnego, ale nie eliminują wcześniejszych uregulowań)
- zasadą jest, że są uchwalane kwalifikowaną większością głosów
Zmiany w konstytucji:
1. drogą parlamentarną
2. konstytuanta (zgromadzenie konstytucyjne)
3. sposób mieszany (1. lub 2. + referendum)
Konstytucje:
sztywne – można zmienić, ale to jest obwarowane dodatkowymi trudnościami np. Holandia, Norwegia (Holandia – parlament musi uchwalić i jak to zrobi następuje samorozwiązanie parlamentu, przedterminowe wybory; nowy parlament musi w niezmienionej formie ponownie uchwalić tą konstytucję i wtedy wchodzi w życie; Norwegia – też przez 2 parlamenty następujące po sobie, ale nie ma samorozwiązania parlamentu, czekamy do następnej kadencji i wchodzi w życie)
elastyczne – nie ma nadzwyczajnych przepisów, wystarczy kwalifikowana większość
Pojęcie instytucji
Rodzaje i podziały
jednoosobowe – prezydent, minister, wojewoda
kolegialne – parlament, kolegialna głowa państwa
centralne- takie, które swoimi kompetencjami obejmują całe państwo
terenowe – kompetencje obejmują tylko część terytorium
powoływane – np. na podstawie aktu prawnego
z wyboru – wszystkie organy elekcyjne – parlament, prezydent
z kooptacji – organ samouzupełnia swój skład, zwalnia się miejsce
z nominacji – poprzez mianowanie
Głowa państwa i jej kompetencje
- personifikuje instytucje państwa
Monarcha – jego władza jest autonomiczna i samorodna. Jest on nieusuwalny. Władzę ma powierzoną dożywotnio i może ją przekazywać swoim następcom. W państwach demokratycznych osoba monarchy umacnia społeczny prestiż władzy – gdyż jest symbolem jedności narodu oraz występuje jako arbiter w poważnych konfliktach społecznych; ma inicjatywę ustawodawczą, prowadzi politykę zagraniczną, ma aktywny udział w wyłanianiu premiera, funkcje reprezentacyjne, nadaje odznaczenia, ordery, publiczne wystąpienia (Wielka Brytania=umiarkowana monarchia, nie ma monarcha inicjatywy ustawodawczej, nie może samodzielnie prowadzić polityki zagranicznej, ale powołuje premiera, jest ograniczony prawem zwyczajowym i konwenansami konstytucyjnymi, podpisuje akty prawne wydawane przez parlament-kontrasygnowany przez premiera lub ministra przy podpisywaniu dokumentów, ustaw; Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Norwegia, Hiszpania, Szwecja=słaba monarchia, monarcha ma tylko uprawnienia reprezentacyjne)
Prezydent – jest wybierany na określoną kadencję w wyborach bezpośrednich lub pośrednich z udziałem np. kolegium elektorów, lub przez parlament. jest to republikańska forma głowy państwa. (silne prezydentury: szeroki zakres kompetencji, jest szefem rządu, zwierzchnikiem sił zbrojnych, uprawnienia ustawodawcze, prawo weta, polityka zagraniczna np. USA, Meksyk, Brazylia; słabe prezydentury: reprezentuje państwo, symbol, nie prowadzi samodzielnej polityki zagranicznej, zazwyczaj są to szanowane osoby np. Niemcy, Włochy; umiarkowane prezydentury: model semi-prezydencki, względnie silna, stabilna pozycja, która ma równoważyć pozostałe kategorie władzy, ma trzymać pieczę, żeby któraś z instytucji nie uzyskała istotnej przewagi nad pozostałymi np. Francja może tam nawet rozwiązać parlament, ordonanse – wydane przez prezydenta z mocą aktu prawnego)
Parlamenty w państwach współczesnych
jest najważniejszym organem przedstawicielskim
parlament – to wyposażona we władzę stanowienia ustaw i pochodząca z wyborów kolegialna reprezentacja interesów indywidualnych wyborców i elektoratu jako całości
pierwsza geneza: tradycje parlamentarne wywodzą się z Wlk Brytanii, o 1265r zbiera się parlament w sposób ciągły, Wielka Rada XII-XIII w., duchowni i wyższa szlachta, miała stanowić prawa, z czasem się powiększyła; od 1265r w jej skład zaczęły wchodzić stan mieszczański, rycerski i średnia szlachta, byli zwoływani przez monarchę albo samodzielnie się zbierali; 1641r pojawił się Akt o Trzech ………., minimum raz na 3 lata monarcha ma zwołać parlament; w XVI w. zaczyna się kształtować podział na Izbę Lordów (Wyższą) i Izbę Gmin (Niższą – opozycja wobec monarchy)
druga geneza: Tingi – zgromadzenia, w VIII w. zaczęły się tworzyć zgromadzenia obywateli podczas których ujednolicano regulacje prawne, pełniły też funkcję sądowniczą; pierwszy ting 930r. na Islandii
trzecia geneza: śródziemnomorskie kraje, Starożytna Grecja, Ateny, eklezje-zbiorowości, 300 osób, IV-V w., kworum
Organizacja wewnętrzna:
- jednoizbowe (unikameralne) – większość państw unitarnych ma tego rodzaju parlamenty – Węgry, Estonia, Litwa, Łotwa, Finlandia, Dania, Grecja, Szwecja, Norwegia, Portugalia, Islandia
- dwuizbowe (bikameralne) – zarówno w państwach prostych jak i złożonych – Wlk Brytania, Belgia, Wlochy, Francja, Niemcy, Polska, Republika, Czechy, Holandia; jedna jest reprezentantem państwowym a druga izba regionalnym, jedna może pochodzić z wyborów a druga nie (Wlk Brytania), ich kadencje mogą mieć różną długość (USA), kadencja jednej izby jest uzależniona od kadencji drugiej (Polska)
g. Funkcje parlamentu:
- ustawodawcza – polega na stanowieniu prawa
- kreacyjna – polega na uczestnictwie parlamentu w formowaniu organów politycznych oraz kontrolowaniu Rady Ministrów jako głównego podmiotu władzy wykonawczej
- kontrolna – może przejawiać się w kilku formach np. 1) debata nad polityką rządu w wyniku czego może być postawiony wniosek o uchwalenie rządowi wotum nieufności; 2) parlament przyjmuje sprawozdanie z wykonanie zadań; 3) przyjęcie wykonania ustawy budżetowej za rok miniony, tzn. udzielenie rządowi absolutorium w przeciwnym razie dymisja zgodnie z nową konstytucją; 4) instytucja interpelacji i zapytań poselskich
Rządy
mamy do czynienia z dwoma określeniami władzy wykonawczej
- rząd – premier, kanclerz
- rada ministrów – premier, prezes rady ministrów
nie możemy tych nazw mieszać, bo one pochodzą z różnej tradycji ustrojowej: rząd – angielska, rada ministrów –francuska tradycja ustrojowa zaszczepiona na gruncie polskim przez epokę napoleońską
- tradycja angielska XVI w., pojawia się określenie „gabinet” od pomieszczenia w którym spotykali się najbliżsi doradcy monarchy i gdzie były podejmowane najistotniejsze decyzje w wielu obszarach; monarcha nie uczestniczył w posiedzeniach gabinetu, nie przewodniczył im;
- tradycja francuska – monarcha przewodniczył posiedzeniom rady ministrów, poł XVII w. za Ludwika XVI, po jego śmierci: nie uczestniczono w posiedzeniach rady ministrów, zaczęła się kształtować tradycja prezesa rady ministrów, który nie był monarchią
- kanclerz – XVIII-XIX w., jednoczenie Niemiec, kanclerz Bismarck
Rządy – nie ma jednolitego modelu. Bardzo duże zróżnicowanie np. liczba ministerstw: Szwajcaria – 7, USA – 14, Francja – 28, ZSRR – 106 ministerstw
Główne kierunki działań rządu:
- kierowanie aparatem administracyjnym
- wykonywanie aktów prawnych
- wykonywanie inicjatywy ustawodawczej
- wydawanie aktów wykonawczych tzn. wydawanie rozporządzeń z mocą ustwy, na podstawie upoważnienia ustawowego wtedy, gdy parlament nie pracuje
- opracowanie i realizacja budżetu państwa
- prowadzenie polityki zagranicznej państwa
Organy sądownictwa i ochrony praw obywatelskich
Wymiar sprawiedliwości sprawowany jest przez niezależne i niezawisłe sądy. Do ich zadań należy:
- orzekanie w sprawach z zakresu prawa cywilnego, karnego, administracyjnego
- W wielu państwach organy te zajmują się również kontrolą zgodności działań organów państwa z prawem a w szczególności konstytucją ( w Polsce Trybunał Konstytucyjny)
Kategorie sądów:
- sądy powszechne tj. sądami grodzkimi, rejonowymi, wojewódzkimi, apelacyjnymi, sądem najwyższym
- sądy szczególne (specjalne) np. sądy wojskowe, sądy pracy
- sądy administracyjne – Naczelny Sąd Administracyjny
- sądy morskie – wyspecjalizowane – (w Szwajcarii nie ma) – rozstrzygają w sprawach rozpatrujących katastrofy np. katastrofa Heweliusza – Sąd Morski w Szczecinie
- sądy konstytucyjne – u nas Trybunał Konstytucyjny – nie w każdym kraju występuje – nie ma w USA, Norwegii, Szwecji
- sądownictwo stanu – Trybunał Stanu, Rada Stanu (Francja, też nie wszędzie – USA)
Ochroną praw obywatelskich zajmuje się specjalnie w tym celu powołany organ. W Polsce jest Rzecznik Praw Obywatelskich. Określa się go często OMBUDSMANEM.
Ogólnie zajmuje się on kontrolą działalności administracji państwowej niekiedy także innych instytucji pod względem przestrzegania praw obywatelskich
Działa na podstawie wpływających do niego skarg, choć może podjąć działania z urzędu
PARTIE I SYSTEMY PARTYJNE
Partia łac. pars – część większej całości. W starożytności sojusz polityków skupionych przy przywódcy oraz „grupa ludzi” rządzących państwem, w szlacheckiej RP grupa zwolenników popierających jakąś sprawę lub osobę i gotowa z tego powodu również do działań siłowych.
- wg Edmunda Burke’a (1770r) jest złożoną z ludzi całością pragnących drogą wspólnych wysiłków realizować interes narodu, co do którego się zgadzają
- wg Maxa Webera – stowarzyszenia opierające się na swobodnym werbunku, których celem jest pozyskanie dla ich kierowników władzy w obszarze pewnego związku, a dla ich aktywnych uczestników uzyskania dzięki temu szans uzyskania celu
partia – wyspecjalizowana, dobrowolna, zasadniczo sformalizowana grupa społ posiadająca określone cele polityczne i dążąca do ich realizacji
Geneza partii politycznych:
- prepartie – fractionnes w starożytnym Rzymie i koterie arystokratyczne w europejskich monarchiach
- protopartie – XVIII/XIX w. ugrupowania notabli (tworzone przez nowych, rządzących poltyków, których łączyły cele itp. brytyjski system polityczny) i kluby polityczne (stowarzyszenia ludzi o podobnych poglądach inspirowanych ideologią, francuski system polityczny); skupione w parlamencie, nie rozlewają się na cały kraj; polityka i podejmowanie decyzji nie jest głównym źródłem utrzymania i celem istnienia; komunikowano się ze sobą za pomocą dzienników;
- partie sensu stricto – powstały w XIX w. partie masowe (zorientowane na duże grupy społ, umożliwiały partycypacje), wyborcze (rozwinęły się po II WŚ), kartelowe (dzielą się profitami, dostęp do mediów, najpierw konkurują przed wyborami a potem współpracują); (USA – 1820r. w stanie NY zaczęli działać ludzie, stworzyli regencję z Albany , dawali coś ludziom którzy na nich głosowali np. pracę– machiny wyborcze);
Historia partii politycznych w Polsce:
XVI w. konfederacje, ruchy egzekucyjne
XVIII w. obóz hetmański, koterie Branickich, grupa skupiona wokół króla Opus cośtam (za szyyyybko kurna!), koteria Czartoryskich
Zabory: austriacki i pruski: mogły działać, ale konserwatywne partie lojalistyczne były faworyzowane; powstało wtedy Stronnictwo Ludowe; rosyjski: do 1905r nie było partii bo był car, 1905r rewolucja, reformy konstytucyjne, Dmowski posłem do Dumy rosyjskiej;
Cechy partii politycznych:
dążenie do realizacji wspólnych celów, interesów
wspólnota poglądów politycznych
dążenie do władzy
zgłaszania kandydatów w wyborach
obsadzanie stanowisk publicznych
reprezentacja grup społecznych
mobilizowanie masowego poparcia
4 podstawowe cele partii politycznych:
zdobycie poparcia wyborczego
za jego pomocą, na drodze wyborów, obsadzenie stanowisk publicznych
co umożliwia przejęcie/uzyskanie wpływu na władzę
co daje możliwość realizacji programu
Funkcje:
kształtowanie opinii publicznej
wspieranie kandydatów
socjalizacja polityczna (uczenie ludzi jak działać na stanowisku)
edukacja polityczna obywateli
odzwierciedlanie poglądów społeczeństwa
reprezentowanie interesów społecznych
rekrutacja polityczna
kreowanie elit
kształtowanie kadr państwowych
formułowanie programów politycznych
pośrednictwo pomiędzy państwem a społeczeństwem
rządzenie państwem
tworzenie więzi grupowych
integracja
instytucjonalizacja konfliktów
kreowanie i zarządzanie tożsamościami zbiorowymi
polityzacja ważnych kategorii problemów
opozycja wobec władzy
mobilizacja poparcia dla projektów politycznych
Klasyfikacja:
wg Maxa Webera
ze względu na cele:
partie patronażu – zdobycie jak największą liczby stanowisk
partie interesu
p. światopoglądowe – dostosowanie rzeczywistości do ideologii
ze względu na etapy rozwoju
p. masowe i honoracjonatów
wg więzi organizacyjnej
partie: komitetowe, wyborcze, społeczności (masowe), nowego typu, narodowowyzwoleńcze
wg kryterium genetycznego
o genezie parlamentarnej lub pozaparlamentarnej
wg charakteru członkostwa
partie bezpośrednie(trzeba się zapisać do partii, żeby w niej działać lub należeć do niej) lub pośrednie
wg wielkości
małe, średnie(10-20%), duże (ponad 20%)
wg funkcji orientacji wobec systemu politycznego
prosystemowe lub antysytemowe ( partie protestu, partie ekstremistyczne)
wg orientacji politycznej
prawica lub lewica
System legalizacji partii:
koncesyjny
administracyjny
rejestracyjny (państwo rejestruje powstanie organizacji, ona musi spełnić wymagania formalno-prawne, odmowa jest możliwa tylko w szczególnych przypadkach a partia może się odwołać)
ewidencyjny (partia informuje państwo, że powstała, a ono nie ingeruje)
Finansowanie:
- wewnętrzne: składki, dochody z działalności gospodarczej lub majątku partii
- zewnętrzne: wpłaty, darowizny, spadki od osób fizycznych i prawnych, grup interesu, kredytów
- z budżetu państwa
- mieszane
System partyjny:
- to grupa partii politycznych działających wg prawnie określonych reguł w ramach danego społeczeństwa
- za M.Duvergerem: to formy i warunki koegzystencji partii istniejących w danym państwie
- formy i warunki współpracy lub rywalizacji partii politycznych w walce o zdobycie władzy politycznej albo jej sprawowaniu
- wg G. Sartoriego – system interakcji będący rezultatem międzypartyjnej rywalizacji, każda partia jest funkcją innej partii
Systemy partyjne:
wg ilości partii
jedno-, dwu- i wielopartyjny
lub
jedno-, dwu-, dwuipół- (gdzie jakaś partia jest języczkiem uwagi), wielopartyjny, wielopartyjny z partią dominującą lub bez partii dominującej
wg M. sobolewskiego
rozbicia wielopartyjnego, dwublokowy (wielopartyjny ustabilizowany), kooperacji partii, partii dominującej
wg konkurencyjności partii
oparte na zasadzie konkurencyjności (wymieniają się, na zmianę rządzą), niedopuszczające konkurencyjności (np. Chiny), oparty na uzgodnieniach (np. Szwajcaria)
wg koncentracji mandatów
rozproszenia- wiele partii bez partii, równowagi, nierównowagi (czemu tak szybko!!??&^#%)
Teoria relewancji Sartoriego:
Partia która nigdy nie miała:
potencjału koalicyjnego, potencjału szantażu politycznego
nie jest relewantna (nie wpływa na działanie innych partii)
Zmiana systemu partyjnego nastąpi wówczas, gdy transformacji ulegną jego cechy konstytutywne, a więc o znaczeniu systemowym.
Na system partyjny wpływają:
struktura społeczeństwa
forma rządu
prawne ograniczenia i reguły działania partii politycznych
system wyborczy
Wybory: wybór kandydatów, ustalenie uprawnień wyborcy (ile głosów może oddać), głosowanie, sposób przydzielania mandatów ze względu na ilość uzyskanych głosów
MODELE USTROJOWE – MODEL PARLAMENTARNO-GABINETOWY
Najstarszy model, początki sięgają 1215r. – wydanie pierwszego aktu stanowionego, Magna Carta Liberatum (Księga Wolności), parlament to 1265r.;
Jeden z najbardziej rozpowszechnionych modeli. (m.in. w Polsce)
Cechy charakterystyczne to specyficzne relacje miedzy parlamentem a rządem:
– głowa państwa zawsze desygnuje premiera i wyznacza rząd; w praktyce wyznacza premiera a on tworzy rząd; żeby rząd mógł funkcjonować musi mieć poparcie w parlamencie (większość, która pochodzi z wyborów bezpośrednich);
- głowa państwa nie odpowiada politycznie za swoje działania; nie można zgosić wobec głowy państwa np. wotum nieufności
- władza wykonawcza jest odpowiedzialna politycznie (wotum zaufania lub nieufności, wcześniejsze wybory etc)
- głowa państwa jest odpowiedzialna konstytucyjnie za swoje działania (Trybunał Stanu)
KONSTYTUCJA
ELEKTORAT: wybory: powszechne, bezpośrednie, równe, tajne, większościowe
IZBA GMIN IZBA LORDÓW MONARCHA PREMIER
spiker, frakcje, komisje (1) (2) gabinet, rząd
PARLAMENT kontrola ministerstwa
odpowiedzialność
zapewnienie sukcesji
powołanie
Wielka Brytania – jeden z najstarszych systemów politycznych
Elementy systemu:
Konstytucja – bardzo charakterystyczna; źródła:
akty stanowiona (nadawane przez króla obywatelom, później przez parlament)
konwenanse konstytucyjne (zwyczaje, które kształtowały się na przestrzeni wieków, wskazują na pewne zachowania najważniejszych podmiotów w państwie na różne zachowania; często mają formę niepisanę, wynikają z tradycji; nie przyjmują wiążącego aktu prawnego)
konwenanse parlamentarne (j.w. tyle, że na forum parlamentu)
prawo powszechne i precedensowe (obszar różnych praw wynikających ze zdroworozsądkowego podejścia do pewnych kwestii XIV-XVI w. kształtowane)
akty stanowione
1215r. Wielka Karta Wolności – jest najistotniejszym aktem prawnym, którego reperkusje są widoczne do dziś;
1628r. akt o petycji – zobowiązuje monarchę do odpowiadania na petycje poddanych przynajmniej raz w roku;
1641r. TRIENNIALACT – akt, który dotyczył stosunków między królem (władzą) a parlamentem. Wydany w okresie tzw. długiego parlamentu 1640-41; Kiedyś parlament był zwoływany od czasu do czasu, bardzo rzadko; Tu moanrchę zobligowano do zwoływania parlamentu przynajmniej raz na 3 lata – następstwo nieposłuszeństwa parlamentu, którego monarcha po 2 miesiącach chciał rozwiązać, ale on się sprzeciwił; 1649r. Wlk Brytania przestała być na 2 lata monarchią;
1679r. Habeas Corpus Act – uznanie podstawowych uprawnień każdego obywatela, akt o nietykalności osobistej, uchwalony przez parlament i podpisany przez monarchę (po raz pierwszy, a nie tylko wydany przez monarchę); „My home is my castle”
1689r. Bill of Rights – jeden z najważniejszych aktów z zakresu stosunków pomiędzy obywatelami a władzą, głównie królewską, ale też pozostałą. Po raz pierwszy odpowiednie prawo posiadają obywatele, a obowiązki posiada też władza.
Monarcha miał być strażnikiem praw obywateli, arbitrem, gwarantem praw i swobód obywatelskich (Konstytucja USA opierała się na tym, wywarł tez duży wpływ na Francuską Deklarację Praw Człowieka i Obywatela)
1701r. SETTLEMENT ACT – akt o następstwie tronu. Był to rodzaj umowy między parlamentem a nową dynastią która wchodziła na tron angielski m.in. królem Jerzym I pochodzącym z dynastii hanowerskiej. ten układ dotyczy sytuacji, która będzie po objęciu tronu przez dynastię hannowerską. Brak możliwości otaczania się doradcami wymuszał otaczanie się tylko kilkoma najbardziej zaufanymi osobami – później powstały gabinety.
1911r. PARLAMENT ACT – akt o parlamencie, dotyczy stosunków między izbami w parlamencie. Uznaje on w praktyce ważniejszą role Izby Gmin. Uprawnienia Izby Lordów zostały ograniczone. Przykladowo Izba Lordów została pozbawiona uprawnień finansowych(ustawa wydatkowa - wydatkowanie funduszy publicznych), ograniczono także możliwość weta izby Lordów wobec aktów uchwalonych przez Izbę Gmin (weto nie jest ostateczne). Kończy się tym samym okres rywalizacji między izbami. Dotychczas Izba Lordów współpracowała z monarchą a Izba Gmin była w opozycji do monarchy.
Spiker – najważniejsze uprawnienie: ostatecznie rozstrzyga o tym który akt prawny, ustawa ma charakter finansowy
konwenanse konstytucyjne
– powstały w wyniku pewnej powtarzalności zachowań, który stał się kanonem w zasadzie nigdzie nie zapisanym, ale przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie i stanowi pewną regułę w zachowaniu się podmiotów politycznych w brytyjskim systemie politycznym (np. wybór premiera, wyznacza go monarcha, ale jest nim zawsze lider partii, która wygrywa wybory; monarcha nie może czynić źle, osoba z natury ma działać na korzyść, na rzecz obywateli, monarcha też nie może czynić sam – kontrasygnaty, podpis innej osoby np. premiera; monarcha nie jest odpowiedzialny politycznie ani konstytucyjnie, tylko przed Bogiem i historią; status premiera Wielkiej Brytanii opiera się na konwenansach, premier odbiera wynagrodzenie jako Pierwszy Lord Skarbu)
- konwenanse parlamentarne – relacje między organami (np. członek Izby Gmin nie może zasiadać jednocześnie w Izbie Lordów i na odwrót; urzędnik czarnej laski – zasłużony wojskowy, autorytet itp. jest łącznikiem między izbami; gdy monarcha raz w roku pojawia się w parlamencie on przychodzi do Izby Lordów i tam wygłasza swoje przemówienie inaugurujące sesję kolejnego parlamentu – zgodnie z wytycznymi premiera)
c) prawo powszechne i precedensy sądowe
prawo powszechne – common law – jest to prawo, które kształtowało się w sposób ewolucyjny prawem wynikającym z pewnego zdrowego rozsądku przy wydawaniu wyroków w określonych sprawach. Wynika ono z przeświadczenia tkwiącego w narodzie – co jest sprawiedliwe, co jest dobre. Podstawą tego prawa powszechnego były pewne układy pomiędzy monarchą a jego wasalami. (jeżeli nie zostało odwołane to obowiązuje)
precedensy sądowe
System partyjny
system dwóch partii dominujących – początkowo partia konserwatywna i partia liberalna. Zmiana dokonała się w XXw. W 1990r. powstała partia pracy i ona zastąpiła partię liberalną.
w parlamencie mają swoją reprezentację także inne partie np. partia liberalna, socjaldemokraci, narodowa partia szkocka, unioniści irlandzcy.
specyfika tego systemu partyjnego polega na tym, iż jest on bardzo stabilny, oparty na stabilnej większości rządowej.
System wyborczy do Izby Gmin
element stabilizujący system polityczny
opiera się na zasadzie powszechnego, równego, bezpośredniego i tajnego prawa wyborczego
jest to system większościowy – okręgi jednomandatowe, zwykła większość głosów
czynne prawo wyborcze – 18 lat
bierne prawo wyborcze – 21 lat
ogólna zasada przyjęta w akcie o parlamencie z 1911r. mówi, że kadencja Izby Gmin nie może być dłuższa niż 5 lat (nie ma jednoznacznego czasu kadencji, dlatego nie ma w Wielkiej Brytanii wyborów przedterminowych)
wybory są uzależnione od czasu rozwiązania Izby Gmin prze monarchę na wniosek premiera
Izba Gmin
składa się obecnie z 659 deputowanych wybieranych w okręgach jednomandatowych
kworum w izbie stanowi 40 deputowanych
SPEAKER
- jest osobą kierującą obradami Izby Gmin
- udziela głosu
- dba o porządek w trakcie obrad
- decyduje o uchyleniu immunitetu deputowanego
- decyduje, które ustawy parlamentu uznać za finansowe
- w przypadku głosowania w którym głosy rozłożyły się po równo, speaker przechyla szalę na jedną ze stron. Zwyczajowo opowiada się za stroną partii rządzącej
- pozycja speakera ukształtowała się w XIV w.
- speaker jest wybierany spośród deputowanych Izby Gmin każdorazowo na I sesji Izby Gmin po wyborach parlamentarnych
- jest to osoba ciesząca się zaufaniem zarówno partii rządzącej jak i opozycyjnej
- musi on być osobą o wykształceniu prawniczym, znającym doskonale procedury parlamentarne
frakcje – partii rządzącej i partii opozycyjnej;
każda partia oprócz przewodniczącego i komitetu wybiera Whipa. W praktyce jest ich kilku
Whip – rzecznik dyscypliny partyjnej
- dba, aby wszyscy deputowani danej partii byli obecni na Sali podczas głosowań
- rozdaje poszczególnym członkom swojej frakcji partyjnej programy obrad każdego dnia, w którym sprawy ważne i mniej ważne są podkreślane specjalnymi liniami. Sprawa mało ważna podkreślana jest jedną linią, najważniejsza czterema liniami tzw. four line system
Whipowie zajmują się parowaniem – dobieraniem par – zapewnia równowagę sił
funkcje frakcji partyjnej:
- określanie i zawiadamianie członków swojej partii o sposobie głosowania
- informowanie o sprawach ważnych
- określanie kto ma zabrać głos w określonej sprawie (lista mówców)
komisje
komisja całej izby = wszyscy deputowani oprócz speakera (finansowa, ustawodawcza, budżetowa)
stałe komisje = różnie (należy zachować status quo na forum całej izby – taka sama większość przedstawicieli partii rządzącej jak w Izbie)
komisje specjalne - od konkretnych przypadków
komisje okresowe – powoływane do przygotowania określonych kwestii w jakimś czasie, np. projektu jakiegoś aktu prawnego
5. Izba Lordów
Na mocy aktu o parlamencie z 1911r i później z 1948r. Izba Lordów utraciła swoją dominującą pozycję w parlamencie.
Współpracowała z monarchą
Przewodniczący izby Lordów jest Lord Kanclerz – mianowany przez monarchę.
Kworum to 3 Lordów.
Obecnie w Wielkiej Brytanii są 4 kategorie lordów:
- lordowie duchowni (biskupi kościoła anglikańskiego)
- lordowie dziedziczni (posiadają tytuły szlacheckie dziedziczone z pokolenia na pokolenie)
- lordowie mianowani (dożywotni, specjalnie wyróżniający się obywatele, tytuł nadaje monarcha) <zgodnie z ostatnimi zmianami, oni nie mają prawa uczestniczenia w posiedzeniach Izby Lordów>
- lordowie prawa (osoby szczególnie biegłe w prawie, bowiem Izba Lordów oprócz funkcji izby wyższej parlamentu pełni także funkcję Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Apelacyjnego. Tylko on może sądzić osoby posiadające tytuł lorda, wynika to z karty wolności – stawianie przed sądem złożonym z równych im osób)
- aktywnie działających lordów jest od 100 do 300, wszystkich ok 1200
- Izba Lordów ma prawo inicjatywy ustawodawczej (nie może być inicjowana tylko ustawa finansowa)
6. Monarcha
sukcesja tronu gwarantowana jest przez parlament w sytuacji gdyby panująca dynastia nie zapewniła potomka
dziedziczenie po mieczu i po kądzieli
obecnie panuje Elżbieta II, została koronowana 6 lutego 1952r.
królowa panuje, nie rządzi
realne uprawnienia:
- ma prawo udzielać rady
- ma prawo zachęcać (do rozwiązania problemów, uregulowania kwestii, podjęcia kwestii)
- ma prawo ostrzegać (przed działaniami lub ich zaniechaniem)
- stoi na czele kościoła anglikańskiego
- jest symbolem i głową brytyjskiej wspólnoty narodów
- obsadza (akceptuje) stanowiska gubernatorów
mianuje premiera – na mocy konwenansu lidera partii, która wygrała wybory
na wniosek premiera mianuje członków gabinetu
7. Władza wykonawcza
W Wielkiej Brytanii istnieje różnica między Gabinetem a Rządem
Członkowie gabinetu otrzymują tytuły mianowania do gabinetu z rąk monarchy i traktowani są jako najbliżsi doradcy królewscy
obecnie w skład gabinetu wchodzi premier i najważniejsi ministrowie rządu, stojący na czele kluczowych resortów zwykle 20-24 osoby
Rząd – ma dwa znaczenia
szersze – to wszystkie osoby, które otrzymują wynagrodzenie ze skarbu korony, czyli wszystkie osoby zatrudnione w sferze budżetowej
węższe – obejmuje wszystkich ministrów oraz ich zastępców plus szefowie niektórych najważniejszych instytucji – w takiej formie rząd liczy ok. 100 osób
rząd wraz z premierem ponosi solidarną odpowiedzialność przed parlamentem. Za błąd jednej osoby odpowiadają solidarnie wszyscy.
opozycja ma prawo złożyć wniosek o wotum nieufności wobec rządu. Ten wniosek stawia Przewodniczący Opozycji Jej Królewskiej Mości. Gdy wniosek uzyska większość w Izbie Gmin to rząd musi się podać do dymisji (gabinet cieni, w razie dymisji zapewnia ciągłość władzy, osoby przygotowujące się do przejęcia władzy)
premier składa dymisję na ręce monarchy, który powołuje na jego miejsce inną osobę z tej samej partii bądź podejmuje decyzję o rozpisaniu przedterminowych wyborów
kontrolę nad rządem sprawuje Izba Gmin przy pomocy różnych środków:
- poprzez działanie swoich komisji – stałych – wszystkie akty rządu muszą być zaopiniowane przez komisje Izby Gmin tym samym wie ona czym zajmuje się rząd
- Instytucja interpelacji – każdy deputowany ma prawo wystąpić z rozszerzonym zapytaniem do członka rządu, w kwestii, która budzi jego wątpliwości lub uważa, że jest niewłaściwie rozstrzygana
- godzina zapytań – członkowie rządu razem z premierem odpowiadają na krótkie pytania deputowanych
w systemie funkcjonuje tzw. IMPEACHMENT, czyli odpowiedzialność konstytucyjna. Członkowie rządu mogą być postawieni w stan oskarżenia za nieprzestrzeganie przepisów konstytucji. Oskarżenie wówczas formułuje Izba Gmin natomiast organem oskarżającym i wydającym wyrok jest Izba Lordów.
instytucja ta pojawiła się w Wielkiej Brytanii w XIV wieku a następnie została przeniesiona do USA
MODELE USTROJOWE 2 - MODEL PREZYDENCKI
EGZAMIN ZEROWY, AULA A, 13.01.2012, g. 13.30
model ten jest typowy dla Ameryki Środkowej (Meksyk, Argentyna, Kostaryka) i Północnej (Stany Zjednoczone)
Konstytucja USA (najważniejszy dokument obok Deklaracji Niepodległości) – uchwalona w 1787r. (uchwalenie 10 pierwszych poprawek w 1791r.) – obecnie 27 poprawek (poprawka nie zmienia, lecz uzupełnia wcześniejsze zapisy) – jest symbolem państwowości
Zasady ustrojowe
zasada podziału władz
- klasyczny podział monteskiuszowski na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą
- każda z władz ma władny, spójny obszar kompetencji i uprawnień
- podział władz musi mieć odzwierciedlenie na szczeblu centralnym jak i stanowym
- gwarancja państwa demokratycznego
zasada równowagi i hamowania władz
- w wymiarze długookresowym żadna z władz nie może uzyskać pozycji dominującej, podporządkować sobie inne władze (jest to zapisane w konstytucji, aktach)
- hamowanie: gdyby jedna z władz starała się zdominować inne, to te pozostałe dysponują instrumentami mogącymi zahamować dominującą władzę
*(np. prezydent mianuje odpowiednie osoby na stanowiska – część mianuje osobiście, ale nie może tego robić według własnego uznania; na forum parlamentu są komisje, które przesłuchują kandydatów na te stanowiska i opiniują, czy ta osoba powinna objąć stanowisko – praktyka jest taka, że mają wiążący charakter, chociaż w teorii nie muszą; władza sądownicza bada sposób powoływania odpowiednich urzędników)
*(np. parlament mógłby uchwalać własne akty prawne zwiększające jego uprawnienia, ale prezydent ma prawo weta – 10 dni na wypowiedzenie się wobec aktu, podpis, poprawki lub weto – parlament może to zaakceptować, nanieść poprawki lub odrzucić weto większością kwalifikowaną – weto kieszonkowe to weto ostateczne ; na sam koniec Sąd Najwyższy bada konstytucyjność aktów prawnych, zaś gdy są niezgodne z konstytucją przestają obowiązywać)
zasada federalizmu
- reprezentowanie interesów wszystkich obywateli
- dwuizbowy parlament – Izba Reprezentantów i Senat (każdy stan jest reprezentowany przez 2 senatorów)
- częściowa decentralizacja (transfer części kompetencji na szczebel federalny np. prawo – polityka finansowa, zagraniczna, wojsko scentralizowane, jednolite)
Władza ustawodawcza
Izba Reprezentantów – izba niższa
Senat – izba wyższa
IZBA REPREZENTANTÓW – obecnie liczy 435 członków (1911r.)
wybory powszechne, bezpośrednie, równe, tajne i większościowe
wybór większością zwykłą
liczba skorelowana z potencjałem ludnościowym jednak każdy stan ma zagwarantowaną minimalną reprezentację (co 10 lat nowy rozdział mandatów)
kadencja trwa 2 lata
bierne prawo wyborcze – 25 lat i warunek – zamieszkanie w danym stanie min. 7 lat oraz obywatelstwo
czynne prawo wyborcze – 18 lat
posiedzeniom przewodzi Przewodniczący – Speaker of The House – reprezentujący partię posiadającą większość w Izbie. Ustala on porządek obrad, udziela głosu, rozstrzyga w kwestiach proceduralnych
komisje stałe i specjalne
Tylko ta izba zgłasza projekty ustaw podatkowych i budżetowych
SENAT
liczy 100 senatorów wybieranych na okres 6 lat (co 2 lata 1/3 jest wymieniana)
od 1913 r. tj. od wprowadzenia XVII poprawki senatorowie są wybierani w głosowaniu powszechnym
czynne prawo wyborcze – 18 lat
bierne prawo wyborcze – 30 lat i warunek – zamieszkiwanie w stanie z którego się kandyduje min 9 lat oraz obywatelstwo
przewodniczącym Senatu jest z urzędu Wice-Prezydent
- on nie jest senatorem i nie bierze udziału w głosowaniu poza sytuacja równowagi głosów
- pod nieobecność wice-prezydenta Senat wybiera tymczasowego przewodniczącego, którym jest senior o najdłuższym nieprzerwanym stażu w Senacie z partii posiadającej większość w Izbie
kompetencje senatu
- ratyfikacja zawartych przez prezydenta umów międzynarodowych
- zatwierdzanie wyznaczonych prze prezydenta wyższych urzędników państwowych
- rozstrzyganie o postawieniu w stan oskarżenia
- inicjatywa ustawodawcza
KONGRES
zbiera się na całoroczne sesje, zazwyczaj od stycznia do grudnia
po zamknięciu sesji prezydent może zwołać nadzwyczajną sesję jednej lub obu izb
każda izba może przerwać sesję (odroczyć obrady po zakończeniu posiedzenia) – ALE! – odroczenie obrad na dłużej niż 3 dni wymaga zgody drugiej izby
Władza wykonawcza – Prezydent + Gabinet
wybierany co 4 lata w roku przestępnym w wyborach pośrednich z możliwością jednej reelekcji (XXII poprawka uchwalona w 1947r. a weszła w życie 1951r.)
głosowanie odbywa się zawsze we wtorek po pierwszym poniedziałku listopada
podczas wyborów wyborcy wybierają kolegium elektorskie – 538 elektorów – (435+100+3 z okręgu stołecznego)
obowiązuje zasada zwycięzca bierze wszystko
w grudniu elektorzy zbierają się w stolicach stanów i oddają głosy na kandydata na prezydenta. Glosy te są przesyłane do Kongresu, gdzie są przeliczane i następuje oficjalne ogłoszenie wyników (XX poprawka z 1933r. mówi, że 3 stycznia Kongres ogłasza wyniki, a 20 stycznia na schodach Kapitolu odbywa się przysięga i objęcie urzędu)
jeśli żaden z kandydatów nie uzyskał bezwzględnej większości głosów elektorskich to wyboru prezydenta dokonuje Izba Reprezentantów spośród 3 kandydatów, którzy uzyskali największą ilość głosów elektorskich
w przypadku, gdy elektorzy nie wybiorą wice-prezydenta, to wyboru dokonuje Senat, spośród 2 kandydatów z największą ilością głosów elektorskich
czynne prawo wyborcze – 18 lat
Bierne prawo wyborcze – 35 lat i wymóg 14 lat zamieszkania w USA oraz Amerykanin z urodzenia
w przypadku śmierci, rezygnacji lub odsunięcia prezydenta, jego funkcje przejmuje wice-prezydent do końca kadencji (czyli do nowych terminowych wyborów). Jeśli objął urząd, gdy do końca kadencji pozostało ponad 2 lata, to zalicza się ten okres jako pierwszą kadencję
Prezydent za swoją działalność ponosi odpowiedzialność prawną i może być usunięty ze stanowiska w drodze impeachmentu (łapownictwo, zdrada lub inne ciężkie przestępstwo, także za naruszenie konstytucji) – decyzję o wszczęciu procedury podejmuje Izba Reprezentantów zwykłą większością głosów. Ale w takiej sytuacji przewodnictwo w Senacie (sądzi prezydenta) obejmuje przewodniczący Sądu Najwyższego (wymóg 2/3 głosów).
Uprawnienia prezydenta:
szef władzy wykonawczej, co oznacza, że:
-mianuje wszystkich szefów resortu, instytucji federalnych, agencji
- wraz z sekretarzami stanu tworzy gabinet
odpowiada za całość polityki wewnętrznej
- wykonuje ustawy
- ma weto w stosunku do ustaw
- przygotowuje i zgłasza projekt budżetu w Izbie Reprezentantów
jest głównodowodzącym sił zbrojnych
- decyduje o mianowaniu na wszystkie stanowiska wojskowe
- nadaje stopnie oficerskie
- wpływa na wysokość uposażenia żołnierzy
- decyduje o sprawach technicznych (np. o zakupie uzbrojenia)
- kieruje sztabem w wypadku wybuchu wojny atomowej
jest głową państwa
- reprezentuje kraj na zewnątrz
- spotyka się z głowami innych państw
- decyduje o mianowaniu przedstawicieli dyplomatycznych USA za granicą
- przyjmuje przedstawicieli innych państw
- jest twórcą i wykonawcą polityki zagranicznej np. podpisuje najważniejsze umowy międzynarodowe
- wysyła siły zbrojne za granicę (ale to Kongres wypowiada wojnę)
4. Władza sądownicza - Sąd Najwyższy
przewodniczący i 8 sędziów powoływanych przez prezydenta za radą i zgodą Senatu
funkcja dożywotnia, ale po ukończeniu 70 lat może przejść na emeryturę, której wysokość jest równa jego uposażeniu
kongres może zwiększyć lub zmniejszyć skład sądu
organ sprawujący kontrolę konstytucyjną
funkcje:
-kreacyjna – rozstrzygając spory w systemie prawa precedensowego (the Case Law) tworzy nowe normy prawne
- interpretacyjna – związana z wykładnią ustaw i innych aktów ustanowionych przez Kongres i władzę wykonawczą; śedziowie stosując ustawy i dokonując ich interpretacji jednocześnie określają ich treść
- ustrojodawcza – prawo do kontroli zgodności z konstytucją ustaw i innych aktów prawnych oraz działań urzędowych
ZMIANA KONSTYTUCJI
w formie poprawek
prawo do proponowania poprawek przysługuje Kongresowi (większość 2/3 w obu izbach) albo ogólnonarodowej konwencji zwołanej na wniosek 2/3 legislatur stanowych
poprawka wchodzi w życie po ratyfikowaniu jej przez parlamenty lub konwencje ¾ stanów
POPRAWKI
XIII – 1895r. – zniesienie niewolnictwa w USA
XIX – 1920r. – przyznanie praw wyborczych kobietom
XX – 1933r. – objęcie władzy przez nowo wybranego prezydenta odbywa się 20 stycznia roku następnego po wyborach. Natomiast początek kadencji do Kongresu USA to dzień 3 stycznia roku po wyborach
XXII – 1951r. weszła w życie – jedna i ta sama osoba może być prezydentem tylko przez 2 kadencje
MODELE USTROJOWE 3 – MODEL PREZYDENCKO-PARLAMENTARNY (SEMI-PREZYDENCKI)
(V REPUBLIKA – FRANCJA) - Krótka historia modelu, połowa XX w. ; Europa – Portugalia, Grecja
Przyczyny powstania modelu semi-prezydenckiego w V Republice:
stopniowy rozpad układu i pozycji mocarstw kolonialnych (po II WŚ)
traktaty po II WŚ i nowy układ międzynarodowy
wady ustrojowe IV Republiki (wybory proporcjonalne, wielomandatowe co powodowało rozdrobnienie w parlamencie, koalicje wielopartyjne, średnio rządy trwały po kilka miesięcy)
osobowość Ch. de Gaulle’a (człowiek apolityczny, wymyślił podstawy nowego modelu)
GENEZA – UWARUNKOWANIA
w maju 1958 pucz generałów w Algierii, trudna sytuacja wewnętrzna, zagrożenie wojną domową (OAS, Organizacja Tajnych Armii – organizacja terrorystyczna )
prezydent Francji R.Coty zaproponował stanowisko premiera de Gaulle’owi. Ale ten postawił warunki:
- szybka zmiana konstytucji a więc bez udziału parlamentu
- rząd ma być wyposażony w prawo wydawania ordonansów (akt normatywny, rozporządzenie z mocą ustawy, wydawane przez rząd podczas posiedzeń Rady Ministrów którym przewodniczy Prezydent, dodatkowo każdy ordonans musi być podpisany przez Prezydenta)
2 czerwca 1958 debata w Zgromadzeniu Narodowym. Ostatecznie przyjęto dwie ustawy:
- zmiana konstytucji i sam tryb zmian konstytucji. Komisja Konstytucyjna powołana przez rząd ma opracować projekt. Rząd zatwierdza i poddaje pod referendum. Parlament nie uczestniczy.
- przyznano prawo wydawania ordonansów
po 2-3 miesiącach sytuacja we Francji poprawia się
na początku września – 4.09.1958 r. – projekt konstytucji jest już gotowy
27 września 1958 r. – odbyło się referendum
28 września 1958 r. – ogłoszono wyniki referendum. Zdecydowana większość za – ponad 17 mln, przeciw – tylko niewiele ponad 4 mln. Rekordowa frekwencja 84,9%
Konstytucja weszła w życie 4 października 1958 r.
w przyjętym projekcie prezydent miał być wybieranych w wyborach powszechnych, pośrednich. Wybór 81 tys elektorów i oni mieli wybierać prezydenta. Konstytucja nie ograniczała liczby kadencji i określiła czas trwania jednej z nich na 6 lat
pierwszy prezydent to de Gaulle
Od 1958 tylko 4 nowelizacje konstytucji:
- 1960 – powstanie Francuskiej Wspólnoty Narodów
- 1962 – wprowadzenie bezpośrednich wyborów prezydenckich
- 1992 – główna zmiana to ograniczenie długości kadencji – 5 lat i ograniczenie do 2 kadencji
- 2000 – wzmocnienie pozycji parlamentu
jednocześnie pierwszą podróżą zagraniczną de Gaulle’a to była Algeria. Obiecał:
- zakończenie wojny w Algierii – 1962 r. pokój
- demilitaryzacja
- zmiany osobowe
ZASADY USTROJOWE
zasada suwerenności narodu (zarówno władza wykonawcza jak i ustawodawcza są wybierane przez obywateli – prezydent i Zgromadzenie Narodowe, przy Senacie nie są to wybory bezpośrednie)
zasada trójpodziału władz (nie obowiązuje zasada harmonii, ani równowagi, lecz że władza wykonawcza prezydenta ma mieć pozycję dominującą)
zasada pluralizmu politycznego (zarówno prezydent jak i premier mogą pochodzić z różnych partii politycznych, cohabitacion)
WŁADZA WYKONAWCZA – dualizm, składa się z:
prezydent – szeroki zakres kompetencji
- jest głową państwa
- szef władzy wykonawczej – z uwzględnieniem dualizmu. Prerogatywy (są pewne obszary zarezerwowane dla prezydenta a pewne dla premiera) lub wymóg kontrasygnaty
- twórca polityki zagranicznej (ośrodki prowadzące politykę są związane z premierem i prezydentem, często nie współpracują ze sobą)
- głównodowodzący sił zbrojnych
- inne uprawnienia
możliwość rozwiązania Zgromadzenia Narodowego (musi poinformować o tym zamiarze obie izby, ale nie musi uzyskać zgody)
wpływ na wydawanie ordynansów
art. 16 – uprawnienia nadzwyczajne (w tym wypadku nie można rozwiązać izb; umożliwiają przejęcie całej władzy wykonawczej przez prezydenta; można skorzystać w sytuacji: zagrożenia bezpieczeństwa V Republiki Francuskiej lub konstytucyjne organy państwa nie mogą pełnić swojej funkcji)
Naczelna Rada Sądownictwa
WŁADZA USTAWODAWCZA - dualizm
Zgromadzenie narodowe – kadencja 5 lat, Obecnie 577 deputowanych
Senat – reprezentacja Francji prowincjonalnej choć jest to państwo unitarne. Senat wybierany jest w wyborach pośrednich – 321 (348 od 25.09.2011) senatorów, co 3 lata wymienia się ½ składu. Nie ma kadencji Senatu, jest kadencja senatorów – 6 lat.
WŁADZA SĄDOWNICZA
rozczłonkowana, stara się utrzymać równowagę między władzą ustawodawczą – Sąd Najwyższy, Rada Stanu, Najwyższy Sąd Konstytucyjny, Naczelny Sąd Administracyjny itp.
Rada Konstytucyjna – 1/3 prezydent, 1/3 Senat, 1/3 Zgromadzenie
Z uprawnieniami nadzwyczajnymi prezydent ma silniejsze uprawnienia niż w systemie prezydenckim.