RODZIAŁ I

Prawo – zbiór norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez kompetentne (upoważnione) organy państwa

Wypowiedzi opisowe – stwierdzają jak wygląda rzeczywistość, prawdziwe/fałszywe

Wypowiedzi dyrektywalne – wypowiedzi pozaopisowe, mające wpływać na czyjeś zachowanie.

Dyrektywa celowościowa (teleologiczna) –wypowiedź dyrektywalna, głosząca, co należy czynić, aby osiągnąć zmierzony rezultat, swoista wypowiedź doradzająca.

Czynność konwencjonalna – czynność psychofizyczna albo czynność konwencjonalna niższego stopnia, której reguły sensu każą przypisywać określony sens kulturowy.

reguły sensu - wskazują, kto i w jaki sposób może dokonać „ważnej” czynności konwencjonalnej.

Norma postępowania – wypowiedź, która określonym podmiotom jako adresatom nakazuje albo zakazuje, aby w określonych okolicznościach postąpiły albo postępowały w określony sposób.

Adresat normy – ktoś, komu norma nakazuje określone postępowanie albo określonego postępowania zakazuje.

Norma indywidualna – norma, która wskazuje adresata imiennie

Norma generalna – norma wskazująca adresata nazwą rodzajową/generalną

Norma konkretna – norma wyznaczająca do spełnienia jakiś określony, niepowtarzalny czyn

Norma abstrakcyjna – norma wyznaczająca jakieś zachowanie w zasadzie powtarzalne

Norma autonomiczna – norma, którą normodawca stanowi sam dla siebie

Norma heteronomiczna – norma, którą normodawca stanowi dla innych podmiotów

Normodawca – osoba (lub odpowiednio zorganizowana grupa osób) upoważniona do ustanowienia norm

Norma znajduje zastosowanie – jeżeli powstanie zespół okoliczności wskazanych w normie, w których adresat normy ma postąpić w sposób w tej normie wyznaczony

Zakres zastosowania normy – klasa możliwych przyszłych sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie

Zakres normowania – klasa przyszłych zachowań adresata normy, które norma ta wyznacza mu do spełnienia

Słowna postać normy – wypowiedź rozkazująca, wypowiedź hipotetyczna (zdanie warunkowe); wypowiedź kategoryczna (Każdy, kto jest A i ma cechy C, w okolicznościach W powinien czynić Z)

Uzasadnienie tetyczne – norma ustanowiona i nieusunięta z systemu norma przez kogoś, kto ma duży posłuch społeczny/szczególną pozycje społeczną; AUTORYTET- moralny/tradycja; dysponuje MOCĄ – środek przymusu; UPOWAŻNIONY do stanowienia norm dla innych

Uzasadnienie aksjologiczne –czyny nakazane w przez normę i ich skutki są uznane za dobre, zakazane są złe; autonomiczne - ocena własna; heteronomiczne – ocena innych

Obowiązywanie normy w sensie behawioralnym – adresaci normy zachowują się zgodnie z tą normą lub gdy jest dostatecznie prawdopodobne, że za niezrealizowanie tej normy adresatów spotka jakaś dolegliwość (sankcja)

Norma prawna – norma postępowania, która została ustanowiona albo uznana przez upoważniony organ państwa. generalne i abstrakcyjne

Hipoteza – określa adresata oraz okoliczności, w jakich wyznacza mu się obowiązek określonego zachowania

Dyspozycja – część, która wyznacza nakaz albo zakaz postępowania

Sankcja –wskazuje, jakie konsekwencje nastąpią, gdy adresat normy ją przekroczy

Norma sankcjonowana – norma prawna, której przekroczenie zagrożone jest sankcja prawną, jest z nią sprzężona norma sankcjonująca

Norma sankcjonująca – norma, która określonym adresatom nakazuje wymierzać sankcja za niezrealizowanie nakazów wyznaczonych w innej normie (sankcjonowanej), jeżeli ta ostatnia norma znalazła zastosowanie.

Lex imperfecta – norma, która jakiemuś adresatowi w określonych okolicznościach wyznacza obowiązek określonego postępowania, ale za niezrealizowanie tego obowiązku prawodawca nie przewiduje wymierzenia adresatowi sankcji

Norma merytoryczna – nakazuje/zakazuje coś adresatom w określonych okolicznościach, nie będąc kompetencyjną

Norma kompetencyjna – O:upoważnia jakiś podmiot do dokonania określonej czynności konwencjonalnej, z takim skutkiem, że przez jej dokonanie Z: powstaną lub zaktualizują się obowiązki adresatów. Reakcja adresata na czynność konwencjonalną

ROZDZIAŁ II

Powstawanie prawa – złożony proces społeczny, w wyniku którego kształtują się (w sposób spontaniczny – prawo zwyczajowe) lub zostają ukształtowane (proces zorganizowany – prawo stanowione) normy prawa .

Fakty prawotwórcze - stanowienie, umowa, kształtowanie się prawa zwyczajowego, precedens prawotwórczy.

Rezultaty faktów prawotwórczych – akt normatywny i umowa (pisane źródła), norma prawa zwyczajowego i norma precedensowa (niepisane źródła)

Źródła powstania prawa (fontes iuris oriundi) – fakty prawotwórcze oraz ich rezultaty (np. ustawy, dekrety, rozporządzenia).

Źródła poznania prawa (fontes iuris cognoscendi) – dokument lub inna forma przekazu, z których czerpiemy informację o prawie. Oficjalne (np. dzienniki) i nieoficjalne (komentarze do ustaw)

Proces kształtowania się prawa zwyczajowego:

1. Wykształcenie się akceptowanego przez społeczeństwo zwyczaju postępowania (zwyczaj)

2. Przekonanie, że to postępowanie jest wyznaczone przez wiążącą normę (norma zwyczajowa)

3. Powszechne przekonanie, że norma powinna być realizowana jako prawna, sankcjonowana przez państwo

4. Organ stosujący prawo wykorzystuje tę normę jako podstawę rozstrzygnięcia (n. prawa zwycz.)

Stanowienie prawa – czynność konwencjonalna organu posiadającego kompetencję prawotwórczą, poprzez którą ów organ żąda, aby norma o ukształtowanej przez niego treści była realizowana

Proces: inicjowanie przygotowania ustawy → przygotowanie projektu → inicjatywa ustawodawcza → prace sejmu → uchwalenie przy 3 czytaniu → dalsze prace parlamentarne → podpisanie przez prezydenta → skierowanie do publikacji przez premiera → ogłoszenie

Kompetencja prawotwórcza - upoważnienie określonych organów państwa lub instytucji do tworzenia prawa. Przyznawane ono jest z reguły przez akty najwyższej rangi – konstytucje.

współuczestniczenie:

• wspólne wydanie → dwa podmioty o kompetencji prawotwórczej

• osiągnięcie porozumienia → brak = akt nie dochodzi do skutku

• wyrażenie uprzedniej zgody („za zgodą”) → brak = akt nie dochodzi do skutku

• wyrażenie następczej zgody („po zatwierdzeniu przez”) → brak = nie nabiera mocy obowiązującej

• wyrażenie opinii → bez opinii akt nie dochodzi do skutku

• zainicjowanie → bez wniosku niemożność wydania aktu

Umowa – fakt prawotwórczy, co najmniej dwustronny, poprzez który strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne. Twórca tych norm jest zarazem ich adresatem.

Precedens prawotwórczy – polega na:

1. Sąd - brak odpowiedniej/niedostateczna podstawa do rozstrzygnięcia danej sprawy

2. Formułuje pewną normę generalną, którą czyni podstawą owego rozstrzygnięcia (ratio decidendi) w oparciu o swoją wiedzę, doświadczenie, poczucie słuszności.

3. Ratio decidendi będzie od tej pory podstawą do rozstrzygnięcia podobnych spraw, jest wiążące (zasada stare decisis).

Normy prawne określają:

- kto jest upoważniony tworzyć prawo

- zakres spraw, które można regulować aktem normatywnym danego rodzaju

- formy, w jakich prawo może być tworzone

- regulują też przebieg procesu prawodawczego/procedurę

- regulują ogłaszanie ustanowionych aktów

Zamknięty system źródeł prawa - jeżeli w danym państwie prawo może być tworzone jedynie w formach wskazanych w konstytucji(zamknięcie w aspekcie przedmiotowym) lub jedynie przez podmioty, które konstytucja do tego upoważnia(zamknięcie w aspekcie podmiotowym).

Prawodawca faktyczny – podmioty, które uczestniczą w procesie przygotowania oraz wywierają rzeczywisty wpływ na ukształtowanie treści tych aktów i nadanie im określonego kształtu redakcyjnego.

Prawodawca formalny – podmiot wyposażony w kompetencje prawodawcze i dokonujący konwencjonalnego aktu stanowienia.

Prawo inicjatywy ustawodawczej – kompetencje podmiotów do przedłożenia kompetentnemu organowi państwa projektu ustawy ze skutkiem zobowiązania go do rozpatrzenia w sprawie ustanowienia albo odrzucenia owego projektu

min. 15 posłów, senat, prezydent, rada ministrów, min. 100.000 obywateli z prawem wyborczym

Akty RP o tworzeniu prawa – konstytucja; regulamin sejmu, senatu i rady ministrów; ustawa o działaniach administracji rządowej; ustawa o Radzie Ministrów; zasady techniki prawotwórczej, ustawa o ogłaszaniu…, ustawa o umowach międzynarodowych,

ROZDZIAŁ III

Akt normatywny – zbiór przepisów prawnych odpowiednio uporządkowanych, wydanych przez upoważniony podmiot, wyrażających normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne przy czym zbiór opatrzony nazwą i podpisem prawodawcy

Akt prawny –akt wyrażający zarówno normy generalne i abstrakcyjne oraz indywidualne i konkretne (znaczenie szerokie), albo akt, który zawiera normy konkretne i indywidualne (np. wyrok)

Przepis prawa – samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, czyli zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący sposób postępowania

Tytuł – informuje o: rodzaju aktu, dacie wydania, organie wydającym (rozporządzenie), przedmiocie aktu.

„Ustawa o…”, „Rozporządzenie w sprawie…”

Preambuła – uroczysty wstęp wyjaśniający motywy wydania aktu, wskazujący chronione wartości

Podanie podstawy prawnej – przytoczenie przepisu zawierającego upoważnienie ustawowe do wydania aktu wykonawczego; jej brak powoduje sankcję nieważności dla aktów wykonawczych, legitymizuje jego wydanie, wskazuje z jaką ustawą jest powiązany tematycznie i funkcjonalnie;

jedno upoważnienie = jedno rozporządzenie

przepisy upoważniające:

• zawierają: organ upoważniany, rodzaj aktu, zakres spraw, wytyczne dotyczące treści (zakazane rozstrzygnięcia, granice rozstrzygnięć, wymagania w sprawie rozwiązań, cele do osiągnięcia, okoliczności do uwzględnienia);

• w jednym artykule,

• upoważnienie obligatoryjne („określi”) lub fakultatywne („może określić”)

Przepis merytoryczny

• Zawierający choćby jedna normę postępowania

• przepis ten musi być zamieszczony w określonym kontekście

• musi być opatrzony tytułem

• musi zawierać przepis o swoim wejściu w życie, jako swoiste polecenie, od kiedy należy realizować normę w tym przepisie wyrażoną.

• ogólny – jakie zakres spraw i podmiotów, postanowienia wspólne wszystkich/większości przepisów, objaśnienia określeń

• szczegółowe – regulowane są poszczególne sprawy

przepisy: materialne → ustrojowe (o organach) → proceduralne → karne (jeśli nie kwalifikują się pod przepisy Kodeksu karnego)

Przepisy nowelizujące – przepisy zmieniające treść lub brzmienie przepisu, uchylające lub dodające przepis; zmiany różnych ustaw w różnych artykułach, jedna ustawa = jeden artykuł

przepisy przejściowe – reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych

1. sposób zakończenia postępowań będących w toku (stosować przepisy nowe czy stare), 2. utrzymanie czasowe w mocy zniesionych instytucji prawnych, 3. czasowe utrzymanie przepisów wykonawczych – przepisy nie tracą mocy jeśli zmienia się jedynie podmiot wydający!

przepisy dostosowujące – sposób powoływania nowotworzonych organów, sposób przekształcania i likwidacji organów tworzonych przez dotychczasowe przepisy

Przepisy końcowe: przepisy uchylające (klauzule derogacyjne; eliminują przepisy z systemu; wyczerpująco wymienia się ustawy/przepisy), o wejściu w życie, o wygaśnięciu mocy

Podpis – prezydent (ma 21 dni od przedstawienia), premier,

część artykułowana przepisu – ta, w której zawarte są przepisy prawne

część nieartykułowana przepisu– tytuł aktu, preambuła, tzw. podstawa prawna oraz podpis.

Kodeks – jest to ustawa, która reguluje jakąś obszerną dziedzinę spraw i czyni to w sposób wyczerpujący, oparty na wspólnych zasadach.

Ordynacja – jest to ustawa, która normuje tryb wyborów do Sejmu i Senatu (w Polsce).

Oddziały → rozdziały → działy → tytuły → księgi → części → kodeks

Artykuł → ustęp → wyliczenia: punkt → litera → tiret

Artykuł → paragraf

Rozporządzenie: paragraf → ustęp

Sytuacja intertemporalna – gdy pewna dziedzina spraw została uprzednio uregulowana, ale prawodawca zmienia prawo, a w momencie zmiany określone sytuacje prawne trwają albo wywołują następstwa. Problem: jakie przepisy stosować w tej sytuacji:

• zastosowanie nowego prawa – nowe prawo wyznacza sytuacje prawne także z elementem dawnym

• zastosowanie dotychczasowego prawa – prawo stare wyznacza sytuacje prawne określonych podmiotów

• zasada wyboru prawa – wybór, które prawo pozostawia się podmiotowi zainteresowanemu

retroaktywność - norma nakazuje w przyszłości wiązać konsekwencje prawne ze zdarzeniami zanim norma weszła w życie. Norma wyznacza zachowanie możliwe do zrealizowania, które związane jest ze zdarzeniami, na które adresaci nie mają wpływu.

W Polsce – można stosować retroakcję, jeśli czyni się to na „korzyść” adresatów. nie do prawa karnego, wyjątek: czyn był niedozwolony przez prawo międzynarodowe albo nowy przepis jest względniejszy dla sprawcy.

ROZDZIAŁ IV

Konstytucja – akt normatywny o najwyższej mocy prawnej i szczególnym zakresie regulacji, uchwalany i zmieniany w specjalnej procedurze i zazwyczaj noszący specjalną nazwę: „konstytucja”, „ustawa zasadnicza”, „karta konstytucyjna”, „ustawa rządowa”. Stwarza podstawy kompetencyjne i aksjologiczne systemu,

Proceduralny aspekt zgodności - akt normatywny zostaje elementem systemu, jeżeli został wydany przez podmiot i w procedurze określonej przez konstytucję

Treściowy aspekt zgodności - inne akty normatywne nie mogą być niezgodne z treścią norm z konstytucji.

Podmioty regulacji konstytucji:

• podstawy ustroju politycznego państwa

• elementy ustroju ekonomicznego

• pozycja jednostki w państwie

• procedura zmiany konstytucji

Ustawa konstytucyjna – ustawa mająca moc prawną równą konstytucji, normuje jedynie niektóre sprawy należące tradycyjnie do zakresu spraw regulowanych przez konstytucję.

Ustawa – akt uchwalany przez parlament w trybie ustawodawczym przez parlament, której elementy określa konstytucja, mający nieograniczony podmiotowo zakres normowania, pod warunkiem zgodności tego uregulowania z konstytucją.

Materia ustawowa – jest to zakres spraw, które mogą być normowane jedynie ustawą

ustawa organiczna – mają moc prawną wyższą niż inne ustawy; zmieniane w specjalnej procedurze (przy większym quorum i innej większości głosów niż ustawy zwykłe), regulują doniosłe sprawy

ustawa w sensie formalnym – nie zawiera norm postępowania, poprzez nie coś się tworzy/zmienia/ustala

Zasada wyłączności parlamentu –zasada uchwalania ustaw przez parlament (nie inny organ) jako organ reprezentujący suwerena, którym jest współcześnie naród.

Akt o mocy ustawy – akt wydany przez władze wykonawczą, regulujący sprawy zwykle normowane ustawą. Ograniczony zakres normowania. Akt ustawodawstwa delegowanego

Akty wykonawcze - są to akty normatywne wydawane przez organ władzy wykonawczej na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę oraz w celu jej wykonania. Związany z ustawa więzią kompetencyjną i funkcjonalną. Rozporządzenia wydaje: prezydent, rada ministrów, premier, minister, przewodniczący komitetu, KRRiT

Inne akty podustawowe:

• akty o charakterze umownym (układy zbiorowe pracy, porozumienia; pracodawca a pracownicy)

• statuty (powoływanie, organizacja, działanie instytucji)

• regulaminy

• akty normatywne o charakterze wewnętrznym

• Akty prawa miejscowego (obowiązują na terenie działania organów)

Akty powszechnie obowiązujące – są to akty, których normy mogą być adresowane do każdego podmiotu i mogą kształtować ich sytuacje prawne,

Akty o charakterze wewnętrznym – uchwały i zarządzenia; adresaci: jednostki organizacyjne podporządkowane podmiotowi wydającemu akt

Akty wewnętrzne – są to akty, które nie są skierowane do obywateli, ich organizacji czy osób prawnych; ich adresatami są wyłącznie jednostki organizacyjne podporządkowane podmiotowi wydającemu dany akt. System aktów wewnętrznych nie jest zamknięty w jego aspekcie podmiotowym; akty te mogą wydawać podmioty wskazane w Konstytucji oraz wskazane w ustawach. Szczególny charakter mają dwa rodzaje tych aktów:

powiązania hierarchiczne - o charakterze kompetencyjnym, treściowym, derogacyjnym.

Rozporządzenie (ustawa europejska) –akt wiążący we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej i w nich bezpośrednio stosowany (nie jest potrzebne ogłoszenie rozporządzeń w krajowym dzienniku urzędowym/implementacja). Regulują sprawy zazwyczaj są normowane ustawą, państwo nie może stanowić w danej sprawie inaczej. Wydaje: Rada Unii Europejskiej; Ogłoszenie: Dz.U. UE

Dyrektywy (europejskie ustawy ramowe) – adresowane do państw członkowskich UE wskazanych w przepisie końcowym. Wyznacza obowiązek osiągnięcia określonego rezultatu w wyznaczonym terminie, pozostawiając wybór formy i zastosowanych środków. Wymagają implementacji w prawie krajowym → wydania aktów normatywnych prawa krajowego. Charakter subsydiarny. Wydaje: Rada UE, współudział: parlament, Komisja Europejska. Ogłaszane: Dz.U. UE

Decyzje (europejskie)– są to w zasadzie akty stosowania prawa wspólnotowego (brak norm i abstrakcyjnych) adresowane do indywidualnie wskazanego podmiotu/państwa. Wydaje: Rada UE i Europejski Bank Centralny.

Zlecenia i opinie - nie mają charakteru wiążącego.

ROZDZIAŁ V:

Obowiązywanie normy - jest elementem systemu prawnego; jeżeli została odpowiednio wprowadzona do systemu i nie została odpowiednio wyeliminowana.

Początek obowiązywania –norma zwyczajowa - z chwilą jej uznania przez kompetentny organ państwa. aktu stanowienia - gdy dokonano ostatniej czynności konwencjonalnych składających się na akt stanowienia (w zależności od systemu ogłoszenie/ustanowienie)

Wejście w życie – moment, od którego mają dane normy prawne być realizowane/stosowane. Termin: dzień ogłoszenia/dzień ustanowienia aktu lub dzień późniejszy – w przepisie końcowym

Vacatio legis – okres od momentu ustanowienia/głoszenia danych norm do ich wejścia w życie. Czas na zapoznanie się z normami i przygotowanie do ich stosowania. Minimalna długość vacatio legis to 14 dni, krótsza w szczególnych okolicznościach.

Eliminowanie aktów - utrata mocy obowiązującej.

• Derogacja –uchylenie; czynność konwencjonalna dokonywana przez upoważniony do tego podmiot i w wyznaczonej procedurze, mocą której norma zostaje pozbawiona mocy obowiązującej przez jej wyeliminowanie z systemu. uchyla się w formie i przez podmiot, jak ustanowiono (lub podmiot wyraźnie upoważniony)

• Abrogacja – jest to całkowite uchylenie aktu normatywnego bez ustanowienia w jego miejsce nowego aktu.

• Eliminowanie aktów wykonawczych – w następstwie utraty mocy odpowiedniej ustawy lub przepisu, który był podstawą do jego wydania (wyjątek – gdy zmienia się jedynie organ wydający)

• Orzeczenie o niezgodności– w następstwie orzeczenia sadu najwyższego/konstytucyjnego o niezgodności z aktem o wyższej mocy prawnej; w terminie ogłoszenia orzeczenia/wyznaczonym przez organ

• Desuetudo - norma traci moc, jeżeli przez dłuższy czas jest radykalnie nieefektywna (niesankcjonowana), a przy tym wytwarza się powszechne przekonanie, że nie jest już normą wiążącą.

• Upływ czasu – przepis o wygaśnięciu mocy prawnej/koniec zachowania w mocy przez nową ustawę

• Akt prawa miejscowego – stwierdzenie nieważności przez organ nadzoru/sąd administracyjny i stwierdzenie niezgodności z prawem przez sąd administracyjny

Norma retroaktywna - jest to norma, której nadano moc wsteczną, nakazuje w przyszłości wiązać konsekwencje prawne z czynnościami, które rozegrały się w przeszłości (wyznacza zachowanie możliwe do zrealizowania, ale to zachowanie związane jest ze zdarzeniami czy stanami rzeczy, które zaistniały przed jej wejściem w życie i na które nie mamy już żadnego wpływu).

Aspekty obowiązywania prawa

• Temporalny/czasowy – norma została wprowadzona i niewyeliminowana z systemu

• Terytorialny – normy wiążące na danym terytorium (całość terytorium, określony fragment), obszar podległy zwierzchnictwu państwa

• Podmiotowy/personalny – wiąże wszystkie osoby znajdujące się na terytorium państwa i obywateli danego państwa poza jego granicami (wyjątek: przedstawiciele państw obcych, stacjonujący członkowie sił zbrojnych )

ROZDZIAŁ VI

Język prawny – jest to język, w którym prawo jest formułowane język tekstów prawnych (przepisów) oraz język norm jako jednoznacznych wypowiedzi wyinterpretowanych z przepisów prawnych.

Język prawniczy – jest to język, w którym formułuje się wypowiedzi o prawie. Zdania deontyczne

Zdania deontyczne – są to zdania, stwierdzające, że ze względu na określoną normę dane zachowanie jest dozwolone/nakazane/zakazane

Kondensacja – w jednym przepisie mogą być zawarte elementy wielu norm postępowania/więcej niż jedna norma prawna. Przepis jest pluralnym. Nie występuje, gdy jeden ustęp/paragraf/artykuł zawiera co najmniej 2 zdania w sensie gramatycznym („kondensacja przepisów w przepisach”)

rozczłonkowanie – syntaktyczne: elementy konieczne struktury normy prawnej znajdują się w co najmniej dwóch przepisach. Treściowe: poszczególne elementy współtworzące treść normy prawnej znajdują się w co najmniej dwóch przepisach prawnych; jak przepis zrębowy zupełny to trzeba sprawdzić czy nie obowiązują przepisy modyfikujące jego treść.

Przepis merytoryczny zrębowy – zupełny: posiada wszystkie konieczne elementy normy (AOZ); niezupełny: posiada co najmniej wyznaczone zachowanie, ale nie wszystkie konieczne elementy normy (Z/AZ/OZ)

Przepis kompetencyjny zrębowy - zupełny: zawiera wszystkie elementy struktury normy (AOZ); niezupełny: zawiera co najmniej upoważnienie (podmiot upoważniony + czynność konwencjonalna)

Adekwatność – tekst wiernie, dokładnie wyraża zamysł prawodawcy; dostatecznie precyzyjny lub elastyczny.

Komunikatywność - tekst zrozumiały adekwatnie do zamysłu prawodawcy, możliwie jednoznaczny.

Zwięzłość –tekst zawiera te wszystkie, ale zarazem tylko te wypowiedzi, które są niezbędne dla odtworzenia z niego możliwie jednoznacznych norm postępowania

Definicje legalne - są to definicje formułowane przez prawodawcę, odnoszą się do jakiegoś zwrotu występującego w danym akcie prawnym. stosuje się gdy: określenie jest wieloznaczne/nieostre (a nieostrość nie jest pożądana)/nie jest powszechnie zrozumiałe/ustala się jego nowe znaczenie. formułuje się w słowniczku, na początku aktu normatywnego (w jego przepisach ogólnych) w jednym przepisie

• Nie można stosować innego znaczenia niż w definicji chyba że wyraźnie poda się inne znaczenie i zakres do jakiego się ono odnosi .

• w akcie niższym niż ustawa bez upoważnienia ustawowego nie formułuje się definicji ustalających znaczenia określeń ustawowych.

• Zamieszcza się definicje legalne odnoszące się do całego aktu/jednostki systematycznej w ich przepisach ogólnych (definicje agregatowe). Jeśli odnoszą się do zespołu przepisów to zamieszcza się w ich bezpośrednim sąsiedztwie (m.in. definicje nawiasowe)

Definicja zakresowa pełna – wyliczenie wszystkich elementów odnoszących się do danego określenia

Definicje cząstkowe - są to definicje, w których podaje się jedynie warunek wystarczający bycia podmiotem należącym do zakresu definiowanej nazwy.

Słowniczki – są to wydzielone części tekstu prawnego, w których zgromadzono definicje legalne, tworzy się zazwyczaj wtedy, gdy dany akt zawiera wiele definicji i gdy słowa wymagające wyjaśnienia powtarzają się w tekście prawnym wielokrotnie. Komunikatywność, skrótowości).

Zwroty nieostre – nazwa posiadająca niewyraźną treść – nie da się orzec o każdym przedmiocie czy jest desygnatem nazwy. Konsekwencją posłużenia się tymi zwrotami w tekście prawnym jest powstanie pewnego zakresu swobody decyzji dla podmiotu stosującego prawo (luz decyzyjny). Pas nieostrości ma jakieś granice, decydent musi ustalić granice tego pasa i kryteria zaliczania do zakresu danej nazwy.

Klauzula generalna - zwrot występujący w przepisie prawnym, który upoważnia organ stosujący prawo do rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o wszechstronna ocenę danego przypadku lub w oparciu o pozaprawne normy mające najczęściej uzasadnienie aksjologiczne.

Nieprzekraczalne granice rozstrzygnięcia – w jednym przepisie prawnym w przepisach ogólnych. Jeśli granica górna/dolna ma być niższa/wyższa niż ta w przepisach ogólnych należy wyraźnie ją wskazać

Dla elastyczności – zwroty nieostre, granice swobody i klauzule generalne

dla komunikatywności – tytuły adekwatne do treści, podział na części + śródtytuły, konsekwentna konstrukcja aktu, staranna derogacja, proste słownictwo, podział na jednostki redakcyjne (oznaczenia + układ)

dla zwięzłości – skróty i odesłania

• do innego przepisu tego samego aktu – wewnętrzne.

• do przepisu innego aktu normatywnego - zewnętrzne.

• w ramach systemu prawa wewnątrzsystemowe.

• do norm i zasad postępowania spoza systemu prawnego - pozasystemowy.

• Nie wolno stosować kaskadowych – zawierających odesłania

Skrót - dla oznaczenia określenia złożonego, które wielokrotnie się powtarza. Wprowadzony w przepisach ogólnych albo w przepisie, w którym po raz pierwszy użyto dane określenie

przepisy nakazujące „musi”, „jest obowiązany”, „wyda”, „określi”, „ma obowiązek”, „powinien”

przepisy zakazujące „nie wolno”, „nie może”, „jest zabronione”, „jest zakazane”

przepisy zezwalające „może” dokonanie prostych czynności psychofizycznych/konwencjonalnych.

Przepisy blankietowe – wskazują, w jaki sposób mogą/muszą zostać uregulowane określone sprawny

Przepis odsyłający – wskazuje konkretne miejsce odesłania

Przepis bezwzględnie wiążący – ius cogens – imperatywny/bezwzględnie obowiązujący; jego zastosowanie nie może zostać wyłączone/ograniczone decyzją zainteresowanych stron.

Przepis względnie wiążący – ius dispositivum – znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy zainteresowane strony nie uregulowały (nie uzgodniły) konsekwencji prawnych w sposób odmienny, niż to uczyniono w przepisie.

Przepisy semiimperatywne (semidyspozytywne) –wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej ze stron. Zastosowanie takich przepisów może zostać wyłączone lub ograniczone decyzją stron jedynie wtedy, gdy ich postanowienia są korzystniejsze dla strony objętej ochroną.

ROZDZIAŁ VII

Wykładnia – w sensie pragmatycznym jest to zespół czynności intelektualnych, które zmierzają do odtworzenia norm prawnych z przepisów prawnych.

- w sensie apragmatycznym jest to rezultat procesu interpretacji tekstu prawnego

Wykładnia subiektywna – zadanie: jest odtworzenie intencji znaczeniowej prawodawcy

Wykładnia obiektywna – zadanie: odtworzenie normy zgodnie z regułami danego języka (niezależnie od zamysłu, jaki chciał wyrazić prawodawca)

Koncepcja wykładni statycznej - określony tekst prawny ma tylko jedno znaczenie.

Koncepcja wykładni dynamicznej - określony tekst prawny może zmieniać swoje znaczenie zależnie od zmian następujących w języku oraz w pozajęzykowym kontekście wydanych przepisów (system wartości).

Wykładnia merytoryczna - jest to rezultat wykładni dokonanej zgodnie z określonymi regułami. Może go osiągnąć każdy, kto zna język, reguły i je stosuje

Wykładnia doktrynalna wykładnia merytoryczna dokonywana przez autorytety naukowe.

Wykładnia formalna - oficjalna, legalna - jest to wykładnia dokonywana i uzyskiwana przez określone, upoważnione do tego podmioty.

- wykładnia autentyczna - jest to wykładnia przepisów prawnych dokonywana przez ten podmiot, który dane przepisy wydał, wiążąca

- wykładnia delegowana - jest to wykładnia dokonywana przez jakiś podmiot, któremu udzielono kompetencji do interpretowania przepisów prawnych, a który nie jest ich twórcą. Może mieć charakter ogólny - jej rezultat wiąże każdego, jest powszechnie wiążący lub wiążący ograniczenie - wiążąca jedynie dla organów państwa określonego pionu

Wykładnia o charakterze abstrakcyjnym- dokonywana w oderwaniu od rozstrzygania konkretnej sprawy.

Wykładnia o charakterze operatywnym - jest to wykładnia, której dokonuje każdy organ państwa w toku rozstrzygania konkretnej sprawy.

Tekst jednolity - sporządzony przez upoważniony do tego organ i urzędowo ogłoszony tekst aktu normatywnego ze wszystkimi zmianami, które zostały wprowadzone do tego tekstu przez prawodawcę do momentu ogłoszenia tekstu jednolitego albo jakiegoś innego momentu, który wskazuje organ ogłaszający tekst jednolity;

• tekst autentyczny.

• W RP teksty jednolite ustaw ogłaszane są w Dzienniku Ustaw przez Marszałka Sejmu,

• teksty jednolite innych aktów normatywnych ogłaszają organy, które wydały te akty (w dzienniku urzędowym, w którym dany akt ogłoszono).

Teksty ujednolicone - teksty, w których naniesiono zmiany danego aktu normatywnego, ale sporządzone przez podmioty, które nie są do tego upoważnione.

FAZY WYKŁADNI

• Wstępna faza wykładni prawa - ustalenie, które obowiązujące przepisy prawne poddać interpretacji. Problem: częste i liczne zmiany prawa

• Faza właściwa wykładni prawa

• Faza rekonstrukcyjna – odidiomatyzowanie tekstu prawnego, odtworzenie wyrażenia normokształtnego (odnalezienie AOZ) → zadanie dekondensacja i likwidacja rozczłonkowania

• Faza percepcyjna – pozyskanie normy prawnej z wyrażenia normokształtnego i doprecyzowanie (znalezienie przepisów modyfikujących) z uwzględnieniem znaczenia poszczególnych słów i reguł składni → wykładnia językowa: ujednoznacznienie i likwidacja nieostrości. Dokonanie wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Dyrektywy wykładni - wypowiedzi wskazujące, w jaki sposób interpretator ma odtwarzać normy postępowania z przepisów prawnych

Wykładnia językowa - jest to wykładnia dokonywana według reguł językowych. Językowe dyrektywy wykładni : odwoływać się do reguł składniowych i znaczeniowych języka oraz swoistych reguł budowania tekstów prawnych.

• nie wolno tak interpretować tekstu prawnego, aby pewne jego elementy okazały się zbędne!

• etapy przeprowadzania wykładni:

1. Definicje legalne?

2. Związanie decyzją interpretacyjną organu wyższej instancji?

3. Zwrot ma ustalone znaczenie w j. prawniczym jako znaczenie dla zwrotu prawnego?

Można stosować doktrynę i orzecznictwo jeśli są jednolite przy jak największej ilości monografii

1. Zwrot jest typowym zwrotem faktycznym (sytuacje niespecjalistyczne) lub więzadłem gramatycznym (spójniki)?

Jeśli jest to ustala się znaczenie na gruncie języka ogólnego, spójniki – odwołanie do logiki

1. Sprawdź w słownikach językowych

2. ?! wyeliminowanie eufemizmów, wulgaryzmów, archaizmów

3. Kontekst, w którym znajdują się przepisy

Wykładnia funkcjonalna - jej dyrektywy, które nakazują tak interpretować przepisy prawne, aby normy uzyskane w procesie wykładni miały możliwie silne uzasadnienie aksjologiczne w ocenach, które przypisuje się prawodawcy. wybór rezultatu, korekta, uzupełnienie, potwierdzenie wykładni językowej

więcej niż 1 znaczenie

• Znaczenie o najsilniejszym aksjologicznie znaczeniu

• Argumentum ad absurdo - wyeliminowanie tych, które nie znajdują uzasadnienia aksjologicznego w ocenach przypisywanych prawodawcy, albo wręcz znajdują "przeciwuzasadnienie", ponieważ nakazują czynić coś, czego nie da się pogodzić z systemem wartości prawodawcy. Jeżeli w rezultacie tego procesu pozostanie więcej niż jedna norma, wybrać należy tę, która ma silniejsze uzasadnienie w świetle ocen przypisywanych prawodawcy.

• Wykładnia z analogii - analogia legis - czy norma zawarta w tych przepisach odnosi się wyłącznie do podmiotów, okoliczności oraz czynów w niej wskazanych, czy też do wskazanych a także im podobnych. postać rozumowania a simili (z podobieństwa). Uznajemy bowiem, że w świetle ocen prawodawcy, jakieś nie wymienione wyraźnie w przepisie podmioty, okoliczności lub czyny są istotnie podobne do tych, które prawodawca w przepisie wyraźnie wymienił. postać rozumowania a contrario (z przeciwieństwa). Wówczas uznajemy, że na gruncie wartości przypisywanych prawodawcy, nie ma podstaw, by przyjąć, że istnieje podobieństwo.

Jednoznaczny rezultat, ale burzy założenie racjonalności prawodawcy:

• Wykładnia rozszerzająca - interpretatio extensiva - przepis wyraża normę, która ma szerszy zakres zastosowania lub unormowania niż ten, jaki został ustalony w drodze wykładni językowej.

• Wykładnia zwężająca - interpretatio restrictiva - przepis wyraża normę, która ma węższy zakres zastosowania lub unormowania niż ten, jaki został ustalony w drodze wykładni językowej

• Wyjątki, nie można:

• przełamywać definicji legalnych

• Rozszerzać przepisów kompetencyjnych

• Zwężać przepisów uchylających

• Rozszerzać wyjątków od zasad

Wykładnia systemowa - wykładnia, której dyrektywy nakazują tak interpretować tekst prawny, aby odtworzone z niego normy nie były między sobą niezgodne, by tworzyły tekst spójny.

• wybór znaczenia, przy którym wyinterpretowana norma jest zgodna z treścią norm zawartych w aktach hierarchicznie wyższych (w szczególności w konstytucji).

• wybór znaczenia zgodnego z zasadą prawa wyrażoną w tym tekście.

racjonalność prawodawcy – językowa → prawodawca doskonale zna język, w którym formułuje przepisy prawne, aksjologiczna → tworząc normy prawodawca kieruje się określonym systemem wartości.

ROZDZIAŁ VIII

Reguły inferencyjne - reguły wnioskowania, na podstawie których powstają takie normy, które wywnioskowano z innych norm.

Wnioskowania z norm o normach - procesy myślowe, które polegają na tym, że ktoś przyjmując pewne zdanie czy zdania jako prawdziwe (przesłanki), wyrabia sobie na tej podstawie przeświadczenie o prawdziwości innego zdania czy zdań (wniosek). Na podstawie zdań o obowiązywaniu jakiejś normy w systemie uznaje się zdania stwierdzające, że w tym systemie obowiązuje jakaś inna norma.

Wynikanie normy N2 z normy N1 :

• Wynikanie logiczne - jeżeli zakres zastosowania normy N1 obejmuje zakres zastosowania lub normowania normy N2 (przy tożsamości albo węższym zakresie drugiego elementu normy N2)

• Wynikanie instrumentalne – z założenia, że między zachowaniem adresata normy a wyznaczonym przez normę stanem rzeczy, który on ma zrealizować, występują związki przyczynowe. Według dwóch dyrektyw inferencyjnych:

• Dyrektywa instrumentalnego nakazu:

1. Norma nakazuje zrealizować jakiś stan → nakaz czynienia wszystkiego, co jest warunkiem koniecznym do zrealizowania tego stanu

2. Norma zakazuje zrealizowania określonego stanu rzeczy → nakaz czynienia wszystkiego, co jest konieczne, aby ten stan rzeczy się nie zrealizował.

• Dyrektywa instrumentalnego zakazu

1. Norma nakazuje zrealizować jakiś stan → zakaz czynienia czegoś, co jest warunkiem wystarczającym dla niezrealizowania stanu rzeczy.

2. Norma zakazuje zrealizowania jakiegoś stanu → zakaz czynienia czegoś, co jest warunkiem wystarczającym dla zrealizowania tego stanu rzeczy.

Wnioskowania oparte na konsekwentności ocen prawodawcy – odwołanie do aksjologicznego uzasadnienia norm prawnych ustanowionych w formie przepisów.

Założenie: prawodawca jest konsekwentny w swoich ocenach

Przesłanki: normy postępowania ustanowione w formie przepisów prawnych/zdania opisujące, w jakich ocenach przypisywanych prawodawcy normy te znajdują uzasadnienie + założenie

Wniosek: do systemu prawnego należy norma, która znajduje uzasadnienie aksjologiczne w tych samych ocenach, co normy ustanowione przez prawodawcę.

Analogia iuris - uznaje się za obowiązującą jakąś normę, która wprawdzie nie została ustanowiona, ale która znajduje uzasadnienie aksjologiczne w tej samej ocenie, co inne normy.

Argumenta a fortiori:

- argumentum a minori ad maius - skoro obowiązująca norma zakazuje naruszać jakieś dobro w stopniu mniejszym (zakaz uzasadniony ocenami przypisywanymi prawodawcy), to do systemu należy także norma zakazująca naruszać to dobro w stopniu większym.

- argumentum a maiori ad minus - skoro obowiązująca norma, nakazuje zrealizować jakiś stan rzeczy wymagający większego wysiłku, to obowiązuje norma wyznaczająca obowiązki mniej uciążliwe.

ROZDZIAŁ IX

System prawa - zbiór uporządkowanych zbiorów norm prawnych.

CIVIL LAW:

• podstawowy fakt prawotwórczy: stanowienie

• Podstawowe źródło prawa: ustawy uchwalane przez parlament. Kształtowanie się norm prawa zwyczajowego odgrywa jedynie rolę pomocniczą.

• Rozdział procesów tworzenia i stosowania prawa – sądy nie tworzą prawa

• Wyrastanie z tradycji prawa rzymskiego -

• wzrasta rola orzecznictwa sądowego i wpływ orzecznictwa sądów najwyższych instancji oraz sądów konstytucyjnych na całą praktykę prawniczą, w tym na proces tworzenia prawa.

COMMON LAW:

• istotny fakt prawotwórczy: precedens prawotwórczy

• brak rozdziału stosowania i tworzenia prawa

• Wywodzi się z prawa zwyczajowego - nie doszło w nich do recepcji prawa rzymskiego,

• inne instytucje prawne i zasady prawa, odmienna kultura prawna.

• Zasada prymatu ustawy - może ona uchylić normę z precedensu prawotwórczego

Prawo krajowe - normy tworzone przez prawodawcę krajowego lub kształtujące się w ramach społeczności państwowej, obowiązujące jedynie na terytorium danego państwa.

Prawo międzynarodowe - normy tworzone przez wiele państw lub inne podmioty prawa międzynarodowego, powstające w rezultacie zawierania przez państwa umów międzynarodowych, kształtowania się międzynarodowego prawa zwyczajowego oraz stanowienia przez uchwały organizacji

PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ:

• Prawo pierwotne

• traktaty ustanawiające Unię Europejską,

• traktaty rewizyjne,

• traktaty o przystąpieniu do UE nowych państw,

• protokoły do wyżej wymienionych,

• ogólne zasady prawa wspólnotowego.

• Prawo wtórne – stanowione przez instytucje UE

• prawo organizacyjne - normy adresowane do instytucji UE i wyznaczające ich strukturę organizacyjną, powoływanie, funkcjonowanie

• prawo adresowane do państw/jednostek i osób prawnych w tych państwach

• Acquis communautaire – prawny dorobek wspólnotowy (sposoby wykładni, orzecznictwo, wartości, prawo zwyczajowe)

• zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem krajowym

• tematyczna systematyka

• brak wyraźnego rozdziały stanowienie - stosowanie

Zupełny system prawa - system, w którym nie występują luki.

• Luki rzeczywiste – konstrukcyjne, szczególnie rażące prakseologiczne

• Luki pozorne – logiczne, prakseologiczne (nierażące szczególnie), aksjologiczne

• Luka aksjologiczna - zachowanie nie jest przez normy danego systemu uregulowane, chociaż ktoś jest przekonany, że zachowanie to powinno być przez normy systemu nakazane albo zakazane. System prawa nie odpowiada wzorcowi systemu, który ten ktoś przyjmuje. De lege feranda – jaki powinien być system (de lege lata – jaki jest system)

• Luka konstrukcyjna (tetyczna) - normy danego systemu przewidują dokonywanie jakichś czynności konwencjonalnych, ale w systemie nie ma reguł wskazujących, jak ich dokonać/nie są dość precyzyjne.

• Luka prakseologiczna – prawodawca przewiduje istnienie pewnej instytucji, ale w systemie nie ma norm, które zapewniałyby optymalne funkcjonowanie

Spójny system prawa - system prawa, w którym nie występują normy ze sobą niezgodne oraz w którym normy systemu są ze sobą powiązane rozmaitymi więziami.

• Niezgodności

• Normy sprzeczne - są to takie dwie normy, z których jedna w określonych okolicznościach nakazuje adresatowi czynić to, co druga norma mu w tych samych (choćby częściowo) okolicznościach czynić zakazuje. W przypadku tych norm, realizując jedną, przekracza się drugą.

• Normy przeciwne - są to takie dwie albo więcej norm, które mając częściowo albo całkowicie wspólny zakres zastosowania, nakazują adresatowi takie czyny, których nie da się zarazem spełnić. Takich norm zarazem nie da się zrealizować, można nie zrealizować żadnej z rozważanych norm przeciwnych.

• prakseologiczne - zrealizowanie jednej normy niweczy częściowo albo całkowicie (postać radykalna) skutki zrealizowania innej normy czy innych norm.

Więź formalna: derogacyjna i kompetencyjna

• Więzi kompetencyjne - jedne normy powstają na podstawie norm, które jakiemuś podmiotowi udzieliły kompetencji do ich ustanowienia. Więzi dynamiczne, bo można dodawać nowe normy. Podmiot, który otrzymał kompetencję prawotwórczą nie może jej przekazywać

Delegacja ustawodawcza - delegowanie przez parlament kompetencji do stanowienia ustaw na inne podmioty.

Subdelegacja - jest to przekazywanie kompetencji prawodawczej przez organ, który z mocy ustawy zyskał upoważnienie do wydawania w jakiejś dziedzinie aktów wykonawczych.

Uporządkowanie pionowe - takie uporządkowanie norm, by tworzyły one system hierarchiczny,

Recepcja prawa –ustawodawca włącza do systemu normy z innego systemu

Zmiana rewolucyjna systemu prawnego - tworzy się jakiś zespół norm, które nie ma ją ani kompetencyjnego, przy czym członkowie społeczeństwa są gotowi dawać tym normom posłuch.

Więź treściowa (materialna)– normy znajdują uzasadnienie aksjologiczne w uporządkowanym systemie wartości.

Zasady prawa - wiążące prawnie normy, które zajmują w tym systemie pozycję nadrzędną względem innych norm i którym wyznacza się w tym systemie szczególne role.

• zasady nie są wprost wyrażone, ale można je odtworzyć, analizując treść przepisów prawa + uzasadnienie aksjologiczne

• uważane niespornie za składnik historycznie ukształtowanej kultury politycznej i prawnej danego społeczeństwa, a więc mają charakter swoistych norm zwyczajowych

• funkcje zasad prawa:

• wyznaczają kierunki tworzenia prawa

• kierunki interpretacji przepisów prawnych

• wyznaczają zakres swobody pozostawiony organowi stosującemu prawo,

Uporządkowanie poziome - jest to uporządkowanie norm systemu prawa według kryteriów treściowych.

Prawo publiczne - odnosi się do państwa i chroni jego interesy. regulują podległość jednostki państwu. Normy chronione z urzędu

Prawo prywatne - chroni interesy jednostek. Normy chronione z inicjatywy obywatela. Stosunki między obywatelami

Prawo materialne - normy prawne, które w sposób pierwotny wyznaczają sytuacje prawne różnych podmiotów (obowiązki, uprawnienia i upoważnienia).

Prawo formalne - inaczej procesowe - składają się na nie normy, które kształtują określone instytucje, sposób ich powoływania i zasady ich funkcjonowania oraz sposób postępowania tych instytucji, służący zabezpieczeniu realizowania norm prawa materialnego. ma charakter służebny względem prawa materialnego

Gałęzie prawa - podzbiory, w które systematyzuje się normy prawne. Stosuje się trzy kryteria:

- przedmiot unormowania (dziedziny spraw, którą poddaje się unormowaniu)

- przyjęta metoda unormowania (cywilistyczna, administracyjna oraz karna)

- podmioty, które są adresatami norm

Metoda cywilistyczna – kształtuje się sytuacje prawne podmiotów, przyjmując, że są równorzędne. respektuje się autonomię woli podmiotów prawa, tzn. że w granicach wyznaczonych przez ius cogens pozostawia się zainteresowanym swobodę kształtowania stosunków prawnych.

Metoda administracyjna – podmiot może się posługiwać wobec innego decyzją o charakterze władczym. Kształtuje się sytuację prawną jednostronną decyzją

Metoda karna - prawodawca posługuje się zakazami i nakazami określonych zachowań, grożąc sankcja za ich nierealizowanie; określenie form, w jakich ma być egzekwowane ich naruszanie.

Prawo konstytucyjne - zespół norm, które regulują ustrój polityczny państwa oraz podstawy jego ustroju ekonomicznego, status jednostki w państwie: zakres jej wolności, jej prawa oraz obowiązki, procedurę zmiany konstytucji.

Prawo administracyjne - jest to zespół norm, które regulują władcze działania organów państwa w stosunku do obywateli/innych podmiotów, w tym organów państwa.

Prawo cywilne - normy prawne regulujące stosunki majątkowe między podmiotami prawa – osoby fizyczne i prawne

Kompleksowe gałęzie prawa - podstawą ich wyróżnienia bywa przedmiot regulacji, prawodawca posługuje się różnymi metodami regulacji.

Instytucja prawna - zespół norm powiązanych ze sobą funkcjonalnie, a regulujących powstanie, trwanie lub ustanie jakiegoś typowego stosunku prawnego

Kodyfikacja - jest to działanie ustawodawcy zmierzające do tego, by w formie jednej ustawy ująć wszystkie normy składające się na daną gałąź prawa.

Kodeks - jest to ustawa, która w sposób wyczerpujący, oparty na spójnym zespole zasad, normuje jakąś rozległą, wyodrębnioną dziedzinę stosunków społecznych.

Inkorporacja - ułożenie i opublikowanie usystematyzowanego zbioru obowiązujących przepisów prawnych. Może mieć charakter zbioru urzędowego albo prywatnego. Rezultat: uporządkowanie przepisów, wyeliminowanie z nich usterek formalnych i przepisów bez zastosowania

Unifikacja prawa - jest to ujednolicenie obowiązującego prawa polegające na tym, że w miejsce odrębnych przepisów obowiązujących na poszczególnych częściach terytorium państwa wprowadza się przepisy jednolite dla całego terytorium.

ROZDZIAŁ X

Realizowanie normy – postępowanie tak, jak nakazuje norma, gdy znajdzie ona zastosowanie

Przestrzeganie normy – realizowanie jej w sposób świadomy, modyfikacja zachowania pod jej wpływem

Prawodawstwo symboliczne – stanowienie norm prawnych, by dać jedynie wyraz temu, że aprobuje się zachowania przez normę nakazywane albo dezaprobuje się postępowanie, którego norma zakazuje, mając świadomość, że normy te nie będą efektywne

Stosowanie normy – czynność konwencjonalna dokonywana przez upoważniony podmiot, poprzez którą rozstrzyga jakąś indywidualną i konkretną sprawę.

Przekraczanie normy – adresat nie realizuje normy, gdy znajdzie ona zastosowanie

Motywacja interesowna – do przestrzegania norm prawnych skłania jej adresatów obawa przed sankcją

Motywacja bezinteresowna – adresat przestrzega normy, ponieważ uważa ją za normę słuszną, niezależnie od sankcji grożących za jej przekroczenie

Aprobata normy – przez jej adresatów opiera się często na żywionych przez nich ocenach moralnych. Dezaprobata normy – normy prawne mogą się także spotykać z dezaprobatą, której źródłem są żywione przez kogoś oceny moralne lub wierzenia religijne. zachowanie zgodnie z normą nie doprowadza do osiągania założonych stanów rzeczy.

Sytuacja przymusowa – gdy podmiot posługujący się sankcją korzysta z niej, aby zmusić adresata do postępowania według norm

Przemoc – użycie siły fizycznej w celu zmuszenia kogoś do określonego postępowania; przymus bezpośredni

Przymus –charakter: fizyczny/psychiczny/prawny/pozaprawny/ekonomiczny

Sankcja skupiona (zinstytucjonalizowana) – sankcja wymierzona w sposób zorganizowany przez określone powołane do tego instytucje (państwowe/w strukturze organizacji)

Sankcja rozsiana –spontaniczne reakcje społeczeństwa na przekroczenie normy przejawiające się w dezaprobacie, w bojkocie towarzyskim, potępieniu, agresji.

Sankcja karna – zło wyrządzone przez państwo temu, kto dopuszcza się przestępstw. Polega ona na pozbawieniu osoby odpowiedzialnej za popełnienie przestępstwa dóbr materialnych lub dóbr osobistych albo umniejszeniu tych dóbr.

• Kary – dożywocie, 25 lat więzienia, pozbawienie lub ograniczenie wolności, grzywna

• Śródki karne – pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, zakaz prowadzenia pojazdów, wykonywania zawodu/działalności gospodarczej, przepadek przedmiotów, podanie wyroku do publicznej wiadomości

Sankcja egzekucji – adresat normy indywidualnej nie spełnia dobrowolnie ciążącego na nim obowiązku, upoważnione organy państwa czynią to w imieniu zobowiązanego i na jego koszt. Należności pieniężne i niepieniężne

Sankcja nieważności – przy nieprzestrzeganiu reguł czynności konwencjonalnych – wtedy to nie jest czynność konwencjonalna. Skutek: nie wywoła zamierzonych skutków prawnych, wywoła tylko niektóre, albo w ogóle nie wywoła

Efektywność sankcji – zagrożenie przymusem wpływa na postępowanie adresata normy, gdy uzna on, że mniejszym złem jest postępowanie w sposób wskazany w normie, niż narażenie się na zło, które grozi w razie jej przekroczenia – odpowiednia dolegliwość, nieuchronność sankcji, dezaprobata społeczna

Konformizm – postępowanie takie, jakie grupa/społeczeństwo uznaje z poprawne

Oportunizm –skłonność do podporządkowania się obowiązującym normom ze względu na grożące komuś sankcje lub ze względu na oczekiwanie uzyskania nagrody

Legalizm – dawanie posłuchu obowiązującym normom z tego względu, że są to normy prawne, niezależnie od ich treści.

Legalizm krytyczny – posłuch dla prawa, jeśli jest zgodne z moralnością i dążenie do zmiany złego prawa zgodnie z procedurami

ROZDZIAŁ XI

Ogłoszenie aktu normatywnego – urzędowe podanie treści aktu normatywnego do wiadomości publicznej, dokonane przez upoważniony do tego podmiot oraz w formie przewidzianej przez obowiązujące przepisy prawne.

Tekst autentyczny - tekst ogłoszony, oficjalnie opublikowany

Sprostowanie błędu –błąd wymaga sprostowania urzędowego, dokonywanego przez upoważnione podmioty i w formie przewidzianej przez obowiązujące przepisy. Polska – premier w formie obwieszczenia w Dz.U., Monitorze Polskim i Monitorze Polskim B

Promulgacja – ogłoszenie ustawy zarządzone przez głowę państwa połączone z jego kompetencją do potwierdzenia, że ustawa została uchwalona zgodnie z konstytucją i z poleceniem jej stosowania.

Formy ogłaszania aktów normatywnych:

- dzienniki urzędowe

- obwieszczenia i zarazem w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie

- obwieszczenia i zarazem w środkach masowego przekazu

Dzienniki urzędowe:

• Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej → konstytucje, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia; akty powszechnie obowiązujące

• Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” → akty normatywne o charakterze wewnętrznym; zarządzenia Prezydenta, uchwały Rady Ministrów,

• dzienniki urzędowe ministrów oraz dzienniki urzędów centralnych → akty normatywne o charakterze wewnętrznym stanowione przez organ wydający dziennik, np. zarządzenia Ministra Finansów

• wojewódzkie dzienniki urzędowe → akty prawa miejscowego wydawanych przez terenowe organy administracji rządowej oraz organy samorządu

• „Monitor Polski B” → ważkie akty prawne; np. sprawozdania finansowe/ogłoszenia i obwieszczenia przedsiębiorców.

• Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej – ogłasza się w nim przepisy Unii Europejskiej

• seria L (legislatio) → rozporządzenia, dyrektywy, decyzje…

• seria C (communicatio) → komunikaty

Warunki znajomości prawa

• dzienniki urzędowe muszą być dostępne

• odpowiednio długa vacatio legis

• przejrzysta konstrukcja systemu aktów prawnych

• komunikatywne formułowanie tekstów prawnych

informacje prawne niezbędne obywatelowi:

podstawowe informacje → podstawowe wolności, prawa, obowiązki, organy państwowe

informacje związane z funkcją w społeczeństwie

informacje akcydentalne → związane z sytuacją prawną, w której się znalazl

ROZDZIAŁ XII

Stosowanie prawa - czynność konwencjonalna organu państwa, przez którą organ ten rozstrzyga jakąś sprawę indywidualną i konkretną, czyniąc to na podstawie obowiązującej normy prawnej.

Organ państwa - jest to osoba (albo zorganizowany zespół osób), która według obowiązującego prawa podejmuje działania władcze uważane za działanie państwa.

Etapy stosowania prawa:

1. Ustalenie podstawy prawnej rozstrzygnięcia - wskazanie normy prawnej, którą należy zastosować dla rozstrzygnięcia danego przypadku (znalezienie przepisów i wykładnia)

2. Ustalenie stanu faktycznego – określenie: czy nastąpiło pewne zdarzenie, jego przebieg, uwikłane osoby

3. Subsumcja - "podciągnięcie" ustalonego stanu faktycznego pod określoną normę. ustalony stan faktyczny jest szczególnym przypadkiem, który należy do zakresu zastosowania pewnej normy.

4. Wydanie decyzji finalnej i jej uzasadnienie - akt stosowania prawa; ustanowienie normy indywidualnej i konkretnej. Obowiązek uzasadnienia jest przewidziany przez normy prawne - omówienie żądania stron, przebieg postępowania, wyniki postępowania dowodowego, podstawa prawna rozstrzygnięcia

Sylogistyczny model stosowania prawa - jest to koncepcja, w której z przyjętych przesłanek, z których jedna jest generalną i abstrakcyjną normą prawną, a druga zdaniem stwierdzającym określone fakty, sędzia wysnuwa logiczny wniosek, będący rozstrzygnięciem sprawy, charakter mechaniczny.

Luz decyzyjny - jest to zakres swobody podejmowania decyzji w procesie stosowania prawa, możliwość oparcia wyroku na przesłankach ocennych

Luz jawny – prawodawca rozmyślnie pozostawia podmiotom stosującym prawo pewną swobodę, co do treści decyzji, jakie mają podjąć. Forma:

- wyznaczenia granic, w jakich może być podjęta decyzja

- klauzul generalnych

- zwrotów niedookreślonych

Luz utajony – powstaje, bo teksty prawne są pisane w językach etnicznych, które nie pozwalają na formułowanie wypowiedzi jednoznacznych, bo pozostaje pewien zakres swobody co do przyjęcia danych faktów za udowodnione, bo proces stosowania prawa opiera się nie tylko na przesłankach ocennych.

Sądowy typ stosowania prawa, charakterystyka:

- treść decyzji finalnej jest stosunkowo ściśle wyznaczona przez normy prawa materialnego, będące podstawą rozstrzygnięcia,

- sąd wyposażony w przymiot niezawisłości (podlega jedynie konstytucji i ustawie) i w przymiot niezależności (od innych organów)

- podmiot stosujący prawo nie jest zainteresowany treścią decyzji finalnej,

Kierowniczy typ stosowania prawa, charakterystyka:

- treść decyzji finalnej jest tylko w ogólnym zarysie wyznaczona przez normy prawa materialnego będące podstawą prawną rozstrzygnięcia → że organ stosujący prawo nie ustala prawnych konsekwencji stwierdzonego stanu faktycznego, ale kieruje się wieloma kryteriami w granicach zakreślonych przez normy prawne (celowością czy ekonomicznością).

- podmiotem stosującym zwykle organ administracji lub quasi-organ administracyjny i podporządkowany organowi hierarchicznie wyższemu.

- podmiot stosujący prawo jest zainteresowany treścią podejmowanej decyzji.

ROZDZIAŁ XIII

Prawomocność formalna – posiadają ją rozstrzygnięcia finalne w procesie stosowania prawa, od których przepisy prawne nie przewidują odwołania są rozstrzygnięciami prawomocnymi formalnie. Wyjątkowo możliwość zakwestionowania prawomocnego w formie wznowienia postępowania w danej sprawie.

Prawomocność materialna - orzeczenie prawomocne korzysta z powagi rzeczy osądzonej → nie prowadzi się ponownego postępowania.

Fakty nie wymagające dowodu:

• Fakty notoryjne - fakty powszechnie znane, które nie wymagają dowodu.

• fakty znane sądowi urzędowo

• fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli nie budzą wątpliwości Iura novit curia – nie trzeba udowadniać, że prawo obowiązuje; wyjątek: treśc prawa obcego i zasady jego stosowania, specjalistyczne normy prawa wewnętrznego

Rozkład ciężaru dowodu - regulacje kto ma obowiązek wykazywać inicjatywę w ustalaniu faktów, dostarczać informacji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy i kto ponosi ujemne konsekwencje tego, że pewnych faktów nie wykazano (regulacje te spisane są w przepisach prawnych).

• znaczenie formalne - procesowe - wskazuje się podmioty, które powinny przejawiać inicjatywę w zbieraniu informacji oraz wykazywać prawdziwość pewnych twierdzeń → strony, obecnie też sądy

• znaczenie materialnoprawne - kto ponosi ujemne konsekwencje tego, że nie wykazano w postępowaniu, że miały czy mają miejsce jakieś fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd ma obowiązek rozstrzygać na korzyść strony, na której nie spoczywa ciężar przeprowadzenia dowodu (oskarżonego).

Domniemanie prawne - preasumptio iuris - reguła dotycząca wiążącego ustalania faktów

• domniemanie formalne - należy uznawać za istniejący jakiś stan faktyczny, dopóki nie zostanie wykazane, że miał czy ma miejsce jakiś stan przeciwny

• Domniemanie: niewinności, że dziecko urodziło się żywe

• domniemanie materialne - należy uznawać za udowodniony jakiś fakt B, jeżeli w postępowaniu został należycie ustalony fakt A

• Domniemanie: daty śmierci osób, które utraciły życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa; ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego

• wzruszalne - praesumptio iuris tantum - dopuszczające dowód przeciw domniemaniu

• niewzruszalne - praesumptio iuris ac de iure - niedopuszczające dowodu przeciw domniemaniu

Domniemanie faktyczne - praesumptio facti - jest to wnioskowanie, w którym na tej podstawie, że ustalono jakieś fakty, wnioskuje się, że miały albo mają miejsce jakieś inne fakty.

ROZDZIAŁ XIV

Podmiot prawa – osoba lub odpowiednio zorganizowana grupa osób, która może być nosicielem różnego rodzaju praw („swoich praw”) i obowiązków.

Osoba fizyczna - każdy człowiek od urodzenia do śmierci (pojęcie z prawa cywilnego)

Zdolność prawna – atrybut osoby fizycznej; zdolność do tego, by być nosicielem praw i obowiązków,

Warunkowa zdolność prawna – ma ją dziecko nienarodzone - prawa i obowiązki przysługują mu, jeśli urodzi się żywe

Zdolność do czynności prawnych – zdolność danej osoby do dokonywania szczególnego rodzaju czynności konwencjonalnych, przez które można nabyć lub utracić określone prawa i obowiązki.

• Pełna - osoby, które ukończyły 18 lat i nie są ubezwłasnowolnione;

• Ograniczona –osoby od 13 do 18 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Mogą samodzielnie dokonywać tylko niektórych czynności prawnych i niektórych za zgodą swoich przedstawicieli prawnych

• Brak – osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. W ich imieniu czynności prawnych dokonują ich przedstawiciele.

Osoby prawne – jednostki organizacyjne, konstruowane przez normy prawne na wzór osób fizycznych i wyposażone w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Tworzone aby stworzyć struktury organizacyjne dla aktywności grupy ludzi, by mogli wykonywać określone zadania. Ma nazwę, siedzibę i organy, przez które działa. Pojęcie z prawa cywilnego.

Gospodarcze osoby prawne - nastawione na działalność gospodarczą

Niegospodarcze osoby prawne – trudnią się działalnością społeczną, realizują cele na rzecz społeczeństwa

Osoby prawne typu korporacyjnego – osoby prawne, które powstają w wyniku zorganizowania się ludzi zmierzających do osiągania określonych celów. Ludzie ci staja się członkami osoby prawnej wnosząc udziały/płacąc składki

Osoby prawne typu fundacyjnego – osoby prawne zakładane przez założyciela i to on wyposażą osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej cele i strukturę organizacyjną oraz sposób działania.

Państwowe osoby prawne – powiązane z państwem organizacyjnie i majątkowo

Komunalne osoby prawne – gminy i przedsiębiorstwa komunalne powiązane majątkowo i organizacyjnie z gminą

Prywatne osoby prawne

Tryb erekcyjny – osoba prawna jest powoływana aktem władzy państwowej (np. ustawą). Z inicjatywą utworzenia osoby prawnej występuje władza państwowa. Ta powołuje się np. uniwersytety w Polsce.

Tryb koncesyjny –powstaje z inicjatywy założycieli, jeśli uzyska zezwolenie organu państwa.

Tryb rejestracyjny – jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania jej do rejestru osób prawnych prowadzonego przez organ państwa. Decyzja o wpisie zależy od tego, czy spełnia warunki przewidziane w przepisach prawnych

Likwidacja osoby prawnej :

• Następstwo decyzji kompetentnego organu osoby prawnej (inicjatywa)

• państwo cofa zgodę na dalszą działalność osoby prawnej

• Ogłoszenie upadłości (np. przedsiębiorstwa państwowego)

ROZDZIAŁ XV

Sytuacja prawna – powstają dla określonych podmiotów ze względu na normy prawne (→ podstawowa sytuacja prawna) lub dla podmiotów, do których odnosi się zachowanie adresata normy (recypientów) → pochodna sytuacja prawna (forma uprawnienia, kompetencji)

Obowiązek – zachowanie nakazane/zakazane danemu podmiotowi

• Formalny – spełnienie polega na zrealizowaniu normy

• Materialny – utrzymanie/stworzenie jakiegoś stanu rzeczy nakazanego w normie

• Warunkowy – spełnić, jeśli nastąpi jakieś zdarzenie (adresat sam musi rozstrzygnąć czy nastąpiło)

Czyn dozwolony – taki, który nie jest zakazany przez normę (obejmuje nakazany); wolność jednostronna

Czyn fakultatywny – taki, który nie jest nakazany (obejmuje zakazany)

Czyn indyferentny – taki, który nie jest ani zakazany, ani nakazany; jednocześnie dozwolony i fakultatywny.

• Wolność zrealizowania i powstrzymania się od realizacji → wolność dwustronna

• Może być lub nie prawnie obojętny (np. zawieranie umowy rodzi skutki prawne)

Świadczenia – normy nakazują jakiemuś podmiotowi zachować się w określony sposób wobec innego podmiotu (zwykle na korzyść)

Uprawnienie – gdy wobec danego podmiotu inny podmiot ma wykonać świadczenie

• Wolność prawnie chroniona – gdy zakazane jest postępowanie ingerujące w sferę zachowań danego podmiotu podmiotom nim nie będącym (dla niego samego jest indyferentne)

Kompetencja (upoważnienie) – gdy dany podmiot dokona określonej czynności konwencjonalnej, to inne podmioty muszą na nią odpowiednio zareagować; trzeba się legitymować kompetencją, nie wystarczy sytuacja, gdy nie ma nakazu/zakazu jej dokonywania

Złożone sytuacje prawne – powstają z połączenia sytuacji pochodnej i prostej.

Prawo przedmiotowe – prawo ujmowanie jako zbiór norm

Prawo podmiotowe – pewna sytuacja jakiegoś podmiotu

Przywilej – na rzecz podmiotu świadczy się więcej niż na inne podmioty lub ma mniej obowiązków niż inni

Immunitet – podmiot jest zwolniony z podlegania kompetencji innego podmiotu

Roszczenie – uprawnienie przysługujące podmiotowi, gdy może się domagać niespełnionego przez inne podmioty świadczenia (aktualizuje się kompetencja) → jeśli nie przysługuje podmiotowi kompetencja, to dane uprawnienie jest naturalnym/niezupełnym

Doktryna praw człowieka- poglądy na treść praw człowieka, ich źródła (przyrodzona i niezbywalna godność człowieka) i ochronę

Wolność człowieka – zakaz ingerowania w pewne dziedziny aktywności obywateli (przez innych lub państwo)i nakazy udzielania im ochrony, gdy ich wolność jest naruszana

Wolności pierwszej generacji – wolność sumienia i wyznania, wyrażania poglądów, poruszania się po terytorium państwa, do uzyskiwania i rozpowszechniania informacji, zrzeszania się, prawa polityczne (gwarantują jednostce uczestniczenie w życiu politycznym i społecznym)

Wolności drugiej generacji – prawa socjalne, ekonomiczne, kulturalne (godne warunki życia, bezpieczeństwo socjalne, praca). Wynikają z obowiązku państwa do świadczenia na rzecz obywateli.

Równość wobec prawa – jednostki w tej samej sytuacji maja być traktowane tak samo

Postulat równości praw – 1. dla wszystkich te same prawa – niesprawiedliwe; 2. jednostka ma nie mniejsze prawa i nie większe obowiązki niż inni

ROZDZIAŁ XVI

Stosunek społeczny – dostatecznie doniosła/trwała relacja zachodząca pomiędzy co najmniej dwoma osobami/zespołami osób

• Stosunek faktyczny – jedna osoba oddziałuje na drugą lub jej sprawy przez zrealizowane zachowanie lub oczekiwane zachowanie

• Stosunek tetyczny – oddziaływanie jednej osoby na drugą oparte na wyznaczonym w normie obowiązku

Stosunek prawny - stosunek tetyczny oparty na normie prawnej. Wyznaczony przez normy kompetencyjne (stosunek podległości kompetencyjnej) i normy nakazujące jednemu podmiotowi dokonać świadczenia na rzecz innego podmiotu (stosunek zobowiązaniowy)

Strony stosunku prawnego – osoby lub odpowiednio zorganizowane grupy osób

Przedmiot stosunku prawnego – odpowiednie zachowania, które mają realizować względem siebie podmioty prawa

Treść stosunku prawnego – uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa uwikłanych w dany stosunek

Fakt prawny – zdarzenie lub zachowanie, z którym normy prawne wiążą okreslone konsekwencje

• Zdarzenia – fakty występujące niezależnie od woli i zachowań ludzi

• Zachowanie – fakty, na które podmioty mają wpływ, działanie (zachowanie aktywne) lub zaniechanie (negatywne powstrzymywanie się od działania)

• Czyny

• Zgodne/niezgodne z prawem

• Czynność konwencjonalna

• stanowienie prawa

• orzeczenia sądowe

• czynności prawne

• decyzje administracyjne

• porozumienia administracyjne