Wstęp do nauk prawnych
Definicja i rodzaje norm społecznych.
Norma społeczna - wiążący wzór powinnego zachowania regulujący zachowania jednostek ludzkich, kryterium oceny zachowań innych, intencjonalne narzędzie kształtowania rzeczywistości społecznej w drodze komunikacji społecznej.
Podział norm społecznych:
1. Normy związane z istnieniem państwa:
A. prawne
B. polityczne
- normy związków zawodowych
- normy partii politycznych
- normy organizacji społecznych
2. Normy niezwiązane z istnieniem państwa:
A. moralne
B. religijne
C. etyczne
D. estetyczne
E. obyczajowe
-normy rodzinne
- normy mowy
- normy ,,dobrego wychowania''
- normy mody
Wskaż różnice między nawykiem a normą społeczną.
|
nawyk |
norma |
Sposób powstania |
naturalny |
spontaniczny |
sankcja |
brak |
jest |
Sposób formułowania wypowiedzi |
opisowy |
dyrektywalny |
obserwacja |
Eksternalna (zewnętrzna) |
Eksternalna i internalna |
Cechy normy prawnej .
Wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.
Norma prawna może mieć charakter generalny i abstrakcyjny lub indywidualny i konkretny.
Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).
Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności.
Indywidualność oznacza, że norma jest skierowana do wskazanego podmiotu.
Konkretność oznacza, że norma dotyczy ściśle wskazanej sytuacji.
Funkcje języka prawnego i języka prawniczego.
Funkcje języka prawniczego:
- deskryptywna - opis stanu faktycznego, rzeczywistości
-ekspresywna - opis emocji, uczuć, przeżyć. W języku prawniczym wartościuje wypowiedzi języka prawnego
Funkcje języka prawnego
- sugestywna - celem wypowiedzi jest wpłynięcie na podmiot, zasugerowanie mu jakiegoś zachowania
-performatywna - wypowiedź prowadzi do nadania pewnemu zachowaniu nowego sensu społecznego.
Omów różnice między normą prawną a przepisem prawa.
Przepis i norma jako pojęcia równoznaczne - stosowanie terminów może być zamienne
Przepis jako pojęcie wyłączne - jako, że termin ,,norma'' nie występuje w języku prawnym, uzasadnione jest stosowanie wyłączne terminu ,,przepis''.
Norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa - przepis jest rozumiany jako zwrot językowy zawarty w tekście prawnym. Jest podstawową jednostką techniczną aktu prawnego wyodrębnioną przez prawodawcę w formie artykułu, paragrafu itp. Norma prawna to reguła zachowania skonstruowana na podstawie przepisów prawa przez prawoznawców.
Norma prawna jako zjawisko odrębne od przepisu prawa - prawo obowiązujące składa się z norm a nie z przepisów. Przepisy to tylko techniczny środek wyrażania norm.
Norma prawna jako znaczenie przepisu prawa - norma prawna stanowi treść prawa, natomiast przepis - jego formę.
(podręcznik) - przepis jest zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on fragment aktu prawnego wyodrębniony ze względów technicznych przez normodawcę. Norma jest jednostką logiczną konstruowaną z przepisów.
Konstruowanie normy prawnej z przepisów prawa.
Aby skonstruować normę prawną należy znaleźć spójne ze sobą trzy elementy stanowiące logiczną całość:
Hipoteza - określa krąg adresatów, do których odnosi się norma i okoliczności w jakich ma zastosowanie; określa warunki, których zaistnienie powoduje obowiązek zachowania się w sposób wskazany w normie. Elementy podmiotowe - adresat, jego cechy, cel i sposób działania. Elementy przedmiotowe - stany, zjawiska, wydarzenia zewnętrzne w stosunku do adresata.
Dyspozycja - wyraża sposób powinnego zachowania się w sytuacji, gdy spełnione są warunki przedstawione w hipotezie. Formułowana jest jako nakaz lub zakaz.
Sankcja - wyraża konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z dyspozycją normy prawnej. Cele sankcji - resocjalizacja, prewencja ogólna i szczególna, izolacja od społeczeństwa.
Rodzaje sankcji:
a. karna (represyjna):
- zwykła - grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności (od 1 mies. Do 12 lat)
-szczególne - 25 lat pozbawienia wolności, dożywocie.
Środki karne:
-terminowe - pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności gospodarczej, kierowania pojazdem.
-nieterminowe - przepadek przedmiotów, naprawienie szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podane wyroku do wiadomości publicznej.
b. sankcja egzekucyjna
c. sankcja nieważności czynności prawnych
- ex lege - przepis stanowi, iż czynność jest nieważna
- na wniosek - czynność jest ważna do czasu jej unieważnienia.
Budowa normy prawnej.
Koncepcje:
Struktura jednoelementowa - do budowy normy prawnej wystarczy dyspozycja.
Struktura dwuelementowa - hipoteza i dyspozycja ( cywilne) lub dyspozycja i sankcja (karne).
Struktura trójelementowa - hipoteza, dyspozycja i sankcja.
Koncepcja norm sprzężonych - norma prawna składa się z normy sankcjonującej i normy sankcjonowanej. Każda z nich składa się z dyspozycji i sankcji. Norma sankcjonowana (pierwotna) określa pierwotnego adresata, warunki w których norma ma zastosowania oraz powinne zachowanie. Norma sankcjonująca (posiłkowa) - skierowana jest do adresata wtórnego (organu państwa). Ma zastosowanie wtedy, gdy norma sankcjonowana została naruszona. W hipotezie określona jest pewna sankcja występująca w razie naruszenia normy sankcjonowanej; w dyspozycji formułuje obowiązek poniesienia skutków prawnych i zobowiązuje organy państwa do ich realizacji.
Zasady prawa.
Zasada prawa (definicja)
-w znaczeniu opisowym - wzorzec ukształtowanej i określone instytucji prawnej. Formułowana jest przez orzecznictwo,
- w znaczeniu dyrektywalnym - wiążąca prawnie norma prawna nadrzędna w stosunku do norm zwykłych. Formułowana jest przez prawodawcę.
Wiążący prawnie charakter zasad prawa:
- jest ona wprost wyrażona w przepisach prawa (Np. zasada państwa demokratycznego, państwa prawa)
- zasady można wywnioskować z norm prawnych przy użyciu reguł inferencyjnych.
- normę prawną za zasadę prawa uznaje niesporna doktryna prawnicza. Uznawana jest za obowiązującą, ponieważ za taką uznaje ją doktryna prawnicza.
Nadrzędność w stosunku do norm zwykłych oparta jest na:
- kryterium nadrzędności hierarchicznej - zasady prawa to normy zawarte w aktach o największej mocy obowiązywania, Np. zasady zawarte w konstytucji.
- kryterium nadrzędności treściowej - zasada prawa jest podstawą aksjologiczną dla wielu norm, normy te można wyprowadzić z zasady prawa.
- kryterium nadrzędności wagi społecznej - pewne normy są wyjątkowo ważne dla życia społecznego i dlatego nazywa się je zasadami prawa , Np. zasady współżycia społecznego w kodeksie cywilnym.
Omów podział: prawo publiczne i prywatne oraz prawo materialne i formalne.
Publiczne - ogół przepisów, które obowiązują w interesie państwa. Jednostki nie mogą swobodnie dysponować stosunkami prawnymi.
Prywatne - przepisy mające na celu indywidualne interesy jednostki. Stosunki prawne mogą być swobodnie przez nie regulowane.
Materialne - ogól norm regulujących merytoryczną treść stosunków społecznych, uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie lub niedopełnienie. Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny. Stanowią istotę systemu prawa.
Formalne - ogół norm regulujących tryb postępowania przed organami stosującymi prawo w związku z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym. Mają charakter wtórny. Pełnią rolę służebną w stosunku do prawa materialnego.
Fakty prawotwórcze.
Fakt prawotwórczy - wszelkie rodzaje działań prowadzące do powstania aktu prawnego lub norm prawnych.
Stanowienie prawa - czyn konwencjonalny, podejmowany przez organ państwowy na mocy konstytucji, którego przebieg określają przepisy prawa i którego skutkiem jest powstanie aktu prawnego. Rodzaje stanowienia: uchwalanie aktu prawnego przez parlament, wydawanie przez egzekutywę, podejmowanie uchwał przez organy lokalne (rada miasta).
Umowa prawotwórcza - porozumienia zawarte między co najmniej dwoma podmiotami, w których za pomocą norm generalnych i abstrakcyjnych określają one swoje uprawnienia i obowiązki. Umowy są głównym źródłem prawa międzynarodowego.
Precedens prawotwórczy - sąd w sytuacji gdy nie ma normy prawa stanowionego lub też gdy istnieje potrzeba wydania nowego typu rozstrzygnięcia wydaje wyrok sformułowany najczęściej za pomocą norm generalnych i abstrakcyjnych, który w przyszłości wiąże sądy rozstrzygające w podobnych sprawach.
Zwyczaj - długotrwała, powszechna praktyka postępowania w określony sposób w określonych sytuacjach w danych sprawach. Praktyka taka musi być naturalna.
Konwenans konstytucyjny - norma wywodzi się ze zwyczaju, lecz nie musi być stwierdzona przez sąd, staje się normą konstytucyjną, gdyż organy, która je dotyczy, uważają ją za normę konstytucyjną.
Charakterystyka systemu źródeł prawa w Polsce.
Źródła prawa powszechnie obowiązującego:
- konstytucja (sztywna, nadrzędna, szczególna treść i walor obowiązywania)
- umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Sejm
- ustawy (podstawowe, samoistne, pierwotne źródło regulacji)
- rozporządzenia z mocą ustawy (prezydent w czasie wojny, gdy nie może zebrać się sejm).
- umowy międzynarodowe ratyfikowane przez prezydenta
- rozporządzenia (na podstawie upoważnienia w ustawie, szczegółowe podmiotowo, przedmiotowo, konkretyzują przepisy ustawy)
- akty prawa miejscowego
Akty prawa wewnętrznego- obowiązują tyko organy podporządkowane organowi, który je wydał .
- uchwały Rady Ministrów
- zarządzenia prezesa Rady Ministrów
- zarządzenia ministrów
Charakter systemu źródeł prawa:
-konstytucyjny
-hierarchiczny
-dychotomiczny (powszechne i wewnętrzne)
Przedmiot i podmiot stosunku prawnego.
Podmiot - ten, kto może być uprawniony lub zobowiązany; jedna ze stron stosunku prawnego
Osoba fizyczna - każdy człowiek od narodzin do śmierci. Posiada zdolność prawną - może być podmiotem praw i obowiązków, posiada zdolność do czynności prawnych -zdolność do czynności zmierzających do zmiany, powstania lub zniesienia stosunku prawnego na skutek świadomego złożenia oświadczenia woli.
A) Osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych- pełnoletni oraz małoletni, którzy wejdą w związek małżeński.
B) Nie posiadający - małoletni poniżej 13 roku życia, lub ubezwłasnowolnieni całkowicie wyrokiem sądowym: chorzy psychicznie, niedorozwinięci umysłowo, alkoholicy, narkomani. Posiadają oni opiekuna, który dokonuje za nich czynności. Zdolność do czynności prawnych można odebrać jedynie tym, którzy nie są w stanie kierować swoim postępowaniem.
C) Posiadający ograniczoną zdolność do czynności prawnych - nieletni między 13 a 18 rokiem życia, ubezwłasnowolnieni częściowo - muszą mieć ukończone 18 lat, jeżeli potrzebna jest pomoc do prowadzenia ich spraw.
Osoba prawna - twór organizacyjny, z którym związane są uprawnienia obowiązki. Jego podstawą jest określona, abstrakcyjnie pojmowana grupa społeczna lub dobra. Posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych (ale tylko w zakresie ograniczonym ustawą , statutem).
Teorie osób prawnych:
- Teoria fikcji - twierdzenie, że osoby prawne nie istnieją realnie, są tworami sztucznymi. Rzeczywistymi podmiotami praw i obowiązków mogą być tylko osoby fizyczne.
- Teoria substratu - wskazują na rzeczywiste istnienie osób prawnych.
Tryby powstania osoby prawnej:
- Erekcyjny - powołanie przez państwo za pomocą aktu prawnego
- Koncesyjny - z inicjatywy założycieli, którzy uzyskali zgodę ze strony państwa
- Rejestracyjny - przez zarejestrowanie w odpowiednim urzędzie po spełnieniu wymogów stawianych przez państwo
Likwidacja osoby prawnej :
- Poprzez decyzję organu osoby prawnej uprawnionego do tego.
- Poprzez ogłoszenie upadłości.
- Wraz z upływem czasu w przypadku osób prawnych powołanych na określony czas.
- Mocą zwierzchniego aktu kompetentnego organu państwa.
Przedmiot stosunku prawnego - to czego dotyczą obowiązki lub uprawnienia podmiotów
-rzeczy
-ciecze, gazy, kopaliny
-dobra osobiste, intelektualne
-pieniądze
-papiery wartościowe
-zachowania
Fakty prawne: definicja i klasyfikacja.
Fakty prawne - wszelkie okoliczności wymienione w przepisach prawa, które pociągają za sobą skutki prawne. Skutki te mogły polegać na aktualizacji lub dezaktualizacji obowiązku lub uprawnienia. Każdy stosunek prawny powstaje na skutek zaistnienia faktu prawnego.
Klasyfikacja:
Zdarzenia prawne - okoliczności niezależne od zachowań podmiotów, a wywołujące skutki prawne.(vis maior)
A. Śmierć - wygasa większość stosunków prawnych
B. Urodzenie - nabycie zdolności prawnych
C. Upływ czasu - nabycie zdolności do czynności prawnych, przedawnienie zobowiązań
D. Klęski żywiołowe - Obowiązek wypłaty odszkodowań itp..
Działania prawne - fakty prawne zależne od woli i działań ludzkich, wywołujące przewidziane przepisami skutki prawne.
A. Działania wolicjonalne - celowe i zamierzone zachowania określonych podmiotów prawa nastawione na wywołanie określonych skutków prawnych.
- czynności prawne - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowania podmiotów zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą oświadczeń woli.
-orzeczenia sądowe - kończą proces stosowania prawa przez sądy.
-konstytutywne - stwarzają nową sytuację prawną, powodują powstanie, zmianę lub ustanie stosunków prawnych.
-deklaratywne - nie są faktem prawnym, autorytatywne stwierdzenie istnienia jakiegoś stanu prawnego lub stanu rzeczy.
- decyzje administracyjne - indywidualne akty stosowania prawa wydawane przez organy administracji. Skierowane do konkretnego adresata regulują konkretny stosunek prawny.
B. Działania niezamiarowe - zachowania podmiotu rodzące skutki prawne, chociaż do ich wywołania podmiot nie dążył.
- Czyny zgodne z prawem - zachowania dozwolone przez normy prawa pozytywnego. Związane są z nimi uprawnienia i obowiązki.
-Czyny niezgodne z prawem - zachowania podmiotu sprzeczne z postanowieniami prawa,
Wiążą się z nimi niekorzystne dla podmiotu skutki prawne.
-Przestępstwo - zawiniony czyn człowieka, społecznie szkodliwy, zabroniony
Pod groźbą kary
-Wykroczenie - drobny czyn karalny zagrożony karą aresztu lub grzywny.
-Delikt praw cywilnego - czyny niedozwolone, zabronione, ale nie zagrożone
Sankcją karną i wywołujące skutki w dziedzinie prawa cywilnego. Sprawca zobowiązany jest naprawić szkodę poszkodowanego.
Stosunek prawny typu zobowiązaniowego i podległości kompetencyjnej.
Zobowiązaniowy:
- oparty na równorzędności stron
- uprawniony jest adresatem zobowiązania
- dobrowolność wchodzenia w stosunki
- norm o charakterze względnie obowiązującym (ius disposituum)
-np. relacja wierzyciel - dłużnik, ukierunkowany na zaspokojenie dążeń wierzyciela
-adresat - recypient
- obowiązek podjęcia określonego działania wynika z uprawnienia
Podległości kompetencyjnej
- obowiązek podjęcia określonego działania wynika z kompetencji
- udziela danemu organowi prawo do dokonywania danej czynności
- normy bezwzględnie obowiązujące
Więzi pomiędzy normami prawnymi w systemie prawa.
Treściowa ( materialna) - polega na istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm, obecności zasad prawa, jednolitości pojęć języka prawnego, kierowaniem się normami moralnymi. Więź treściowa może wynikać z delegacji ustawowych - wskazówek umieszczanych w ustawach dotyczących aktów prawnych hierarchicznie niższych. Mają one być rozwinięciem ustaw, nie wnosząc nic nowego do systemu prawa. W więzi treściowej norma wyższego rzędu wyznacza treść normy niższego rzędu. Więź treściowa występuje i świadczy o statycznym modelu sytemu prawa. Norma niższa zawsze wynika logicznie z normy wyższej.
Formalna (kompetencyjna) - Stanowienie norm odbywa się zgodnie z rozstrzygnięciami z innych norm (wyższych), w ramach prawnie określonych procedur, kompetencji, z uwzględnieniem wymogów formalnych. Akty prawne stanowione są na podstawie upoważnienia zawartego w aktach hierarchicznie wyższych. W aspekcie walidacyjnym normą kompetencyjną jest ta norma, która jest podstawą do obowiązywania innej normy. W aspekcie derogacyjnym - ta norma, która deroguje inną normę. Więź kompetencyjne świadczy o dynamicznym charakterze systemu prawa.
Hierarchiczna - zawiera w sobie więź treściową i formalną, świadczy o dynamicznym charakterze systemu prawa.
Kryteria hierarchiczności systemu prawa.
Kryterium obowiązywania normy prawnej - moc obowiązywania normy określanej jako norma niższego stopnia wypływa z autorytetu normy innej, określanej jako norma wyższego stopnia.
Kryterium podmiotowe - istnienie rozdziału kompetencji prawodawczych; konstytucję i ustawy kształtuje parlament, rozporządzenia i zarządzenia - egzekutywa.
Kryterium przedmiotowe - określone obszary regulacji prawnej odnoszą się do kreślonego szczebla hierarchii aktów prawnych.
Niesprzeczność systemu prawa.
Zasada niesprzeczności systemu prawa zakłada, by zapobiegano sytuacjom, gdy w odniesieniu do jednej sytuacji obowiązywało kilka sprzecznych względem siebie norm.
- w sferze stanowienia prawa -postulat do normodawcy by nie stanowił sprzecznego prawa
- w sferze stosowania prawa - zbiór dyrektyw dla organów stosujących prawo
Rodzaje sprzeczności:
- sprzeczność logiczna - jedna norma nakazuje określonemu adresatowi w danej okoliczności czynić to, co zakazuje druga.
- przeciwieństwa logiczne - kilka norm nakazuje różnego rodzaju zachowania niemożliwe do jednoczesnej realizacji.
- sprzeczność prakseologiczna - zachowanie zgodne z dyspozycją jednej z norm unicestwiłoby skutek zachowania zgodnego z inną normą.
Reguły kolizyjne i ich rola w procesie stosowania prawa.
Rola - reguły kolizyjne usuwają kolizje norm prawnych, tzn. sytuacje, gdy sytuacja prawna uregulowana jest kilkoma normami prawni, które się wzajemnie wykluczają.
Normy kolizyjne I-go stopnia.
- reguła hierarchiczności - ,,lex superior derogat legi inferiori” norma wyższego stopnia deroguje normę niższego stopnia.
- reguła temporalna (chronologiczna) - ,, lex posterior derogat legi priori” - norma wydana później deroguje normę wydaną wcześniej, stosowana między normami o tym samym stopniu hierarchicznym.
- reguła merytoryczne (szczegółowości) - ,,lex splecialis derogat legi generali” - norma szczegółowa deroguje normę ogólną. Stosowana przy kolizji norm tego samego stopnia. Norma szczegółowa deroguje jedynie fragment normy ogólnej, który dotyczy materii, którą ona sama normuje.
Normy kolizyjne II-go stopnia (metareguły).
- przy kolizji reguły hierarchiczności i temporalnej stosuje się regułę hierarchiczności. (N1 - wcześniejsza, wyższa; N2 - późniejsza, niższa) ,, lex superior prior derogat legi posteriori inferiori”
- przy kolizji reguły hierarchiczności i merytorycznej stosuje się regułę hierarchiczności ( N1 - wyższa, ogólna; N2 - niższa, szczegółowa) ,,lex superior generalis derogat legi inferiori speciali”
- przy kolizji reguły temporalnej i merytorycznej (normy są tego samego stopnia) - stosuje się regułę merytoryczną ( N1 - wcześniejsza, szczegółowa; N2 - późniejsza, ogólna) ,,lex prior specialis derogat legi posteriori generali”
Zupełność systemu prawa, rodzaje zupełności.
Zupełność - cecha charakteryzująca system prawa, o charakterze idealizacyjnym, postulat stanowienia prawa pozbawionego luk oraz traktowania jako zupełny przez organy stosujące prawo.
Rodzaje zupełności:
- zupełność stosowania prawa (zupełność decyzyjna) - relacja między normami prawa danego systemu a jakimkolwiek zagadnieniem prawa wymagającym rozstrzygnięcia przez organ stosujący prawo. Kompetentny organ władzy publicznej ma obowiązek rozstrzygnąć każdą należycie wniesioną sprawę.
- zupełność systemu prawa w sferze wykładni prawa (zupełność kwalifikowana lub materialna) - relacja między normami prawnymi danego systemu prawa a jakimkolwiek zachowaniem adresata. System jest zupełny, gdy jakiekolwiek zachowanie adresata posiada kwalifikację prawną w normach tego systemu i jest nakazane, zakazane lub indyferentne prawnie.
- zupełność obowiązywania - system prawa jest zupełny, ponieważ obowiązują tylko te normy, które zostały ustanowione na podstawie innych norm prawa, które nabyły i nie utraciły mocy obowiązującej.
Luka w prawie, rodzaje luk w prawie.
Luka - sytuacja, gdy brak jest normy bezpośredniej określającej skutki prawne pozytywne dla danego stanu faktycznego. Luka w prawie jest zjawiskiem pozornym, gdyż jest to taki brak regulacji w prawie, który musi zostać ,,wypełniony'' za pomocą reguł inferencyjnych przez organ stosujący prawo. O lukach nie można mówić w sytuacji, gdy normodawca celowo nie reguluje jakiegoś obszaru życia społecznego.
Luki aksjologiczne- ich występowanie jest rezultatem ujemnej oceny systemu prawa przez organ stosujący prawo. Organ stwierdza, że nie ma normy bezpośredniej, a jego zdaniem powinna być.
- luka extra legem (poza prawem) - system norm prawnych nie wypowiada się o danym stanie faktycznym, organ stosujący prawo musi wyprowadzić normę pośrednią. (wnioskowanie per analogiam)
- luka contra legem (wbrew prawu) - istnieją skutki prawne pozytywne dla danego stanu faktycznego, lecz organ stosujący prawo ocenia je jako niewłaściwe. Może orzec inne skutki ozytywne, orzec skutki negatywne (brak nakazu) , uchylić w danej sytuacji zastosowanie normy bezpośredniej.
- luka intra legem (wewnątrz prawa) - ma miejsce, gdy normodawca wyraża się mało precyzyjnie o danym stanie faktycznym.
Luki konstrukcyjne :
- luka techniczna (konstrukcyjna) - gdy obowiązują normy wyznaczające pozytywne konsekwencje sytuacji, lecz organ stosujący prawo nie może ich orzec, gdyż normy nie regulują jakiegoś elementu, bez którego nie można wydać rozstrzygnięcia; kiedy normy upoważniają jakiś podmiot do dokonania czynności konwencjonalnej, nie określając jak ma jej dokonać. Organ może orzec skutki negatywne(postawa bierna ) lub wyprowadzić normę pośrednią przez wnioskowanie per analogiam (postawa aktywna).
- swoista luka w prawie - opóźnienie legislacyjne, Organ upoważniony do wydania odpowiednich norm nie uczynił tego.
Reguły wnioskowań prawniczych.
A. Wnioskowania oparte na wspólnej podstawie aksjologicznej norm.
Wnioskowanie per analogiam
Analogia legis (z ustawy) - stosowanie norm prawnych odnoszących się bezpośrednio do innego stanu. Stosowana gdy stan faktyczny wymaga rozstrzygnięcia lecz nie ma normy bezpośredniej
P1. Brak normy N określającej skutki stanu faktycznego F
P2. Stwierdzamy, że obowiązuje norma N1 bezpośrednia określająca skutki stanu F2 i że F
i F2 są podobne.
W. obowiązuje norma N2 określająca skutki prawna stanu F1 i skutki te należy wiązać ze stanem F
Analogia iuris (z prawa) - stosowanie normy pośredniej dedukowanej z rozumowania analogicznego na gruncie systemu prawa.
P1. Brak normy N określającej skutki stanu faktycznego F.
P2. Stwierdzamy że istnieje norma N1 określająca skutki stanu F1. Z N1 wyprowadzamy zasadę ogólną Z
W. ponieważ zasada ogólna Z obejmuje więcej norm niż N1, to obejmuje również stan F. należy więc ze stanem F wiązać podobne skutki co z F1
Wnioskowanie a contrario ( z przeciwieństwa ) - jeżeli dany stan rzeczy nie spełnia określonych przesłanek, to nie pociąga konsekwencji prawnych i odwrotnie.
P1. Obowiązuje norma prawna N określająca skutki prawne stanu faktycznego F
P2. Stan F1 nie ma cech stanu F
W. obowiązuje norma prawna pośrednia N2 zakazująca wiązania skutków prawnych stanu F ze stanem F1
Wnioskowanie a fortiori -
A maiori ad minus - jeżeli ktoś jest uprawniony lub zobowiązany do czynienia więcej, to jest też zobowiązany lub uprawniony do czynienia mniej.
A minori ad maius - jeżeli nie wolno czynić mniej to tym bardziej nie wolno czynić więcej.
B. Wynikanie normy z normy. - zrealizowanie normy pierwszej jest warunkiem wystarczającym do zrealizowania normy drugiej, natomiast zrealizowanie normy drugiej jest konieczne do zrealizowania normy pierwszej. Nie można zrealizować normy pierwszej bez realizacji normy drugiej.
Wynikanie logiczne - jeżeli zakres zastosowania normy N1 obejmuje zakres zastosowania normy N2 lub zakres normowania N1 obejmuje zakres normowania N2 przy tożsamości lub węższym zakresie drugiego elementu normy N2 to norma N2 wynika logicznie z normy N1
Wynikanie instrumentalne - norma N2 jest przyczynowo konieczna do spełnienia normy N1. Punktem wyjścia jest norma N1, która nakazuje spełnić stan rzeczy R.
Reguła instrumentalnego nakazu - norma N2 nakazuje adresatowi spełnić wszystko co prowadzi do R.
Reguła instrumentalnego zakazu - Norma N2 zakazuje adresatowi czynić cokolwiek, co uniemożliwiłoby osiągnięcie R.
Formalna (tetyczna) koncepcja obowiązywania prawa.
Koncepcja ta głosi, że obowiązują tylko te normy, które spełniają określone wymogi formalne, a więc:
- norma została ustanowiona przez kompetentny organ w odpowiednim trybie.
- została prawidłowo promulgowana
- nie została derogowana przez klauzulę derogacyjną, upływ czasu, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego lub poprzez zastosowanie reguł kolizyjnych.
Temporalny zakres obowiązywania prawa.
Norma obowiązuje od momentu wejścia w życie, tj. najwcześniej od dnia ogłoszenia, do derogowania.
Sposoby derogacji mocy obowiązującej normy prawnej.
- poprzez zastosowanie przepisów w klauzuli derogacyjnej aktu prawnego
- poprzez orzeczenie TK
- po upływie czasu w aktach czasowych w określonym terminie.
Ustalanie stanu prawnego jako etap stosowania prawa.
Ustalenie stanu prawnego - ustaleni podstawy normatywnej.
- ustalenie, czy dany przepis obowiązuje
- ew. rozstrzygnięcie sprzeczności treściowych przez reguły kolizyjne
- wywnioskowanie normy pośredniej w razie istnienia luki prawnej.
- ustalenie znaczenia normy w odniesieniu do danej sytuacji
a- sytuacja izomorfii - norma jest bezpośrednio jasna i zrozumiała.
b- sytuacja wykładni - norma jest niejasna
Subsumpcja jako etap stosowania prawa.
Zaklasyfikowanie danego przypadku do pewnego rodzajowo określonego przez przepisy zachowania. Zaklasyfikowanie stanu faktycznego danej sprawy do generalnej i abstrakcyjnej normy.
Wykładnia prawa: definicja i rodzaje.
Wykładnia prawa - interpretacja tekstów prawnych mająca na celu ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisów i sformułowanie na ich podstawie określonej normy postępowania.
Wykładnia językowa - ustalanie znaczenia przepisu ze względu na język, w którym został on sformułowany. Założenia:
-istnieje różnica między językiem prawnym a potocznym.
-w obrębie języka prawnego istnieje uniwersalny język prawny i język prawny danego aktu
-jako sposób konstruowania dyrektyw stosuje się język domniemania.
1. Dyrektywa domniemania języka potocznego - interpretowanemu zwrotowi należy nadać takie znaczenie, jakie ma on w języku potocznym, chyba że ma on specyficzne znaczenie w języku prawnym uniwersalnym.
2. Dyrektywa domniemania uniwersalnego języka prawnego - interpretowanemu zwrotowi należy nadać takie znaczenie, jakie ma on w uniwersalnym języku prawnym, chyba że w danym akcie prawnym ma on inne znaczenie wynikające z języka danego aktu prawnego.
3. Dyrektywa tożsamości znaczeniowej - należy jednakowo interpretować zwroty o identycznym brzmieniu występujące w obrębie jednego aktu, chyba że z aktu wynikają dyrektywy zobowiązujące do różnego interpretowania tych samych sformułowań.
4. Dyrektywa zupełności (kompletności) - interpretując przepis należy uwzględnić każdy jego zwrot, tak żeby żaden nie okazał się zbędny.
Wykładnia systemowa - ustalanie znaczenia przepisu prawnego ze względu na miejsce, jakie zajmuje w systemie prawa. Dyrektywy:
1. Dyrektywa niesprzeczności - należy tak ustalać znaczenie interpretowanej normy, by nie wystąpiła sprzeczność między normą interpretowaną a inną normą systemu prawa, która ma zastosowanie w tej samej sytuacji.
2. Dyrektywa priorytetu zasady prawa - należy tak interpretować znaczenie normy, by nie było ono sprzeczne z zasadą prawa
3. Dyrektywa normatywności zasady prawa - powoływana w procesie wykładni zasada prawa powinna być określona przez wskazanie konkretnego przepisu lub grupy przepisów, w których ta zasada jest zawarta.
4. Dyrektywa systematyzacji wewnętrznej aktu prawnego - ustalanie znaczenia zwrotu przy uwzględnieniu systematyki wewnętrznej aktu; np. umieszczenie przepisu w dziale ogólnym oznacza, że prawodawca chciał mu nadać rangę zasady
Wykładnia funkcjonalna - używana, gdy po zastosowaniu wykładni językowej i systemowej jest kilka znaczeń danego przepisu. Należy wtedy wybrać jedno znaczenie, odnosząc się do pozaprawnych funktorów : oceny moralnej, norm społecznych itd..
1. Wykładnia statyczna - celem jest bezpieczeństwo prawne, pierwszeństwo ma wykładnia językowa. Ustala się znaczenie na moment czasowy ustanowienia normy (cele historycznego normodawcy). Wykładnia nie zmienia się, jeżeli nie zmienił się jej kontekst.
2. Wykładnia dynamiczna - interpretacja na podstawie momentu zastosowania normy, norma musi być adekwatna do rzeczywistości. Interpretator kieruje się aktualnie pojmowanymi względami słuszności i celowości.
Dyrektywy:
- ratio legis - należy interpretować znaczenie normy tak, by było ono zgodne z celem instytucji, które ustanowił ustawodawca.
- należy interpretować znaczenie tak by było ono zgodne ocenami społecznymi i normami moralnymi.
- oceny społeczne powinny być jednolite dla co najmniej wszystkich norm danej instytucji.
Podział wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący.
Wykładnia autentyczna - dokonuje jej organ, który daną normę ustanowił; minister finansów ma prawo interpretacji przepisów prawa podatkowego z mocą powszechnie wiążącą.
Wykładnia legalna - dokonywana przez upoważniony przepisami organ państwa. Występuje ograniczona moc wiążąca.
Wykładnia doktrynalna - dokonują jej prawnicy, nie ma mocy wiążącej.
Moc wiążaca wykładni prawa.
Moc wiążąca - wykładnia dokonana przez organ, który normę ustanowił
Ograniczona moc wiążąca
- wykładnia wiążąca w danej sprawie - organy pierwszej instancji, organ odwoławczy i SN. Przyjęte przez nie interpretacja wiąże tylko strony danej sprawy.
- zasady prawne - uchwały pełnego składu SN, składu połączonych izb, składu izby, 7 sędziów.
Omów relacje pomiędzy prawem krajowym a unijnym.
Omów relacje treściowe pomiędzy prawem a moralnością.
Charakterystyka związków merytorycznych między normami prawnymi a moralnymi, dotyczących zakresu podmiotowej i przedmiotowej regulacji.
Model inkluzji - system prawa jest podsystemem norm moralnych. Prawo to ,,minimum moralności”. Część zachowań ma kwalifikacje prawną i moralną, część tylko moralną.
Model krzyżowania się - istnieje pewna klasa zachowań regulowanych tylko przez moralność, regulowana tylko przez prawo i regulowanych przez prawo i moralność.
Regulacje zachowań:
- regulacja kompleksowa - normy prawa i normy moralne regulują to samo zachowanie identycznie.
- regulacja równoległa - prawo i moralność przeciwnie regulują to samo zachowanie.
Omów relacje systemowe pomiędzy prawem a moralnością.
Relacje systemowe oznaczają w tym przypadku zależności walidacyjne.(normy jednego systemu uzasadniają obowiązywanie drugiego).
Nadrzędność prawa nad moralnością - normy moralne zależą od systemu prawa. Normy prawne decydują o tym kiedy coś jest moralne.
Nadrzędność moralności nad prawem - charakterystyczna dla doktryn prawa natury; zgodnie z nią norma prawna obowiązuje, gdyż jest zgodna z normami moralnymi.
Niezależność walidacyjna - system prawny i moralny są odrębne i niezależne od siebie.