1. Prądy intelektualne w studiach kulturowych:

KULTURALIZM (Hoggard, Williams, Thompson)

Nacisk na zwyczajność kultury – kultura dotyczy każdego z nas. Pojęcie to oznacza aktywną, kreatywną zdolność zwykłych ludzi do konstruowania wspólnych praktyk znaczących. Szczególne zainteresowanie badaczy kwestiami kultury klasowej, demokracji i socjalizmu. Ludzie tworzą własną historię, jednak nie czynią tego w sposób dowolny. Robią to w okolicznościach, które są bezpośrednio doświadczane, dane i przekazane w przeszłości.

CECHY:

- człowiek nie funkcjonuje poza kulturą, jego cała działalność społeczno-gospodarcza jest uwarunkowana kulturą;
- człowiek docieka, dociera, poszukuje znaczeń, które powstają poprzez działania aktywnych jednostek;
- strukturalizm podkreśla „zwyczajność kulturową” – kultura zwyczajna dotyczy każdego z nas;
- istotne są tu badania empiryczne pozwalające zbadać proces powstawania znaczeń kulturowych;
- centrum uwagi stwarza doświadczenie przeżywania;
- kultura, jako całokształt procesów zachodzących między działającymi jednostkami;
- występuje kultura wysoka, niska, ale nie ma tu wartościowania, każdy poziom kultury jest istotny;
- analizuje kulturę w czasie – powstawanie znaczeń w czasie analizujemy w kontekście czasowych uwarunkowań (np. działania literackie analizujemy w kontekście historycznym);
- perspektywa czasowa – kontekstowa;
- wady: nie interpretuje kultury w sensie globalnym, a jedynie jednostkowo, zorientowanie na kategorię narodu;

Hoggard – Spojrzenie na kulturę robotniczą w Anglii: stary porządek i ustępowanie nowemu, koncepcja Hoggarda ma charakter historyczny i porównawczy. Zasadność prowadzenia szczegółowych badań kultury klasy pracującej, tzn. praktyk i znaczeń zwyczajnych ludzi, którzy chcą żyć własnym życiem i tworzyć własną historię.

Thompson – The Making of the English Working Class: Kultura ma tu character żywy i zwyczajny. Duży nacisk na kwestie społeczno-ekonomiczne. Klasa jest dla niego zjawiskiem historycznym, stworzonym i rozwijanym przez ludzi.

Williams – materializm kulturowy: kultura w sensie codziennych znaczeń i wartości jest elementem ekspresyjnej całości stosunków społecznych. „Teorię kultury” definiuje się jako „badanie związków między elementami całości sposobu życia”. Trzy poziomy kultury: kultura przeżywana danego czasu i miejsca, kultura zarejestrowana i kultura będąca czynnikiem łączącym – kultura wybiórczej tradycji. Celem badania kultury jest zagłębienie i analiza kultury zarejestrowanej danego czasu i miejsca. Nacisk na świadomość tego, że zapisy kulturowe stanowią część „tradycji”, która ma charakter wybiórczy, zarówno pod względem zachowanych treści, jak i ich interpretacji. Materializm kulturowy, czyli postrzeganie kultury przez pryzmat reprezentacji i praktyk życia codziennego w kontekście materialnych warunków ich wytwarzania. Kultura, jako doświadczenie przeżywane obejmuje: znaczenia wytwarzane przez zwyczajnych mężczyzn i kobiety, doświadczenia przeżywane przez jej uczestników, teksty i praktyki, w które angażują się ludzie, żyjąc swoim życiem.

STRUKTURALIZM (de Saussure, Strauss, Barthes)

CECHY:

- kontestował kulturalizm w tym, że znaczenie powstające dzięki strukturom wyłania się z nich (struktury społeczne);
- usunięcie czynnika ludzkiego z centrum działalności badawczej;

- proponuje się analizę, w której zjawiska mają znaczenie jedynie w relacji z innymi zjawiskami w obrębie uporządkowanej struktury, której źródłem nie jest żadna konkretna osoba;

- strukturalistyczne rozumienie kultury opiera się na „systemach relacji” w ukrytej strukturze (zazwyczaj w języku) i gramatyce, dzięki której znaczenie jest możliwe;

- początki strukturalizmu w socjologii Durkheima, który poszukiwał wzorów kultury i życia społecznego, ograniczających jednostkę, lecz od niej niezależnych;

- odrzucenie ujęcia empirycznego, w myśl którego wiedza pochodzi bezpośrednio z doświadczenia;

- poszukiwanie „faktów społecznych”, wytworzonych społecznie, zmieniających się w zależności od kultury i będących sui generis bytami dla poszczególnych świadomości – istnieją one poza jednostkami;

- strukturalistów bardziej interesują struktury języka, umożliwiające powstanie wyrażenia językowego, niż faktyczne, niezliczone przypadki posłużenia się nim przez konkretne osoby;

- analizę strukturalistyczną prowadzi się zazwyczaj na gruncie opozycji binarnych, np. kontrastu pomiędzy langue i parole albo pomiędzy parami znaków, tak że „czarne” ma znaczenie jedynie w odniesieniu do „białego” i na odwrót;

- stosunki międzyludzkie, przedmioty materialne i obrazy analizuje się przez odniesienie do systemu znaków;

De Saussure – znaczenie powstaje dzięki strukturalnemu systemowi różnic w języku – sygnifikacja jest wynikiem reguł i konwencji organizujących język (langue), a nie skutkiem konkretnych wypowiedzi i przypadków użycia języka w życiu codziennyn (parole). Znaczenie powstaje w procesie doboru i kombinacji znaków wzdłuż dwóch osi:

- osi relacji syntagmatycznych (linearnych – np. zdanie);
- osi relacji paradygmatycznych (odnoszących się do pola znaków – np. synonimy);

Uporządkowanie znaków wzdłuż tych dwóch osi tworzy system znaczący. Sens znaków, składających się z elementu znaczącego (medium) i znaczonego (znaczenia), nie jest wynikiem odniesienia do rzeczy istniejących w „świecie rzeczywistym”. Znaki generują znaczenie dzięki wzajemnym odniesieniom w obrębie systemu. Znaczenie jest konwencją społeczną i wynika z relacji pomiędzy znakami.

Levi Strauss – pokarm służy nie tyle do jedzenia, co do myślenia. Pożywienie stanowi element znaczący znaczeń symbolicznych. O tym, co możemy jeść decydują konwencje kulturowe. Opiera się na strukturalistycznej zasadzie opozycji binarnych. „Jadalność” i „niejadalność” dotyczy nie tyle kwestii odżywiania, ale znaczeń kulturowych.

Barthes – rozszerzył opis kultury na praktyki kultury popularnej i jej znaczenia znaturalizowane czy też mity. Znaczenia tekstów należy analizować nie na podstawie intencji konkretnych jednostek, ale jako zbiór praktyk znaczących.

POSTSTRUKTURALIZM (Derrida, Foucault, Kristeva)

CECHY:

- kontestuje strukturalizm;
- odrzuca ideę istnienia trwałej struktury, dzięki której tworzy się znaczenie;
- znaczenie jest niestałe, jest niestabilne, jest ciągle odłączane;
- powstawanie znaczenia nigdy się nie kończy;
- znaczenia nie można ograniczyć tylko do jednego słowa, tekstu, bo znaczenie powstaje dzięki intertekstualności;
- poszukuje znaczenia w strukturach;
- odmawia ludziom nadawania znaczenia (antyhumanizm);

Derrida – niestabilność języka. Znaczenie powstaje dzięki związkom różnicy pomiędzy elementami znaczącymi, a nie poprzez odniesienie do niezależnego świata obiektów. Znaczenie nie da się utrwalić. Słowa noszą w sobie wiele znaczeń, w tym również echa lub ślady znaczeń innych słów, użytych w innych kontekstach. Pojęcie różni (różnicy i odraczania). Wytworzenie znaczenia w procesie sygnifikacji jest w tym ujęciu bezustannie odraczane i uzupełniane. Dekonstrukcja „trwałych” opozycji binarnych, na których opiera się strukturalizm i cała filozofia zachodnia. Myślimy jedynie znakami. Nie istnieje żadne oryginalne znaczenie, które znajdowałoby się poza „reprezentacją”, przez co decydujące dla powstawania znaczenia staje się pismo. Znaczenie tekstów jest konstytutywnym aspektem praktyk społecznych;

Focault – występuje przeciwko strukturalistycznym teoriom języka, w obrębie których postrzega się jako system autonomiczny, rządzący się określonymi regułami. Przeciwstawia się próbom ujawnienia ukrytych znaczeń języka za pomocą metod interpretacyjnych czy też hermeneutycznych. Pojęcie dyskursu odnosi się do języka i praktyki, a także oznacza uporządkowaną formę wiedzy wytworzoną przez język, dzięki której obiekty materialne i praktyki społeczne zyskują znaczenie. Podmiot jest historyczny – jednostka jest w całości i wyłącznie wytworem historii.

Kristeva – sfera semiotyczna i sfera symboliczna. Zajmuje się symbolicznym porządkiem kultury. Rozróżnienie między pojęciami chora i thetic – czyli sfery semiotycznej i symbolicznej. Według niej podmioty są zawsze jednym i drugim. Język, czyli to, co symboliczne , stanowi mechanizm, dzięki któremu ciało może wskazywać samo na siebie.

ANTYESENCJALIZM

- esencjalizm zakłada, że słowa mają stabilne odniesienia w świecie zewnętrznym, a kategorie społeczne odzwierciedlają ukrytą istotę tożsamości poszczególnych osób i grup;

- antyesencjalizm natomiast zwraca uwagę na to, iż prawda czy tożsamość nie są uniwersalnymi elementami natury, lecz wytworami kultury, powstałymi w określonym czasie, miejscu i przestrzeni;

- podmiot mówiący jest uzależniony od wcześniejszego istnienia określonych pozycji dyskursu;

- prawny nie odkrywa się, lecz się ją tworzy, a tożsamości są konstruktami dyskursywnymi;

- prawda i tożsamość nie są trwałe i niezmienne, lecz stanowią ustalone sposoby mówienia o świecie i nas samych;

- w miejsce naukowej pewności proponuje się ironię, czyli świadomość przypadkowego, skonstruowanego charakteru naszych przekonań i sposobów rozumowania, które nie posiadają trwałych podstaw uniwersalnych;

POSTMODERNIZM (Lyotard, Rorty)

CECHY:

- podobieństwo do poststrukturalizmu w tym, że odrzucają pogląd na temat tego, że prawda jest tworem stałym i niezmiennym;

- ponowoczesna nieufność w stosunku do metanarracji Lyotarda;

- odrzucenie idei wielkich narracji lub opowieści, które mają dawać wiedzę pewną co do kierunku, znaczenia i moralnej drogi ludzkiego „rozwoju”;

- wiedza nie ma charakteru metafizycznego, czy uniwersalnego, ale jest swoista dla danego czasu i miejsca w przestrzeni;

- wiedza jest pewną perspektywą;

- nie istnieje wiedza „totalna”, zdolna ukazać obiektywny charakter świata;

- mamy do czynienia z wieloma zróżnicowanymi punktami widzenia czy też prawdami, wykorzystywanymi w celu interpretacji złożoności i heterogeniczności życia ludzkiego;

- wiedza ma charakter swoisty dla określonych gier językowych, lokalny, wieloraki i zróżnicowany;

- kulturę postmodernizmu cechuje poczucie fragmentaryczności, niejednoznaczności i niepewności świata oraz wysoki poziom refleksyjności społecznej i osobistej;

- nacisk na przypadkowość, ironię i zacieranie granic kulturowych;

- cechy charakterystyczne tekstów: samoświadomość, bricolage i intertekstualność;

Poststukturalizm i postmodernizm to ujęcia antyesencjonalistyczne, w których nacisk kładzie się na konstytutywną rolę niestabilnego języka w tworzeniu znaczeń kulturowych.

PSYCHOANALIZA | PODMIOTOWOŚĆ

Psychoanaliza CECHY:

- odrzucenie poglądu o stałej naturze podmiotu i seksualności;

- nacisk kładzie się na proces konstruowania i kształtowania podmiotowości;

- istotne nie jest to, kim dany podmiot jest, ale w jaki sposób się tworzy;

- psychoanaliza dostarcza odpowiedzi na pytanie o to, jak procesy psychiczne wpływają na uczłowieczenie niemowląt i wytwarzają podmioty uwarunkowane przez płeć kulturową w obrębie symbolicznej domeny języka i kultury;

- ahistoryczny, uniwersalny opis podmiotowości, obejmujący charakterystykę procesów psychicznych gatunku ludzkiego na przestrzeni dziejów;

Freud – na „ja” jednostki składają się: ego (umysł świadomy i racjonalny), superego (sumienie społeczne), nieświadomość (źródło i zasobnik symbolicznych funkcji umysłu, kierujących się odmienną, pozarozumową logiką). Taka struktura podmiotu ludzkiego nie jest czymś, z czym się rodzimy. Kształtuje się ona pod wpływem naszych relacji z bezpośrednimi „opiekunami”. „Ja” ma charakter podzielony – jednolita narracja o samym sobie powstaje z biegiem czasu, w miarę wchodzenia w symboliczny porządek języka i kultury. Na drodze procesów identyfikacji z innymi ludźmi i dyskursami społecznymi jednostka wytwarza własną tożsamość. Libido (popęd seksualny) nie ma żadnego z góry narzuconego celu czy obiektu.

Kompleks Edypa – przed nastaniem momentu edypalnego człowiek nie posiada umiejętności rozróżniania pomiędzy sobą samym i innymi obiektami ani też poczucia bycia kobietą lub mężczyzną. Rozwiązanie kompleksu Edypa wiąże się z odrzuceniem matki jako obiektu miłosnego i oddzielenie podmiotu od matki przez dziecko. Chłopcy – pożądanie matki jest niespełnione i zagrożone karą kastracji, dlatego też przenoszą swoją identyfikację z matki na ojca, uznając męskość i heteroseksualność za pożądaną formę podmiotu. Dziewczęta – bardziej złożony proces, który prawdopodobnie nigdy się nie kończy.

POLITYKA RÓŻNICY | FEMINIZM

Feminizm CECHY:

- obszar teorii i polityki, który obejmuje zbiór rywalizujących między sobą perspektyw i zaleceń co do działania;

- Feminizm opiera się na założeniu, że płeć stanowi fundamentalną i nieredukowalną oś organizacji społecznej, na której, jak dotąd, mężczyźni zajmują pozycję uprzywilejowaną względem kobiet.;

- Feminizm odnosi się do kwestii płci rozumianej jako organizacyjna zasada życia społecznego, w którym stosunki oparte na płci kulturowej w całości przenika władza;

- Władza mężczyzn i uciemiężenie kobiet są cechami strukturalnymi – patriarchat;

- Na feminizm składają się: feminizm liberalny (nacisk na równość szans dla kobiet), feminizm radykalny lub feminizm różnicy (zasadnicze różnice między kobietami a mężczyznami), feminizm socjalistyczny lub marksowski (wzajemne powiązania między klasą a płcią kulturową), feminizm postmodernistyczny (płeć biologiczna i kulturowa są konstruktami społecznymi i kulturowymi), feminizm czarny (wszystkie kobiety mają jakąś zasadniczą cechę wspólną, która odróżnia je od mężczyzn);

2. Kultura i ideologie:

RÓŻNE DEFINIOWANIE POJĘCIA „Kultura” (Arnold, Leavis, Bourdieu)

Antropologiczne spojrzenie na kulturę - Kultura rozumiana jako pełny, zamknięty,

koherentny zbiór stanowiący podstawę stylu życia:

Arnold - Zainteresowania Arnolda, który był teoretykiem pedagogiki i synem współtwórcy angielskiego systemu elitarnego szkolnictwa licealnego, szły przede wszystkim w kierunku ustalenia wzorcowego modelu edukacji prawdziwego dżentelmena (z uprzywilejowaną pozycją literatury, albowiem poezja, pojęta jako "krytyka życia", wyznacza najwyższy standard kultury), któremu winien przyświecać nadrzędny cel opanowywania anarchicznych popędów natury przez siły moralnego, społecznego i intelektualnego ładu, zawarte w skarbnicy kultury; rolę kluczowej, a przeciwstawnej sobie, pary pojęć spełniały właśnie terminy: "kultura" i "anarchia" (Culture and Anarchy, 1869).

W samej zaś kulturze Arnold rozróżniał dwa pierwiastki: poznawczy, pochodzenia greckiego, toteż nazwany hellenizmem, oraz dyscyplinujący etycznie, o genezie biblijno-chrześcijańskiej, nazwany hebraizmem. Zdrowa i zrównoważona kultura wymaga obecności obu pierwiastków, jednakże w kulturze angielskiej od czasu reformacji zaznaczyła się nadmierna przewaga hebraizmu, a stąd dominacja niewrażliwych na piękno, purytańskich filistynów (co w angielszczyźnie przekłada się także na mieszczańskich "filistrów"), dlatego konieczne jest dowartościowanie hellenizmu, a więc składnika zarazem krytyczno-poznawczego i estetycznego, czyli "słodyczy i światła" (sweetness and light). Społecznym akcentem e. Arnolda była natomiast jego apologia arystokracji, której "osoby tworzą to, co jest największe i najbardziej dostojne w królestwie", i której, jego zdaniem, wolność polityczna Anglii zawdzięcza niepomiernie więcej niż demokracji.

Cechy kultury wg Arnolda:

- Kultura jest narzędziem opisowym i eksplikacyjnym;

- To narzędzie, które obrabia umysł;

- XIX wiek – kulturę zaczęto rozumieć, jako pełny, zamknięty zbiór, który stanowi podstawę stylu życia;

- Jej istotą jest doświadczenie przeżywane;

Cel człowieka kulturalnego wg Arnolda:

- Moralne doskonalenie;

- Kształtowanie ducha i umysłu;

- Kształtowanie sprzyja doskonaleniu doskonałości społeczeństwa;

- Kultura to miara i forma cywilizacji, która stoi w opozycji do chaosu;

- Kultura wysoka;

- Czyny moralnie poprawne w konsekwencji przynoszą pozytywne rezultaty;

- Czyny moralnie negatywne w konsekwencji przynoszą destrukcje i negatywne rezultaty;

- kultura wysoka gwarantem rozwoju społeczeństwa;

Kultura wg Leavisa:

- Bazował na pracach H. Arnolda;

- Uznał on, że najświetniejsze czasy kultury brytyjskiej to czasy przed rewolucją przemysłową;

- Wtedy była prawdziwa, bezkonfliktowa kultura: arystokracka i pospólska (połączenie tych kultur było prawdziwe);

- Elementy ludowe wprowadzały do kultury element prawdziwości;

- Element arystokracji wskazywał, które wartości pospólstwa były najlepsze;

- Ta kultura najlepiej odzwierciedlona w literaturze (dziedzictwo kulturowe WB)

- Następcy Franka Leavisa – kultura to statek flagowy cywilizacji;

Kultura wg Bourdieu:

- relacje: kultura – władza;

- analizował struktury władzy, mediów, społeczeństwa;

- Szukał on między innymi więzi między nimi;

- Rozróżnienie na lepsze i gorsze w celu utrzymania władzy;

- Przemoc symboliczna – układ nierównoważny, nie jest to przemoc fizyczna;

- Pewne nakazy obyczajowe, m.in. szkoła (nie wybieramy tego, czego będziemy się uczyć, uczymy się tego, co narzuca nam władza);

- Widzimy ją także w mediach, w domu pod postacią wychowania (co wypada, a co nie);

- Co do kolorów – dziewczynka róż, chłopczyk niebieski;

Następcy Arnolda i Leavisa :

- Kultura – „statek flagowy cywilizacji”

- British Cultural Studies w Birmingham (mieście największego zróżnicowania etnicznego – zjawisko scalania w obrębie jednego miasta bardzo różnych grup: etnicznych, religijnych, rasowych) – najlepsza szkoła studiów nad kulturą:

Kultura posiada zawsze dwa aspekty: zastane znaczenia i kierunki, których doświadczamy jako uczestnicy danej kultury; aspekt twórczy – elementy zmieniające się pod wpływem uczestników kultury (praktyki, utarte wzorce zachowań przyjmowane w procesie socjalizacji i internalizacji, które interpretujemy jako jednostki twórcze), nadawanie kulturze nowych sensów; Kultura jest zwyczajna poprzez powielanie i jednocześnie niezwykła poprzez możliwości jej interpretacji; Kultura powstaje w każdym indywidualnym umyśle (wielość kultur)

Kultura powstaje w kontekście czasu i sytuacji, w warunkach ściśle ekonomicznych – nie ma kultury bez ekonomii.

KULTURA WYSOKA VS KULTURA NISKA

Leavis i Arnold dokonują rozróżnienia między tym, co dobre i co złe, wysokie i niskie. Ich podziały obracają się wokół ocen dotyczących piękna, dobra i wartości. Z historycznego punktu widzenia ochrona granic „kanonu” dobrych dzieł doprowadziła do wyłączenia z ich obrębu tego, co się określa jako kulturę popularną. Było to następstwem procesu dokonywanych sądów wartościujących, opartych na zinstytucjonalizowanej i klasowej hierarchii gustu kulturalnego.

Niektórzy mówią, że sztuka tym bardziej wartościowa im lepiej oddaje rzeczywistość, inni zaś się nie zgadzają, bo sztuka może nie być kopiowaniem świata, ale przedstawianiem go.

Kwestia jakości:

- złożoność i autentyczność dzieła sztuki, co wymaga pewnych niezbędnych umiejętności i wysiłku ze strony odbiorców w celu docenienia oryginalnego doświadczenia estetycznego;

- operę mydlaną, rozumianą jako przejaw kultury masowej , postrzegano jako formę płytką i niesatysfakcjonującą;

- ani forma dzieła, ani jego treść nie mają znaczenia uniwersalnego – cechuje je względność kulturowa;

- sztuka, jako kategoria estetyczna jest tym, co zostało w ten sposób nazwane przez zachodnie elity kulturalne i klasowe;

Forma i treść:

- aby odróżnić dzieło wartościowe od kiepskiego, niektórzy krytycy proponują kryteria formalne;

- dzieło wartościowe jest bardziej subtelne, złożone i w należyty sposób łączy formę i treść;

- podział ten jest trudny do utrzymania, ponieważ zarówno jedna, jak i druga stanowią nierozdzielne aspekty tego samego obiektu;

- dzieło wartościowe to takie, które w najbardziej adekwatny sposób opisuje przedmiot, do którego się odnosi;

- dobra sztuka ukazuje świat rzeczywisty;

- niektórzy uważają jednak, że sztuka nie jest kopiowaniem świata, lecz szczególnym, skonstruowanym społecznie sposobem przedstawienia;

Analiza ideologiczna:

- relatywizm, czyli przekonanie, że w różnym czasie i przestrzeni znajdują zastosowanie alternatywne kryteria;

- granice klasowe, kompetencje kulturowe i kapitał kulturowy są wyznaczane przez gust i osąd kulturowy;

KULTURA MASOWA

- kultura oparta na towarze jako nieautentycznej, manipulacyjnej i nieprzynoszącej satysfakcji;

- kultura jest nieautentyczna, ponieważ nie stanowi wytworu „ludu”;

- manipulacyjna, ponieważ jej głównym celem jest sprzedaż i kupno;

- niesatysfakcjonująca, ponieważ jej odbiór wymaga niewielkiego wysiłku i z tego względu nie wzbogaca ona odbiorców;

- związek pieniądza z kulturą;

- kultura popularna i masowa bazuje na chaosie i na krzyku;

- ten, kto ma pieniądze, będzie używał kultury, żeby więcej zarabiać;

PRZEMYSŁ KULTURY (Horkheimer, Adorno)

- istnienie wielopoziomowych związków między kulturą i ekonomią polityczną;

- kultura ma być wytworem korporacji kapitalistycznych;

- celem badacza powinno być zgłębienie znaczeń kultury wytwarzanej masowo oraz analiza rodzajów ludzi i porządków społecznych, z którymi taka kultura jest związana;

- wytwory kultury są towarami produkowanymi przez przemysł kultury;

- towary te są w rzeczywistości autorytarne, konformistyczne i wysoce ustandaryzowane;

- pozorna różnorodność produktów przemysłów kultury jest iluzją, ponieważ „dla każdego coś przewidziano, aby nikt nie mógł się wymknąć”;

Krytycyzm szkoły frankfurckiej:

- Rozwijała się w I połowie XX wieku;

- Reprezentowana przez literaturoznawców, muzykologów;

- Teodor Adorno i Frank Horg Haimer – klęska cywilizacji europejskiej pod wpływem rozcieńczenia kultury z produkcją masową, bezrefleksyjną;

- Przemysł kreatywny, przemysł praw autorskich;

- Culture wirtshaft, creative industry, copyright industry – rozróżnienie tych terminów;

- Co należy zrobić, aby kultura była opłacalna i sama na siebie zarabiała? Musi być samowystarczalna, musi na siebie zarabiać.

OBIEG KULTURY - HALL

- Obieg kultury odnosił się do procesu komunikacyjnego z członkami społeczeństw, jako nosicielami, odbiorcami, twórcami, uczestnikami procesu komunikacyjnego;

Obieg kultury CECHY:

- znaczenie kulturowe powstaje i osadza się na każdym z poziomów obiegu;

- każdy z momentów – wytwarzanie, reprezentacja, tożsamość, odbiór i regulacja - wiąże się z wytwarzaniem znaczenia, które podlega artykulacji na następnym poziomie lub też w jakiś sposób się z nim łączy;

Elementy:
1. wytwarzanie dobra kulturalnego;
2. odbiór;
3. modyfikacja tego dobra przez użytkownika;
4. reprezentacja – rzadki czy powszechny?;
5. tożsamość kultury;
- obieg kultury występuje na wszystkich etapach i nas określa;

IDEOLOGIA I HEGEMONIA (Gramsci)

- pojęcie hegemonii opisuje sytuację, w której „historyczny blok” frakcji klas panujących sprawuje władzę i przywództwo społeczne nad klasami podporządkowywanymi;

- dochodzi do tego dzięki kombinacji siły i zgody;

- Gramsci uważa, że kultura składa się z wielu zjawisk i jest przejawem hegemonii;

- Gramsci był marksistą;

- kultura jest hegemoniczna – wąska grupa rządzących wywiera nacisk na szerszą grupę podrzędną;

- blok hegemoniczny nigdy nie obejmuje jednej kategorii społeczno-ekonomicznej – liczne sojusze, w których jedna grupa obejmuje pozycję przywódczą;

- hegemonię można rozumieć w kategoriach strategii służących utrzymaniu światopoglądów i władzy dominujących grup społecznych;

- stanowi tymczasową ugodę i zbiór sojuszy między grupami społecznymi, który nie jest dany z góry, ale musi być stale zdobywany i negocjowany na nowo;

Ideologia wg Gramsciego:

- ideologia postrzegana w kategoriach idei, znaczeń i praktyk, które mimo roszczeń do bycia prawdami powszechnymi, stanowią mapy znaczenia, wspierające dominujące grupy społeczne;

- ideologia nie jest odseparowana od praktycznych czynności życiowych;

- pojmuje się ją jako zjawisko materialne, zakorzenione w warunkach codzienności;

- ideologie dostarczają ludziom reguł praktycznego postępowania, analogicznie do religii;

- ideologia odgrywa bardzo ważną rolę wykraczaniu przez sojusz grup poza wąsko pojęty interes ekonomiczno-konspiracyjny na rzecz dominacji „narodowo-powszechnej”;

- ideologia jest doświadczeniem przeżywanym;

- ideologia jest spoiwem społecznym;

- zdrowy rozsądek staje się kluczowym obszarem konfliktu ideologicznego, a w szczególności walki o stworzenie „dobrego sensu”;

3. Kultura i wiedza:

POWSTAWANIE WIEDZY A KULTURA (de Saussure i semiotyka)

Semiotyka - zwana jest także ogólną teorią znaków. Ogólna, formalna czyli logiczna teoria języka rozumianego jako system znakowy, zajmująca się językiem w aspekcie jego racjonalności i sprawności w aktach poznania i komunikowania. Termin semiotyka wprowadził w "Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego" John Locke, semiotyką zajmował się wybitny amerykański filozof i logik Charles Sanders Peirce. Termin semiologia wprowadził Ferdinand de Saussure.

Idea powstawania kultury poprzez język – Ferdinand de Saussure:

- Język jest odbiciem poprzedzającym odbiór rzeczywistości;

- Język konstruuje znaczenia od wewnątrz;

- Jak powstają znaczenia:
- poprzez istnienie róznic nie tyle pojęciowych, co fonetycznych;

- Nie możemy w języku mówić o znaczeniu pozytywnym;

- Nie powstaje dzięki jednostkowym bytom, lecz dzięki temu, że znaki róznią się od siebie;

- Znaki złożone są z 2 elementów: składnik znaczący – signifant; składnik znaczony – signife;

- Element znaczący to medium (dźwięk, obraz);

- Element znaczony – znak graficzny, symbol np. litera „a”;

- Związek nie jest stały, jest ulotny;

-Człowiek nie wymyśla języka, język istnieje przed człowiekiem;

Konwencja społeczna:

- W drodze negocjacji – selekcja znaków;

- oś syntagmatyczna (horyzontalna) – liniowe kombinacje znaków, tworzą zdania;

- oś paradygmatyczna (werdykalna) – pola znaczeniowe (pola znaków);

- Znaczenie powstaje wzdłuż osi a, modyfikowane jest wzdłuż osi b;

- kody kulturowe

TEKSTUALNOŚĆ I RÓŻNICA (Derrida)

- znaczenie słowa jest nieuchwytne, ponieważ jedne słowa noszą ślady oraz echa innych słów, które zostały użyte w innych tekstach i kontekstach; „proces różnicy i odraczania”; myślimy znakami i poprzez znaki; idea pisma istniała od zawsze

- opozycje binarne: mowa vs. pismo, rzeczywistość vs. Pozór, natura vs. Kultura;

- znaczenie powstaje dzięki związkom między elementami;
- znaczenia nie da się uchwycić, ani utrwalić;
- znaczenie słowa jest nieuchwytne, bowiem słowa noszą w sobie ślady innych słów
- znaczenie ześlizguje się z systemu słów – aby wyjaśnić znaczenie słowa sięgano do słownika, gdzie znajdują się tysiące innych słów;

- proces różnicy i odłączania sprawia, że jesteśmy skazani na niedotarcie do prawdziwego elementu znaczenia;
- myślimy znakami, poprzez nie myśli sprowadzają się do znaków;
- pismo było od zawsze, a my je odkryliśmy;

PSYCHOANALIZA I JĘZYK (Lacan)

JĘZYK JAKO UŻYCIE (Wittgenstein):

- Według Wittgensteina istnieje tylko rzeczywistość składająca się z faktów (a nie jak potocznie myślimy – rzeczy). Fakty wyrażają się w zdaniach prawdziwych;

- Tworzące ten świat przedmioty mają formę, rozumianą jako możliwość występowania przedmiotów w stanach rzeczy czyli wchodzenia w pewne związki z innymi przedmiotami;

- Formy przedmiotów tj. przestrzeń, barwa i czas, wyznaczają (nieskończony) zbiór możliwych struktur stanów rzeczy;

- Odnajdujemy u Wittgensteina dwie teorie stosunku myśli do świata, a więc dwie teorie zdania. Według pierwszej zdanie to klasa warunków prawdziwości, druga zaś mówi o nim jako o obrazie możliwego stanu rzeczy. Pierwsza to teoria zdań złożonych, druga dotyczy zdań prostych. W ostatniej

spójniki logiczne są bezużyteczne.

ANTYREPREZENTACJONIZM (Rorty)

Polityka kulturowa sprowadza się do trzech założeń:

antyreprezentacjonizm – nie istnieją żadne elementy językowe, w języku nie powinny znajdować się żadne elementy, które nie reprezentują elementów nieobecnych w rzeczywistości, nie należy tworzyć bytów ponad potrzebę;

antyfundamentalizm – nie istnieją żadne wartości, postawy, które mogłyby tworzyć prawdy uniwersalne, negacja istnienia fundamentalnych prawd uniwersalnych, nie istnieje jedna prawda uniwersalna;

Przygodność – pragmatyzm, formowanie w sposób przygodny, związana z określonym czasem i miejscem;

 

4. Podmiot i tożsamość w kulturze:

TOŻSAMOŚĆ WŁASNA VS TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNA:

Tożsamość - pojęcie rozwinęło się w pełni w XX wieku (lata ’90), dystans zachodnio-europejski, tożsamość i podmiotowość, związek z upadkiem komunizmu i krwawą historią Bałkanów (od 1991 roku), zastanawianie się nad sensem istoty ludzkiej;

- Znajduje różne ekspresje, domaga się opisu i nazwania rzeczy (te nienazwane nie istnieją), tożsamość musi być rozpoznawalna dla samej jednostki i dla innych, musi być nazwą, określeniem, musi być uświadomiona i zakomunikowana, stanowi ntegralną część jednostki, z tożsamości pochodzą nasze akty działania, składają się na nią nasz biór, gust, odżywianie, relacje z „innymi”. Nie możemy określić własnej tożsamości nie odnosząc się do kogoś innego. Tożsamość ma charakter jednostkowy, indywidualny i społeczny. Sprawia, że czujemy się inni, niepowtarzalni i jednocześnie bardzo podobni do innych (poprzez odniesienie). Porównanie i różnice. Tożsamość nie jest dana raz na zawsze – jest konstrukcją czasową. Zmienia się wraz z warunkami otoczenia. Wpływ otoczenia jest decydujący w tworzeniu się tożsamości;

Dwa elementy tożsamości:

- Zmienny – antyesencjonalizm uważa, że wszystko jest zmienne, nie ma podziału na rdzeń i obudowę, tożsamość nie jest stanem, lecz opisem, opis może się więc zmieniać, w każdym zawarty jest element interpretacji;

Niezmienny - według esencjonalizmu jednostka zawsze ma niezmienny, trwały rdzeń wspólny określający tożsamość człowieka;

Podmiotowość (subjectivity) – nierozerwalnie z tożsamością (identity), mogą być one analizowane w różnych aspektach, konstrukty złożone; być podmiotem być sobą w taki sposób, że stajemy się samoświadomą jednostką, stan bycia, wyłania się w procesie interakcji z otoczeniem. Interakcja na poziomie biologicznym i fizycznym; podmiotowość i tożsamość przyjmują różne formy; najczęściej werbalizacja, stąd wyłania się koncepcja – być sobą, jako umieć opowiadać, pisać narrację własnej osoby (koncepcja narracji);

Tożsamość własna (self identity) – tożsamość jednostki, zwerablizowane poglądy dotyczące własnej osoby, na nasz temat, jednocześnie emocjonalna identyfikacja z tymi poglądami, mocno nacechowana emocjami;

Tożsamość społeczna (social identity) – szerszy konstrukt, dotyczy innych, ale opinii na nasz temat; Tożsamość społeczna także dotyczy jednostki, ale ujawnia warunki zewnętrzne. Kształtowana jest w procesie interakcji ze społeczeństwem – akulturacji lub internalizacji uczuć, wartości, które inkorporowaliśmy od otoczenia, w pierwszej kolejności od rodziców, w końcu od grupy odniesienia. Każda kultura dysponuje określonym materiałem, z którego budowana jest tożsamość społeczna. Tożsamości społeczne mają związek z rolami społecznymi (każdy pełni kilka ról społecznych). Wiele ról – powstanie tożsamości fragmentarycznej (mającej związek z ponowoczesnością).

OSOBOWOŚĆ JAKO WYTWÓR KULTURY:

Osobowość – narracja społeczna, konstrukt społeczny, wytwór kultury;

- tożsamości są konstruktami w pełni społecznymi i nie „istnieją” poza reprezentacjami kulturowymi;

- są konsekwencją procesu akulturacji;

Elias – „ja” jako obiekt samoświadomy, nowoczesna koncepcja zachodnia, która wyrosła z nauki i „ery rozumu”;

- osobowość, jako stan bycia osobą może być na przykład nierozerwalnie wpleciona w sieć stosunków pokrewieństwa i zobowiązań społecznych;

- posiadamy prawdziwe własne „ja”;

- posiadamy tożsamość, która jest nam dostępna poznawczo;

- tożsamość jest wyrażana przez różne formy reprezentacji;

- tożsamość jest rozpoznawalna dla nas i dla innych;

- Jednostka, osobowość;

- Odbicie samoświadomego podmiotu;

- Pochodna specyficznego oglądu świata liberalnego, gdzie ludzki rozum jest wolny;

- Wolność myślenia, działania;

- Każde „ja” jest niepowtarzalne;

- Nikogo takiego, jak my nigdy nie było i nie będzie;

- „ja” jest cząstką zbiorowości;

- Samoświadomy podmiot o wolnym rozumie;

- Agent, sprawca – uczestnik;

- Jednostka poprzez swoje przymioty, jak homo sapiens, wyposażona w umysł;

- Stworzona po to, aby tworzyć (homo faber);

- Ponosząca odpowiedzialność za swoje czyny;

- Wolność = odpowiedzialność;

„Być”:

- Koncepcja filozoficzna;

- Tworzyć dobro z nicości zła;

- Jeśli człowiek nic nie robi – nie istnieje

TOŻSAMOŚĆ WŁASNA JAKO PROJEKT (Giddens):

- Tożsamość jest projektem wieloletnim;

- Projekt narracyjny;

- My wszyscy jesteśmy narracjami – sami piszemy swoją opowieść i dajemy ją innym do interpretacji;

- Każdy potrafi podtrzymać narrację, ale nie każdy umie pielęgnować tę umiejętność całe swoje życie;

- Tożsamość potrzebna do określenia, skąd przychodzimy, gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy;

- Każda jednostka ma umiejętność podejmowania trudu określania własnej tożsamości;

- Jednostka w ten sposób buduje trajektorię swojej przyszłości;

- Tożsamość to narracja, która opowiada o przeszłości, teraźniejszości i antycypowanej przyszłości;

- Wyjawia sposób myślenia jednostki;

- Projekt konstruowania tożsamości – tożsamość jest projektem

TOŻSAMOŚĆ FRAGMENTARYCZNA (Hall):

S.Hall – wyróżnił 3 etapy wyłaniania się tożsamości:

1.Podmiot oświeceniowy (XVIII wiek): był względnie spójny, zbudowany na koncepcji jednorodnej, samoświadomej jednostki, działającej w sposób racjonalny, koncepcja związana z „myślę, więc jestem” (Cogito ergo sum – Kartezjusz) „wątpię, więc jestem”;

2.Podmiot socjologiczny (XIX – XX wiek): „uspołecznione ja” – funkcjonuje w dobrze zorganizowanym społeczeństwie, jednostka musi mieć odniesienie, znaczący „inny” – rodzina, rodzeństwo, bliscy, podmiot inkorporuje wartości dominujące w danym społeczeństwie, w danej kulturze a odrzuca wszystkie inne;

3.Podmiot zdecentralizowany (fragmentaryczny): podmiot ponowoczesny, jednostki nowoczesne są zdecentralizowane, bo pełnią wiele ról i żyją na różnych obszarach, zbudowany z wielu dynamicznych tożsamości walczących o pierwszeństwo, podmiot zaangażowany w wiele działań;

Tożsamość fragmentaryczna:

- zaangażowanie podmiotu w zmienne, fragmentaryczne i wielorakie tożsamości;

- na osobę składa się nie jedna, ale wiele, niekiedy sprzecznych tożsamości;

- w różnych momentach czasu podmiot przyjmuje różne tożsamości, które nie toczą się wokół spójnego „ja”;

- ludzie posiadają sprzeczne tożsamości, które ciągną ich w różnych kierunkach, tak że ich identyfikacje cały czas się zmieniają;

- Hall twierdzi, że za postrzeganiem podmiotu jako zdecentralizowanego stoi pięć głównych „pęknięć w dyskursach wiedzy nowoczesnej”, tj.: marksizm, psychoanaliza, feminizm, pogląd o centralnej roli języka, teoria Focaulta;

FAZY ROZWOJOWE TOŻSAMOŚCI WG ERIKSONA:

Fazy rozwoju według Eriksona:

1.Podstawowa ufność a podstawowa nieufność (1 rok życia) – w tym okresie życia, dziecko wchłania otoczenie całym sobą. Ważnym elementem dla dziecka jest postać matki, która daje mu poczucie bezpieczeństwa otaczając je stałą troską. Istotnym jest, aby te warunki zostały spełnione, w przeciwnym razie dziecko nie wytworzy ufności do świata w późniejszym okresie życia.

2.Autonomia a wstyd i zwątpienie (2-3 rok życia) – dziecko dąży do uniezależnienia się od swoich opiekunów, stara się samo poznawać otaczającą go rzeczywistość. Na tym etapie życia ważne są metody wychowawcze, ponieważ nadmierny rygor może spowodować zaburzenie własnych wartości, co doprowadzi do zwątpienia w siebie, egoizmu i zaborczości.

3.Inicjatywa a poczucie winy (4-5 rok życia) – w fazie tej dziecko odnajduje swoje miejsce w otaczającym go świecie. Dużą rolę odgrywa tutaj wyobraźnia oraz zabawa, dzięki którym dziecko rozwija się identyfikując się z dorosłymi, przyswajając podstawowe wartości społeczne i słownictwo. Poprzez pomyślne przejście tej fazy dziecko zyskuje umiejętność inicjowania i czerpania korzyści oraz przyjemności z zajęć.

4.Pracowitość a poczucie niższości (6-11 rok życia) – okres ten jest ściśle związany z rolą kolegów i nauczycieli, ponieważ dziecko wkracza w nowe otoczenie, jakim jest szkoła. Zaczyna robić coś „na poważnie” dostając określone zadania, które musi wykonać by uzyskać korzystne rezultaty. Pojawia się istotny wpływ pochwał i krytyki. Pozytywnym rezultatem jest wiara w siebie i swoje możliwości oraz poczucie kompetencji. Natomiast negatywnymi skutkami mogą być poczucie niższości i niedostosowania się do otoczenia.

5.Tożsamość a rozproszenie tożsamości (12-18 rok życia) – jest to etap, w którym młody człowiek uświadamia sobie posiadanie wyjątkowych i indywidualnych cech i umiejętności. Próbuje on utworzyć równowagę między swoim „ja wewnętrznym” i „ja zewnętrznym”, czyli z jednej strony uczy się określać swoje cele, dokonywać wyborów i oceniać, z drugiej zaś strony kształtuje umiejętność podporządkowania się autorytetom i respektowania ich. W momencie zaburzenia tej fazy pojawia się zagubienie w kwestii własnej tożsamości.

6.Intymność i oddalenie a zaabsorbowanie sobą (20-35 rok życia) – pojawia się potrzeba tworzenia bliskich i stałych relacji z ludźmi. Dochodzi wtedy do intymnych kontaktów międzyludzkich, nie tylko seksualnych, ale i przyjacielskich. Człowiek na tym etapie potrafi tworzyć związki i przeżywać wyższe uczucia takie jak miłość, przyjaźń, oddanie. Człowiek negatywnie przechodząc przez tą fazę traci umiejętność dostrzegania wartości związków społecznych i obawia się utraty własnej tożsamości.

7.Generatywność a stagnacja (36/40-64 rok życia) – jest to faza wyrażania samego siebie. Głównymi celami są tutaj przedłużenie gatunku, wychowanie dzieci i utrzymanie rodziny. Po tym etapie człowiek powinien być zdolny do opieki i troski nad innymi. Natomiast jeśli człowiek nadal jest skupiony na samym sobie i można zaobserwować brak rozwoju życiowego (stagnacji) oznacza to, że faza ta nie przebiegła pomyślnie.

8.Integralność a rozpacz i rozgoryczenie (od 65 roku życia) – człowiek skupia się na ocenie własnego życia, doszukuje się pozytywnych i negatywnych skutków swoich działań w przeszłości. Oczekuje uznania i zaakceptowania samego siebie. Dzięki temu tworzy się poczucie satysfakcji z własnego życia oraz pogodzenie się ze śmiercią. W negatywnym wypadku człowiek skupia się na błędach popełnionych w życiu i straconych szansach, co prowadzi do lęku przed śmiercią.

Dzięki takiej koncepcji Eriksona widzimy jak duże znaczenie ma wpływ zewnętrzny na rozwój człowieka jako osoby społecznej. Zatem pojawia się idea tożsamości osobistej (ego) i społecznej (grupowej).

5. Kultura i ciało:

REDUKCJONIZM BIOLOGICZNY:

- istnieją pewne niezmienne cechy ludzkiego wyposażenia genetycznego, które są odporne na zmiany;

- ciało i zachowanie danego organizmu są wytworami interakcji między czynnikami genetycznymi i środowiskowymi;
- zakłada sprowadzenie każdych czynności człowieka do pobudek czysto fizjologicznych;
- nakazuje postrzegać człowieka, jako czysto biologiczne stworzenie – zwierzę;
- zachowanie będzie więc podlegało takim zasadom, jak w świecie zwierząt;
- człowieka dotyczą takie same zasady, jak w zwierzęcym świecie;

Konstrukcjonizm społeczny:
- człowiek jest stworzeniem biologicznym (zwierzęciem), ale jest umiejscowiony w konkretnych uwarunkowaniach społecznych;
- zachowania, np. witanie się, itd. Podobnie jak nasze ciało, ulegały długotrwałej ewolucji (jedni np. wypracowali zwyczaj witania się, co jest potrzebne aby przetrwać;
- socjalizowanie natury – ma 1 powód – przetrwanie gatunku;

Skrajny redukcjonizm biologiczny:
- geny warunkują nasze zachowania

Umiarkowany redukcjonizm biologiczny (redukcjonizm liberalny):
- geny – tak, ale także środowisko ma wpływ na nasze zachowania;

HOLIZM:

Koncepcja holistyczna:
- lata ’70 – Zachód;

- najlepszym sposobem na zbadanie układu złożonego to potraktowanie go jako całości;
- człowiek postrzegany przez środowisko, przez naturę;
- odczuwamy nie psychikę, duszę, ale ich skutki;
- ciało chore to zamknięty hermetycznie obiekt, który cierpi, bo jest ułomny – choroba nie przychodzi z zewnątrz, ale jeśli już to od Boga, bogów;
- w latach ’70 – choroby należy poszukiwać na zewnątrz ciała, tj. w środowisku doczesnym, nie wewnątrz;

Społeczeństwo psychosomatyczne:
- także cierpi, ale cierpienie od wewnątrz;

Nasze ciała ewoluowały przez setki tysięcy lat. Przystosowało się do środowiska, które oddziaływało na nas, kostruując nasze ciała w taki, a nie inny sposób;

Ewolucja usmyłu:
- umysł – mózg pochodną ewolucji biologicznej;
- konflikt między ciałem a umysłem – różne drogi ewolucji;
- holizm – postrzeganie człowieka, jako całości fizycznej i psychicznej

EMOCJE – BIOLOGIA I KULTURA:

- W latach ’70 XX wieku podstawowe emocje: (mimika) złość, zdziwienie, przerażenie, radość;

- Zdolność dekodowania emocji (bo mamy również zdolność emitowania emocji);

- Emocje skutkiem przystosowania się do warunków naturalnych;

Paul Eckman: Emocje są naturalnym sposobem przystosowania się do środowiska; emocje są skuteczne w osiąganiu celów;

R. Flutchik: Wyróżnił emocje twarde i miękkie: twarde – te najbardziej podstawowe (zbliżone do zwierzęcych), miękkie – empatia, współczucie, poczucie winy, życzliwość, melancholia, niepokój;

Ciało człowieka:

- Jest efektem oddziaływania natury i tego, co człowiek sam stworzył;

- Człowiek jest zarazem bytem stwarzającym, jak i stwarzanym;

- Określa i doprecyzowuje, jak ciało powinno wyglądać;

- Konstrukcjonizm społeczny – oddziaływanie czynnika biologicznego z czynnikiem społecznym.

- Nie jesteśmy jedynymi właścicielami naszych ciał;

- Jego właścicielem jest także społeczeństwo (np. zakaz aborcji);

- Ciało człowieka ewoluuje wraz z kulturą;

- Ewolucja biologiczna nie jest dla nas zauważalna, choć następuje (jednak powoli, niedostrzegalnie);

GENY VS. MEMY:

Richard Dawkins: Biolog, genetyk, autor książki „Samolubny gen”;

- Uznał, że informacje muszą się przemieszczać;

- Człowiek jest inkubatorem memów;

- Człowiek istnieje po to, aby memy mogły się replikować;

- Mem to np. sukienka, fryzura, moda, plotka, sposób kierowania samego siebie;

- Przetrwają te memy, które są użyteczne;

- Stwarzają nam warunki egzystencjalne;

- Powielamy te memy, które dają nam najlepsze warunki egzystencji;

[ Z tekstu na socjologię ]

Memetyka - Jest to teoria dotycząca ewolucji kulturowej zakładająca, że, jak w ewolucji biologicznej, jednostką doboru jest gen, tak w ewolucji kulturowej jednostką doboru jest mem, czyli najmniejsza jednostka informacji kulturowej.

Termin meme został zaproponowany przez Richarda Dawkinsa w książce Samolubny gen (wydanej w 1976) i zdefiniowany jako replikator kulturowy, analogiczny do replikatora w biologii, jakim jest gen. Istnieje tu pewna rozbieżność, gdyż zdaniem niektórych memetyków, to nie geny, a informacja zapisywana w genach jest replikatorem. Pojęcie memu nie jest pierwszym określającym najmniejszą jednostkę informacji kulturowej. Proponowane były także inne terminy, jak kulturgeny.

Memy miałyby, inaczej niż geny, replikować się pośrednio, nie na drodze chemicznej zachodzącej w mózgu, lecz dzięki interakcjom możliwym poprzez sygnały dochodzące do posiadających narządy recepcyjne jednostek. Przykładem replikacji memów czy kompleksu memów (mempleksów) są m.in. rozprzestrzeniające się ideologie, ale także melodie używane przez niektóre gatunki ptaków, sposoby noszenia czapki baseballowej.

Mem - W memetyce to nazwa jednostki ewolucji kulturowej, analogicznej do genu będącego jednostką ewolucji biologicznej. Memy powielają się poprzez naśladownictwo, w procesie ich replikacji działa dobór naturalny. Podlegają również mutacji.

Tak jak genotyp przyczynia się do wykształcenia żywego organizmu – fenotypu, tak efektem działania memotypu (puli informacji zawartej w memach uczestnika lub grupy uczestników kultury) jest określony fakt społeczny- socjotyp. Memami rządzą te same zasady, które rządzą replikacją genów. Jednak ewolucja kulturowa różni się od biologicznej: przebiega szybciej, memy konkurują o zasoby pamięci ludzkiego mózgu (geny o zasoby środowiska naturalnego), punktem wyjścia dla niej jest ludzki mózg – wyrafinowany produkt ewolucji biologicznej ( dla ewolucji biologicznej było to środowisko naturalne).

6. Przestrzeń kulturowa:

PRZESTRZEŃ I MIEJSCE:

- Lata 70. XX w. – początek badań kulturoznawczych, antropologicznych nad pojęciem „przestrzeni” i „miejsca”. Wcześniej konstruktem narracyjnym stanowiącym podmiot zagadnień był CZAS. Czas zaczął „dotykać” człowieka w sposób bardziej świadomy (uświadomiony przez człowieka, refleksyjny) od momentu nauki jego liczenia.

- PRZESTRZEŃ i MIEJSCE – dwa różne desygnaty, dwa pojęcia oznaczające coś innego.

- PRZESTRZEŃ: współczesna myśl antropologiczna: Co ustanawia przestrzeń? Kto ją tworzy? W jakich warunkach przestrzeń powstaje? Co jest konsekwencją tak, a nie inaczej skonstruowanej przestrzeni?; do niedawna postrzegana jako byt statyczny, martwy, zastygły, nieruchomy, poprzecinany czasem (czas dynamiczny!); powstaje w wyniku działania; z praw fizyki: aby zaistniała, muszą być dwie cząstki, relacja między nimi to relacja przestrzenna analogicznie: zrozumienie człowieka, jego działań musi się odbywać w opozycji/w kontekście do działań innego człowieka (innej cząstki); zrozumieć człowieka to odczytać go w kontekście – kontekst, gdzie ten człowiek w określonym czasie jest, jaki jest jego dystans (fizyczny i psychiczny) do innej jednostki ludzkiej; wniosek: ludzkie interakcje są sytuowane w kontekstach, w konkretnych przestrzeniach i w konkretnych miejscach, mogą wyrażać wiele znaczeń (ten sam człowiek w różnym miejscu nabywa różnych znaczeń) – różnorodne konteksty definiują człowieka; bardzo szeroka, niejako abstrakcyjna

"Front" i "zaplecze" wg Goffmana:

Erving Goffman - lata ’60-’70, podział przestrzeni na front i zaplecze – „człowiek w teatrze życia codziennego”:

1.Front – część przestrzeni ustanawiana przez miejsca oficjalne, postawa oficjalna, „pozycja sceniczna”, wyuczone akty naśladownictwa, działania o charakterze formalnym, działania społecznie akceptowalne;

2.Zaplecze – przestrzeń nieoficjalna, „za kulisami”, przygotowanie do wejścia na scenę, bycie zbliżone do naturalnego, gesty i słowa prawdziwe dla danej jednostki;

- Różnorakie konstrukcje zależnie od kultury, np. dom;

- Pewne przestrzenie dopuszczane dla nas wszystkich – inne nie;

CZASOGEOGRAFIA:

- Działania społeczne w określonych miejscach;

- Miejsca pracy w danej kulturze;

- Miejsca, w których wyłącznie odpoczywamy, wyłącznie uczymy się, wyłącznie modlimy się – ich lokalizacja to czasogeografia;

- Termin wprowadzony przez Torstena Hagerstranda – pierwszy rozpoczął analizę ścieżek jednostek ludzkich;

- Uproszczony opis czasogeograficzny – rys. trajektorii dnia codziennego – to, co determinuje działania, ukazywanie rutynizacji działań ludzkich;

- Wskazuje na miejsca, gdzie stawiany jest nam opór;

- Próba wytłumaczenia, dlaczego tak się dzieje;

- Przestrzenna relacja stosunków społecznych;

CZASOPRZESTRZEŃ:

- Z gruntu fizyki - twierdzenie Einsteina;

- By zaistniał czas i przestrzeń muszą być dwie cząstki;

- Czas konsekwencją ruchu cząstek względem siebie;

- Jednocześnie przestrzeń i czas ustanawiają się nawzajem;

- Nie można analizować jednego bez drugiego;

- Charakter relacyjny (zależny);

- W drodze związków między obiektami;

- Analogicznie – model relacji społecznych;

ANALIZA MIASTA

DURKHEIM

- Pozytywy: miasto ze wszech miar pozytywne, dlatego że dostarcza możliwości do rozwinięcia talentu; miasto jest kreatywne; w mieście jest postęp, nowy ład moralny; miasto dźwignią wszelakiego postępu (gospodarczego, społecznego, politycznego);

- Negatywy: w mieście nieostrożny mieszkaniec może zaprzepaścić swoją duszę, doświadczyć moralnego upadku; istnieje ryzyko popadnięcia w anomię;

MARKS

- Pozytywy: miasto jest symbolem postępu, nowej organizacji ładu społecznego, która sprzyja wydajności pracy;

- Negatywy: miasto sprzyja wyzyskowi – miejski kapitalizm, wyzysk robotnika; rozwarstwienie majątkowe (sporo bogatych, rzesze biedoty/proletariatu);

SIMMEL

- Pozytywy: miasto to źródło modernizmu, wysublimowanej estetyki, ucieczka od kontroli przez tradycję;

Nie widział negatywów;

WEBER

- Pozytywy: miasto to źródło nowoczesnej demokracji, rozumu instrumentalnego oraz biurokracji jako idealnego systemu zarządzania;

- Negatywy: wadą biurokracji – odhumanizowanie działalności (decyduje przepis, ściąganie odpowiedzialności z człowieka).

MIASTO GLOBALNE

- opozycją do „miejskiej wioski” jest „miasto globalne” – zjawisko opisywane od lat 80. XX w.:

- miasta globalne to nieliczne miasta, które decydują o tym, co dzieje się na całym globie (np. Londyn – dzielnica City of London; Frankfurt nad Menem; Paryż; Mediolan; Los Angeles; Nowy Jork), w którym funkcjonują znaczące na świecie centra – finansowe, gospodarcze, polityczne, kulturowe;

- tam zlokalizowane są: kluczowy personel, siedziby największych korporacji;

- odgrywają znaczącą rolę w transferze kapitału na poziomie międzynarodowym;

- miasto globalne to geograficzne skupienie kapitału, wiedzy w postaci eksperta lub technologii, decydentów;

- bardzo dobrze skomunikowane wewnątrz i między sobą;

- posiadają własną markę, którą mogą sprzedawać

- są przestrzeniami konsumpcji;

- mają wiele cech miasta (po)nowoczesnego – miasta, w którym zaprzestano realizowania fordowskiej urbanizacji (masowy system produkcji: linia produkcyjna, wielość tysięcy sztuk jednakowych, bez rozróżnienia, bez modyfikacji), a przyjęto model urbanizacji postfordowskiej (krótkie serie, wielość różnorodnych elementów tego samego produktu; produkcja zindywidualizowana);

MIASTO PONOWOCZESNE:

- miasta (po)nowoczesne mało powtarzanego towaru, mało powtarzalnych usług, elastyczna specjalizacja; miasta współczesne przeżywają ciągłą zmianę, są dynamiczne, niejednakowe, muszą się ciągle dostosowywać do zmian narzucanych przez rozwój (technologiczny, gospodarczy, kulturowy);

- BAUDILARD: miasto ponowoczesne nie odpowiada rzeczywistości; rzeczywistość znikła, została zastąpiona przez HIPERRZECZYWISTOŚĆ (in. symulakrum – to, co otacza dzisiejszego człowieka, co symuluje rzeczywistość, udaje ją; zautomatyzowany, autonomiczny, niezależny znak złożony). Znaki wraz z rozwojem i ewolucją przejęły kontrolę nad samymi znakami, stały się autonomiczne i niezależne od człowieka, same konstruują rzeczywistość (która nie jest ludzką rzeczywistością, lecz hiperrzeczywistością), same tworzą świat (Matrix to jeden wielki symulakrum); ponowoczesne miasta przyjmują formę hiperrzeczywistą i symulakrum, dlatego też człowiek nie potrafi odnaleźć prawdziwej natury danego miejsca;

MIASTO JAKO CYBERPRZESTRZEŃ:

- 1984 r., WILLIAM GIBSON: cyberprzestrzeń jako przestrzeń nierealna, nierzeczywista, która istnieje „nigdzie”; miasto, które stanowi cyberprzestrzeń jest przestrzenią bez miejsca, w cyberprzestrzeni opiera się na takich fundamentach, jak: elektronika, bogactwo informacji, wysoka prędkość przepływu informacji, konwergencja, wielorakość i intensywność;

MIASTO JAKO TEKST:

- Poznanie miasta poprzez narrację;

- Mapa;

- poznajemy miejsce i przestrzeń poprzez narrację.

Symulakra/ symulakrum- coś, co łudzi nas i stwarza wrażenie, że jest realnym a realnym nie jest;

7. Nowy porządek urbanistyczny a kultura wizualna:

- "zwrot językowy" i "zwrot wizualny"

WZROKOCENTRYZM

- M. Featherstone: estetyzacja życia społecznego, zalew znaków i symboli, rozwój kultury konsumpcyjnej;
- Piotr Sztompka: fotografia – metoda badawcza, zawężają zakres kultury wizualnej, wiążą go z rozwojem technicznym, nie wskazują sprawcy obrazu;

- N. Mirzoff: podejście procesualne, tendencja do obrazowania przedmiotów i zjawisk, obrazów, kulturowo uwarunkowany sposób patrzenia, subiektywne i obiektywne następstwa tego, na co się patrzy, nie ma czystej kultury wizualnej;

- W. Welsh: estetyzacja powierzchni miejskiej, wpływa na estetyzację relacji ludzkich;

CZTERY PERSPEKTYWY (E. Rewers):

Flaneura:

- ważna figura postmodernizmu;

- przemierza anonimowe przestrzenie nowoczesnego miasta, doświadczając złożoności, zakłóceń, chaosu ulic, sklepów, wystaw, obrazów i osób;

- nacisk na miejski charakter modernizmu;

- jeden z bohaterów nowoczesnego życia;

- chłonie ulotne piękno oraz żywe, choć krótkotrwałe impresje tłumu, postrzegając dzięki owej przelotności każdą rzecz jakby po raz pierwszy;

- postać miejska, współczesna i elegancka;

- istotne znaczenie mody;

- obserwator klas niższych, poruszali się po mieście bez celu, jako stały element bulwarów paryskich (wzrok);

- Paryski bulwar stał się doskonałym miejscem dla flaneura. W dosłownym tłumaczeniu to francuskie słowo oznacza „przechodnia”, „spacerowicza”, lecz również „leniwego” albo „włóczęgę”;

- Flaneur był osobą zamożną, ale nie posiadał obowiązków zawodowych; należał do klasy wyższej, lecz głównym przedmiotem jego zainteresowania byli ludzie z klas niższych; znajdował się blisko innych, samemu pozostając niezauważonym;

- Poruszał się po mieście bez konkretnego celu, kontemplował otaczający go tłum oraz złożony

z szeregu znaków i symboli nowoczesny miejski spektakl;

- Bliskość przestrzenna na bulwarach i ulicach sprawiała, iż to właśnie zmysł wzroku był podstawą doświadczenia flaneura;

- Patrzenie pełni w tym kontekście dwie funkcje. Po pierwsze, jest rozrywką samą w sobie, zajęciem dostarczającym radości. To, co widzę, staje się następnie tematem rozmów, spotkań towarzyskich etc. Po drugie, patrzenie stanowi również sposób zdobywania informacji, zaspokajania żądzy wiedzy. - Flaneur patrzy po to, aby dojść do prawdy, aby odpowiedzieć na nurtujące go nieustannie pytania. Z czasem „opatrzenie się” z miastem i mieszkającymi w nim ludźmi umożliwia rozpoznawanie ich, wzajemne porównywanie, wytwarzając wspólną wszystkim „rodzinę oczu”;

Pielgrzyma:

- Perspektywa pielgrzyma jest najbardziej charakterystyczna dla tych obserwatorów spektakli miejskich, którzy przed wkroczeniem do miasta muszą upewnić się o tym, czy na pewno znaleźli się we właściwym miejscu, czy poszukiwania doprowadziły ich do celu, który w innej postaci znali już od dawna;

- Pielgrzym ma cechy filozofa: chce zrozumieć, poznać, dowiedzieć się. Przyznaje się, choćby przed samym sobą, do swojej niewiedzy, wierząc jednocześnie, że ma możliwość uzupełnienia braków;

- Miasto stoi przed nim otworem, zachęca do wejścia do środka, gotowe jest odpowiedzieć na pojawiające się pytania. Jednocześnie jednak Pielgrzym wydaje się nie ufać do końca miastu; jest nim zafascynowany, chce je poznać, ale już nie uczestniczyć w jego życiu. Dlatego też „stoi u bram miasta”;

- Najlepszym rozwiązaniem wydaje się być dla Pielgrzyma poznawanie miasta poprzez patrzenie na nie. Nie wymaga ono rozmowy z mieszkańcami, nawiązywania długotrwałych więzi, dotykania. Rzucone ukradkiem spojrzenie nawiązuje wprawdzie kontakt - ale krótki, efemeryczny, w każdym momencie możliwy do zerwania;

- Patrząc, Pielgrzym poznaje, ale nie jest zmuszony do angażowania się; w każdym momencie może iść dalej, spojrzeć na coś innego, a nawet zamknąć oczy. Jest więc odpowiednikiem Simmlowskiego mieszkańca metropolii, który pragnął „zachować niezależność i odrębność własnej egzystencji w obliczu przemożnego naporu społeczeństwa, dziedzictwa historycznego, zewnętrznej kultury i techniki życia”;

- Aby jednak Pielgrzym miał możliwość takiego – wzrokowego – znajdywania odpowiedzi na swoje pytania, miasto musi również w odpowiedni sposób otworzyć się na jego pragnienia; innymi słowy: musi dać się oglądać. Organizacja miejskiej przestrzeni może zarówno ułatwiać, jak i uniemożliwiać spojrzenie Pielgrzyma;

Ikara:

- Pielgrzym i Ikar bardzo wiele mają ze sobą wspólnego. Obaj – co oczywiste – chcą oglądać miasto, patrzeć na nie;

- Obaj mają możliwość decydowania o tym, na jaki fragment miasta ich wzrok padnie;

- Każda dzielnica, każda przestrzeń jest im jednakowo dostępna;

- Obaj w końcu pozostają niewidoczni: patrzą na innych, ale sami nie są obserwowani; tym samym żaden z nich nie uczestniczy w pełni w mieście i nie doświadcza go w całości. Co jednak najważniejsze, zarówno Pielgrzym, jak i Ikar włączają swoje patrzenie w perspektywę, w której „oglądanie miasta miesza się najczęściej z jego posiadaniem”;

- Jego spojrzenie zawsze zawiera chęć dominacji i wprowadzenia lub podtrzymania nierówności. Patrząc czyni miasto swoim, lecz jednocześnie staje się jego władcą / nadzorcą;

- Wskazać można co najmniej dwa przykłady totalnej perspektywy Ikara w środowisku miejskim. Pierwszy z nich związany jest z monitoringiem – najpopularniejszą chyba formą sprawowania nadzoru w mieście. Monitoring jasno definiuje role obserwującego i obiektu spojrzenia. Tym drugim jesteśmy „my”, wszyscy mieszkańcy. Pełne uczestnictwo w miejskim życiu wymaga poddania się kontrolującemu spojrzeniu kamery-Ikara: na ulicy, na przystanku tramwajowym, w autobusie, w urzędach, w pracy, a nawet na własnym podwórku. Chęć uniknięcia takiej kontroli pociąga za sobą konieczność częściowego przynajmniej wycofania się z miejskich aktywności. Z kolei patrzący to szeroko pojęta władza, niedookreślona (bo przecież nie wiem, kto dokładnie wpatruje się w ekran), lecz jednocześnie bardzo czujna i dokładna (bo rejestracja monitoringu jest nagrywana i archiwizowana). Nie bez powodu Vincent Pecora określa całość współczesnych doświadczeń mianem „kultury nadzoru”;

- Przykład drugi to problem planowania / projektowania miasta. Planista-Ikar przyjmuje trzy utopijne założenia, którym tkanka miejska musi się podporządkować. Po pierwsze, wytwarza własną przestrzeń, uporządkowaną i racjonalną, spychając wszelkie „zanieczyszczenia” na margines. Po drugie, tradycję zastępuje „nie-czasem”, eliminującym nieprzewidywalne poczynania mieszkańców odwołujących się do historii i / lub własnej pamięci. Po trzecie, wytwarza powszechny i anonimowy podmiot, dzięki czemu „miasto” ogranicza się do skończonej liczby stałych właściwości;

Spacerowicza:

- Pielgrzym nie jest bohaterem spektaklu, który obserwuje, nie jest współmieszkańcem tych, na których patrzy. Może oczywiście stać się nim w przyszłości, po uzyskaniu odpowiedzi na nurtujące go pytania; póki co jednak pozostaje wciąż w pytającym zawieszeniu, a jego spojrzenie raczej poszukuje odpowiedzi, niż wytwarza miasto;

- Spacerowicz – konstruuje miasto spontaniczne i wciąż nowe. Nie patrzy po to, aby porządkować lub zdobywać informacje. Wzrok jest jednym z wielu elementów – wraz ze słuchem, węchem, pamięcią, przemieszczaniem się w przestrzeni – który konstytuuje miasto poprzez wytwarzanie zdarzeń;

- Ma jednak świadomość, że samo patrzenie – bez względu na perspektywę – nie umożliwi pełnego doświadczenia miasta;

- spojrzenie spacerowicza nastawia się na czas, a nie na konkretne miejsce, wyłamując się tym samym z dominujących relacji władzy;

 

8. Płeć biologiczna, społeczna i kulturowa:

KATEGORIA GENDER - sposoby analizy (historia i geneza gender studies):

Gender - Zbiór informacji, zbiór wiedzy, na podstawie której ludzie tworzą sądy, konstrukcje myślowe;

- Podejmowanie wzorów zachowań społecznych w interakcjach z innymi jednostkami;

- Proces aktywny konstruowania rzeczywistości na podstawie doświadczenia i wiedzy;

- Obiektywna rzeczywistość nie istnieje, jest tylko ta, w której istniejemy my;

- Podstawa konstruowania tożsamości społecznej i kulturowej;

- Wytwory kulturowe i społeczne – ulegające nieustannym zmianom i przemianom (dynamiczne);

Gender studies:

- Lata ’80, Wielka Brytania;

- Na bazie nowej fali w naukach społecznych;

- Na gruncie studiów kobiecych, a później feministycznych (USA) związanych z rasą, etnicznością, klasą, religią i polityką;

- Lokowanie kobiety w społeczeństwie;

Dzisiejsze Gender:

- Nie jest jednowymiarowe;

- Wszystkie aspekty życia są uwarunkowane przez pewne normy społeczne;

RHODA UNGER (lata 70.): wprowadzenie nowego pojęcia odnoszącego się do dystynkcji płciowych, ale nie będącego nimi – „GENDER”; wprowadzenie tego terminu usprawiedliwiła potrzebą odgraniczenia tego, co biologiczne od tego, co społeczne i kulturowe; jej zdaniem nie istnieje jedno, ujednolicone pojęcie biologiczne płci oraz dychotomiczny podział na płeć męską i żeńską.

Co wpływa na tożsamość, świadomość, umysł człowieka: - kultura, społeczeństwo, tradycja; - biochemia mózgu.

Teoretycy gender studies przyjmują założenie, że wszystkie aspekty życia ludzkiego są konsekwencją obowiązywania konkretnych ustaleń, norm społecznych i kulturowych.

BUTLER:

- lata 80., dyskurs genderowy, „Uwikłani w płeć: feminizm i polityka tożsamości”: nie ma czegoś takiego, jak „sex” („płeć”) i „gender” („płeć kulturowa”), natura i wpisane w nią ciało nie istnieją poza kulturą; metafora „ciała jako wieszaka”, na które nakładamy kulturowe doświadczenia, „szatami” są kulturowe wzory zachowań, pracy, postępowania, myślenia, działania; płeć biologiczna nie istnieje, pierwszym konstruktem naszego jestestwa jest płeć społeczna;

ARDENER:

Płeć kulturowa jako symbol, konstrukcja symboliczna; autorstwo przypisane Edwinowi Ardenerowi; brytyjskiemu antropologowi społecznemu – pojęcie „niemej grupy” jako określenia kobiet, nieuczestniczących w życiu społecznym, politycznym równie intensywnie jak mężczyźni;

ORTNER:

Płeć kulturowa jako złożony zbiór relacji społecznych; autorstwo Sherry Ortner, amerykańskiej antropolog – fundamentalne pytania: Czy natura i kultura to odwzorowanie kobiety i mężczyzny? Czy to, co naturalne jest kobiece, a to, co kulturalne jest męskie? ocena S. Ortner układów społecznych, relacji w społeczeństwach Zachodu – to, co naturalne, nieuporządkowane, chaotyczne, niekultywowane jest kobiece; to, co wprowadza ład, porządek, strukturę jest kulturalne, męskie.

LEACOCK:

- związana z polityką (amerykańska lewica); krytykowała powszechnie obowiązujący układ przydziału zadań społecznych, na mocy którego kobieta zostawała na tzw. drugim planie (opieka nad dziećmi i domem, zajmowanie stanowisk niewymagających zarządzania, odpowiedzialności); postulowała o całkowite zrównanie płci w odniesieniu do zajmowanych stanowisk – sfera publiczna, zachowana dla mężczyzn, oraz sfera prywatna (domowa) mają być równie dostępne dla przedstawicieli obu płci.

ROSALDO:

- problemy źródła poniżającego usytuowania kobiety w społeczeństwie – asocjacja z naturą, usytuowanie w domowej sferze społecznej, deprecjonowanie domu; niski status społeczny kobiety wynika z przywiązania jej do przestrzeni domowej, narzucenia jej nieskomplikowanych, monotonnych, czasochłonnych obowiązków domowych.

Podsumowanie: Kulturowe idee odnoszące się do płci odzwierciedlają w pewnym stopniu społeczne i ekonomiczne uwarunkowania dotyczące sytuacji kobiet i mężczyzn – to my sami możemy stworzyć model, wg którego pewne cechy będą określane jako żeńskie, a inne jako męskie. Studia genderowe dostarczają narzędzi oraz perspektywy badawcze do zrozumienia, czym jest ludzka podmiotowość wyrażająca się m.in. poprzez płeć społeczną, kulturową, polityczną.

9. Mass media, hypermedia i kultura:

(MASS)MEDIA, WSPÓŁCZESNE SPOŁECZEŃSTWA, WSPÓŁCZESNA KULTURA – trzy koherentne elementy tworzące dzisiejszą rzeczywistość cywilizacji zachodniej.

SYSTEMY KOMUNIKOWANIA: medialny v. werbalny (Lerner):

System cywilizacji zachodniej, opierający się na systemie medialnym – kanałem rozpowszechniania są media; rozpowszechnianie dzieje się pośrednio; audytorium jest heterogeniczną masą; treściami przekazu są informacje (opis); przekaźnikiem są profesjonaliści

System komunikacji werbalny (cywilizacja islamu – Irak) – odbywa się w sposób osobowy, twarzą w twarz; audytorium stanowią niewielkie grupy plemienne; kanałem dystrybucyjnym jest słowo; treści to zalecenia i nakazy, ich źródłem są osoby najwyżej postawione w hierarchii danej społeczności.

FUNKCJE MASS MEDIÓW (f. podstawowe i towarzyszące):

1. Upowszechnianie treści:

- Funkcje towarzyszące: rozrywkowa, edukacyjna, informacyjna, estetyczna, eksplikacyjna, kompensacyjna (media zaspokajają nam jakiś niedostatek, którego doświadczamy)

- Pozytywne wartości: zrozumienie świata, częściowe poznanie świata, motywowanie do kształcenia, wzbudzenie ciekawości, uzupełnianie braków edukacyjnych, aranżowanie wolnego czasu

- Negatywne wartości: wprowadzanie dezorientacji na skutek wielości informacji, obniżanie sprawności intelektualnej oraz zdolności interpersonalnych, osłabianie poczucia uczestnictwa w kulturze.

2.Funkcja ludyczna.

- Funkcje towarzyszące: rozrywka, relaks, estetyka

- Pozytywne cechy: poprawa samopoczucia, odprężenie, nauka poprzez zabawę, uwrażliwienie estetyczne

- Negatywne cechy: osłabienie gotowości do nauki, pogłębianie skłonności do porzucania obowiązków, rozleniwienie objawiające się w tym, że coraz częściej i chętniej sięgamy po hipermedia, aby spędzić wolny czas – człowiek przestaje być kreatorem swojego wolnego czasu, staje się biernym odbiorcą, osłabienie przeżyć autentycznych, kreowanie medialnej rzeczywistości (nie-rzeczywistości).

3.Funkcja stymulująca.

- Funkcje towarzyszące: estetyczna, wychowawcza

- Pozytywne cechy: aktywniejszy odbiór treści, podnoszenie poziomu wrażliwości kulturowej (np. zwracanie uwagi na design), pobudzanie do aktywnego uczestnictwa w kulturze, kształtowanie otwartego umysłu, który nie boi się zmiany, inności, jest tolerancyjny i potrafi chronić własne wartości

- Negatywne cechy: uproszczenie i ujednolicenie smaku estetycznego, ułatwianie wyrobienia fałszywego mniemania o łatwości tworzenia.

4.Funkcja wzorcotwórcza.

- Funkcje towarzyszące: wychowawcza, edukacyjna

- Pozytywne cechy: promowanie godziwego, godnego stylu życia, przyjmowanie wartościowych wzorów zachowania i konsumowania, wyrabianie indywidualnych sposobów oceny rzeczywistości, uczenie samodzielności, kształtowanie odpowiednio wysokich wartości moralnych, które nie pozostają tylko w świadomości odbiorcy, ale stają się praktyką

- Negatywne cechy: bezkrytyczne przyjmowanie utartych wzorców, ślepe naśladownictwo, ukierunkowanie ludzkiej atencji na konsumpcję (pozbawienie człowieka naturalnej refleksji, oceny i kontestacji), promowanie konformistycznego stylu życia.

5.Funkcja interpersonalna.

- Funkcje towarzyszące: wychowawcza, informacyjna

- Pozytywne cechy: wyjaśnienie i podjęcie próby zrozumienia problemów innej jednostki, próba nauczenia jednostkę umiejętności samookreślenia, zwrócenie uwagi na istotną wartość kultury („kultura się liczy”)

Negatywne cechy: proces izolowania jednostki od społeczeństwa, utrzymywanie złudzenia, że należymy do społeczeństwa, zobojętnienie na problemy społeczne

osamotnienie, zagubienie, kształtowanie postaw egoistycznych

PONOWOCZESNA FIGURATYWNOŚĆ MASS MEDIÓW I HIPERMEDIÓW:

- rzeczywistość nowoczesna utraciła swoje cechy na korzyść nowoczesnej figuratywności

- SCOTT LASCH (lata 90.) – zjawisko przechodzenia od słowa do obrazu, spowodowany rozwojem, zintensyfikowaniem i upowszechnieniem na przełomie XX i XXI w. technik komunikacyjnych

- Modernistyczny reżym sygnifikacja rzeczywistości: słowo jest prymarne, promowany racjonalistyczny ogląd rzeczywistości, badane są teksty (kulturoznawcze), obserwator znajduje się w oddaleniu od badanego obiektu, aby być jak najbardziej obiektywnym i mieć ogląd całej sytuacji

- Ponowoczesna figuratywność: prymat obrazu, odniesienie do codzienności, upowszechnienie, „sprofanowanie” zmian, odebranie im wyjątkowości, oryginalności, zanegowanie racjonalnego opisu rzeczywistości, zbliżenie obserwatora do obiektu opisywanego, utrata obiektywności, fragmentaryczność (percypujemy tylko fragmenty rzeczywistości, nie jesteśmy w stanie ogarnąć rzeczywistości, rzeczywistość oglądamy „w krzywym zwierciadle” post-rzeczywistość).

- Stylistyczne oznaki współczesnych hipermediów: gwałtowne cięcia montażowe, szybkie montaże (nakładanie się obrazów), bricollage – zestawienie i wymiana różnych elementów (artefaktów), użycie paradoksu, ironii, pastiszu, zabawa niepewnością i ambiwalencją, samoświadomość (w znaczeniu kulturoznawczym: widz jest uczestnikiem wielu różnych spektakli i potrafi je łączyć, elementy spektakli dekoduje w konkretnym artefakcie).

MASS MEDIA – środki komunikacji masowej, masowego przekazu, masowego, społecznego oddziaływania; stanowią absolutny kanon funkcjonowania społeczeństw cywilizacji zachodniej/(po)nowoczesnych – są koniecznym elementem ludzkiej egzystencji.

HIPERMEDIA (lata 70., środowisko amerykańskie): określenie odnosiło się do połączenia wielu różnorakich form medialnych w jedną – zaproponowanie takiej przestrzeni, która wykraczałaby poza przestrzeń dwuwymiarową (czyli książkową); zdaniem specjalistów hipermedia są bardziej przekonującym środkiem przekazu, ponieważ dla człowieka naturalną formą egzystencji jest trójwymiarowość; w hipermediach najistotniejszą zaletą jest głębia – odkrywanie kolejnych pokładów znaczeń. Hipermedia oddziaływają na świadomość, wiedzę i wolę.

HIPERMEDIALNOŚĆ – wyjście poza linearne struktury znaczenia i linearne struktury ludzkiego umysłu, który jest determinowany przez druk, tekst; znaczenie jest konstruowane zazwyczaj przez pojedyncze osoby i multiplikowane przez ilość uczestników hipermediów, którzy biorą udział w odczytywaniu komunikatu hipermedialnego (w odróżnieniu do mass mediów, które nadają z centrum).

SYNERGIA I KONWERGENCJA MEDIÓW

-Współczesne hipermedia charakteryzują się:

SYNERGIĄ – łączenie różnych elementów z obszaru np. telewizji i Internetu; polega na łączeniu produkcji i dystrybucji, aby obniżyć koszty i zwiększyć zyski (np. wraz z premierą filmu wydaje się ścieżkę dźwiękową i grę komputerową).

KONWERGENCJĄ – dotyczy budowania specjalnych dróg transferowych, tzw. infostrad, które umożliwiają łączenie np. telewizji z Internetem.

Hipermedia wyłaniają się z rzeczywistości post-politycznej (post-polityka) – żyjemy w świecie, w którym nie prowadzi się fachowych, rzetelnych debat, politykę kreuje się w oparciu o obraz polityka, a nie jego działanie (liczy się image, wrażenie).

 

10. Kontrkultura XX wieku:

GENEZA - kontestacja:

- Każde pokolenie kontestuje zastany porządek;

- Kontestacja związana jest z dojrzewaniem społecznym (nie jest natomiast związana z wiekiem biologicznym);

- Kryzys świadomości w wieku dojrzewania;

- Dochodzi do konfliktu między pokoleniami, również w najbliższym środowisku (rodzina);

- Kontestujemy upadek autorytetu;

- Od lat ’50 i ’60 w USA – narodziny kontestacji spowodowane kryzysami gospodarczymi;

- Bunt zjawiskiem wyrażania zmiany poglądów, sposobu uczestniczenia w społeczeństwie, deklaracja odmiennych wartości;

- Subkultury i bunt społeczny podkreślają indywidualność jednostki;

- Osobowość na podstawie danych, konkretnych ideologii;

- Niemiecki filozof (?) uznał, że w buntach i demonstracjach lat ’60 objawiała się prawdziwa natura człowieka pozbawionego obłudy;

- Efekt wojny, która dotknęła cały glob;

- Naturalny odruch – pójście w drugą stronę;

- Zwrot ku miłości i otwartości – postrzeganie człowieka, jak brata (Dzieci Kwiaty);

- W demonstracjach – doszukiwanie się próby znalezienia odpowiedzi na pytania o ludzką egzystencję;

- Domagano się nowego ładu społecznego bazującego na równości;

- Walka studentów lat ’60 o sprawiedliwy świat zakończyła się fiaskiem, kiedy bowiem weszli w dorosłe życie, zaczęli je ostentacyjnie konsumować;

- Zbiór postulatów w postaci deklaracji z 1962 roku – na rzecz Demokracji – rodzaj manifestu, określającego podważenie tradycyjnych poglądów, norm i zasad;

- Zmiana w sposób rewolucyjny;

- Wizja świata zmierzającego ku upadkowi, przesyconego złem, regułami, które zabijają człowieka;

- Manifest przejawiem zmiany sposobu myślenia grupy, która umiała się zorganizować – zorganizowana społeczność może więcej;

- Wyznacznik mody na podobne stowarzyszenia;

- Ruch Nowej Lewicy Ameryki – kontestujący ówczesny ład studenci;

- Ruch Provos (Holandia) – grupy pozaparlamentarne na różnych uniwersytetach;

- Podważanie porządku publicznego i politycznego;

KONTRKULTURA:

- Różne oblicza poszczególnych grup narodowych;

- Organizacje skuteczne w głoszeniu swoich haseł – niektóre zostały wzięte, jako grupy doradcze w polityce;

- Kontrkultura musi być awangardowa – wyznaczać zmiany;

- Umasowienie, uspołecznienie ruchu, walki frakcyjne – rozcieńczanie elitarności grup kontestujących;

- Po co kontestacja? Nosi ona znamiona eskapizmu społecznego;

- Forma ucieczki od dominującej tradycji, obowiązujących norm;

GŁÓWNE NURTY:

Beat Generation - Bitnicy (USA) – ucieczka od amerykańskiego życia, nieformalny awangardowy ruch literacko-kulturowy, propagujący idee anarchistycznego indywidualizmu, nonkonformizmu i swobody twórczej, który powstał w latach 50. XX w. w USA;
- ruch Bitników – The American Way Of Life – odejście od tego;
- zerwanie z dotychczasową estetyką amerykańską;

- Typowy beatnik to buntownik, charakteryzujący się niechlujnym ubiorem i wrogością wobec konsumpcyjnego społeczeństwa, zainteresowany filozofią, zwłaszcza buddyjską, dążący do prawd objawionych poprzez używanie narkotyków i alkoholu;
- od „bit” – uderzać;
- coś, co miało obudzić społeczeństwo amerykańskie;
- poszukiwanie istoty egzystencji ludzkiej w odmiennych kulturach, religiach (daleko na Wschód);
- poszukiwano odpowiedzi w sztuce, literaturze, muzyce, różnych miejscach;
- Teatry alternatywne i muzyka (głównie rockowa);
- muzyka: The Doors, Janis Joplin, Jimi Hendrix, Bob Dylan;
- w tworzeniu ruchu kontestacyjnego brały udział festiwale – Woodstock ’69 – ślad na społecznościach innych krajów;

- Narkotyki były zawsze elementem kontrkultury; środek odurzający stanowią – muzyka, sztuka, czy też środek chemiczny;

POLSKA:

- kontrkultura dociera w utrudnionych warunkach (okoliczności polityczne);

- możliwość odbioru radia – audycje dostępne dla nielicznych;

- Marek Hłasko – czołowy lider ruchów kontestacyjnych w Polsce;

- Leopold Tyman;

- Nowe czasopisma: „Nowa kultura”, „Po prostu”;

- „Piwnica Pod Baranami” (Kraków) – lata ’70, zaistnienie dwóch rzeczywistości;

- grupa ironizowana, lekceważona przez państwo, grupa pasożytnicza, nieprzynoszący żadnych korzyści;

BIKINIARZE:

- od Bikini – czyli miejsca, gdzie zdetonowano bombę atomową:

- krawaty ze zdjęciem grzyba po wybuchu bomby;

- polscy bikiniarze nie odegrali tak znaczącej roli, jak ci amerykańscy;

- subkultura młodzieżowa funkcjonująca w Polsce do końca lat 50. XX w. .

- Poddani społecznemu ostracyzmowi;

- byli szansą dla odrzuconych;

HIPISI:

– większe zrozumienie w społeczeństwie i władzach polskich;
- Hipisi, hippies - młodzieżowy ruch społeczno-kulturowy o charakterze masowym, jeden z najbardziej spektakularnych przejawów kontrkultury. Wyrastał z tradycji ruchu beatników;

- Ukształtował się około połowy lat 60. XX w. w USA. Jego centrum stanowiło początkowo Zachodnie Wybrzeże (głównie San Francisco), szybko rozprzestrzenił się na cały kraj, około 1966 dotarł do Europy, nieco później do Australii. Pod koniec lat 60. trafił też do Polski;

- Hipisi odrzucali konsumpcyjny model życia, zasadzający się na dominacji dóbr materialnych, kwestionowali tradycyjne instytucje społeczne, takie jak małżeństwo i rodzina, Kościół, szkoła, podważali też legitymizm władzy politycznej. Byli pacyfistami, co powodowało liczne wystąpienia szczególnie przeciw wojnie w Wietnamie;

- W warstwie ideologicznej ruch miał charakter eklektyczny - sięgał m.in. do Ewangelii (zwłaszcza do Kazania na Górze), do buddyzmu i hinduizmu, do europejskich tradycji mistyczno-wizjonerskich (np. E. Swedenborg, W. Blake). Najwyższą wartość stanowiły dla hipisów wolność o cechach anarchistycznych (brak ograniczeń narzucanych przez społeczeństwo) i rozumiana tyleż duchowo, co fizycznie miłość (sztandarowe hasła ruchu: Free love - Wolna miłość, Make love, not war - Uprawiaj miłość zamiast wojny);

- Wyróżniały ich luźne, kolorowe stroje i długie włosy. Jedną z charakterystycznych ozdób stanowiły kwiaty, wręczane też różnym ludziom jako symbol życzliwości - stąd alternatywne anglojęzyczne określenia ruchu: flower power („władza kwiatów”) i flower children („dzieci kwiaty”). Istotną składową stylu życia hipisów było używanie narkotyków;

- Część mieszkała w komunach, niektórzy podróżowali bez bliżej określonego celu, spotykając się na wielkich imprezach muzycznych, takich jak festiwal w Woodstock czy na wyspie Wight. Inni wyjeżdżali na Daleki Wschód, do Indii czy Nepalu;

- Fazę schyłkową ruch hipisów przeżył w połowie lat 70., ustępując miejsca innym subkulturom młodzieżowym, m.in. spod znaku punk. Jego tradycje kontynuowali do pewnego stopnia tzw. travellers (z angielskiego - „wędrowcy”), niektóre idee hipisów znalazły odbicie w ideologii New Age;

- Z ruchem hipisów związanych było wielu intelektualistów i artystów, zwłaszcza z kręgu rocka. Miał on również wpływ na polityczno-społeczne oblicze świata, przyczyniając się np. do wzmocnienia ruchu pokojowego i do rewizji wielu pojęć uważanych wcześniej w cywilizacji Zachodu za nietykalne (wolność, demokracja itp.).

KONSEKWENCJE:

- rozszerzenie zasięgu ruchów pacyfistycznych i ideologii ekologicznych;

- zainteresowanie duchowością Wschodu;

- krytyka wyścigu szczurów, konformizmu i wszelkiego konsumpcjonizmu;

- rozpowszechnienie substancji psychoaktywnych, w szczególności marihuany;

- rewolucja seksualna;

- ruch New Age;