Periodyzacja Młodej Polski

Ustalenie daty rozpoczynającej epokę Młodej Polskiej sprawia pewne problemy, bowiem poprzedzająca ją doba ideologii pozytywistycznej nie zakończyła się żadnym spektakularnym wydarzeniem, które pozwalałoby na definitywne zamknięcie jednego i rozpoczęcie kolejnego okresu w historii literatury i sztuki polskiej. Pierwiastki realizmu i naturalizmu przenikały w głąb okresu Młodej Polski, a niektórzy z twórców modernistycznych, nawet ci, których literacka działalność przypadła już na początek XX stulecia, nigdy nie odeszli od XIX-wiecznych tradycji piśmienniczych.

Umownie za graniczne daty epoki uznaje się lata 1890 i 1918, choć zapowiedzi przewrotu antypozytywistycznego widoczne były już w latach 80. XIX wieku.

Kazimierz Wyka wyróżnił w okresie Młodej Polski pierwsze dziesięciolecie, dekadę 1890-1900, którą nazwał modernizmem, okresem ‘przygotowującym’ nadejście właściwej epoki Młodej Polski. Wyodrębnienie jej zostało uwarunkowane odrodzeniem liryzmu oraz kilkoma znaczącymi wydarzeniami o charakterze literackim, m.in. wydaniem powieści Henryka Sienkiewicza Bez dogmatu (1891), teoretycznym opracowaniem dzieł dramatycznych Maurice’a Maeterlincka przez Zenona Przesmyckiego (1891), wydaniem pierwszego zbioru poezji Kazimierz Przerwy-Tetmajera (1891).   

Naturalną cezurą dla tej fazy epoki stał się przełom wieków, choć nie wyróżnił się konkretnym wydarzeniem historycznym czy literacko-artystycznym. Bardziej znaczące dla wewnętrznej periodyzacji Młodej Polski okazały się lata późniejsze. Za jedno z najważniejszych wydarzeń artystycznych początku XX wieku uznaje się wystawienie w krakowskim teatrze dramatu Stanisława Wyspiańskiego Wesele (1901).

Istotnym wydarzeniem historycznym, które zasadniczo wpłynęło na sposób postrzegania roli sztuki i miejsca artysty w Polsce, była rewolucja rosyjska 1905 roku. Już wówczas zaczęły się pojawiać pierwsze krytyczne wystąpienia, negujące młodopolskie koncepcje estetyczne oraz wzorce artysty izolującego się od społeczeństwa.

Wśród innych faktów o znaczeniu historycznym i kulturowym, które można uznać za początek rozrachunków z epoką, na uwagę zasługuje m.in. działalność krakowskiego kabaretu Zielony Balonik (1905-1912), którego satyryczne teksty były kierowane przeciwko utrwalonym w świadomości Polaków stereotypom myślenia i zachowania, ale także mitom młodopolskiej cyganerii artystycznej. Jednym z najważniejszych wydarzeń mających charakter podsumowujący epokę było ukazanie się Legendy Młodej Polski Stanisława Brzozowskiego (1910), jednego z najlepszych obserwatorów i krytyków literackich epoki.

Młoda Polska –podstawowe informacje:

1890-1918

-1890 wydanie poematu J. Kasprowicza: „Chrystus”,

opublikowanie „Moi znajomi” Marii Konopnickiej i „Lalki”(wydanie książkowe) Bolesława Prusa

-nastroje niepokoju, smutku, melancholii, niepewności

-zwrot w stronę metafizyki i transcendencji

-osiągnięcia w dziedzinie psychologii i psychopatii

-rozwój parapsychologii, powstanie teozofii i antropozofii (twórca Rudolf Steiner-zakłada możliwość poznania świata duchowego za pomocą jasnowidztwa)

-1879r. Thomas Alva Edison włączył pierwszą żarówkę

-1876r. Aleksander Graham Bell-wynalazł telefon

-1882r.- Henryk W.Seelly –opracował patent na żelazko elektryczne

-1895r.- Bracia Auguste i Louis Lumiere w Paryżu wyświetlają pierwszy film: „Wyjście robotników z fabryki”.