PLATON (przydomek)
- dużo dzieł istnieje do dzisiaj
-każdy z filozofów, po Platonie, zasięgał do jego dzieł
- przeanalizował wszystkich filozofów przyrody
IDEA to nie jest pomysł, wizja czy doktryna, dla Platona to forma rzeczy, nie jest to tylko coś pomyślanego, ale także coś co istniej w sposób prawdziwy.
Cechy:
*może ją ująć tylko intelekt
*niecielesna
*stanowi byt w sensie pełnym
*niezmienna
*samoistna
*jest jedna(jedna dobra, jedna zła)
Każdy przedmiot uczestniczy w idei dobra.
Źródłem poznania jest przypomnienie (anamneza).
Dusza bardzo podobna do idei.
Człowiek poznaje dzięki przypomnieniu świat idei, natomiast poznanie zmysłowe nie jest pewne.
Jaskinia Platona:
Słońce – jako najważniejsza idea dobra.
LOCKE – przedstawiciel i współtwórca empiryzmu (rozwój w Anglii)
- urzędnik, polityk, filozof
- umysł = pusta kartka (a doświadczenie jako zapisanie tej kartki)
- umysł ludzki nie potrafi odpowiedzieć na pytania metafizyki
Metafizyka psychologiczna – badanie pojęć
Metafizyka genetyczna – pochodzenie pojęć
Metafizyka analityczna – badanie składników pojęć
Nabywanie materiału przez doświadczenie:
- zewn postrzeżenia
- samego siebie refleksja
Postrzeżenia wyprzedzają wiedzę refleksyjną, aczkolwiek refleksja jest silniejsza.
Znane nam są idee, a nie rzeczy, pkt wyjścia do każdej wiedzy.
Obiektywne własności rzeczy (postrzegane wieloma zmysłami, muszą być razem):
*rozciągłość
*kształt
*ruch
Subiektywne (można je rozdzielić; dostrzegamy tylko 1 zmysłem):
*barwy
*dźwięki
*smaki
IDEE:
- proste – wyłącznie z doświadczenia
- złożone – dzieło umysłu, zagrożone wpływem błędów
IMMANUEL KANT (1724 - 1804) - żył i umarł w Królewcu. Całe życie podporządkował pracy naukowej "Krytyka czystego rozumu". Głównym osiągnięciem był przewrót kopernikański filozofii ( to NIE przedmioty kształtują myśl ale są od niej zależne).
Główne pytanie: jak przedstawienie czegoś odnosi się do swojego przedmiotu? Badania te to wg Kanta badania transcendentalne.
Kant podzielił sądy na:
A) a posteriori (z doświadczenia)
B) a priori (z umysłu)
C) analityczne (wypowiadają to co jest w przedmiocie, objaśniające)
D) syntetyczne (poszerzają wiedzę)
Sądy C) + B)
Sądy D) + A)
X Sądy C) + A)
X Sądy D) + B)
Dla Kanta poznanie ma 2 pnie --> zmysły + rozum (niezbędne w procesie poznania). Nie możemy sobie wyobrazić braku przestrzeni, czasu. Wg niego są to formy zmysłowości. Podmiot jest warunkiem przedmiotu a nie odwrotnie - przewrót kopernikański.
Rzecz sama w sobie jest niepoznawalna, tkwi poza przedmiotem poznającym.
Imperatyw kategoryczny Kanta.
HEGEL (1770 - 1831) - zaczął od teologii, skończył na filozofii. Był 'urzędowym filozofem'. Miał zmienne poglądy filozoficzne. Wszyscy chcieli go słuchać. Był mistrzem abstrakcji. Jego celem było stworzenie systemu filozoficznego.
"encyklopedia nauk filozoficznych"
Poglądy:
Myśl to coś pierwotnego.
Rzeczy to wytwór myśli.
To, co jednostkowe to wtórny przejaw bytu. Byt jest racjonalny (tylko i wyłącznie). Byt i myśl ewoluują. Rzeczywistość jest konieczna i rozumna, podlega prawom logicznym. Stworzył koncepcję dialektyki, która jest sposobem na tłumaczenie zadań i rozwoju dziejów.
Teza, antyteza i synteza.
Prawda mieści się w syntezie. Sprzeczność stanowi naturę rzeczy. Rozwój świata to rozwój ducha (filozofia ducha). Może być subiektywny (teza), obiektywny (antyteza) i ostateczny (synteza)
Rozwój historii to powstawanie absolutu. Każdy etap rozwoju świata jest konieczny, musiał wystąpić.
KAROL MARKS (1818 - 1883) - urodzony w Niemczech. Dopiero po studiach zaczął interesować się filozofią.
Gazeta Reńska. Fryderyk Engels.
Czy marksizm to filozofia? - tak. Ale główny element w tej filozofii odgrywa ekonomia polityczna.
Marks a marksizm.
Marks - chciał zbudować system filozoficzny ,w którym człowiek tworzy samego siebie (dający opis historii).
Marksizm - odpowiada na najważniejsze pytania, próbuje je rozstrzygnąć przez praktykę społeczną. Próbuje przekształcić środowisko człowieka tak, aby mogła się urzeczywistnić ludzka natura.
Po uwolnieniu od FAŁSZYWEJ ŚWIADOMOŚCI spowodowanej ALIENACJĄ w sposób świadomy i rozumny.
Filozofia Marksa to opis procesu dziejów, w którym człowiek urzeczywistnia się jako gatunek a nie jako jednostka.
Źródła filozofii Marksa:
Motyw romantyczny (bunt przeciw filozofii liberalnej, zakładającej egoizm człowieka)
Motyw prometejski (Marks wierzył, że człowiek ma nieograniczone możliwości-może sam się stworzyć przez pracę)
Człowiek jako gatunek ludzki ma z sobą przynieść nowy ogień.
Motyw racjonalistyczny, deterministyczny i oświeceniowy (racjonalizm pozwolił Marksowi połączyć nadzieje mesjańskie z realną, ciężką pracą robotników w fabrykach).
Marks bardzo ściśle związał się z tradycją myślenia w Europie.
Modele:
Weber dał bogatszy, bardziej rozbudowany obraz struktury społecznej od Marksa.
I model filozofii Marksa:
Teoria alienacji - istnieje coś takiego jak ludzka natura, którą trzeba zrealizować. Moja egzystencja i esencja nie są identyczne. Żyje się życiem wyalienowanym. Poczucie alienacji pojawia się w sytuacji, kiedy człowiek nie może się wyzwolić, szuka natury poza swoim faktycznym losem. Po usunięciu przeszkody będzie można żyć z ideą człowieczeństwa, likwiduje się problem alienacji.
Od Hegla Marks powziął myśl, że człowiek jest istotą biologiczną, która ma swoje potrzeby. Dla Marksa 'być człowiekiem' oznacza 'umieć pracować'.
Uważał, że człowiek może być osobą NIE jako jednostka, ale w łączności z całym gatunkiem ludzkim. Ogólnie mówiąc, człowiek to byt, którego właściwa aktywność polega na przekształcaniu świata materialnego. Tą wizję Marks zderzył z faktycznym życiem współczesnych mu robotników, którzy żyją w sposób nieautentyczny.
Alienacja pracy - człowiekowi obcy jest wytwór i przebieg pracy.
Praca w systemie kapitalistycznym jest zaprzeczeniem prawdziwego powołania. Kapitalista jest także wyalienowany. Nie działa po to, by coś stworzyć ale dla kapitału. Praca zaczyna nad nim panować, wyznaczając zakres tego, co on może zrobić.
Wg Marksa wszystko oparte jest na transakcji, kupnach, sprzedaży, alienacja to NIE wypadek przy pracy ale coś nieuniknionego.
Czyn rewolucyjny wg Marksa jest niezbędny. Teoria alienacji jest naiwna.
Teoria rynku - przedstawia rozwój produkcji oraz NADBUDOWANYCH form ludzkiej egzystencji. Rozwój tego to nieuchronny proces prowadzący do przekształcenia środowiska kapitalistycznego w komunistyczny.
Prawo niezamierzonych skutków ludzkich działań - siły wytwórcze rozwijają się we własnym rytmie. Określony szczebel sił wytwórczych wyznacza kształt prawny i polityczny społeczeństwa oraz jego świadomość.
Marks opisuje czasowo występujące kryzysy nadprodukcji, to przemiany kapitału doprowadzają do zmiany kapitalizmu w komunizm. Komunizm jest pełnym zjednoczeniem ludzkości, może objąć wszystkie ludy wszystkich kontynentów, albo nie będzie go wcale.
Teoria walk klasowych - odrzucone zostaje prawo niezamierzonych skutków działań. Walka klas jest rzeczywistością samoistną. Klasy walczą z sobą, ponieważ mają swoje określone interesy. Życie każdej jednostki jest określone przez walki, które jego klasa przeprowadza. Ta nieświadomość określa życie a życie świadomość Społeczeństwo to organizm. Świadomość to 'efekt uboczny'. Człowiek poznający uwikłany jest w różne procesy które wpływają na jego poznanie. Fałszywa świadomość to myślenie życzeniowe.
MAX WEBER
"Etyka protestancka a duch kapitalizmu"
Wg niego nie można badać jako przyrody. Najważniejsze jest w jego koncepcji pojęcie działania.
Działania te dzielimy na:
Emocjonalne (impulsy)
Tradycyjne (wynikają ze zwyczaju, są wyuczone)
Racjonalne (mają określony cel, pozwalają wybierać najlepsze środki do realizacji tych celów)
Rozumienie możliwe jest tylko w odniesieniu do działań racjonalnych.
Wyróżniamy 2 rodzaje rozumienia:
Bezpośrednie (znaczenie różnych działań rozumiemy na mocy pewnej rzeczywistości)
Wyjaśniające (co? Dlaczego?)
Człowiek zwykle nie jest racjonalny. Wszelkie wnioski należy wyciągać na podstawie typów idealnych, różnic pomiędzy nim a faktycznym działaniem. TYP IDEALNY to model składający się z istotnych cech zjawiska społecznego. Badał biurokrację i typy przywództwa.
3 typy idealne, w jaki sposób dana władza uzyskuje legitymację panowania:
Legalny (normy, zasady)
Tradycyjny (świętość tradycji)
Charyzmatyczny (cechy, głównie jednostkowe człowieka, władzy)
Weber analizuje relacje między kulturą europejską, religijną i gospodarką. Kapitalizm narodził się na płn. Europy nie bez przyczyny. Silnie oddziaływał protestantyzm (ważną rolę odgrywał etos pracy), ważność Boga, dążenie do bogactwa to nakaz moralny. Religia ta zaleca oszczędne wydawanie pieniędzy, ascetyczny tryb życia. Etyka nakazuje rzetelność, uczciwość, potępia bezczynność (to wg nich ktoś bogaty nie może przestać pracować, ba! - nawet ma pracować więcej), grzech.
We współczesnym świecie ludzie odchodzą od przekonań na rzecz kalkulacji.
Racjonalizacja - rozwój nauki, techniki i biurokracji, pojawia się kalkulacja, planowanie, rozwój i zysk.
Powstają nowoczesne organizacje (forma funkcjonowania społeczeństwa) mają ściśle określoną hierarchię. Biurokracja jest niezbędna, pozwala na skuteczne zarządzanie. Zastępuje rządy osób na rzecz rządów zasad.
Idealny model biurokracji - wyraźna hierarchia władzy
Działanie urzędników według skodyfikowanych reguł
Praca w pełnym wymiarze czasu pracy za stałe wynagrodzenie
Życie w organizacji należy oddzielić od życia prywatnego
Człowiek w ramach organizacji nie jest właścicielem środków materialnych, z których korzysta.
Weber polemizował z Marksem!
Kapitalizm u webera polega na rozwoju nauki biurokracji. Rozrastają się wraz ze wzrostem gospodarczym. Większe znaczenie do wyników ekonomicznych mają idee i wartości. Pozycja i jednostki w społeczeństwie nie warunkują pozycji człowieka. Liczy się status, partyjność.
Partia - grupa ludzi o wspólnych celach.
O przynależności do klasy nie decyduje tylko panowanie nad środkami produkcji, ale także kwalifikacje.
Struktura społeczna ma 3 wymiary nakładające się na siebie:
Ekonomiczny (klasy społeczne
Kulturowe (status społeczny)
Wymiar polityczny (partie polityczne)
Zygmunt Freud (II poł XIX w – I trzydziestolecie XX wieku)
Psychoanaliza, psychologia
Freud był z wykształcenia lekarzem. Sama psychoanaliza miała badać nerwicę.
Freud rozwinął III stadia rozwoju dzieci. Określił je, jako faza oralna, analna i genitalna. Freud odkrył seksualność dziecięcą. Wcześniej tego tematu nie było albo był to temat tabu.
Kiedy psychoanaliza zaczęła obejmować całość człowieka, staje się filozofią człowieka?
Zaczyna się zajmować postawami artystycznymi, religią, moralnością i wieloma innymi aspektami ludzkiej działalności.
Psychoanaliza staje się sposobem opisu miejsca człowieka w świecie. Jest to pogląd filozoficzny. Freud nie ukrywał w swoich poglądach, że ma poprzedników. Twierdził, że największy wpływ na jego koncepcję mieli Schopenhauer i Nietzsche.
Świadomość jest instrumentem dla życia. Największą wartość dla niego ma życie optymalne (pełne). Na początku powstania psychoanalizy Freud zajmował się tylko sferą erotyczną, ale zauważył potem, że sam popęd nie wystarczy. Trzeba znaleźć coś jeszcze.
Znalazł popęd do śmierci. Opisywał te sfery poprzez symbole Erosa i Thanatosa (bożek miłości i śmierci). Wg niego popęd do miłości i śmierci toczą z sobą nieustanną walkę. Wg niego bożki te rządzą całym światem ożywionym. Eros jest u Freuda zapożyczony od Erosa z „uczty” (pęd do tworzenia). Jako jego odwrotność Thanatos jest pędem do niszczenia.
Wg Freuda popędy te są niezbędne do przetrwania i niemal zawsze występują razem. Instynkt samozachowawczy to nie tylko chęć przeżycia. To także agresja, bez niej człowiek nie dałby rady przeżyć, jako jednostka, gatunek. Człowiek musi dysponować agresją, aby sprawnie działać. Sam erotyzm potrzebuje pewnej szczypty agresji. Jednakże takie czynności jak jedzenie wg niego też wymagają udziału obydwu popędów. Żeby coś zjeść, trzeba coś zabić albo coś zniszczyć.
To nie człowiek żyje mając te 2 popędy w sobie, ale to one żyją człowiekiem, nim kierują. Bożkite razem tworzą część psychiki – Id (to). Nazywając tą część psychiki „to” (czymś nieokreślonym) chciał podkreślić jak bardzo ta walka (tych popędów) jest ukryta, niejasna. Wg Freuda cała ta część psychiki działa na zasadzie przyjemności. Drugim piętnem psychiki jest sfera Ego (zbiór naszych przekonań i wartości). Wg Freuda Ego pochodzi z kultury. To forma, w jakiej objawiają się nasze popędy. Ego kieruje się zasadą realizmu. U różnych jednostek siła tego realizmu jest różna (wg pana F.). Najwyższym poziomem psychiki jest Superego (nadjaźń). Jest to efekt wychowania przez rodziców, nauczycieli, autorytety. Treścią superego są wszelkiego rodzaju nakazy i zakazy. Muszą jednak być one przyswojone (nie wystarczy znać jakiejś normy, zakazu, ale trzeba się z nią zżyć, dostosować). Superego to coś ala sumienie (osądza zarówno pragnienia jak i działania Tego typu analiza ludzkiej psychiki była jednak za prosta, dlatego podzielił je jeszcze na: treści świadome i nieświadome. Na każdym poziomie psychiki dzieją się rzeczy, które człowiek sobie uświadamia lub nie. Tworzy się, więc żywa aktywna gra sił. Nie można psychiki jednoznacznie sklasyfikować, ocenić i opisać.
Konsekwencja: Freud zanegował ludzką podmiotowość. Człowiek wg niego nie jest panem samego siebie. Człowiek jest igraszką różnych mniej lub bardziej tajemniczych sił.
F. Nietzsche
Był to filozof, który wywarł największy wpływ na fil. I kulturę XXw. (1844-1900). Był Niemcem, który Niemców i kultury niemieckiej nienawidził. Nie życzył sobie, aby o nim mówiono, jako o Niemcu. Sam mówił, że jest pochodzenia polskiego. Sami Niemcy przez całe dziesięciolecia uznawali go za swojego, narodowego i głównego filozofa.
Jego zajęcia:
W bardzo młodym wieku był osobą religijną. (W znaczeniu tradycyjnym, protestanckim, chrześcijańskim). Interesował się filozofią, teologią, jednak ostatecznie studia podjął na wydziale filologii klasycznej. Elementy tej filologii będą u niego widoczne na każdym kroku. Studentem był całkiem ok. Zaraz po studiach otrzymał katedrę filologii klasycznej w Bazylei. (Mając ok 20 lat ^^).
Kiedy objął tą katedrę szybko się okazało, że to nie jest dla niego zajęcie? (Ponownie obudziło się w nim duże zainteresowanie filozofią). Zrzekł się więc pracy na uczelni i zaczął podróżować po Europie. Mieszkał głównie we Włoszech i Szwajcarii. Całe życie był samotny i chory. W 1889r. uległ chorobie psychicznej. Nie do końca z opisów wiadomo, co siusiało. Efekt: utrata kontaktu z rzeczywistością. Przestał pisać i tworzyć. Przyczyna choroby: widział na ulicy jak woźnica katuje konia i doprowadziło to do tej choroby (coś w nim pękło). Ostatnie 11 lat spędził w Niemczech pod opieką matki i siostry. Jeśli chodzi o siostrę to trzeba tą opiekę dać w cudzysłów. „Opieka” miała fatalny wpływ na jego twórczość.
W swoich pismach był wielbicielem życia,. W poglądach bardzo ostry a dla ludzi delikatny. Bardzo wiele pisał (głównie aforyzmy). Najchętniej filozofował podczas spacerów. Uważał, że filozofowanie w bibliotekach (dusznych) nie przynosi dobrych rezultatów.
Główne dzieła: narodziny tragedii, wiedza radosna, tako rzecze zaradustra. ??? Miał pecha do swoich czytelników.
Do dzisiaj mówi się, że Nietzsche był prekursorem faszyzmu, że to on wynalazł antysemityzm, był duchowym przewodnikiem dla późniejszych wyczynów faszystów podczas II wojny światowej. Późniejsze Hitlerowskie opowieści o nadludziach itp. Wydają się pochodzić wprost od niego.
Coś w tym jest. Bo twórczość N. jest dość chaotyczna. Bardzo często zdarzało się, że wyrażał jakiś pogląd po to, by kilkadziesiąt stron dalej wyczytać inny.
Jego siostra: miała narzeczonego (wielki zwolennik XIX wiecznego faszyzmu). Nietzsche był chory a jego notatkami zajęła się siostra. Niektóre fragmenty usunęła, inne poprawiła tak, aby treść ta pasowała do jej i jej narzeczonego poglądów. (Nietzsche był wtedy nieświadomy tego). Sporo tekstów zostało zepsutych i trafiło do naszych czasów. Dopiero z poprawkami prace te szły do druku.
Hasła przewodzące:
Moralność panów i niewolników
Resentyment (ściśle związany z tym 1)
Apollo i Dionizos
Przewartościowanie wszystkich wartości
Śmierć Boga (to ogłosił Nietzsche w jednym ze swoich dzieł)
Wola mocy
Wieczny powrót
Nadczłowiek
Faszyści uważali siebie za nadludzi. U Nietzschego nadczłowiek oznacza człowieka, który przekracza. Nadczłowiek u Nietzachego nie ma nic wspólnego z esesmanem.
Główny motyw pojawiający się u N. to krytyka koncepcji religijnych i filozoficznych a z drugiej twórcze wykorzystanie innych. Jeśli N. coś krytykuje to nie po to tylko żeby pokazać, że się z czymś nie zgadza.
Bardzo silnej krytyce N. poddał chrześcijaństwo. Im bardziej rozrasta się filozofia N. tym silniej chrześcijaństwo jest krytykowane. Chrześcijaństwo ma niewielki związek z faktycznie istniejącym chrześcijaństwem (treść i geneza). Dla N. chrześć. To pewnego rodzaju symbol postaw, wartości z którymi się nie zgadza. Można powiedzieć, że to różne wydarzenia o Kościele i postawy pan N. projektował na genezę chrześcijaństwa. N. był gorliwym chrześcijaninem, potem mu przeszło.
Co m u się nie podobało? Chrześcijanie wg niego to ludzie, którzy kierują się resentymentem. Jest to mechanizm niszczenia pewnego sposobu widzenia świata, który wcześniej w historii świata wg N. reprezentowali ludzie szlachetni. Podział na dobre, złe , wprowadzili wg niego dopiero chrześcijanie. Wg N. chrześcijanie zachowują się jak niewolnicy, którzy zwyciężają ich zasady moralne nie dlatego, że mają rację ale dlatego że jest ich wielu. Wg N. chrześcijanie to masa, która dzięki swojej ilości zwycięża historię i pokonuje silne jednostki. Wg niego genezą chrześcijańskiej moralności jest próba znalezienia przez chrześcijan (niewolników) jakiegoś sposobu trzymania ludzi szlachetnych, dostojnych (moralność cnoty). Wg niego chrześcijanin to człowiek pokorny, cichy sprawiedliwy. Są to cnoty maleńkie (jak mali są ich wyznawcy) wg N.
Wg N. chrześcijaństwo potrzebuje prawowiernych, statystycznych średniaków. A nie jakichś wybitnych ludzi. Dla N. „złoty środek” jest najgorszy z możliwych sposobów życia. Twierdzi, że taki człowiek jest nie wiadomo, po co i nie wiadomo, co chce. Skoro chrześcijanie nie tolerują opinii N. to próbują ściągnąć do swojego poziomu szlachetnych i wybitnych ludzi.
Równość to wartość, z którą N. walczy szczególnie ostro.
Twierdzi, że najprostsze doświadczenie pokazuje, że ludzie różnią się od siebie prawie wszystkim.
Wśród samych chrześcijan za najgorszych N. uważa kapłanów.( Dlatego, że kapłani mówią o jakimś świecie będącym nagrodą za cnotliwe życie). A wg niego ktoś, kto mówi o jakichś zaświatach ten odbiera wartość faktycznemu życiu (tu teraz na ziemi). Wg N. takie postepowania powoduje, że człowiek traci sens własnego istnienia.
Życie tu i teraz staje się pozbawione sensu. Co więcej w opinii N., jeśli ktoś wierzy w życie po śmierci ten jednocześnie żyje na ziemi w sposób nieodpowiedzialny, (bo zawsze może się odwołać na jakiś pośmiertny sąd, gdzie będzie łagodny Bóg). Kapłani dysponują także inną bronią – grzechem. Budzą w wiernych zarówno strach jak i nadzieję. Są ponadto szermierzami wymagań moralnych. Mówią, że należy postępować tak a nie inaczej, bo Bóg tak mówi. Kapłani każąc ludziom żyć moralnie jednocześnie nakazują im być perfekcyjni w tym, co robią. W oczach kapłana ktoś zawsze może być nie dość miłosierny, (czyli grzeszny i winny).
Z jednej str. tworzy się wymagania, których nie da się spełnić a z drugiej ma narzędzia wymagania?
Zasady wg N., wymagania są za duże a z drugiej zawsze można się zwrócić do kapłana, który to zawsze wybaczy.
N. mówi, że Boga (chrześcijańskiego) sami chrześcijanie sobie stworzyli.
Wg niego chrześć stworzyli Boga, który reprezentuje te cnoty moralne, które ludziom brakuje. N. zauważa, że tak Bóg jest przedstawiany tylko w NT. w ST jest groźny, wspiera ale nie karze miłować nieprzyjaciół tylko bardzo chętnie pomaga w unicestwieniu Narodu Wybranego.
Bóg chrześcijan jest tym, który przede wszystkim przeszkadza człowiekowi w zaakceptowaniu jego miejsca na ziemi. N. mówi, że jeżeli gdzieś sens życia umieści się gdzieś w zaświatach to wtedy wszystko związane z instynktami traci wartość. Dlatego N. nie może tego zaakceptować (czysto duchowej natury Boga).
Jednak to, co uważa za największy skandal w chrześcijańskim rozumieniu Boga to używanie go, jako narzędzia. Bóg ma uwiarygodniać postawy bierności.
N. stwierdza, że mówienie o jakimś Bogu w znaczeniu chrześcijańskim to niepotrzebne mnożenie bytu. Nie ma potrzeby żeby mówić o wartościach, wprowadzać pojęcie Boga w sposób chrześcijański.
N. krytykuje chrześcijaństwo, nie wypowiada jakiegoś manifestu ateizmu.
Pod maską chrześcijaństwa krytykuje tylko sposób postrzegania Boga, boskości, wiary. Dla N. istniał tylko 1 chrześcijanin prawdziwy – Chrystus. Pozostali naśladowcy przez wszystkie wieki to tylko marnej klasy repliki. Wg N. Bóg tak rozumiany lepiej żeby nie istniał.
Co więcej gdyby takiego Boga uśmiercić to wtedy pojawi się miejsce na faktyczną, rzeczywistą twórczość ludzi (tworzenie wartości i życie wg nich). Oprócz tego N. krytykował także niektóre nurty starsze od chrześcijaństwa. N. wykorzystał niektóre elementy religii irańskich i greckich kiedy budował swoją filozofię. (zurbanizm).
Terminy na określenie życia: bios i zoe. Bios to to życie, które posiada każda jednostka. Wszystko, co istnieje jest śmiertelne a zatem biosowi towarzyszy śmierć (Thanatos). Zoe to wieczna żywotność. Coś, czego radykalnym przeciwieństwem jest śmierć. (Nieskończone życie). W religii greckiej bóg Dionizos był symbolem Zoe. Mówi się, że Dionizos był bogiem wina, jego symbolem był też wąż i bluszcz. Dionizos jest symbolem łączącym w sobie przeciwieństwa. W nim ukrywa się symbol niekończącej się żywotności. Symbolizuje pewnego rodzaju koło. Wąż - symbol wiedzy (tyle samo, co Bóg). Ziemia jest dla N. bardzo ważna. Dionizos to symbol ciągle odradzającego się życia bujnego, dzikiego, wszelkie kulty dionizyjskie były związane z orgiami. Obok tego symbolu występuje też symbol Apolla (spokoju, umiarkowania, jasności, przeciwieństwem dzikiego Dionizosa).
Reasumując: N. nie zgadza się z jakimikolwiek kwestiami mówiącymi o świecie takim jak Niebo.
Filozofia:
W starożytności N. znalazł sobie dwóch głównych wrogów: Platon i Sokrates.
Dla N. Sokrates to symbol oddzielający epokę fil przyrody od fil. Dialektyki. Sokrates to filozof rozumności. To, co robił Sokrates (posługiwanie się rozsądkiem) polegało na dzieleniu, analizowaniu rzeczywistości. Namysł próbuje ogarnąć filozofię a rozumność próbuje ją rozczłonkować. Na 1 miejscu stawiając rozum, intelekt. Głównym zarzutem N. było utożsamienie się ze szczęściem. Sokrates potrafi patrzeć na świat przez wąski pryzmat moralności. W konsekwencji N. twierdzi, że S. zredukował człowieka do moralnego i rozumnego.
Jednak większym przeciwnikiem był dla N. Platon. Przede wszystkim zarzucił mu istnienie świata idei. Wprowadzenie tego świata wg N było największym błędem, jaki Platon mógł zrobić. Odebrał przez to wartość i bytowość prawdziwemu światu. Można powiedzieć, że N zauważył głęboki związek pomiędzy Platońskim światem idei a tym, co reprezentuje sobą Bóg chrześcijaństwa. N. krytykuje chrześcijaństwo i Platona za radykalny dualizm (podzielenie świata rzeczy rzekomo pełnych i prawdziwych od świata zjawisk).
W przeciwieństwie do Platona i Sokratesa N. cenił filozofów przyrody (głównie Heraklita). Za to, że potrafią w sposób metaforyczny (przez zagadki) wypowiedzieć pełnię świata. Uznał N., że jedyną możliwą próbę ujęcia świata, jako całości jest próba wypowiedzenia go poprzez zagadkę. Szczególnie ważna jest postać Heraklita, który mówił o świecie jako wiecznie spalającym się i gasnącym ogniu i że świat jest jak dziecko (bawi się). Bawiąc się z jednej str tworzy a z drugiej niszczy. Dziecko samo potrafi budować swoje światy. Budując te światy robi to wg jakiejś wewnętrznej reguły. Z fil greckich będzie N. czerpał zdolność do wypowiadania zagadek, metafor.
N. interesuje nasz świat jako jedyny istniejący. Na początku swojej drogi pozytywnej przedstawiał go w postaci zwalczających się żywiołów dionizyjskiego i apollińskiego. Czyli coś, co wyjaśnia, mówi, że świat jest uporządkowany. Jednak N. zauważył, że jego poglądy były błędne. Odwołał swoje poglądy. Zauważył, że żywioł dionizyjski poprzez żywioł apolliński się manifestuje, chce się ujawniać, pokazywać. Skoro chce się ujawniać to apolińskość jest niejako tylko pewnym aspektem dionizyjskości.
N. mówi, że Dionizos jest Dionizosem wtedy, kiedy przejawia się, jako Dionizos. Zauważył, że nie ma już potrzeby żeby symbol Apolla wyodrębniać. Apollo jest tym samym, co Dionizos. W związku z tym drogi do wyrażenia pełni świata trzeba poszukać zupełnie gdzie indziej.
Krytykuje N. wszystkie wcześniejsze niedoskonałe sposoby mówienia o świecie. Nie pozwala, żeby mówić ze w świcie istnieją jakiekolwiek wyznaczone cele. N. spróbuje wyrazić formie metafory świat poza przeciwieństwami, poza bytem. Ten nowy sposób mówienia o świecie N. nazwie wolą mocy. Z jego pism łatwiej wywnioskować, czym ona nie jest a nie, czym jest. Moc po niemiecku oznacza także władzę. Jednak dla N. świat nie oznacza władzy. Władza jest relacją pomiędzy podmiotem a przedmiotem, pomiędzy sprawującym władzę a przedmiotem władzy. N. nie mówi o świecie, że jest wolą lub mocą, Nie mówi też o woli i mocy. Mówi o woli mocy. Wola mocy to metafora. Przy pomocy której usiłuje świat wyrazić. Mimo tych trudności N. próbuje jednak dookreślić czym jest wola mocy. Próbuje to robić w wielu miejscach swoich dzieł w sposób mniej lub bardziej niedoskonały, Pisze że wola mocy stanowi ostateczny fakt do jakiego można zstąpić. Nie jest ta wola mocy ani bytem ani stawaniem się. Jest patosem (Wg N.).
Co to jest patos? Po grecku to doznanie. Ale (odwołanie do Arystotelesa) patos oznacza wszelkie własności, dzięki którym coś może się zmieniać. Wola mocy nie jest bytem. Jest czymś ciemnym. Nie jest też stawaniem się, jest swojego rodzaju pełnią. Wola mocy to źródło bytu. Zarówno bytu jak i stawania się. Po woli mocy N. mówił o wiecznym powrocie. Skoro świat nie ma określonego celu to w świecie dzieje się, jakby była to jedna wielka loteria. A skoro rzutów kością może być nieskończona ilość to też nieskończona ilość kombinacji może się powtórzyć. Nie można wg N. zakładać, że świat ma jakiś początek i jakiś określony koniec. Skoro świat jest wolą mocy, która jest źródłem i bytu i stawania się to wszystko, cokolwiek się dzieje może powtórzyć się nieskończoną ilość razy. W pewnym momencie N. powie, że wola mocy i wieczny powrót są tożsame, nie da się próbować myśleć o woli mocy nie myśląc o wiecznym powrocie tego samego. Człowiekowi zostaje tylko samodyscyplina i dążenie do własnego rozwoju. Wg N. nim się coś wykona warto się zastanowić, co się życiu robi.
Cóż to jest brutalność?
Nadczłowiek- człowiek, który przekracza, potrafi kształtować swój świat, tworzy go na nowo, nowe wartości -> niszczą wartości stare ( budowniczy i jednocześnie niszczyciel). Zycie każdego człowieka to patos.
W XX wieku myśl n człowiek nie jest niewolnikiem przeszłości i tradycji, sam sobie buduje sens zżycia.
Koncepcja woli mocy -> poznaje hermeneutyka i postmodernizm. Świat, jako tekst do interpretacji - od N.
KSIĄŻKI:
K. Marks "Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne"
„Płaca”
Kapitalista może żyć dłużej bez robotnika niż odwrotnie.
W interesie kapitalisty jest płacić robotnikowi tylko tyle aby nie umarł z głodu – reszta nie jest w interesie kapitalisty.
Robotnik jest towarem, który czeka na popyt wśród kapitalistów.
Gdy kapitalista ma zysk, robotnik go nie ma. Jednak kiedy kapitalista ma straty, robotnik też je ma.
Kiedy społeczeństwo wzrasta [jego liczba] – wzrasta popyt na robotników, jednak muszą oni ciężko pracować – robotnicy muszą rodzić dzieci, ponieważ ktoś musi ich zastąpić, kiedy się przemęczą.
Kapitał jest nagromadzoną pracą – im więcej pracy tym lepsza sytuacja kapitalisty.
Robotnik jest zależny tylko od pracy – jest degradowany z człowieka do maszyny.
Mali kapitaliści są degradowani do robotników przez większych kapitalistów.
Skoro człowiek został zdegradowany do maszyny, maszyny są konkurentem robotników.
Jeśli gospodarka rośnie, robotnik będzie miał więcej pracy – wykończy się.
Marks, komunista, powołuje się na A.Smitha – głównego teoretyka kapitalizmu. – obserwuje tę samą rzeczywistość społeczność, ale z punktu widzenia robotników [Smith z punktu widzenia rozwoju, kapitalistów].
Politycy dążą do najwyższego dobrobytu, który niszczy robotników politycy dążą do zniszczenia robotników.
Robotnik to nie to samo, co człowiek.
Robotnik nie może kupować zbyt wiele, wręcz musi sprzedawać siebie i swoje ciało/siły.
Kapitaliści dyktują prawa robotników, aby im samym było wygodnie je ‘respektować’.
Stabilizacja kapitalistów to ustabilizowane ubóstwo robotników.
Średnia krajowa jest fikcją – kiedy jedna osoba zarabia 50 tys, a 10 osób po 1000zł to średnio zarabiają po 4 tysiące – im większy stosunek robotników do kapitalistów, tym gorzej.
Robotnik ma coraz mniej czasu, więc nie ma czasu rozwijać się duchowo – jest mała szansa, że zastąpi kapitalistę.
Zanikają różnice pomiędzy pracą dla kobiet i mężczyzn oraz dzieci i dorosłych.
Mniej więcej ponad połowa robotników to dzieci.
Nieszczęście znalezienia pracy jest nieszczęściem.
Największy przyrost naturalny jest tam, gdzie bieda.
Doskonalenie robotnika to upodlenie go, jako człowieka.
„Zysk z kapitału”
Kapitał zyskuje się przez dziedziczenie. Oznacza on władzę.
Fundusze zasoby to nagromadzenia produktów ziemi.
Kapitałem nie jest rzecz, którą nie obracamy, której wartość nie wzrasta.
Profit to zysk z kapitału, nie jest jednak zyskiem z pracy.
Zysk jest zależny od wielu zmiennych – wahania mogą być kolosalne.
Słaba konkurencja to zysk, nie można się umawiać z konkurentami – ryzyko.
Cena monopolowa jest najwyższą z możliwych.
Oprocentowane konta to pożyczki dla banku – odwrotność zwykłego kredytu.
Motywem decydującym o tym, gdzie kapitalista ulokuje swój kapitał zysk. Najpożyteczniejsze jest miejsce, gdzie przy tym samym ryzyku osiągnie największy zysk. Nie interesują mnie skutki uboczne.
W interesie kupców jest zwiększenie rynku, przy minimalizacji konkurencji. Kupcy zawsze będą mieli odwrotne intencje niż społeczeństwo. Dla szarego człowieka najlepszą sytuacją jest największa konkurencja.
Zysk z kapitału jest proporcjonalny do swojej wielkości.
W momencie dobrobytu kapitaliści powinni inwestować swój kapitał w innym miejscu, gdzie nie ma dobrobytu – maksymalizuje to zyski [przykład: Chiny].
Wielki kapitał dający małe zyski wzrasta szybciej niż mały kapitał dający duże zyski – pieniądz rodzi pieniądz.
Kapitał trwały to taki, który zwiększa wydajność/jakość funduszy. [patrz zdanie 2]
Kapitał trwały kosztuje tyle samo wielkiego kapitalistę jak małego kapitalistę w tej samej dziedzinie rynku, np. bankier posiadając y milion kapitału potrzebuje takiego samego sejfu, co bankier posiadający 100 000 zł [nie zgadzam się – przykład oświetlenie].
Wielki przemysł chłonie drobny.
„Renta gruntowa”
Kulturę ziemi nie zawsze podnosi właściciel, czasem robi to dzierżawca, chociaż renta gruntowa, którą płaci dzierżawca ma być na to przeznaczona. [Jeśli ulepszymy grunt, który wynajmujemy będziemy musieli za niego więcej płacić właścicielowi].
Rentą gruntową może też być działanie natury na tym terenie [mikroklimat, urodzajność, położenie].
Stosunki między właścicielem i dzierżawcą: konflikt interesów.
Jeśli z jakichś powodów popyt na ziemię wzrośnie to wzrośnie stawka renty i będzie to jedyny efekt wzrostu popytu. Wzrośnie zatem dochód właścicieli ziemi, natomiast nie zmieni się podaż ziemi. Jest to taki przypadek, gdzie wzrost dochodu właścicieli ziemi nie wpływa na efektywność wykorzystania ziemi – ani jej nie poprawia, ani nie pogarsza. Również obniżenie dochodu właścicieli ziemi, przez opodatkowanie renty gruntowej nie wpływa – przy stałej podaży ziemi – na efektywność wykorzystania ziemi. Opodatkowania renty gruntowej obniży jedynie dochód właścicieli ziemi. Stawka ziemi pozostanie na tym samym poziomie w związku z czym nie nastąpią żadne zmiany w popycie na ziemię. Nie zmieni się również podaż ziemi gdyż jest ona stała z założenia.
Zatarcie różnicy między właścicielem a kapitalistą ziemskim, tak że ogólnie biorąc pozostają tylko 2 klasy ludności - robotnicy i kapitaliści. Kupcznie własnością ziemską - upadek starej arystokracji i ostateczne ukształtowanie się arystokracji pieniężnej.
Feudalna ziemia - wyszachrowana, wyalienowana; panowanie ziemi na ludźmi (jakaś wyższa siła), nawet pierworodny syn staje się jej częścią. Pan wydaje się królem posiadłości. Posiadłość indywidualizuje się z panem ziemi (hrabia, baron, polityka itd.).
Stosunki między właścicielem a robotnikiem, mają stać się stosunkami ekonomicznymi.
Ziemia jako wartość handlu.
"Praca wyalienowana"
Podział społeczeństwa:
Właściciele
Pozbawieni wolności robotnicy
Ekonomia niczego nie wyjaśnia.
Im więcej przedmiotów robotnik produkuje, tym mniej może posiadać i tym bardziej popada w niewolę swojego produktu, kapitału.
Przetwarzanie świata przedmiotowego stanowi dopiero prawdziwe potwierdzeni się człowieka jako istoty gatunkowej. Gdy człowiek przeciwstawia się samemu sobie to przeciwstawia mu się inny człowiek.
Jeśli produkt pracy nie należy do robotnika i przeciwstawia mu się jako obca siła, to jest to możliwe tylko dlatego, że produkt pracy należy do innego człowiek, nie do robotnika. Jeśli działalność dla niego jest męką, to dla kogoś innego musi być źródłem zadowolenia i radości życia. Nie bogowie, nie przyroda, tylko sam człowiek może być ta obcą siła, panującą nad człowiekiem.
Płaca jest bezpośrednim następstwem pracy wyalienowanej, a praca wyalienowana jest bezpośrednią przyczyną własności prywatnej, dlatego wraz z upadkiem 1 musi upaść i 2.
Wszelkie bogactwo staje się bogactwem przemysłowym, bogactwem pracy, przemysł jest najbardziej dojrzała postacią pracy, system fabryczny jest najbardziej rozwiniętą postacią przemysłu, tzn. pracy, a kapitał przemysłowy jest najbardziej dojrzałą, obiektywną postacią własności prywatnej.
J.S. Mill "Utylitaryzm" :
Cytaty:
Nauka, która przyjmuje jako podstawę moralność użyteczności, czyli zasadę największego szczęścia (przyjemność i brak cierpienia), głosi, że czyny są dobre, jeżeli przyczyniają się do szczęścia, złe (cierpienie i brak przyjemności), jeżeli przyczyniają się do czegoś złego.
Moralność można odpowiednio zdefiniować jako zespół takich reguł i przepisów ludzkiego postępowania, których przestrzeganie zapewniłoby w największym stopniu istnienie nie tylko całej ludzkości, lecz w miarę możności, wszystkim istotom czującym.
Szczęście, które stanowi utylitarystyczne kryterium właściwego postępowania, nie jest szczęściem osobistym, lecz szczęściem wszystkich. Jeżeli idzie o stosunek do własnego szczęścia w zestawieniem ze szczęściem innych, utylitaryzm wymaga od człowieka takiej ścisłej bezstronności, jaką by miał życzliwy widz nie zainteresowany w sprawie.
Utylitaryści - w swoich czynach nie zastanawiają się nad całym światem, tylko dobro najbliższych.
M. Foucault:
Bentham - autor koncepcji panoptykon, natomiast tekst przerobił Foucacult
Trzy funkcje ciemnicy: zamknięcia, pozbawiania światła, ukrycia --> widzialność jest pułapką.
Główny efekt panoptykonu: wzbudzić w uwięziony świadome i trwałe przeświadczenie o widzialności, które dają gwarancje automatycznego funkcjonowania władzy.
Metody dyscyplinarne rozprzestrzeniają nie zamknięte instytucje, ale rozproszone w społeczeństwie ośrodku kontroli.
Panoptykon - przezroczysty budynek - aby móc sprawować kontrolę nad całym społeczeństwem, prowadzi to do zapewnienia pełni praw (demokracja); łatwiej jest manipulować społeczeństwem, któremu wydaje się że jest wolne, niż takiemu któremu potrzebny jest jakikolwiek bunt.
Ciągła kontrola niekoniecznie musi być zła czy też prowadzić do jakichś niepokojących zjawisk; nacisk na naukę oraz zdrowie społeczeństwa.
Poststrukturalizm i postmodernizm
Poststrukturalizm daje podstawy do postmodernizmu.
Strukturalizm - stanowisku naukowe zapoczątkowane XX wieku, w kręgu językoznawstwa; szukanie struktury we wszystkim lub konstrukcji, przez to określa się także metodę polegającą na analizie np. przedmiotów, zdarzeń i tekstów; jako metoda - bada związku pomiędzy elementami jakiej ś całości.
Struktura - uporządkowany system (modyfikacja - wpływ na modyfikację reszty); można przewidzieć co się stanie, nie ma struktury oderwanej od innej struktury, zawsze należy do jakiejś gr o podobnych właściwościach.
Poststrukturalizm - kierunek krytyczny w strukturaliźmie; interesuje się tym co jest na zewnątrz - powierzchnia, zainteresowany - niejednoznacznością, różnym znaczeniem i interpretacją; tym co się zmienia. Wg tego czytelnik jest współtwórcą dzieła - czytając interpretuje to na swój sposób - dzięki temu, że książka jest czytana, to dlatego czytelnik ją tworzy.
Najważniejsi: Barthes, Foucanlt, Derrida.
Dekonstrukcja i dekonstrukcjonizm - od Derridy; odczytanie tego w taki sposób aby to był pewnik, jednakże potem możemy to zmienić w taki sposób aby to było bez podstaw - co się stanie. Stara się wykazać podział między literaturą (jest filozofia) a filozofią (jest literacka) - chce wykazać, że wykracza to poza te granice, że zawsze może być coś więcej i może to być szersze znaczenie.
Modernizm - zw z wiarą w silne związki kulturą i technika; wierzył w idee postępu, a co za tym idzie w liniowy rozwój - historii i sztuka od a do b; opierała się na podstawach oświeceniowych; silnie wiąże się z pojęciem awangarda (oryginalność, indywidualizm, funkcjonalność).
Moderniści: Nitzsche, Bergson.
Postmodernizm - wierzy w eklektyzm, nie wierzy w to, że można powiedzieć coś nowego, jedynie w to że można coś powiedzieć ale w inny sposób - jednakże jest to nadal to samo, a nic nowego; ci, którzy go krytykują, znajdują jakieś zalążki i wychodzi na to, że jest on zły;
*rola mediów i kult masowej - nadają kształt innym formom stosunków społecznych; liberałowie twierdzili, że jest to zwierciadło rzeczywistości; natomiast postmoderniści to tylko zwierciadło, bez rzeczywistości; obraz ważniejszy od treści - ludzie konsumują to, a nie dostrzegają tego co może się za tym kryć (nie ma różnicy między kulturą a sztuką); uparcie twierdzą, że uznanie sztuki za coś odrębnego jest niedopuszczalne
*kultura popularna - poza czasem i poza ramami - wszystko pomieszane
*architektura - (szkło, beto - najbardziej funkcjonalne w moderniźmie) używanie nadmiaru ozdób, nie liczy się funkcjonalność a wygląd
*kino - efekt, styl i obrazy, treść i bohaterowie się nie liczą
*telewizja - kolarz - zlepek obrazów pokazywanych całą dobę
*reklama - przestaje mówić o produkcie, mówi o kulturze
*muzyka - mieszanie wszystkiego co popadnie
Metanarracja - opowieść zwykłego człowieka o czyjejś opowieści, np. religia, nauka, sztuka, marksizm; ludzie nie potrafią żyć wg tego.
Bauman (polski filozof i filozof) - określa co ma społ ponowoczesne:
konsumpcjonizm (studiowanie np. rachunkowość i finanse, marketing, terapeuci, wykładowcy itd.)
człowiek jest koczownikiem - nie przywiązuje się do niczego
łatwy i szybki dostęp do inf
wzrost potęgi mediów - kreują obraz rzeczywistości
władza - kiedyś zakazywał i nakazywała, a teraz stara się "zachęcać"
kryzys tożsamości - ludzie stają się skrajnymi indywidualnościami - utrata poczucia bezpieczeństwa
wielość kultur, tradycji i ideologii
PODSUMOWANIE:
Człowiek nowoczesny wędrował po uporządkowanym, dążył do realizacji określonych celów, życie z etapów.
Ponowoczesny - życie nie ma trwałych ram, osiągnięty cel - tymczasowy, przeżywanie kryzysu tożsamości, atrybut - niespójność, niekonsekwencja, życie z epizodów.
Wzorce osobowe, wg Baumana:
Pielgrzym (nie ma miejsca w społ ponowoczesnym) - Weber - twórca; człowiek jest oceniany przez to jak postępuje na drodze do celu; świecka wersja - spełnianie powołania, urzeczywistnianie swoich możliwości (konsekwentna realizacja swojej tożsamości), dobieranie właściwych środków do wyznaczonego celu; Kalwin - Bóg z góry ustala czy człowiek bd potępiony czy zbawiony, jest losem jaki człowiekowi przypada, musi iść według tego wyznaczonego celu; życie możliwe tylko w społ, które ma sztywną jakąś niezależną strukturę; dotyczy tylko kl średniej, elita nie musi tego przyjmować bo ma do wszystkiego łatwy dostęp i nie musi do tego niczego dokładać, natomiast ci z najniższych sfer nie mają na to siły i odpowiednich środków, jest planem na cale życie <-- pielgrzymka; musi oceniać cel życia, aby cel z poprzedniego dnia był aktualny jutro; *dzisiaj bardzo trudno, bo nie ma stałych struktur, nic nie jest liniowe i jest tymczasowe, niedopuszczalny jest dzisiaj - bo mogą kontynuować kilka wzorców jednocześnie <-- zaprzeczenie.
Spacerowicz - spaceruje po mieście (wśród towarów) dla doznań, przyjemności; spacer w Internecie lub telewizji - dzisiaj <-- reprezentanci rzeczywistości, to się nią staje.
Włóczęga - przed epoką nowoczesną - wróg publiczny, bali się go ludzi, znajdowali się poza ładem i systemem publicznym; nowoczesność - atut, ten kto stoi w miejscu jest groźny (nie umie dostosować się do otoczenia, "konserwatysta"); główny nurt życia społ (przeciwieństwo do pielgrzyma) -> nie wie dokąd idzie, sam ruch ważniejszy od celu, droga - ani prosta, ani nie wiedzie do jakiegoś celu, nie liczy on na to że dostanie jakieś dożywotne prawo do bycia w jednym miejscu, może mu przestać odpowiadać to co ma teraz na następny dzień.
Turysta - poszukiwacz i kolekcjoner wrażeń; to ktoś kto podróżuje mimo, że nie musi; jest wymagający, każdy jest poniekąd turystą - świat dostarcza wrażeń.
Gracz - w grze liczy się szczęście, zasada dla gracza - ryzyko - liczy się z tym, że może być dobrze, albo źle; świat jako wojna - mierzenie się z czymś nieokreślonym, rzuca mu wyzwanie.
Kiedyś była to jedna z opcji - realizowała je mniejszość (poza pielgrzymem). Dzisiaj każdy ma "coś" a danej osobowości - zlepek wszystkiego. Człowiek ponowoczesny rozdarty i nie wybiera wzorów, człowiek nowoczesny - spójny i dumny.
TERAZ: Powstanie miast --> anonimowość - doprowadziła do tego, że człowiekowi łatwo się ukryć ale łatwo znaleźć swoje miejsce (problem z odpowiedzią kim jestem?); wraz ze wzrostem z gęstości ludności, moralność zmalała, problem osobowości - problem troski.