RADA EUROPY

Przewodniczący Komitetu Ministrów: Samuel Žbogar

Data utworzenia: 5 maja 1949

Powstanie Rady Europy

Potrzeba zaistnienia zintegrowanej Europy została dobitnie zasygnalizowana wkrótce po zakończeniu II wojny światowej w szeroko cytowanych słowach byłego premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla: "musimy zbudować pewnego rodzaju Stany Zjednoczone Europy" (1946). Drugim znaczącym wydarzeniem markującym drogę ku integracji było spotkanie ponad tysiąca przedstawicieli rozmaitych ruchów opowiadających się za bardziej zjednoczoną Europą. Spotkanie to odbyło się w Hadze w 1948 roku i znane jest jako Kongres Europy. Mając na uwadze cały pakiet rezolucji przyjętych podczas Kongresu oraz uwzględniając rozwój sytuacji w ówczesnej polityce międzynarodowej, rządy państw europejskich rozpoczęły wielostronne rokowania prowadzące do określenia kształtu nowej organizacji międzynarodowej. Ostatecznie w maju 1949 roku w pałacu St. James w Londynie, statut nowej organizacji został podpisany przez przedstawicieli dziesięciu krajów zachodnioeuropejskich. Wchodząc w życie trzy miesiące później statut ten utworzył Radę Europy, jako organizację międzynarodową o charakterze subregionalnym, otwartym tylko państw europejskich.

Trzeba mieć świadomość tego, że utworzenie Rady Europy nie dokonało niczego samo przez się. Nie spowodowało ono automatycznie wykluczenia możliwości wybuchu nowej wojny. Było ono za to zaczynem pewnego procesu, który w ciągu kolejnych lat nabierał tempa i pozwolił zacieśniać współpracę między państwami – członkami Rady Europy, współpracę rozumianą jako nieodzowny czynnik zachowania pokoju w Europie.

Zakres działalności Rady Europy

Rada Europy zwykle jest postrzegana jako organizacja, której zakres zainteresowań ogranicza się jedynie do sfery ochrony praw człowieka. I rzeczywiście ustanowienie systemu takiej ochrony opartego na Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (1950) można uznać za najbardziej imponujące osiągnięcie tej organizacji. Bezpośrednio z prawami człowieka powiązana jest polityka ochrony mniejszości narodowych, etnicznych, językowych, religijnych, kulturalnych, czy seksualnych; polityka językowa oraz ochrona praw migrantów: emigrantów, imigrantów, reemigrantów i repatriantów, uchodźców i azylantów, czy ludów koczowniczych, jak Romowie (Cyganie) czy Samowie (Lapończycy). Niemniej nie można zapominać, że Rada Europy prowadzi działania w wielu dziedzinach, w tym w niektórych nie powiązanych bezpośrednio z prawami człowieka. Można tu wymienić: sprawy społeczne i gospodarcze, ochronę zdrowia, edukację, kulturę, media, ochronę środowiska, sprawy młodzieży i sportu a wreszcie współpracę prawną. Do dzisiaj pod auspicjami Rady Europy zawarto blisko 200 umów międzynarodowych (tzw. Konwencji Europejskich lub układów częściowych) dotyczących wielu ważkich zagadnień z zakresu wyżej wymienionych dziedzin.

Organy Rady Europy

Głównymi organami Rady Europy są:

• Komitet Ministrów – organ decyzyjny, składający się z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich lub ich przedstawicieli (tzw. zastępców ministrów);

• Zgromadzenie Parlamentarne – organ doradczy składający się z parlamentarzystów delegowanych przez parlamenty narodowe;

• Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy – organ doradczy w zakresie samorządności lokalnej i regionalnej.

• Sekretarz Generalny Rady Europy – wybierany przez Zgromadzenie Parlamentarne (aktualnie jest nim Thorbjørn Jagland);

• Komisarz Praw Człowieka Rady Europy – niesądowa instytucja, która ma wspierać promocję praw człowieka w edukacji, wspomagać ombudsmanów, ustalać braki w prawodawstwie, dostarczać informacji w zakresie praw człowieka.

Ponadto w ramach Rady Europy funkcjonuje szereg instytucji formalnie nie będących jej organami:

• Europejski Trybunał Praw Człowieka – organ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

• Europejski Komitet Zapobiegania Torturom – organ Europejskiej Konwencji do spraw zapobiegania torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu

• Europejski Komitet Praw Społecznych;

• Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI);

• Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (tzw. Komisja Wenecka);

• Bank Rozwoju Rady Europy – udziela pomocy finansowej;

• Grupa Państw Przeciwko Korupcji (GRECO);

• Europejskie Obserwatorium Audiowizualne – zajmuje się gromadzeniem informacji na temat mediów;

• Europejskie Centrum na rzecz Współzależności i Solidarności Światowej (Centrum Północ-Południe);

• Grupa Pompidou – forum współpracy międzynarodowej do spraw zwalczania narkomanii i nielegalnego handlu narkotykami;

• Europejska Farmakopea;

• Porozumienie dotyczące Poważnych Zagrożeń EUR-OPA;

• Europejskie biuro do spraw języków rzadziej używanych – jest wspierane przez Radę. Ma na celu wspieranie i promowanie rzadziej używanych w Europie języków.

Członkowie Rady Europy

Członkiem Rady Europy może zostać każde zaproszone przez tę organizację państwo akceptujące zasady rządów prawa i ochrony praw człowieka. Kryteria te odzwierciedlają podstawowe wartości, na których ma opierać się ta organizacja. Gwarancją ich przestrzegania jest zobowiązanie nowych państw członkowskich do ratyfikacji Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w przeciągu roku od przystąpienia do organizacji. Kryteria ochrony praw człowieka, demokracji parlamentarnej oraz rządów prawa mają być strażnikami bram Rady Europy. Wyrażane są jednak wątpliwości, czy wszyscy członkowie Rady spełniają dzisiaj te kryteria. Przykładem może być to, że spośród wszystkich czterdziestu siedmiu Państw Członkowskich RE, Federacja Rosyjska, jako jej członek, ma obecnie moratorium zawieszające wykonywanie kary śmierci, mimo, że eliminacja możliwości wykonywania takiej kary jest jedną z ważniejszych przesłanek do wstąpienia do tej organizacji. Dodatkowo Państwami Członkowskimi RE wyjątkowo niebędącymi w geograficznych granicach Europy są: Armenia, Azerbejdżan, Cypr, Gruzja, Rosja oraz Turcja.

Na początku swego istnienia Rada Europy grupowała dziesięć państw zachodnioeuropejskich. Pozostałe państwa Zachodniej Europy stopniowo przystąpiły do organizacji zanim jesienią 1989 roku rozpoczął się upadek systemu komunistycznego w Europie Środkowej i Wschodniej. Nowe demokracje z tego regionu kandydujące do Rady Europy były przyjmowane od początku lat dziewięćdziesiątych (Węgry w 1990, Polska w 1991). Aktualnie liczba państw członkowskich wynosi 47.

Państwa założyciele, których ministrowie spraw zagranicznych podpisali 5 maja 1949 roku w Londynie konwencję o utworzeniu organizacji:

•  Belgia

•  Dania

•  Francja

•  Holandia

•  Irlandia

•  Luksemburg

•  Norwegia

•  Szwecja

•  Wielka Brytania

•  Włochy

Państwa, które do organizacji przystąpiły później (uporządkowane według terminu akcesji):

•  Grecja (9 sierpnia 1949)

•  Turcja (9 sierpnia 1949)

•  Islandia (9 marca 1950)

•  Niemcy (13 lipca 1950)

•  Austria (16 kwietnia 1956)

•  Cypr (24 maja 1961)

•  Szwajcaria (6 maja 1963)

•  Malta (29 kwietnia 1965)

•  Portugalia (22 września 1976)

•  Hiszpania (24 listopada 1977)

•  Liechtenstein (23 października 1978)

•  San Marino (16 października 1988)

•  Finlandia (5 maja 1989)

•  Węgry (6 listopada 1990)

•  Polska (26 listopada 1991)

•  Bułgaria (7 maja 1992)

•  Estonia (14 maja 1993)

•  Litwa (14 maja 1993)

•  Słowenia (14 maja 1993)

•  Czechy (30 czerwca 1993)

•  Słowacja (30 czerwca 1993)

•  Rumunia (7 października 1993)

•  Andora (10 października 1994)

•  Łotwa (10 lutego 1995)

•  Albania (13 lipca 1995)

•  Mołdawia (13 lipca 1995)

•  Macedonia (9 listopada 1995; przyjęta pod nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii)

•  Ukraina (9 listopada 1995)

•  Rosja (28 lutego 1996)

•  Chorwacja (6 listopada 1996)

•  Gruzja (27 kwietnia 1999)

•  Armenia (25 stycznia 2001)

•  Azerbejdżan (25 lutego 2001)

•  Bośnia i Hercegowina (24 kwietnia 2002)

•  Serbia (3 kwietnia 2003)

•  Monako (5 października 2004)

•  Czarnogóra (11 maja 2007)

Białoruś od września 1992 do stycznia 1997 miała status specjalnego gościa Rady Europy. Utraciła go z powodu nie spełniającego norm demokratycznych referendum konstytucyjnego z września 1996 roku oraz ograniczania przez organy władzy państwowej swobód obywatelskich (zwłaszcza wolności słowa). Wniosek o członkostwo w Radzie Europy Białoruś złożyła 12 marca 1993 roku.

Stolica Apostolska ma od 1970 roku status obserwatora przy Komitecie Ministrów Rady Europy.

Status obserwatora przy instytucjach Rady Europy ma także kilka krajów spoza Europy. Japonia i Stany Zjednoczone mają status obserwatora przy Komitecie Ministrów Rady Europy. Izrael ma status obserwatora przy Zgromadzeniu Parlamentarnym. Kanada i Meksyk mają zaś status obserwatora przy obu tych organach.

Konwencje Rady Europy

Rada Europy przyjmuje dokumenty mające charakter traktatów międzynarodowych, zwane konwencjami, do których mogą przystępować państwa członkowskie Rady Europy, a w niektórych przypadkach także europejskie kraje nieczłonkowskie, lub nawet pozaeuropejskie kraje nieczłonkowskie. Kraje przystępujące do konwencji mogą poczynić pewne zastrzeżenia co do wyłączenia lub ograniczenia stosowania na ich terytorium niektórych artykułów danej konwencji. W niektórych sytuacjach podpisywane są też dodatkowe protokoły do konwencji, do których mogą, ale nie muszą, przystąpić państwa, które wcześniej podpisały samą konwencję. Konwencja wchodzi w życie, jeśli zostanie podpisana i ratyfikowana przez odpowiednią liczbę państw.

EUROPEJSKA KONWENCJA PRAW CZŁOWIEKA

Data otwarcia do podpisu 4 listopada 1950 Miejsce Rzym Wejście w życie 3 września 1953 Liczba stron 47 Związanie się przez Polskę 19 stycznia 1993 Wejście w życie wobec Polski 19 styc

Europejska Konwencja Praw Człowieka (pełna nazwa: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w skrócie "Konwencja Europejska" lub EKPC) – umowa międzynarodowa z zakresu ochrony praw człowieka zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja została otwarta do podpisu 4 listopada 1950 r., a po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacji weszła w życie 3 września 1953 r. Stronami Konwencji jest wszystkie 47 państw członkowskich Rady Europy (jest to obecnie warunek członkostwa w tej organizacji).

Zgodnie z preambułą Konwencji rządy państw europejskich przyjmując Konwencję chciały podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw zamieszczonych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na podstawie Konwencji powołano do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu. Skargi do Trybunału mogą składać zarówno osoby indywidualne, grupy osób i organizacje pozarządowe (tzw. skargi indywidualne), jak i państwa-strony Konwencji (tzw. skargi międzypaństwowe).

Wprowadzenie

Europejska Konwencja Praw Człowieka bywa określana jako "klejnot w koronie" Rady Europy, aby oddać jej szczególną pozycję w obrębie standardów prawnych tworzonych w ramach tej organizacji. Istota i szczególny charakter Konwencji polega nie tylko na wyliczeniu praw i wolności, do których ludzie są uprawnieni, ale przede wszystkim na ustanowieniu procedury kontrolnej, wciąż unikalnej w skali światowej, która umożliwia żądanie zaprzestania naruszania praw, przywrócenia stanu zgodnego z nimi, a także przyznanie odpowiedniego zadośćuczynienia finansowego osobom poszkodowanym.

Konwencja Europejska a Polska

Polska przystąpiła do Rady Europy 26 listopada 1991 r. Tego samego dnia Polska podpisała Europejską Konwencję Praw Człowieka (co było politycznym wymogiem uzyskania członkostwa w Radzie Europy). Konwencja zaś została ratyfikowana przez nasze państwo 19 stycznia 1993 r. i tego samego dnia Konwencja Europejska weszła w życie w stosunku do Polski. Deklarację o uznaniu jurysdykcji Trybunału złożono 1 maja 1993 roku. Po uznaniu przez Polski Rząd jurysdykcji Europejskiej Komisji Praw Człowieka (już nieistniejącej) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka można już było składać skargi do Trybunału w Strasburgu przeciwko Państwu Polskiemu. W dniu 26 lipca 1994 Polska ratyfikowała protokoły nr 1 i 4, 18 października 2000 protokół nr 6, a 4 listopada 2002 protokół nr 7 (nadto ratyfikowała protokoły nr 2, 9 i 11, dotyczące kwestii proceduralnych).

Prawa gwarantowane przez konwencję

Katalog praw człowieka chronionych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka znajdziemy w artykułach 2-13. Do pewnego stopnia katalog ten przypomina katalog Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku, acz zachodzą pomiędzy nimi istotne rozbieżności. Konwencja gwarantuje: prawo do życia, zakazuje stosowania tortur, niewolnictwa i pracy przymusowej, gwarantuje prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zapewnia prawo do sprawiedliwego procesu oraz zakazuje wstecznego stosowania prawa karnego, potwierdza prawo poszanowania życia prywatnego i rodzinnego wraz z prawem do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, przewiduje wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi, jak również wolność zgromadzania się i stowarzyszania, wreszcie chroni prawo do skutecznego środka odwoławczego.

Katalog konwencyjny nie jest ani wyczerpujący, ani zamknięty. Jest sukcesywnie uzupełniany przez Protokoły dodatkowe do Konwencji. Protokoły te wprowadziły nowe prawa, takie jak: ochronę własności prywatnej, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów, zakaz uwięzienia za długi, zakaz ponownego sądzenia w tej samej sprawie, itd. Protokół szósty znosi karę śmierci. Dodatkowo, w zakresie wykonywania praw i wolności, konwencja zakazuje stosowania dyskryminacji opartej na jakiejkolwiek podstawie, np. płci, rasy, koloru skóry, języka, wyznania, pochodzenia itp.

Tabela: Prawa gwarantowane przez konwencję i protokoły dodatkowe
Katalog praw i wolności gwarantowanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka i protokoły dodatkowe
EKPC (1950 r.)
prawo do życia (art. 2) zakaz tortur (art. 3) zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej (art. 4) prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5) prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6) zakaz karania bez ustawy (art. 7) poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego (art. 8) wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9) wolność słowa (art. 10) wolność zrzeszania się i stowarzyszania (art. 11) prawo do zawarcia związku małżeńskiego (art. 12) prawo do skutecznego środka odwoławczego (art. 13) zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw i wolności EKPC (art. 14)

Zasięg obowiązywania Konwencji

Z praw i wolności konwencyjnych mogą korzystać wszystkie osoby pozostające pod jurysdykcją (władzą) państw-stron Konwencji. Są to przede wszystkim obywatele tych państw, ale również obcokrajowcy odwiedzający te państwa, a więc zarówno obywatele innych państw, jak i bezpaństwowcy – osoby nie posiadające żadnego obywatelstwa. Zastosowanie Konwencji nie jest ograniczone do terytorium określonego państwa, ale może rozciągać się poza nie. Tak więc z praw i wolności konwencyjnych można skorzystać na pokładzie samolotu, statku morskiego czy statku kosmicznego należącego do tego państwa-strony Konwencji.

Kontrola przestrzegania Konwencji

Kontrola przestrzegania Konwencji dokonywana jest na dwu płaszczyznach: skargi międzypaństwowej oraz skargi indywidualnej (petycji). Ta pierwsza sprowadza się do tego, że każde państwo-strona Konwencji może wszcząć spór z innym państwem-stroną, któremu zarzuca naruszenie tej właśnie Konwencji (lub jej protokołów dodatkowych). Bardzo rzadko państwa korzystały z tej możliwości. Obawiały się tego, że państwo, przeciwko któremu skierowałyby skargę, uznałoby takie działanie za akt nieprzyjazny, co w konsekwencji mogłoby doprowadzić do pogorszenia stosunków pomiędzy nimi.

Wersja pierwotna (1950)

Procedura ta w swej pierwotnej wersji opisanej w tekście Konwencji z 1950 roku angażowała trzy organy: Europejską Komisję Praw Człowieka (już nie istnieje), Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Komitet Ministrów Rady Europy. W pierwszej fazie postępowania Komisja zajmowała się dopuszczalnością skargi indywidualnej, sprawdzała fakty istniejące w danej sprawie, zachęcała obie strony do polubownego – niesądowego załatwienia sporu. Komisja kończyła swoją pracę w danej sprawie, wydając opinię dotyczącą faktów sprawy oraz sposobu jej załatwienia. Opinia ta była przesyłana do Komitetu Ministrów. W drugiej fazie postępowania sprawą mógł zająć się, w zależności od sytuacji, albo Europejski Trybunał Praw Człowieka albo Komitet Ministrów. W okresie trzech miesięcy sprawa mogła zostać przesłana do Trybunału, który po jej rozpatrzeniu wydawał ostateczny, wiążący wyrok. Jeżeli natomiast spór w ciągu owych trzech miesięcy nie został skierowany do Trybunału, ostateczną decyzję o sposobie załatwienia sprawy podejmował Komitet Ministrów.

Reforma 1994-98 (Protokół nr 11 do EKPC)

Z biegiem czasu liczba państw-stron Konwencji europejskiej wzrastała. Proces ten przybrał na sile zwłaszcza w latach dziewięćdziesiątych XX wieku w związku z przyjmowaniem do Rady Europy byłych państw obozu komunistycznego, które zwracały się ku demokracji. Proces poszerzania członkostwa zbiegł się w czasie z wzrastającą popularnością mechanizmu skargi indywidualnej. Po początkowej wstrzemięźliwości, braku wiary w sukces czy po prostu braku wiedzy o możliwości zwracania się do organów strasburskich mieszkańcy krajów europejskich zaczęli znacznie chętniej i śmielej korzystać z przysługującego im prawa skargi. Zjawisko to, samo w sobie bardzo pozytywne, spowodowało lawinowe zwiększanie się liczby skarg napływających do Strasburga. W ten sposób mechanizm kontrolny Konwencji europejskiej stał się ofiarą własnego sukcesu. Trzeba też pamiętać o tym, że stopniowy, ale ciągły rozwój prawa krajowego państw-stron konwencji konsekwentnie prowadził do tego, że do organów konwencyjnych docierały sprawy coraz bardziej skomplikowane. Te trzy wspomniane tutaj czynniki łącznie doprowadziły do nadmiernego obciążenia pracą Komisji i Trybunału.

Restrukturyzacja istniejącego wtedy systemu została przeprowadzona przez Protokół nr 11, który został w maju 1994 roku otwarty do podpisu przez państwa-strony Konwencji. Protokół ten zastępował wcześniejsze protokoły dotyczące postępowania przed Trybunałem (2, 3, 5, 8, 9 i 10). Po wejściu w życie w listopadzie 1998 roku nowy system kontrolny zaczął funkcjonować, dając nadzieję na usprawnienie, a zwłaszcza przyspieszenie postępowania.

Według nowej procedury jedynie Europejski Trybunał Praw Człowieka zajmuje się rozpatrywaniem nadsyłanych skarg. Trybunał ten działa permanentnie w odróżnieniu od swego poprzednika zbierającego się periodycznie. Zlikwidowana została Europejska Komisja Praw Człowieka, a nadto Komitet Ministrów utracił swoje uprawnienia do merytorycznego zajmowania się skargą jednostki przeciwko państwu.

Reforma 2004-10 (Protokół nr 14 do EKPC)

Mimo wejścia w życie w 1998 roku daleko posuniętej reformy Trybunału, kolejne lata pokazały, że reforma ta nie do końca spełniła pokładane w niej nadzieje. Co prawda przyspieszyła ona rozpatrywanie spraw w Strasburgu, ale wobec wręcz lawinowego wzrostu liczby skarg zmiany nią wprowadzone okazały się niewystarczające. Dlatego też rządy państw członkowskich podjęły rozmowy na temat kolejnej reformy mechanizmu kontrolnego Konwencji. Rozmowy te zaowocowały przyjęciem w maju 2004 roku kolejnego Protokołu dodatkowego do Konwencji (Protokół nr 14). Jego wejście w życie uniemożliwiała przez kilka lat Rosja, która jako jedyne państwo członkowskie Rady Europy odmawiała jego ratyfikacji, podnosząc wątpliwości prawne co do proponowanych zmian, wskazując także na antyrosyjskie nastawienie Trybunału. W roku 2009 stanowisko Rosji uległo zmianie, a procedura ratyfikacji w tym kraju została wznowiona. 18 lutego 2010 Minister Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej złożył Radzie Europy dokument ratyfikacyjny, a 1 czerwca 2010 roku Protokół 14 ostatecznie wszedł w życie^[1].

Najważniejsze zmiany, jakie zostały wprowadzone do Konwencji wraz z wejściem w życie Protokołu nr 14:

• skargi w sposób oczywisty niedopuszczalne mogą być odrzucane mocą decyzji 1 sędziego (wcześniej decyzją Komitetu 3 sędziów);

• wprowadzono dodatkową przesłanka dopuszczalności – odrzucane mają być sprawy, w których skarżący nie odniósł „istotnej szkody”;

• kadencja sędziów została wydłużona z sześciu do dziewięciu lat, zlikwidowano możliwość reelekcji;

• wprowadzono możliwość okresowego zmniejszenia liczbę sędziów orzekających w Izbie z siedmiu do pięciu;

• Komitet może jednomyślnie uznać skargę za niedopuszczalną bądź skreślić ją z listy skarg albo też uznać skargę za dopuszczalną i wydać orzeczenie, jeżeli dane zagadnienie było już wcześniej przedmiotem ugruntowanego orzecznictwa Trybunału (ang. repetitive cases);

• przewidziano możliwość przedkładania uwag pisemnych i osobistego udziału w rozprawach toczących się przed Izbą lub Wielką Izbą przez Komisarza Praw Człowieka Rady Europy;

• zwiększono możliwości zawarcia przez strony ugody;

• przewidziano zwiększenie nacisku na zobowiązanie stron do podporządkowania się wyrokom Trybunału;

• dodano do Konwencji zapis przewidujący przystąpienie do niej przez Unię Europejską (przy wcześniejszym brzmieniu Konwencji były wątpliwości co do takiej możliwości).

Niektóre zmiany wprowadzane Protokołem nr 14 budzą wątpliwości w środowisku prawników międzynarodowych. Dotyczy to zwłaszcza dodania warunku „istotnej szkody” do przesłanek dopuszczalności.
[Początek strony]

Warunki dopuszczalności skargi indywidualnej

Są to te wymogi, od których spełnienia uzależnione jest, czy Trybunał rozpatrzy skierowaną do niego skargę co do jej meritum (co do jej istoty). Warunki te wynikają z samej Konwencji europejskiej:

• skargę może wnieść jednostka, grupa jednostek lub organizacja pozarządowa;

• skarżący powinien być ofiarą naruszenia praw zagwarantowanych w Konwencji lub jej protokołach. Oznacza to, że co do zasady nie może złożyć skargi osoba nie będąca pokrzywdzoną. Wyjątkiem będzie sytuacja, w której ofiara naruszenia nie ma możliwości złożenia skargi - wtedy wyjątkowo osoba trzecia może złożyć skargę w jej imieniu;

• skarga może jedynie dotyczyć naruszenia jednego lub więcej praw zagwarantowanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka lub któryś z jej protokołów dodatkowych. Konwencja gwarantuje prawa i wolności o charakterze obywatelskim i politycznym. Nie można więc skarżyć się o naruszenie praw, o których konwencja nie wspomina, w szczególności praw socjalnych, (np. zbyt niskiej płacy), braku wystarczająco długich wakacji, itp.;

• naruszenia prawa lub praw musiała dokonać władza publiczna państwa-strony lub organ/osoba wykonująca działania zlecone przez państwo. Zasadniczo skarga nie przysługuje przeciwko postępowaniu osób prywatnych np. sąsiada, kolegi, sprzedawcy w sklepie, itd.;

• skarga nie może być oczywiście bezpodstawna. Jeżeli wstępne rozpoznanie sprawy nie wykaże, iż doszło do naruszenia praw konwencyjnych, to Trybunał nie będzie zobowiązany do dalszego zajmowania się nią;

• przed wniesieniem skargi do Trybunału muszą zostać wyczerpane krajowe środki odwoławcze. Postępowanie przed Trybunałem w Strasburgu przewidziane jest jedynie jako uzupełnienie środków prawnych dostępnych w każdym państwie, a nie ich zastąpienie. Ma on być używany wtedy, gdy organy krajowe nie radzą sobie z zapewnieniem przestrzegania Konwencji europejskiej. Przed wszczęciem postępowania przed Trybunałem skarżący musi najpierw wykorzystać możliwości istniejące w kraju – przejść dostępną krajową drogę odwoławczą (odwołanie, apelacja, kasacja, itp.). Chodzi tu o zastosowanie takich środków administracyjnych i sądowych, które dają w rezultacie ich zastosowania wynik prawnie skuteczny, tzn. wynik musi nastąpić i stanowi on rozstrzygnięcie sprawy, rozstrzygnięcie prawnie wiążące. Co do zasady nie ma obowiązku uciekania się do środków prawnie nieskutecznych lub nadzwyczajnych (istniejących poza zwykłym trybem instancji odwoławczych). W przypadku skargi kasacyjnej, bądź kasacji przewidzianych w prawie polskim Trybunał stoi jednak na stanowisku, że strona powinna podjąć próbę ich wniesienia przed złożeniem skargi do Trybunału (pomimo, że od 2005 r. skarga kasacyjna w sprawach cywilnych stała się nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia). Jeśli zaś chodzi o środki "nieskuteczne" to przykładowo nie trzeba zwracać się z pismem do Rzecznika Praw Obywatelskich, ponieważ Rzecznik może, ale nie musi podjąć interwencji, a nadto interwencja taka nie musi prowadzić do rezultatów prawnie wiążących. Wyjątkowo można nie korzystać z drogi krajowej jeżeli potrafi się udowodnić iż środki prawne w danym państwie i tak nie będą skuteczne (zob. Aksoy p. Turcji (1996), TW p. Malcie (1999)). W sprawie Szott-Medyńska przeciwko Polsce Europejski Trybunał Praw Człowieka przesądził, że w niektórych typach spraw konieczne jest złożenie skargi konstytucyjnej przed złożeniem skargi do Trybunału, jednakże taki wymóg stawiany przez Trybunał spotkał się z merytoryczną krytyką Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego^[2]. Nie ma też konieczności wnoszenia skargi o wznowienie przed złożeniem skargi do Trybunału.

• skarga musi być wniesiona do Trybunału w terminie 6 miesięcy od wydania ostatecznej krajowej decyzji w sprawie. Bieg terminu rozpoczyna się gdy ostateczna decyzja wydana w zwykłym toku instancji zostaje doręczona stronie, bądź reprezentującemu stronę pełnomocnikowi. Późniejsze oddalenie skargi o wznowienie postępowania, wniosku o ułaskawienie czy też o amnestię nie ma wpływu na bieg tego terminu. W celu przerwania biegu terminu można wysłać do Trybunału pismo faksem lub drogą pocztową bez konieczności wypełniania formularza skargi, wówczas wystarczy, jeśli pierwsze pismo jasno (nawet w sposób ogólny) przedstawi przedmiot skargi, którą skarżący zamierza wnieść do Trybunału. Trybunał najczęściej w odpowiedzi na tego typu uproszczoną skargę nadeśle pakiet zawierający m.in. formularz skargi i numer wniesionej skargi oraz wyznaczy termin do nadesłania wypełnionego formularza skargi (osiem tygodni od daty pierwszego pisma Kancelarii Trybunału; obecnie Kancelaria podaje w swoim piśmie konkretną datę do nadesłania wypełnionego formularza skargi). Jeśli skarga zostanie nadesłana za pomocą faksu lub e-maila (Trybunał jednakże nie podaje adresu e-mail Trybunału do ogólnej publicznej wiadomości) konieczne jest następnie nadesłanie potwierdzenia pocztą, gdyż skargi do Trybunału mogą być wnoszone wyłącznie drogą pocztową. Sama prośba o informację nie wystarcza do wstrzymania biegu terminu^[3][4]. Termin na złożenie skargi do Trybunału liczy sie od daty nadania skargi na poczcie^[5]. Termin ten z jednej strony umożliwia w miarę spokojne złożenie skargi do Trybunału w Strasburgu, a z drugiej strony nie pozwala na zbędne zwlekanie z podjęciem decyzji co do wykorzystania mechanizmu kontrolnego Konwencji;

• państwa, składając deklarację uznającą kompetencję byłej Komisji lub jurysdykcję poprzedniego Trybunału, mogły zastrzec, iż organy te będą mogły zajmować się sprawami dotyczącymi faktów zaistniałych po pewnej dacie. W związku z tym nie są dopuszczalne skargi co do faktów sprzed tej daty (tzw. przesłanka ratione temporis). Mimo zlikwidowania Komisji i utworzenia nowego Trybunału ograniczenie to zostało utrzymane. Przykładowo skargi przeciwko Polsce mogą dotyczyć tylko faktów zaistniałych po 30 kwietnia 1993 roku.

• skarga nie może być anonimowa - w formularzu skargi należy określić imię i nazwisko ofiary naruszenia, jej płeć, datę urodzenia, adres i obywatelstwo;

• skarga nie może być identyczna ze sprawą już rozpoznaną przez Trybunał, przy czym "identyczność sprawy" oznacza, że chodzi o nie dopuszczanie skarg w sprawach, w których już wcześniej zapadło orzeczenie Trybunału, a nie takich, w których istnieje jedynie pewne podobieństwo stanu faktycznego;

• nie można skorzystać ze skargi indywidualnej, jeżeli wcześniej sprawa została poddana innej międzynarodowej procedurze kontrolnej, np. Komitetowi Praw Człowieka ONZ czy Międzynarodowej Organizacji Pracy;

• prawa do skargi nie można nadużywać. Za takie nadużycie może zostać uznane przedstawienie w skardze fałszywych faktów celem wprowadzenia Trybunału w błąd. Nadużyciem będzie też wykorzystanie skargi do uprawiania propagandy politycznej (np. rasistowskiej) niedającej się pogodzić z ideami, na których Konwencja europejska się opiera.

• w skardze musi wystąpić element znaczącego uszczerbku - od 1 czerwca 2010 (czyli daty wejścia w życie Protokołu 14) Trybunał uznaje za niedopuszczalną każdą skargę indywidualną, w której na podstawie analizy stanu faktycznego w sprawie stwierdzi, że skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku.

Bardzo istotna ze względu na dopuszczalność skargi jest wykładnia dokonana przez Trybunał znaczenia pierwszego zdania w art. 6 Konwencji: "Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd". Trybunał uważa, że ponieważ nie jest sądem apelacyjnym od niekorzystnych rozstrzygnięć sądów krajowych, nie ma obowiązku badania błędów co do faktów i co do prawa popełnionych przez sąd krajowy. Zdaniem Trybunału nawet jeżeli sąd krajowy nie przestrzegał przepisów prawa, nie stanowi to jeszcze naruszenia Konwencji. Oznacza to, że skarga, w której skarżący kwestionuje zasadność wyroku (niesprawiedliwy i krzywdzący wyrok, niewłaściwa interpretacja prawa krajowego przez sąd, błędna ocena dowodów i stanu faktycznego itp.), w świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału zostanie uznana za niedopuszczalną. Takie stanowisko Trybunału niejednokrotnie kłóci się z dokonywaną przez wnoszących skargi do Trybunału interpretacją wyżej zacytowanego fragmentu art. 6 Konwencji (wg wielu skarżących skoro sąd rozpatrzył sprawę z dokonaniem mylnej oceny faktów i dowodów lub z naruszeniem przepisów prawa, oznacza to że niesprawiedliwe rozpatrzył sprawę), co jest jednym z powodów, dla których od 95 do 99% wnoszonych co roku skarg do Trybunału jest uznawanych przez Trybunał za niedopuszczalne i skargi te są odrzucane bez możliwości zaskarżenia (decyzja o niedopuszczalności skargi jest ostateczna)^[3][6].

Skargę wnosi się bezpłatnie. Trybunał rozpoznaje sprawy bez pobierania opłat sądowych. Nie jest wskazane osobiste stawiennictwo skarżącego w Trybunale. Postępowanie we wstępnej fazie ma charakter pisemny. Na etapie składania wstępnej skargi (na formularzu skargi) skarżący nie musi być reprezentowany przez prawnika (natomiast jeśli Trybunał uzna skargę za dopuszczalną pełnomocnik prawny musi zostać wyznaczony, a korespondencja z Trybunałem od tego momentu co do zasady powinna być prowadzona w języku angielskim lub francuskim). Trybunał nie zasądza zwrotu kosztów sporządzenia wstępnej skargi przez prawnika. Nadsyłanych dokumentów nie należy zszywać bądź w inny sposób oprawiać. Dokumenty nadesłane do Trybunału nie zostaną zwrócone. Trybunał może zezwolić na zachowanie anonimowości tylko w wyjątkowych i należycie uzasadnionych wypadkach^[3][4]. Nie należy do Trybunału przesyłać żadnych przedmiotów (w tym dokumentów innych niż papierowe) bez wcześniejszego uzgodnienia z Kancelarią Trybunału. Ze względów bezpieczeństwa wszelkie przedmioty przesyłane do Trybunału bez wyraźnej prośby Kancelarii zostaną niezwłocznie zniszczone wraz z listem przewodnim^[7].

Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

Jeśli skarga spełnia warunki dopuszczalności, to można ją wysłać (najlepiej na formularzu urzędowym) pod adres Trybunału:

Europejski Trybunał Praw Człowieka
Rada Europy
67075 Strasbourg Cedex
Francja^[8]

Badanie dopuszczalności skargi

Skarga badana jest na początku z punktu widzenia jej dopuszczalności. Analizowane jest, czy spełnia ona wszystkie konieczne wymogi. Jeżeli nie, to może ona zostać odrzucona – uznana za niedopuszczalną przez komitet złożony z 3 sędziów (od 1 czerwca 2010 przez jednego sędziego) lub izbę, do której została skierowana. Jeśli decyzję podejmuje komitet, to decyzja ta dla swej ważności potrzebuje jednomyślnych głosów wszystkich trzech sędziów. Jeżeli co najmniej jeden z nich nie zagłosuje za odrzuceniem petycji, to kwestię jej dopuszczalności rozstrzygnie cała izba (większością głosów). Decyzja o uznaniu skargi za niedopuszczalną jest ostateczna, niezależnie od tego, czy podejmie ją komitet, czy izba Trybunału. Nie można się od niej w żaden sposób odwołać – kończy ona postępowanie definitywnie.

Postępowanie w trybie skargi indywidualnej przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu

Próba ugody

Jedynie więc po uznaniu skargi za dopuszczalną izba może przystąpić do jej merytorycznego badania. W trakcie postępowania przed Trybunałem, izba powinna zachęcać strony do pojednania, do polubownego załatwienia sprawy. Nie chodzi tu tylko o formalny wymóg, który ma być spełniany celem przejścia do dalszych etapów procedury. Chodzi o rzeczywisty obowiązek zachęcania stron w sporze do załagodzenia go z korzyścią dla ich obu oraz w duchu poszanowania praw człowieka. Z uwagi na zapewnienie maksimum skuteczności postępowanie w tej fazie jest poufne.

Merytoryczne rozpatrzenie skargi

Jeśli nie osiągnięto polubownego rozwiązania sporu, to izba Trybunału będzie kontynuować badanie skargi co do jej istoty. Strony postępowania (skarżący i państwo) zostaną zobowiązane do przedstawienia w konkretnym terminie swoich memoriałów i innych dokumentów popierających ich argumentację. W tym czasie dokonuje się również sprawdzanie stanu faktycznego powołanego w skardze (w tym celu izba może przeprowadzić dochodzenie). Gdy sędziowie już zapoznają się z tak zebranymi informacjami może (nie musi) nastąpić ustna faza postępowania – rozprawa przed Trybunałem. Biorą w niej udział przedstawiciele obu stron będących w sporze. Rozprawa jest dość sformalizowana. Strony zabierają głos według porządku ustalonego przez przewodniczącego izby. W trakcie rozprawy sędziowie mogą zadawać stronom dodatkowe pytania, aby bliżej wyjaśnić interesujące ich szczegóły ze stanu faktycznego lub prawnego sprawy.

Narada sędziowska. Wyrok

Po zakończeniu rozprawy sędziowie zbierają się na naradę. Narada sędziowska jest poufna, jej przebieg nie jest komunikowany na zewnątrz, Po dyskusjach w swym gronie, sędziowie ostatecznie przyjmują tekst orzeczenia większością głosów. Sędzia nie zgadzający się z wyrokiem większości może złożyć tzw. zdanie odrębne. Wyrok (orzeczenie) obejmuje trzy zasadnicze części: opisanie stanu faktycznego sprawy, przedstawienie argumentów prawnych uzasadniających treść trzeciej części, czyli sentencji wyroku. Obowiązek wykonania orzeczenia spoczywa na rządzie pozwanego państwa - powinnno ono złożyć informację w tej sprawie Komitetowi Ministrów Rady Europy, który, w razie konieczności, może uchwalić rezolucję wzywającą państwo do postępowania zgodnego z wyrokiem Trybunału.

ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE RADY EUROPY

Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy – jeden z dwóch głównych organów statutowych Rady Europy. Zasiada w nim 636 członków - 318 przedstawicieli parlamentów krajowych i 318 zastępców. Złożone jest z przedstawicieli parlamentów krajowych a ich liczba zależna jest od liczby mieszkańców państw. Zasiadają oni na sali według przynależności partyjnej.

Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy powstało jako pierwsze zgromadzenie tego typu w Europie. Wyprzedza więc ono historycznie Parlament Europejski dzisiejszej Unii Europejskiej, czy też Zgromadzenie Parlamentarne innej organizacji europejskiej – Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy jest ciałem obradującym, doradczym i nie posiada uprawnień prawodawczych – nie może stanowić prawa, norm prawnie wiążących – co wyraźnie odróżnia je od parlamentów narodowych. Zgromadzenie składa się z delegatów parlamentów narodowych poszczególnych państw członkowskich Rady. Co kwartał każdego roku delegacje te zbierają się na swoje sesje w Pałacu Europy w Strasburgu. Kryterium zasiadania na sali obrad nie jest jednak przynależność państwowa, ale reprezentowane poglądy polityczne – delegaci zasiadają w zależności od przynależności do poszczególnych frakcji politycznych. Zgromadzenie może debatować i uchwalać zalecenia w sprawach dotyczących ważnych zagadnień pojawiających się we współczesnym świecie. Zgromadzenie Parlamentarne wybiera również sędziów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Prezydium

Zgromadzeniu przewodniczy Prezydium, w składzie:

• Przewodniczący, wybierany tradycyjnie na trzy roczne kadencje. Od stycznia 2008 r. funkcję tę pełni Lluis Maria De Puig z Hiszpanii;

• 20 zastępców Przewodniczącego;

• szefowie ugrupowań politycznych;

• szefowie stałych komitetów działających w ramach Zgromadzenia lub ich zastępcy.

Duże kraje mają stałe miejsce w Prezydium, a małe zmieniają się rotacyjne. Do zadań Prezydium należy przygotowywanie porządku obrad Zgromadzenia, dbanie o sprawy bieżące i stosunki z innymi organami.

Kompetencje

Kompetencje Zgromadzenia:

• uchwala rekomendacje i wytyczne oraz uchwały i zalecenia, które skierowane są do Komitetu Ministrów;

• wydaje opinie o państwach kandydujących, projektach traktatów, protokołach, budżecie, implementacji Europejskiej Karty Społecznej;

• wybiera Sekretarza Generalnego i jego zastępców;

• wybiera szefa Sekretariatu Zgromadzenia;

• wybiera sędziów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;

• wybiera Komisarza Praw Człowieka Rady Europy;

• ma prawo powoływać komitety i komisje (zarówno stałe jak i ad hoc), które zajmą się rozpatrywaniem spraw leżących w gestii Zgromadzenia.

Status obserwatora

Na wniosek swojego Prezydium Zgromadzenie może przyznać status obserwatora parlamentowi państwa niebędącego członkiem Rady Europy. Delegaci danego kraju, których liczbę ustala Zgromadzenie, nie mają prawa głosu, jednakże mogą wypowiadać swoje opinie i brać udział w pracach komitetów. Obecnie status obserwatora posiadają parlamenty Izraela, Kanady i Meksyku, każdy po 6 przedstawicieli.

Status gościa specjalnego

Od 1989 r. istnieje także status gościa specjalnego, który powstał, aby umożliwić delegacjom parlamentów z krajów Europy Środkowo-Wschodniej uczestnictwo w posiedzeniach Zgromadzenia i jego komisji. Miało to na celu wspomaganie procesu demokratyzacji tych krajów. Goście specjalni dysponują tymi samymi uprawnieniami, co obserwatorzy. Obecnie żaden parlament nie posiada owego statusu. Parlament Białorusi, który posiadał ten status od 16 września 1992 r. został zawieszony w swoich prawach 13 stycznia 1997 r.

Państwa członkowskie i liczba ich reprezentantów

Albania (4), Andora (2), Armenia (4), Austria (6), Azerbejdżan (6), Belgia (7), Bośnia i Hercegowina (5), Bułgaria (6), Chorwacja (5), Cypr (3), Czarnogóra (3), Czechy (7), Dania (5), Estonia (3), Federacja Rosyjska (18), Finlandia (5), Francja (18), Grecja (7), Gruzja (5), Hiszpania (12), Holandia (7), Irlandia (4), Islandia (3), Macedonia (3), Liechtenstein (2), Litwa (4), Luksemburg (3), Łotwa (3), Malta (3), Mołdawia (5), Monako (2), Niemcy (18), Norwegia (5), Polska (12), Portugalia (7), Rumunia (10), San Marino (2), Serbia (7), Słowacja (5), Słowenia (3), Szwajcaria (6), Szwecja (6), Turcja (12), Ukraina (12), Węgry (7), Włochy (18), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (18).

Polscy reprezentanci

• Przewodniczący:

  • Dariusz Lipiński

• Wiceprzewodniczący:

  • Tadeusz Iwiński

  • Piotr Wach

• Członkowie:

  • Ryszard Bender

  • Tomasz Dudziński

  • Danuta Jazłowiecka

  • Jan Kaźmierczak

  • Stanisław Kalemba

  • Michał Stuligrosz

  • Michał Wojtczak

• Zastępcy członków

  • Bożenna Bukiewicz

  • Lena Dąbkowska-Cichocka

  • Andrzej Grzyb

  • Adam Hofman

  • Stanisław Huskowski

  • Włodzimierz Karpiński

  • Bronisław Korfanty

  • Mirosława Nykiel

  • Janusz Rachoń

  • Jadwiga Rotnicka

  • Anna Sobecka

  • Marek Wikiński

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Sekretarz Generalny

Thorbjørn Jagland

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC lub ETPCz) w Strasburgu (ang. European Court of Human Rights, fr. Cour Européenne des Droits de l’Homme) - europejski organ sądownictwa międzynarodowego powołany w 1998 r. na miejsce Europejskiej Komisji Praw Człowieka i Trybunału Praw Człowieka do kontroli przestrzegania praw człowieka.

Orzeka w sprawach praw człowieka zapisanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i protokołach dodatkowych do niej. Wbrew potocznym wyobrażeniom Trybunał nie jest organem Rady Europy, tak jak są nimi Zgromadzenie Parlamentarne, Komitet Ministrów, czy Sekretarz Generalny. Jest on wyłącznie organem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Oznacza to, że został utworzony na mocy tej Konwencji oraz że to ta Konwencja i dołączone do niej protokoły określają jego kompetencje i sposób funkcjonowania.

Sędziowie

W skład Trybunału wchodzą wybitni znawcy problematyki ochrony praw człowieka w Europie. Sędziowie Trybunału, od wielu lat zajmujący się tą tematyką, stanowią gwarancję odpowiednio wysokiego poziomu orzecznictwa. W Konwencji przyjęto zasadę, że sędziowie rekrutują się po jednym z każdego państwa-strony Konwencji. Aktualnie jest 47 takich państw, więc i liczba sędziów Trybunału wynosi 47. Sędziowie są wybierani na okres dziewięciu lat, bez możliwości reelekcji. Kadencja sędziów upływa także z chwilą osiągnięcia przez nich wieku 70 lat. Żaden sędzia nie może być odwołany ze swojego urzędu, chyba że pozostali sędziowie postanowią większością dwóch trzecich głosów, że przestał on spełniać stawiane mu wymogi. W okresie sprawowania funkcji wymaga się od nich niepodejmowania jakiejkolwiek działalności, która mogłaby narazić na szwank ich niezależność, bezstronność czy utrudnić wykonywanie obowiązków sędziowskich w pełnym wymiarze czasu. Przykładowo nie mogą oni doradzać ani reprezentować żadnej ze stron sporu przed Trybunałem - byłaby to działalność nie do pogodzenia z sędziowską bezstronnością. Sędziowie zasiadają i orzekają we własnym imieniu. Mimo że kandydatów na sędziów proponują poszczególne państwa-strony Konwencji, po wyborze sędziowie nie reprezentują stanowiska swojego państwa, tym bardziej nie mogą więc przyjmować od niego instrukcji. Od 2002 roku sędzią z Polski jest Leszek Garlicki.

Formy organizacyjny

Formalnie wyroki wydaje Trybunał. Nie oznacza to jednak, iż cały skład Trybunału zajmuje się każdą sprawą. Wręcz przeciwnie, rozpatrując skargę indywidualną Trybunał nigdy nie działa in pleno lecz zajmuje się nią w węższym składzie, jako 3-osobowy komitet, 7-osobowa izba lub 17-osobowa Wielka Izba.

Formy organizacyjne, w jakich działa Trybunał można łącznie zebrać w następujące wyliczenie:

• Zgromadzenie Plenarne Trybunału - łącznie wszyscy sędziowie, w tym składzie Trybunał załatwia jedynie sprawy administracyjne (art. 26 EKPC), nie rozpatruje w tym składzie skarg wniesionych do Trybunału;

• Wielka Izba Trybunału - 17 sędziów, w tym składzie Trybunał rozpatruje skargi przekazane przez izbę Trybunału (na podst. art. 30 EKPC) oraz rozpatruje "odwołania" od orzeczeń izb (art. 43 EKPC);

• Panel Wielkiej Izby - 5 sędziów, decyduje czy Wielka Izba Trybunału zajmie się rozpatrzeniem "odwołania" złożonego na podstawie art. 43 EKPC;

• Izba Trybunału - 7 sędziów (tymczasowo skład może być ograniczony do 5 sędziów), podstawowy skład, w jakim Trybunał rozpatruje merytorycznie skierowane do niego skargi;

• Komitet Trybunału - 3 sędziów, rozpatruje skargę merytorycznie zamiast Izby, jeśli tkwiące u podstaw sprawy zagadnienie dotyczące wykładni lub stosowania Konwencji lub jej Protokołów jest już przedmiotem ugruntowanego orzecznictwa Trybunału;

• Sędzia zasiadający jednoosobowo - bada dopuszczalność skargi złożonej do Trybunału; sędzia ten nie może pochodzić z kraju, przeciwko któremu wniesiono skargę.

Role sędziego Trybunału

Każdy sędzia - członek Trybunału może występować w trzech możliwych rolach:

• "zwykły" członek Trybunału - wchodzi w skład form organizacyjnych Trybunału (Zgromadzenie, Wielka Izba, Izba, Komitet) i wykonuje funkcje sędziowskie;

• sędzia-sprawozdawca - przygotowuje konkretną sprawę do rozpatrzenia przez komitet, izbę lub Wielką Izbę;

• tzw. sędzia narodowy - z urzędu wchodzi w skład izby lub Wielkiej Izby rozpatrującej skargę przeciwko państwu, z ramienia którego został wybrany.

Skargi z Polski

Od momentu uznania jurysdykcji organów strasburskich (1 maja 1993), do Trybunału zaczęły trafiać sprawy wnoszone przez polskich obywateli. Przeważnie dotyczyły one skarg na opieszałość funkcjonowania sądów oraz nieprawidłowości odnośnie ograniczenia wolności. Polska jest na szóstym miejscu pod względem liczby skarg składanych do Trybunału. Według danych z 31 sierpnia 2010 najwięcej skarg pochodziło z: Rosji (27,6%), Turcji (11,7%), Rumunii (8,8%) i Ukrainy (8,0%) - z tych czterech państw pochodzi ponad połowa wszystkich skarg złożonych do Trybunału^[1]. Tłumaczenia niektórych wyroków w sprawach polskich można znaleźć na stronie Biura Informacji Rady Europy.

KOMISARZ PRAW CZŁOWIEKA

Komisarz Praw Człowieka

Thomas Hammarberg

Komisarz Praw Człowieka Rady Europy jest to niesądowa instytucja, która ma za zadanie wspierać promocję praw człowieka w edukacji, wspomagać ombudsmanów, ustalać braki w prawodawstwie, dostarczać informacji w zakresie praw człowieka. Komisarz współpracuje z międzynarodowymi i narodowymi organizacjami i instytucjami monitorującymi przestrzeganie praw człowieka. Głównymi partnerami Komisarza są: Organizacja Narodów Zjednoczonych i jej wyspecjalizowane agendy, Unia Europejska oraz Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

Wybór

Komisarz wybierany jest na sześcioletnią kadencję, bez prawa do reelekcji. Wyboru dokonuje Zgromadzenie Parlamentarne z listy trzech kandydatów przedłożonej mu przez Komitet Ministrów. Kandydaci – obywatele krajów należących do RE - zgłaszani są przez państwa członkowskie. Kryteria jakie muszą spełniać są następujące: „(…) muszą być wybitnymi osobowościami o wysokich kwalifikacjach moralnych, uznanym dorobku w dziedzinie praw człowieka, znanymi z przywiązania do wartości Rady Europy oraz posiadającymi osobisty autorytet niezbędny do skutecznego wypełniania misji Komisarza.”^[1]

Obecnie (od 1 kwietnia 2006 r.) funkcję tę pełni Thomas Hammarberg, szwedzki dyplomata i działacz na rzecz praw człowieka. Jego poprzednikiem na tym stanowisku był Hiszpan Alvaro Gil-Robles.

Kompetencje

Komisarz ma następujące kompetencje:

• może wydawać zalecenia i opinie;

• może kierować raporty dotyczące poszczególnych kwestii do Komitetu Ministrów bądź Zgromadzenia Parlamentarnego;

• przygotowuje roczne raporty dla Komitetu i Zgromadzenia;

• odbywa podróże do poszczególnych krajów członkowskich Rady Europy, podczas których zapoznaje się z sytuacją w wojsku, szkołach, sądownictwie, więzieniach, sprawdza jak przestrzegane są prawa człowieka.

Powstanie

Decyzję o powołaniu tego urzędu podjęto na jubileuszowym posiedzeniu (z okazji 50-lecia istnienia Rady Europy) Komitetu Ministrów w Budapeszcie, 7 maja 1999 r. Dokładny status tej instytucji określa uchwała (99) 50 o Komisarzu Praw Człowieka Rady Europy. Utworzenie tego urzędu nawiązuje do postanowień, jakie przyjęto 10 - 11 października 1997 r. podczas II-go Szczytu RE w Strasburgu.

Komisarz a Protokół nr 14 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

Zgodnie z art. 13 powyższego Protokołu Komisarz będzie miał prawo – gdy protokół ten zostanie przyjęty przez wszystkie państwa członkowskie Rady Europy - występować na rozprawach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i przedstawiać uwagi pisemne.

KONGRES WŁADZ LOKALNYCH I REGIONALNYCH

Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych to organ doradczy, reprezentujący władze lokalne i regionalne członków Rady Europy. Składa się z Izby Władz Lokalnych i Izby Regionów. Od 1994 r. jest organem stałym zbierającym się raz do roku w Strasburgu. Poprzednikiem Kongresu, była istniejąca od 1987 roku Stała Konferencja Władz Lokalnych i Regionalnych.

Głównymi zadaniami Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych jest promowanie rozwoju demokracji na szczeblu lokalnym i umacnianie kontaktów regionów z zagranicą.

W maju 2005 r. Kongres podjął współpracę z działającym w Unii Europejskiej i mającym zbieżne cele Komitetem Regionów.

Skład

Każde państwo członkowskie Rady Europy posiada w Kongresie tylu delegatów oraz ich zastępców, ile ma ono w Zgromadzeniu Parlamentarnym. Zgodnie z tym obecnie Kongres liczy 636 członków - 318 przedstawicieli i 318 zastępców. Przedstawiciele danego państwa muszą posiadać mandat pochodzący z wyborów regionalnych lub lokalnych.

Struktura

Kongresowi przewodzi wybierany co dwa lata przewodniczący. Przewodniczącego wybierają na przemian Izba Władz Lokalny i Izba Regionów. Obecnie Przewodniczącym Izby Władz Lokalnych jest Ian Micallef (Malta), Izby Regionów – Ludmila Sfrirloaga (Rumunia), a całego Kongresu – Yavuz Mildon (Turcja).

Obie Izby wybiera co 2 lata swoich przewodniczących i 7-osobowe prezydium. Połączone prezydia tworzą Prezydium Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych. Prezydium Kongresu przygotowuje sesje plenarne Kongresu, koordynuje pracę Izb i komitetów oraz ustala budżet.

Kongres posiada też Komitet Stały, który reprezentuje Kongres w okresach pomiędzy sesjami. Poza tym możliwe jest tworzenie komitetów statutowych i grup ad hoc. Komitety stałe to:

• Komitet Instytucjonalny, stworzony w 2000 r. spotyka się cztery razy w roku (pozostałe komitety odbywają trzy spotkania). Jego zadania to przygotowywanie raportów na temat rozwoju demokracji lokalnej i regionalnej w Europie;

• Komitet Kultury i Edukacji, który zajmuje się sprawami młodzieży, mediów, komunikacji społecznej i sportu;

• Komitet Zrównoważonego Rozwoju odpowiada ze problemy środowiska naturalnego oraz planowanie urbanistyczne i przestrzenne;

• Komitet do spraw Spójności Społecznej, którego zadania dotyczą takich kwestii jak zatrudnienie, obywatelstwo, migracje, równość płci.

Cele i zadania

Kongres ma za zadanie zagwarantować rzeczywisty udział władz lokalnych i regionalnych w procesie jednoczenia Europy i pracach Rady Europy. Kongres prowadzi działania zmierzające do upowszechnienia demokracji lokalnej i regionalnej oraz wzmocnienia współpracy granicznej i międzyregionalnej.

Zadania

• doradza Komitetowi Ministrów i Zgromadzeniu Parlamentarnemu Rady Europy w sprawach polityki regionalnej i lokalnej;

• przygotowuje raporty o sytuacji polityki regionalnej i lokalnej w krajach członkowskich Rady i krajach kandydujących;

• zapewnia poszanowanie Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego.