Rada Europy
Rada Europy (ang. Council of Europe, fr. Conseil de l'Europe) - międzynarodowa organizacja rządowa skupiająca prawie wszystkie państwa Europy oraz kilka państw spoza tego kontynentu takich jak Armenia czy Azerbejdżan. Jej głównym celem jest „osiągnięcie większej jedności między jej członkami, aby chronić i wcielać w życie ideały i zasady stanowiące ich wspólne dziedzictwo oraz aby ułatwić ich postęp ekonomiczny i społeczny” (art. 1a Statutu Rady Europy). Realizując tak określony cel organizacja ta zajmuje się przede wszystkim promocją i ochroną praw człowieka, demokracji i współpracą państw członkowskich w dziedzinie kultury.
Rada Europy powstała 5 maja 1949 roku w wyniku podpisania przez 10 państw (Belgię, Danię, Francję, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy) Traktatu Londyńskiego. Obecnie liczy 47 członków. Jej siedzibą jest Strasburg.
Powstanie Rady Europy
Potrzeba zaistnienia zintegrowanej Europy została dobitnie zasygnalizowana wkrótce po zakończeniu II wojny światowej w szeroko cytowanych słowach byłego premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla: "musimy zbudować pewnego rodzaju Stany Zjednoczone Europy" (1946). Drugim znaczącym wydarzeniem markującym drogę ku integracji było spotkanie ponad tysiąca przedstawicieli rozmaitych ruchów opowiadających się za bardziej zjednoczoną Europą. Spotkanie to odbyło się w Hadze w 1948 roku i znane jest jako Kongres Europy. Mając na uwadze cały pakiet rezolucji przyjętych podczas Kongresu oraz uwzględniając rozwój sytuacji w ówczesnej polityce międzynarodowej, rządy państw europejskich rozpoczęły wielostronne rokowania prowadzące do określenia kształtu nowej organizacji międzynarodowej. Ostatecznie w maju 1949 roku w pałacu St. James w Londynie, statut nowej organizacji został podpisany przez przedstawicieli dziesięciu krajów zachodnioeuropejskich. Wchodząc w życie trzy miesiące później statut ten utworzył Radę Europy, jako organizację międzynarodową o charakterze subregionalnym, otwartym tylko dla państw europejskich.
Trzeba mieć świadomość tego, że utworzenie Rady Europy nie dokonało niczego samo przez się. Nie spowodowało ono automatycznie wykluczenia możliwości wybuchu nowej wojny. Było ono za to zaczynem pewnego procesu, który w ciągu kolejnych lat nabierał tempa i pozwolił zacieśniać współpracę między państwami - członkami Rady Europy, współpracę rozumianą jako nieodzowny czynnik zachowania pokoju w Europie.
Zakres działalności Rady Europy
Rada Europy zwykle jest postrzegana jako organizacja, której zakres zainteresowań ogranicza się jedynie do sfery ochrony praw człowieka. I rzeczywiście ustanowienie systemu takiej ochrony opartego na Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (1950) można uznać za najbardziej imponujące osiągnięcie tej organizacji. Bezpośrednio z prawami człowieka powiązana jest polityka ochrony mniejszości narodowych, etnicznych, językowych, religijnych, kulturalnych, czy seksualnych; polityka językowa oraz ochrona praw migrantów, repatriantów, uchodźców i azylantów, czy ludów koczowniczych, jak Romowie (Cyganie) czy Lapończycy. Niemniej nie można zapominać, że Rada Europy prowadzi działania w wielu dziedzinach, w tym w niektórych nie powiązanych bezpośrednio z prawami człowieka. Można tu wymienić: sprawy społeczne i gospodarcze, ochronę zdrowia, edukację, kulturę, media, ochronę środowiska, sprawy młodzieży i sportu a wreszcie współpracę prawną. Do dzisiaj pod auspicjami Rady Europy zawarto blisko 200 umów międzynarodowych (tzw. Konwencji Europejskich lub układów częściowych) dotyczących wielu ważkich zagadnień z zakresu wyżej wymienionych dziedzin.
Organy Rady Europy
Głównymi organami Rady Europy są:
Komitet Ministrów - organ decyzyjny, składający się z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich lub ich przedstawicieli (tzw. zastępców ministrów);
Zgromadzenie Parlamentarne - organ doradczy składający się z parlamentarzystów delegowanych przez parlamenty narodowe;
Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy - organ doradczy w zakresie samorządności lokalnej i regionalnej.
Sekretarz Generalny Rady Europy - wybierany przez Zgromadzenie Parlamentarne (aktualnie jest nim Thorbjørn Jagland);
Komisarz Praw Człowieka Rady Europy - niesądowa instytucja, która ma wspierać promocję praw człowieka w edukacji, wspomagać ombudsmanów, ustalać braki w prawodawstwie, dostarczać informacji w zakresie praw człowieka.
Ponadto w ramach Rady Europy funkcjonuje szereg instytucji formalnie nie będących jej organami:
Europejski Trybunał Praw Człowieka - organ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
Europejski Komitet Zapobiegania Torturom - organ Europejskiej Konwencji do spraw zapobiegania torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu
Europejski Komitet Praw Społecznych;
Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI);
Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (tzw. Komisja Wenecka);
Bank Rozwoju Rady Europy - udziela pomocy finansowej;
Grupa Państw Przeciwko Korupcji (GRECO);
Europejskie Obserwatorium Audiowizualne - zajmuje się gromadzeniem informacji na temat mediów;
Europejskie Centrum na rzecz Współzależności i Solidarności Światowej (Centrum Północ-Południe);
Grupa Pompidou - forum współpracy międzynarodowej do spraw zwalczania narkomanii i nielegalnego handlu narkotykami;
Europejska Farmakopea;
Porozumienie dotyczące Poważnych Zagrożeń EUR-OPA;
Europejskie biuro do spraw języków rzadziej używanych - jest wspierane przez Radę. Ma na celu wspieranie i promowanie rzadziej używanych w Europie języków.
Członkowie Rady Europy
Członkiem Rady Europy może zostać każde zaproszone przez tę organizację państwo akceptujące zasady rządów prawa i ochrony praw człowieka. Kryteria te odzwierciedlają podstawowe wartości, na których ma opierać się ta organizacja. Gwarancją ich przestrzegania jest zobowiązanie nowych państw członkowskich do ratyfikacji Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w przeciągu roku od przystąpienia do organizacji. Kryteria ochrony praw człowieka, demokracji parlamentarnej oraz rządów prawa mają być strażnikami bram Rady Europy. Wyrażane są jednak wątpliwości, czy wszyscy członkowie Rady spełniają dzisiaj te kryteria. Przykładem może być to, że spośród wszystkich czterdziestu siedmiu Państw Członkowskich RE, Federacja Rosyjska, jako jej członek, ma obecnie moratorium zawieszające wykonywanie kary śmierci, mimo, że eliminacja możliwości wykonywania takiej kary jest jedną z ważniejszych przesłanek do wstąpienia do tej organizacji. Dodatkowo Państwami Członkowskimi RE wyjątkowo niebędącymi w geograficznych granicach Europy są: Armenia, Azerbejdżan, Cypr, Gruzja, Rosja oraz Turcja.
Na początku swego istnienia Rada Europy grupowała dziesięć państw zachodnioeuropejskich. Pozostałe państwa Zachodniej Europy stopniowo przystąpiły do organizacji zanim jesienią 1989 roku rozpoczął się upadek systemu komunistycznego w Europie Środkowej i Wschodniej. Nowe demokracje z tego regionu kandydujące do Rady Europy były przyjmowane od początku lat dziewięćdziesiątych (Węgry w 1990, Polska w 1991). Aktualnie liczba państw członkowskich wynosi 47.
Państwa założyciele, których ministrowie spraw zagranicznych podpisali 5 maja 1949 roku w Londynie konwencję o utworzeniu organizacji:
Belgia
Dania
Francja
Holandia
Irlandia
Luksemburg
Norwegia
Szwecja
Wielka Brytania
Włochy
Państwa, które do organizacji przystąpiły później to m.in:
Grecja (9 sierpnia 1949)
Turcja (9 sierpnia 1949)
Islandia (9 marca 1950)
Niemcy (13 lipca 1950)
…
Polska (26 listopada 1991)
…
Serbia (3 kwietnia 2003)
Monako (5 października 2004)
Czarnogóra (11 maja 2007)
Białoruś od września 1992 do stycznia 1997 miała status specjalnego gościa Rady Europy. Utraciła go z powodu niespełniającego norm demokratycznych referendum konstytucyjnego z września 1996 roku oraz ograniczania przez organy władzy państwowej swobód obywatelskich (zwłaszcza wolności słowa). Wniosek o członkostwo w Radzie Europy Białoruś złożyła 12 marca 1993 roku. Jest to jedyne państwo europejskie wykluczone z Rady Europy.
Stolica Apostolska ma od 1970 roku status obserwatora przy Komitecie Ministrów Rady Europy.
Status obserwatora przy instytucjach Rady Europy ma także kilka krajów spoza Europy. Japonia i Stany Zjednoczone mają status obserwatora przy Komitecie Ministrów Rady Europy. Izrael ma status obserwatora przy Zgromadzeniu Parlamentarnym. Kanada i Meksyk mają zaś status obserwatora przy obu tych organach.
Konwencje Rady Europy
Rada Europy przyjmuje dokumenty mające charakter traktatów międzynarodowych, zwane konwencjami, do których mogą przystępować państwa członkowskie Rady Europy, a w niektórych przypadkach także europejskie kraje nieczłonkowskie, lub nawet pozaeuropejskie kraje nieczłonkowskie. Kraje przystępujące do konwencji mogą poczynić pewne zastrzeżenia co do wyłączenia lub ograniczenia stosowania na ich terytorium niektórych artykułów danej konwencji. W niektórych sytuacjach podpisywane są też dodatkowe protokoły do konwencji, do których mogą, ale nie muszą, przystąpić państwa, które wcześniej podpisały samą konwencję. Konwencja wchodzi w życie, jeśli zostanie podpisana i ratyfikowana przez odpowiednią liczbę państw. Najbardziej znaną Konwencją jest Europejska Konwencja Praw Człowieka.
Europejska Konwencja Praw Człowieka (pełna nazwa: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w skrócie "Konwencja Europejska" lub EKPC) - umowa międzynarodowa z zakresu ochrony praw człowieka zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja została otwarta do podpisu 4 listopada 1950 r., a po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacji weszła w życie 3 września 1953 r. Stronami Konwencji jest wszystkie 47 państw członkowskich Rady Europy (jest to obecnie warunek członkostwa w tej organizacji). Polska podpisała Konwencję 26 listopada 1991r. i tego samego dnia przystąpiła do Rady Europy.
Zgodnie z preambułą Konwencji rządy państw europejskich przyjmując Konwencję chciały podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw zamieszczonych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na podstawie Konwencji powołano do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu. Skargi do Trybunału mogą składać zarówno osoby indywidualne, grupy osób i organizacje pozarządowe (tzw. skargi indywidualne), jak i państwa-strony Konwencji (tzw. skargi międzypaństwowe).
Katalog praw człowieka chronionych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka znajdziemy w artykułach 2-13. Do pewnego stopnia katalog ten przypomina katalog Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku, acz zachodzą pomiędzy nimi istotne rozbieżności. Konwencja gwarantuje: prawo do życia, zakazuje stosowania tortur, niewolnictwa i pracy przymusowej, gwarantuje prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zapewnia prawo do sprawiedliwego procesu oraz zakazuje wstecznego stosowania prawa karnego, potwierdza prawo poszanowania życia prywatnego i rodzinnego wraz z prawem do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, przewiduje wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi, jak również wolność zgromadzania się i stowarzyszania, wreszcie chroni prawo do skutecznego środka odwoławczego.
3