Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Wydział Nauk o Ziemi

Zakład Gospodarki Przestrzennej

I Planowania Strategicznego

Porównanie atrakcyjności turystycznej Chełmna i Brodnicy

Paulina Klonowska

Ćwiczenia terenowe –

Walory i atrakcje turystyczne Ziemi Chełmińskiej

Niniejsza praca ma na celu zaprezentowanie walorów i atrakcji turystycznych Ziemi Chełmińskiej, a dokładnie zaprezentowanie ich na przykładnie dwóch miast: Chełmna i Brodnicy.

Ziemia Chełmińska to dawna jednostka terytorialna Polski, obecnie położona w obrębie dwóch województw: w 90% należy do województwa kujawsko-pomorskiego, natomiast w pozostałych 10% do województwa warmińsko-mazurskiego. Obszar Ziemi Chełmińskiej zamieszkuje około 650 tys. osób w większych lub mniejszych skupiskach ludzkich. Do większych miast należą:  Toruń, Grudziądz, Brodnica, Chełmno, Golub-Dobrzyń, Chełmża, Wąbrzeźno, Nowe Miasto Lubawskie, Lubawa, Lidzbark. Według podziału fizyczno-geograficznego Ziemia Chełmińska obejmuje następujące jednostki: Pojezierze Chełmińskie w całości oraz części: Pojezierza Brodnickiego, Doliny Drwęcy, Kotliny Toruńskiej, Doliny Fordońskiej oraz Kotliny Grudziądzkiej.

Rys.2 Dawny herb krzyżacki, którym posługiwało

się niegdyś województwo chełmińskie

Rys. 1 Położenie Ziemi Chełmińskiej na mapie Polski

Początki Ziemi Chełmińskiej sięgają państwa Piastów z przełomu X-XII wieku. W I połowie XIII wieku książę mazowiecki Konrad I wydał przywilej nadający Ziemię Chełmińską Krzyżakom. Sprowadzenie ich było związane z chrystianizacją tych terenów, dzięki czemu zakon zyskał ogromną samodzielność, a na podbitych terenach stworzył potężne państwo z nowymi strukturami administracyjnymi, ludnościowo-etnicznymi (niemieccy osadnicy) oraz gospodarczymi i kulturalnymi. Najlepszym tego dowodem są porównywane dalej miasta Chełmno i Brodnica istniejące dzięki działalności Krzyżaków. Ziemię Chełmińską obecnie zamieszkuje etniczna ludność Chełminiaków. Mimo napływu ludności z innych regionów oraz mieszania się kultur, gwara chełmińska nie zanikła i na ulicach miast nadal można usłyszeć charakterystyczne zniekształcenia takie jak: „ptok” zamiast „ptak” lub „kobita” zamiast „kobieta”. Dzisiaj kulturę i sztukę Ziemi Chełmińskiej można podziwiać w Muzeum Etnograficznym w Toruniu. Należy dodać, że jednymi z ciekawszych atrakcji turystycznych tego obszaru, są liczne ruiny zamków krzyżackich oraz okazałe mury obronne wielu miast, które były dawniej strażnicami i siedzibami komturów. Dwa główne i najstarsze miasta Ziemi Chełmińskiej (prawa miejskie , tzw. prawo chełmińskie, od 1233r.), to położone nad Wisłą Toruń i Chełmno, od którego pochodzi nazwa regionu.

Rys. 3 Położenie Chełmna i Brodnicy w województwie kujawsko-pomorskim

45 km na północ od Torunia leży miasto Chełmno, jeden z najstarszych grodów pomorskich, którego dzieje sięgają wczesnego średniowiecza i czasów Słowian. Było grodem leżącym na liczącej co najmniej 2500 lat drodze, łączącej grody kultury łużyckiej. W 1228 roku Zakon Krzyżacki wybrał Chełmno na stolicę Ziemi Chełmińskiej, a w latach 1230 – 1250 było ono głównym miastem zakonu i siedzibą I Komturii. W 1233 roku otrzymało prawa miejskie, które stały się wzorem dla lokacji około 200 miast wschodniopomorskich i mazowieckich. W tym czasie nosiło także przyjętą przez Niemców nazwę Kulm. Obecnie miasto leży w województwie kujawsko – pomorskim, w powiecie chełmińskim. Leży nad Wisłą i wpadającą do niej Frybą. Chełmno zajmuje obszar 13,86 km². Miasto zajmuje 0,63% powierzchni powiatu i zamieszkuje je ponad 20 tys. osób.

Miasto Chełmno występuje jako znaczący w skali kraju ośrodek turystyki krajoznawczej. Można tu zobaczyć liczne zabytki kultury krzyżackiej i nie tylko. Szczególnie warte zobaczenia są zachowane niemal w pełnym obwodzie mury miejskie o długości ponad 2 km wzniesione między XIII a XIV wiekiem. W murach miejskich można podziwiać także kilka bram. Są to między innymi Brama Grudziądzka zwana dawniej Grubińską, której nie rozebrano w XIX wieku. Około 1620 roku nadbudowano nad nią kaplicę zwaną „Na Bramce”, związaną z kultem Matki Boskiej Chełmińskiej. Kolejna brama warta uwagi to Brama Merseburska znajdująca się u wylotu dzisiejszej ulicy Dominikańskiej, prawdopodobnie jest to najstarsza brama miejska, lecz w XIV wieku została zamurowana i przekształcona w kaplicę. Inną ciekawą budowlą wartą zobaczenia w tym urokliwym mieście z pewnością jest gotycko – renesansowy Ratusz, który stanowił główny obiekt średniowiecznego rynku. Został wzniesiony w latach 1567 – 1572 w miejscu wcześniejszego gotyckiego ratusza. Ratusz usytuowany jest nieco na południowy – zachód od środka rynku. Obecnie mieści się w nim Muzeum Ziemi Chełmińskiej, mające profil regionalno – historyczny oraz Chełmińska Informacja Turystyczna. Stałe wystawy w muzeum to „Dzieje Chełmna” oraz „Dr Ludwik Rydygier – światowej sławy chirurg polski”. Będąc w Chełmnie nie można pominąć dawnego Cystersko – Benedyktyńskiego Zespołu Klasztornego. Powstał na przełomie XIII i XIV wieku w pobliżu warowni krzyżackiej zwanej wieżą Mściwoja (pozostałość po dawnej rezydencji komtura krzyżackiego, wieża pełniła funkcję strażnicy i jest zbudowana z cegły), przy murach miejskich, nad stromą pradoliną Wisły. Około 1266 roku sprowadzono na te ziemie cysterki, które w połowie XV wieku opuściły klasztor. Na ich miejsce wstąpiły benedyktynki, a w XVI wieku wstąpiła do niego Magdalena Mortęska, której klasztor zawdzięcza największy swój rozkwit. Władała nim do 1631 roku i stworzyła jako pierwsza szkolnictwo żeńskie w Polsce. W skład całego kompleksu klasztornego wchodzą zabudowania szpitalne i klasztorne, ogrody oraz zlokalizowany wzdłuż północnego ciągu kościół. Ciekawostką także jest, że w Chełmnie mieściła się Akademia Chełmińska. Warto również wspomnieć o siostrze Mikołaja Kopernika, Barbarze, która wstąpiła do klasztoru panien Benedyktynek i dokonała tu żywota jako ksieni klasztoru.

S silne strony	W słabe strony
- ogromne znaczenie historyczne dla regionu - najbogatszy w zabytki region województwa - unikalne w Europie zabytki - bardzo korzystne położenie geograficzne w Polsce i w województwie - sąsiedztwo trasy nr 1	- kiepska promocja miasta na skalę ogólnokrajową - wysoki wskaźnik bezrobocia w mieście - uboga oferta turystyczna mimo licznych zabytków - niedostateczna współpraca z sąsiednimi gminami
O szanse	T zagrożenia
- budowa autostrady A1 - budowa obwodnicy dla miasta - wpisanie na listę UNESCO	- brak planów budowy obwodnicy, utrudnienia w ruchu - brak środków inwestycyjnych w celu ulepszenia infrastruktury - brak pomocy inwestycyjnej dla pobliskiego Parku Krajobrazowego

Tab.1 Analiza SWOT miasta Chełmno

Dzisiejsze Chełmno jest ważnym ośrodkiem obsługi ludności i administracji w województwie kujawsko-pomorskim. Graniczy przez rzekę Wisłę z miastem Świecie, kreując razem zespół miejski, który w perspektywie ma szansę wniknąć w potencjalną strukturę urbanizacyjną określaną mianem aglomeracji dolnej Wisły. Chełmno należy do nielicznych miast na Niżu Polskim o silnie urozmaiconej rzeźbie terenu zabudowy miejskiej. Lokalizacja miasta na półwyspie wysoczyznowym, górującym nad dolinnym otoczeniem, była przez wieki walorem obronnym, obecnie jest unikalnym walorem krajobrazowym. Walorem przyrodniczym w obszarze zurbanizowanym Chełmna są także tereny zielone: parki, skwery i zieleńce. Łącznie z gotycko-renesansową architekturą decydują o unikalności układu urbanistycznego starego Chełmna. Cały obszar miasta znajduje się w granicach Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Do rozwoju miasta z pewnością przyczyniłaby się współpraca z sąsiednimi gminami. To zadanie stojące przed miastem, wymaga rozszerzenia dotychczasowych funkcji i współdziałania z otoczeniem. Wiąże się to z przystosowaniem Chełmna do współczesnych europejskich standardów przestrzennego zagospodarowania, ładu ekologicznego i bezpieczeństwa publicznego. Rozwijać należy istniejące kontakty z sąsiadującym miastem Świecie oraz sąsiednimi gminami, a także z zagranicznymi miastami partnerskimi, związkami, organizacjami, a przede wszystkim należy poszukiwać nowych partnerów, z których Chełmno mogłyby brać przykład. Takie działania mają na celu rozwój społeczno-gospodarczy miasta, a także przyciągnięcie turystów, dzięki którym miasto pozyskałoby dodatkowe środki finansowe. Obecnie wiele zabytków nie jest udostępnianych dla turystów ze względu na ich fatalny stan techniczny. Brakuje atrakcji mogących zatrzymać turystę na dłużej. Promocja turystyczna miasta siłą rzeczy bazuje na promowaniu miasta poprzez jego walory historyczne. Chełmno mogłoby stać się znanym „przystankiem” na trasach turystycznych. W pierwszym rzędzie miasto musiałoby opracować koncepcję rozwoju turystyki, jako ważnej sfery gospodarczej miasta. Można do tego wykorzystać następujące produkty turystyczne: „Chełmno jako miasto zakochanych” wykorzystując relikwie Św. Walentego, znajdujące się w Kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz tradycje rycerskie i związane z nimi imprezy historyczne.

Drugim opisywanym miastem jest Brodnica (z niem. Strasburg), położona 65 km na północny – wschód od Torunia nad rzeką Drwęcą. Liczy około 27,5 tys. mieszkańców i jest miastem powiatowym. Położona w województwie kujawsko – pomorskim, w powiecie brodnickim. Historyczne centrum miasta leży na prawym (zachodnim) brzegu rzeki, w Ziemi Chełmińskiej. Obszar miasta to 23,15 km², co stanowi 2,2% powierzchni powiatu. W latach 1975-1998 administracyjnie należało do województwa toruńskiego. Pierwsze zapisy o miejscu, w którym leży obecne miasto, pochodzą z XIII wieku. W 1260 roku miasto stanowiło siedzibę krzyżaków na pograniczu Ziemi Chełmińskiej i Ziemi Michałowskiej. Rok później została zniszczona przez Jaćwingów, a w 1298 roku, po najeździe Litwinów, Brodnica uzyskała prawa miejskie na „prawach chełmińskich”. Okres świetności miasta przypada za panowania Anny Wazówny, siostry króla Zygmunta III Wazy. Polska nazwa Brodnicy wywodzi się od „brodu” czyli płytkiego miejsca rzeki, nadającego się do bezpiecznego przejścia pieszo lub przejechania konno z wozem, bez korzystania z tratwy czy łodzi.

Dziś Brodnica jest dość dużym ośrodkiem turystycznym, mającym spore znaczenie w regionie Pojezierza Brodnickiego. Jest doskonałym miejscem na letnie wypady, ze względu na swoje położenie geograficzne. Lokalizacja jest korzystna z racji położenia w pobliżu kilku dużych jezior i rzeki Drwęcy, przepływającej przez środek miasta. W mieście można zobaczyć liczne zabytki architektoniczne, takie jak zamek krzyżacki położony tuż nad zakolem rzeki Drwęcy. Wzniesiony w dwóch etapach w latach 1305 – 1339, zbudowany z cegły na planie zbliżonym do kwadratu z budynkami wokół dziedzińca i wysoką wieżą. Został częściowo zniszczony i popadł w ruinę, lecz dzięki pracom konserwatorskim, część zamku odrestaurowano. Obecnie mieści się tu Muzeum Brodnica. W piwnicach podziwiać można wystawę stałą pt. „Region Brodnicki w średniowieczu”. Prezentowane na wystawie zbiory dotyczą życia codziennego mieszkańców dawnego miasta i okolic. Inną atrakcją turystyczną wartą uwagi jest zachowany z XIII wieku układ urbanistyczny z charakterystycznym trójkątnym rynkiem (będącym pozostałością wcześniejszego długiego placu targowego, który rozwinął się z drogi prowadzącej do przeprawy na Drwęcy). Kolejną atrakcją wartą uwagi jest z pewnością pałac Anny Wazówny, będący niegdyś siedzibą starostów. Wzniesiony został po pożarze zamku w latach 1550 – 1564 z wykorzystaniem murów i zabudowań przedzamcza. Za rządów Anny Wazówny, w latach 1605 – 1625, został przebudowany na rezydencję. Od 1960 roku budynek przeznaczono dla powiatowego Domu Kultury i bibliotek. Obecnie jest również siedzibą Muzeum Regionalnego w Brodnicy i Biblioteki. Innym ciekawym zabytkiem architektury w Brodnicy są bramy i wieże. Jedna z takich bram to Brama Chełmińska, będąca niegdyś jedną z dwóch wjazdów do miasta. Zbudowana w latach 1310-30 i nadbudowana ok. 1370 r. Została odnowiona w 1898 r. Jako ciekawostkę warto dodać, że w XIX w. użytkowano ją jako więzienie. Inną ciekawą wieżą jest Wieża Bramy Mazurskiej. Zbudowana około XIV wieku. Jej charakterystyczną cechą jest kształt. W dolnej kondygnacji ma kształt czworoboku, w górnej – ośmioboku.

S silne strony	W słabe strony
- korzystne położenie geograficzne - unikalne zabytki architektoniczne - bliskie położenie dróg krajowych - walory krajobrazowe - bogata oferta kulturalna	- zły stan infrastruktury, zbyt mała ilość mostów przez rzekę Drwęca - brak obwodnicy miasta - słabo rozwinięta baza hotelowo – turystyczna - niedostateczna współpraca z sąsiednimi gminami, jak i miastami partnerskimi
O szanse	T zagrożenia
- zwiększenie się ruchu turystycznego - wykorzystanie walorów turystycznych okolic miasta - wpisanie na listę UNESCO	- wzrost bezrobocia - emigracja zarobkowa - brak planów budowy obwodnicy miasta

Tab.2 Analiza SWOT miasta Brodnica

Obecnie Brodnica ma szansę na rozwój. Polepszenie stanu infrastruktury miałoby korzystny wpływ na wzrost ruchu turystycznego, a tym samym zwiększenie ilości miejsc pracy. Planowanie rozwoju miasta powinno uwzględniać możliwości jego finansowania ze strony budżetu. Powinno się wziąć pod uwagę rozwój ruchu turystycznego, ponieważ gdy on wzrośnie, zwiększy się także budżet gminy, dzięki turystom.

Oba opisywane miasta są atrakcyjne pod względem turystycznym, lecz należy zauważyć ich różnice gospodarcze. Brodnica jest miastem bardziej rozwiniętym pod względem turystycznym. Bliska lokalizacja od Torunia czyni Brodnicę bazą wypadową. Liczne ośrodki turystyczne nad jeziorami gwarantują niezapomniany wypoczynek i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W okolicach Chełmna nie ma naturalnych walorów krajobrazowych w postaci jezior, gwarantujących rozwój turystyki. Dlatego należałoby zwiększyć ilość atrakcji, które przyciągnęłyby turystę.