PEDAGOGIKA

OSÓB ODMIENNYCH SOMATYCZNIE

Pedagogika specjalna – dział pedagogiki którego podstawowym obiektem zainteresowania jest człowiek wymagający wsparcia i pomocy w przekraczaniu różnorakich trudności, utrudniających mu rozwój i funkcjonowanie społeczne. Zajmuje się osobami w każdym wieku, starając się odpowiadać na ich szczególne potrzeby: rozwojowe w wieku niemowlęcym, edukacyjne i wychowawcze w wieku przedszkolnym, szkolnym oraz dorastania a także socjalizacyjne i zawodowe w wieku dojrzałym.

Jednym z działow pedagogiki specjalnej jest pedagogika lecznicza ,terapeutyczna , która obejmuje ;

1.Choroby przewlekłe
2. niesprawność ruchowa
3.odmienność somatyczna
4.autyzm, zespoły psychozopodobne
5.starość

Odmienność somatyczna jest odchyleniem od pewnych przyjętych społecznie standardów urody i atrakcyjności fizycznej, która może być przyczyną przykrych emocji i bolesnych doświadczeń społecznych.

Wobec odchyleń fizycznych używa się następujących określeń:

• - wady

• - defekty fizyczne

• - odchylenia w budowie ciała

• - odchylenia fizyczne od normy

• - braki fizyczne

• - braki urody

• - odmienności somatyczne

Odmienność somatyczna może stanowić problem psychologiczny. Według Alfreda Adlera odmienność somatyczna zdecydowanie i silnie wpływa na psychikę. Wpływ ten wyraża się poczuciem niższości zrodzonym z powodu odchyleń od standardów urody przyjętych w danym środowisku. To szczególnie młodzież przeżywa tego typu problemy.

Poczucie niższości wyzwala tzw. dążenie do mocy, uruchamiające mechanizm kompensacji, czyli osoba odmiennie fizycznie wyrównuje swą słabość przez ćwiczenie gorszego narządu, podejmuje działania w tej dziedzinie, w której dostrzega u siebie braki lub przejawia swoją aktywność w innej dziedzinie niż ta, na której doznaje zaburzenia wzrostu: poczucie niższości

Z problemem poczucia niższości wiążą się pojęcia :

Nadkompensacja – oznacza że osoba, aby zaprzeczyć swoim brakom, podejmuje się w szczególnie trudnej czynności zastępczej.

Kompensacja- może też przybrać postać blagowania, fantazjowania na temat nieistniejących zalet, sukcesów . Odmienność somatyczna dziecka modyfikuje obraz własnej osoby i pojęcie o samym sobie. Może być powodem nieprzystosowania się dziecka do społeczeństwa

Kompleks różnicy – powstaje, gdy osoba nie spełnia standardów urody, posiada fizyczne cechy indywidualne, które w niekorzystny sposób odróżniają ją od otoczenia. Kompleks różnicy często prowadzi do niemożności nawiązania dobrego kontaktu w grupie.

Charakterystyczne dla odmienności somatycznej są takie schorzenia jak:

- zaburzenia wzrostu w tym:

Niskorosłosć:

Przyczyny niskorosłości:

a)endogenne:

• rodzinny niedobór wzrostu

• opóźniony przebieg wzrostu

• wrodzony niedobór wzrostu (zwłaszcza u chłopców)

b) egzogenne:

• niedożywienie

• złe warunki higieniczne narażające dziecko na liczne schorzenia

• duża częstość przebytych infekcji

Możemy wyróżnic 3 grupy dzieci charakteryzujących się bardzo niskim wzrostem:
- I niskorosłość spowodowana przyczynami konstytucjonalnymi, dziecko prezentuje opóźnienie wieku kostnego, późne dojrzewanie płciowe, ale normalny wzrost w dorosłości.
- II dzieci wymagające leczenia, np. zespół niedoboru hormonu wzrostu, niedoczynności tarczycy, zaburzenia wchłaniania. Wczesne leczenie może spowodować, że dziecko osiągnie normalny wzrost
- III dzieci z zaburzeniami wzrostu uwarunkowanymi genetycznie, które pozostaną niskorosłymi

Niedobór wzrostu może ograniczać możliwości zaspokojenia potrzeb psychicznych: potrzeby znaczenia, bezpieczeństwa, kontaktu emocjonalnego, potrzeby samoakceptacji.Może spowodować poczucie niepełnowartości, prowadząc do uruchomienia mechanizmów kompensacyjnychMoże występować mechanizm obronny zastępczego zaspokajania potrzeb (fantazjowanie) Niscy chłopcy często przejawiają tendencje antyspołeczne oraz są agresywni, gdy nie są akceptowaniU dziewcząt niski wzrost występuje znacznie rzadziej i nie jest problemem tak poważnym jak u chłopców, ponieważ jest to najczęściej zjawisko przemijające

Pedagog może może pomoc poprzez:

• Wyedukować rodziców w zakresie problematyki niedoboru wzrostu i prowadzonego leczenia

• Przekonać rodziców, aby temat wzrostu dziecka nie był tematem „tabu”

• Wskazać rodzicom konieczność traktowania dziecka niskorosłego zgodnie z wiekiem, a nie wyglądem

• Zachęcać rodziców, by starali się stawiać dziecku zadania i oczekiwania zgodne z wiekiem

• Namawiać rodziców, aby stymulowali rozwój społeczny dziecka, organizując jego aktywność w grupie rówieśniczej

• Przekonać rodziców, by poprzez strój czy fryzurę zmienili wygląd dziecka, tak aby czuło się bardziej dojrzale

• Zachęcić rodziców, aby nawiązali kontakt z nauczycielem dziecka i wspólnie podjęli działania, mające na celu współpracę wszystkich rówieśników

• W przypadku bardzo poważnych problemów psychicznych skłonić rodziców do skorzystania z porad psychologa

• Ukazywać różne zalety, talenty dziecka oraz budować jego samoocenę na podstawie pozytywnych cech

• Wskazać możliwości dziecku, jakie daje niski wzrost przy wykonywaniu różnych czynności, np. jazdy konnej

• Przygotować dziecko w mechanizmy radzenia sobie ze złośliwymi uwagami ze strony innych

-WYSOKOROSLOŚĆ

Charakterystyka:

Najczęściej ma charakter rodzinny (konstytucjonalny), gdy oboje lub jedno z rodziców są wysokiego wzrostu. Wśród innych przyczyn należy wymienić: zaburzenia genetyczne, metaboliczne, hormonalne (np. nadmiar hormonu wzrostu)

Wysokorosłość w odróżnieniu od niskorosłości może stanowić problem dla niektórych dziewcząt, choć obecnie jest cechą również u nich pożądaną

-Deformacje twarzy

Obejmują 8 rodzajów zniekształceń, ze względu na to, jaka okolica jest nimi dotknięta: nos, oko, szczęka, ucho, warga, nerw twarzowy, wrodzone znamiona i blizny.

• Dzieci W wieku do 4-5 lat nie czują się inne niż ich rówieśnicy, dopiero następuje to, gdy wchodzą w szersze kontakty z innymi

• Osoby ze zniekształconą twarzą żywią poważne obawy przed odtrąceniem, które przejawiają się w postaci nadwrażliwości i zwiększonego domagdania się osobistej uwagi Osoby odmienne somatycznie uciekają się do tłumienia, represji, depresji

• Mają poczucie niższości i odczuwają wstyd, są zahamowani pod względem ekspresji społecznej i mogą przejawiać tendencje antyspołeczne

• brak samoakceptacji

• niska samoocena

• lęk przed krytyką

• zaburzenia emocjonalne (nadmierna impulsywność, wybujała uczuciowość)

Charakterystyka społeczeństwa, w którym przebywa osoba ze zniekształceniem twarzy

• Nadawanie statusu marginalnego

• Szufladkowanie

• Nadawanie etykietek

• Uprzedzenie

• Dyskryminacja

• Stygmatyzacja prowadząca do „zakłócenia poczucia tożsamości” jednostki

Charakterystyka rodziców dziecka zniekształceniem twarzy:

Kryzys po urodzeniu dziecka ze zniekształceniem twarzy uczucie głębokiego smutku, gniewu, lęku, depresji, niezadowolenia, niewiary, frustracji, poczucia winy, urazy, odtrącania, żalu, szoku, zamknięcia w sobie. Rodzice w krótkim czasie dochodzą do siebie po bolesnych przeżyciach po urodzeniu dziecka odmiennego somatycznie

-Zaburzenia ciężaru ciala:

Odchylenia w ciężarze ciała są bardziej powszechne niż zakłócenia wzrostu. Należą do nich:

• Otyłość

• Jadłowstręt psychiczny

• Bulimia

• Wewnętrzny przymus jedzenia.

Wspólną cechą tych zaburzeń jest fakt, że rozwijają się wtedy, gdy jedzenie i waga ciała stają się główną dominantą niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych młodego człowieka.

Otyłość to nadmiar masy ciała uwarunkowany nadmiernym rozrostem tkanki tłuszczowej, przekraczający o 20% masę należną dla wieku, płci i wzrostu według aktualnych tabel norm

Przyczyny otyłości

• Przejadanie się + mała aktywność ruchowa

• Osobnicza skłonność do odkładania się tłuszczu w ustroju

• Czynniki psychologiczne

• Postawy rodziców

• Czynniki środowiskowe

Wskaźnik masy ciała Jest to iloraz masy ciała i wzrostu podniesionego do kwadratu. Pomaga on określić, czy dziecko ma nadwagę.

Wyrozniamy 3 rodzaje otyłości:

Otyłość prosta :

Jest wynikiem długotrwałego przekarmiania. To najczęściej występujący u dzieci rodzaj otyłości. U podstaw rozwoju otyłości prostej leży zachwianie równowagi pomiędzy energią uzyskaną z pożywien, a wydatkowaną przez organizm.

Otylość reaktywna:

Nadmierny apetyt i spożywanie zbyt wielkich ilości węglowodanów może być reakcją zastępczą na przykre przeżycia i trudności emocjonalne, jakie napotyka dziecko. Jedzenie wywołujące uczucie przyjemności sprawia, że w sytuacjach konfliktowych z otoczeniem, trudności z zaakceptowaniem siebie i swojej odmienności dziecko stosuje „ucieczkę w jedzenie”, przez którą wyrównuje przykre w danym momencie napięcia emocjonalne. W efekcie jego odmienność ulega pogłębieniu, poczucie niepełnowartościowości nasila się i dziecko znowu szuka pocieszenia w łakociach.

Otyłość rozwojowa:

Uwarunkowana jest przez rodzinne nawyki dietetyczne. Czasem w rodzinie dziecka panuje tradycja obfitego żywienia i dziecko poddane jest naciskom, by zjadło więcej niż chce i może. Czynność jedzenia bywa celebrowana jako akt o szczególnym znaczeniu dla zdrowia a niektóre matki wyzwalają nadmierny apetyt dziecka.

Pomoc dziecku otyłemu można w nastepujący sposób:

Poprzez Przestrzeganie odpowiedniej diety,ktorej powinno towarzyszyć:

• Stymulowanie dziecka do większej aktywności fizycznej

• Podtrzymywanie motywacji do przestrzegania diety

• Uczenie innego niż jedzenie sposobu rozładowania napięcia w stresie

• Kształtowanie samokontroli u dzieci i stwarzanie sytuacji odraczania gratyfikacji

• Korygowanie postaw rodzicielskich przypisujących obfitemu odżywianiu nadmierną rolę w opiece nad dzieckiem

• Zmiana nastawienia całej rodziny do wagi dziecka

• Budowanie dobrej samooceny dziecka otyłego, podkreślanie jego zalet i walorów

Skutkami otyłości SA;

• Poczucie niższości i objawy nerwicowe

• Deformacje sylwetki, niezręczność i ociężałość ruchowa

• Trudności przystosowania

• Niższa pozycja w klasie szkolnej

• Zaburzony obraz własnej osoby i samoocena

• Poczucie różnicy

-Niedobor wagi:

Nieprawidłowości wagi ciała mogą ujawnić się także w zbyt niskim ciężarze ciała. Powodami takiego nadmiernej chudości dzieci są:

• Ubóstwo

• Wadliwa wiedza rodziny na temat prawidłowego zestawu składników pożywienia niezbędnych do rozwoju dziecka

• Problemy emocjonalne, uciążliwe stresy, napięcia nerwowe

• Ostra choroba

• Właściwości przekazywane genetycznie

• Odchudzanie się

Niedobór wagi jest także skutkiem złego odżywiania się,które może prowadzic do:

• Może prowadzić do zahamowania przyrostu wysokości ciała

• Może zwiększyć podatność dziecka na infekcje i choroby

• Dzieci niedożywione wykazują mniejszą aktywność i apatię

• Dzieci są przygnębione, zmienne i nerwowe

• Ich zdolność uczenia się może być poważnie ograniczona

Wychowując dziecko nadmiernie chude należy wszystkim doszukać się przyczyny jego stanu i próbować zwalczyć ją. Jeżeli powodem chudości są trudności emocjonalne należy starać się pomóc w ich rozwiązaniu. Jeżeli powodem wstrętu do jedzenia było zmuszanie do spożywania posiłków, zlikwidowanie takich błędów wychowawczych może przynieść rezultaty. W podejściu do karmienia dziecka nie powinno być miejsca dla kar, gróźb i przymusu

Anorexia nervosa-jadłowstret psychiczny:

Zaburzenia łaknienia mogą się pogłębić prowadząc do anoreksji. Zaburzenie to polega na bardzo silnym braku łaknienia, może prowadzić do skrajnego wychudzenia i zatrzymania miesiączek u młodych dziewcząt. W tej chorobie czynniki biologiczne splatają się z psychologicznymi. Przyczyniają się do niej postawy rodziców (nadopiekuńczość, usidlenie, sztywność, wciąganie dzieci w konflikty rodziców). W leczeniu niezbędna jest hospitalizacja

Bulimia (żarłoczność psychiczna;) – zaburzenie odżywiania charakteryzujące się napadami objadania się, po których występują zachowania kompensacyjne. Do najczęstszych zachowań należą: wywoływanie wymiotów, głodówki, użycie diuretyków, środków przeczyszczających, wykonywanie lewatyw, nadmierne ćwiczenia fizyczne

-Interseksualizm-HERMAFRODYTYZM

Inaczej niepełne wyobrażenie płci. Jest to zjawisko występowania cech obu płci u jednej osoby. Bywa ono rezultatem nieprawidłowo przebiegającego rozwoju płciowego człowieka. Odmienność somatyczna dotyczy tu układu moczowo-płciowego i manifestuje się mniejszym lub większym defektem narządów płciowych dziecka.

Z problemami stwarzanymi przez tę odmienność borykają się nie tylko dzieci ale też ich rodzice.

Kiedy rodzi się dziecko z interseksualizmem rodzice zazwyczaj przeżywają szok i rozczarowanie. Na tym podłożu mogą kształtować się nieprawidłowe postawy wobec dziecka. Spotkać się można ze zjawiskiem odrzucenia i nieakceptowania dziecka z odmiennością przez rodziców. Tego rodzaju ustosunkowania są źródłem deprywacji ważnych potrzeb psychicznych dziecka. Rodzice, którzy za wszelką cenę chcą ukryć wadę dziecka mimowolnie koncentrują jego uwagę na defekcie.

Kontakty społeczne dzieci z interseksualizmem

Kontakty z rówieśnikami mają najczęściej charakter traumatyzujący. Większość tych dzieci bywa odrzucana przez kolegów, którzy brutalnie komentują i ośmieszają odmienność dziecka. Deprywacji ulegają wówczas potrzeby akceptacji i uznania. Może to pociągnąć za sobą jako skutek agresję wobec innych ludzi lub też tendencję do wycofywania się z kontaktów społecznych. Mimo problemów emocjonalnych, niektóre spośród dzieci z interseksualizmem nawiązują satysfakcjonujące kontakty z rówieśnikami, ma to miejsce, gdy uda im się ukryć swoja odmienność.Głównymi konsekwencjami hermafrodytyzmu są obniżenie samooceny i poczucia własnej wartości (co może poważnie zaburzyć funkcjonowanie psychiczne jednostki) oraz problemy w identyfikacji z płcią.

Pomoc dziecia z interseksualizmem:\

• Można Poddać dziecko specjalistycznej opiece endokrynologicznej i chirurgicznej oraz wykonywać zlecone badania i zabiegi

• Podtrzymywać w dziecku wiarę w sens terapii i jej kontynuowania

• Organizować dziecku zajęcia odwracające jego uwagę od odmienności

• Stawianie mu takich celów i zadań, w których będzie mogło odnosić sukcesy, co przyczyni się do podwyższenia samooceny

Podsumowujac należy wymienić oddziaływania wychowawcze dziecka odmiennego somatycznie.:

• Należy traktować odmienność jako pewien problem, w zmaganiu z którym dziecko powinno uzyskać wsparcie od bliskich osób

  Wspieranie wysiłków dziecka w walce z przeciwnościami, dodawanie otuchy, tworzenie doświadczeń dających wiarę w siebie i we własne siły

  Dziecko należy całkowicie akceptować takim, jakim jest i tworzyć atmosferę do tego, by zaakceptowało siebie

  Należy dążyć do ukształtowania właściwych form kompensacji, dzięki którym dziecko ma szanse osiągnięcia sukcesu i podniesienia poczucia własnej wartości

  Trzeba pomóc dziecku ukształtować hierarchię wartości, w której fizyczne właściwości uznawane są za wartość drugorzędną

  Wskazane jest zastosowanie metod treningu asertywności by uczyć dziecko skutecznej obrony przed agresją innych ludzi.

BIBLIOGRAFIA

Clifford E. Psychologiczne i społeczne problemy w rewalidacji osób ze zniekształceniami twarzy, [w:] A. Hulek (red.)

Pedagogika rewalidacyjna, wyd. PWN, Warszawa 1977

Jugowar B. Dzieci somatycznie odmienne, [w:] Dziecko niepełnosprawne w rodzinie I. Obuchowska (red.), WsiP, Warszawa 1999

Jugowar B. Pedagogika osób odmiennych somatycznie, [w:] Pedagogika specjalna W. Dykcik (red.), Wydaw. Naukowe UAM, Poznań 2006