Temat pracy:

Rynek pracy i bezrobocie w Polsce

Rynek pracy to nic innego, jak rynek kupna i sprzedaży pracy. W ekonomii jest on analizowany w aspekcie relacji między podażą pracy, a popytem na pracę, a na relacje te wpływa wiele wciąż zmieniających się czynników zależnych od warunków ekonomicznych.

Podstawowymi elementami rynku pracy są:

1. podaż zasobów pracy,

2. popyt na pracę,

3. wynagrodzenie za pracę.

Stronę popytową rynku pracy reprezentują pracodawcy. Stronę podażową reprezentują pracownicy, którzy oferują swoją pracę w zamian za wynagrodzenie, płace.

Podaż pracy to ilość pracy, jaką są skłonne zaoferować na rynku pracy gospodarstwa domowe (pracownicy). Reprezentuje dodatnią zależność między poziomem płac realnych a liczbą osób skłonnych podjąć pracę w danym okresie przy założeniu, że inne czynniki nie ulegają zmianie.

Jej wielkość zależy od liczby ludności, jej struktury wg wieku, płci, wykształcenia, długości czasu pracy oraz przeciętnej intensywności pracy Najważniejszym czynnikiem jest stawka płac, czyli dochód otrzymywany za przepracowaną jednostkę czasu, np. jedną godzinę. Również ogromną rolę odgrywają ceny dóbr i usług konsumpcyjnych. Im są one wyższe, tym mniej możemy kupić za nasze dochody, czyli tym bardziej nie opłaca się zwiększać naszego czasu pracy.

Występują tu efekt substytucyjny i dochodowy:

• efekt dochodowy – wzrost dochodów prowadzi do wzrostu popytu na dane dobro, a zatem przy stałych płacach i preferencjach, wzrost dochodu, majątku, zasobów powoduje wzrost popytu na czas wolny i spadek podaży pracy

• efekt substytucyjny – wzrost ceny dobra, przy stałym poziomie dochodu powoduje spadek popytu na to dobro, a zatem wzrost płacy powoduje, spadek popytu na czas wolny i wzrost podaży pracy

Wzrost wynagrodzeń będzie prowadził do wystąpienia obu efektów jednocześnie, dlatego też można się zastanawiać, który z nich będzie przeważający. Na podstawie obserwacji empirycznych przyjmuje się, że efekt substytucyjny jest silniejszy przy niższym wyjściowym poziomie dochodu. Z kolei efekt dochodowy przeważa dla wysokiego poziomu płac realnych.

Popyt na pracę jest to ilościowe i jakościowe zapotrzebowanie na ludzką zdolność do pracy - mierzone liczbą miejsc pracy. Wielkość popytu na pracę zależy od koniunktury gospodarczej, wielkości i struktury naturalnych ubytków zasobów pracy, stopnia dyspozycyjności zatrudnionych, opłacalności substytucji pracy żywej przez pracę uprzedmiotowioną, poziomu mechanizacji i automatyzacji, kosztów zatrudnienia pracowników, popytu na wytwarzany produkt, jego ceny oraz krańcowej wydajności pracy, która jest równa przyrostowi produkcji wynikającemu z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego.

Aby zrozumieć przyczyny dla których popyt na pracę ulega zwiększeniu lub zmniejszeniu konieczne jest wprowadzenie pojęcia krańcowego produktu pracy (MPL). Jest on równy przyrostowi produkcji wynikającemu z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie innych środków produkcji. Oznacza to, że jeżeli wartość krańcowego produktu pracy jest wyższa od płacy realnej, to przedsiębiorstwa zwiększają swoje zyski poprzez wzrost zatrudnienia. A zatem firmy zwiększać będą zatrudnienie do chwili, gdy wartość krańcowego produktu pracy zrówna się z płacą realną.

Wynagrodzenie za pracę

Płaca realna - suma wartości dóbr i usług, jakie można nabyć przy danych wielkościach płacy nominalnej w różnych porównywalnych okresach.

Płaca nominalna - kwota pieniężna otrzymywana jako wynagrodzenie za pracę.

Instytucje rynku pracy mają one ogromne znaczenie na funkcjonowanie mechanizmu rynkowego wpływając zarówno na podaż jak i popyt na pracę. Wiele z nich powoduje, iż w rzeczywistości nie mamy do czynienia z funkcjonowaniem mechanizmu rynkowego. Do najważniejszych zaliczyć możemy poniższe:

• płaca minimalna – ustawowa regulacja najniższego wynagrodzenia. Może powodować występowanie bezrobocia, szczególnie w przypadku osób o niskich wynagrodzeniach.

• związki zawodowe – jeżeli związki zawodowe są silne i wynegocjują wyższy poziom płac realnych niż ten, który jest właściwy dla stanu równowagi na rynku pracy, to tym samym powodują konieczność zmniejszenia zatrudnienia przez firmy i przyczyniają się do zwiększenia bezrobocia

• klin podatkowy – sprawia, że pracodawcy ponoszą dużo większe koszty wynikające z zatrudnienia pracowników, niż wynosi wysokość płacy realnej. Powoduje to w konsekwencji przesunięcie krzywej popytu na pracę w lewo i spadek zatrudnienia.

• zasiłki dla bezrobotnych – są jedną z instytucji, która w znacznym stopniu zakłóca działanie mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Okazuje się bowiem, że im wyższy jest poziom zasiłków dla bezrobotnych tym większa jest naturalna stopa bezrobocia. Wynika to z faktu, iż więcej osób chce wtedy należeć do zasobów siły roboczej, a mniej osób decyduje się na podjęcie pracy. A zatem względne zmniejszenie wysokości zasiłku dla bezrobotnych, w porównaniu do płacy, powoduje spadek poziomu bezrobocia dobrowolnego.

Pod wpływem popytu na pracę i podaży pracy kształtuje się obiektywna sytuacja na rynku pracy. Zmienia się mianowicie poziom trudności pozyskania pracowników przez sektor pracodawców (mówimy wówczas o rynku pracy pracowników), lub znalezienia zatrudnienia przez osoby poszukujące pracy (rynek pracy pracodawców).

W przypadku, gdy równowaga na rynku pracy zostaje zachwiana występuje nadwyżka siły roboczej, czyli bezrobocie, lub też niedobór siły roboczej.

Bezrobocie jest zjawiskiem wielowymiarowym, co sprawia, że można je rozpatrywać z różnych punktów widzenia.

W ujęciu mikroekonomii bezrobocie jest postrzegane jako sytuacja utraty pracy przez osobę na skutek niedostatecznych umiejętności bądź kwalifikacji, które umożliwiłyby utrzymanie pracy lub zdobycie nowej.

W ujęciu makroekonomicznym bezrobocie rozpatrujemy jako sytuację, w której liczba osób pozostających bez pracy jest spora i dotyczy pewnego obszaru geograficznego, co może wpływać na kondycję całej gospodarki.

Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki społeczne, ponieważ jest to zjawisko wytworzone w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy. Związane jest zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowo powstałych i nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego.

Na rozmiar bezrobocia wpływają także:

1. Współczynnik aktywności zawodowej (stosunek liczby ludzi aktywnych zawodowo do liczby ludności w wieku produkcyjnym).

2. Liczba osób w wieku produkcyjnym (do ludzi aktywnych zawodowo zaliczamy te osoby w wieku produkcyjnym, które pracują oraz te, które są gotowe i zdolne podjąć pracę, pozostałe osoby są bierne zawodowo).

3. Rozmiar zatrudnienia (zatrudnieni to ci, którzy wykonują pracę najemną lub pracują na własny rachunek).

Ze względy na złożoność zjawiska bezrobocia wyróżnić można wiele przyczyn jego występowania. Do najczęstszych należą:

1. niedostosowanie struktury podaży pracy do popytu zgłaszanego przez pracodawców,

2. procesy restrukturyzacyjne w gospodarce, eliminowanie niektórych działalności,

3. spadek produkcji z powodu ograniczonego popytu na określone towary/usługo,

4. niedoskonała informacja na rynku pracy o wolnych stanowiskach pracy,

5. niedostosowany sposób i kierunki kształcenia do wymagań rynku

6. nadmierne obciążenia fiskalne,

7. brak mobilności pracowników i osób poszukujących pracy,

8. zmiana siedziby przedsiębiorstwa (przeniesienia produkcji do innego miasta/województwa),

9. automatyzacja procesów produkcji, zmiany technologiczne,

10. zbyt atrakcyjne systemy osłon socjalnych dla bezrobotnych,

11. niska aktywność i kreatywność bezrobotnych.

Podsumowując, główną przyczyną wysokiego bezrobocia w Polsce jest duże niedopasowanie kwalifikacji popytu i podaży pracy. Wzrost zatrudnienia i towarzyszący mu spadek bezrobo­cia są dodatkowo ograniczane przez wysokie pozapłacowe koszty pracy, świadczenia spo­łeczne osłabiające bodźce bezrobotnych do podejmowania pracy oraz niski stopień swobody gospodarczej.

Najbardziej charakterystyczne cechy polskiego bezrobocia, to:

1. w grupie bezrobotnych dominują kobiety,

2. wśród bezrobotnych przeważają osoby młodsze, zwłaszcza z grupy wiekowej do 24 lat,

3. w grupie bezrobotnych dominują osoby o niższych poziomach wykształcenia, w szczególności z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym. Osoby z wykształceniem wyższym stanowią stosunkowo niewielki, aczkolwiek rosnący, odsetek ogółu bezrobotnych,

4. wśród bezrobotnych przeważają osoby o stosunkowo długim okresie trwania bezrobocia. Jest to zjawisko bardzo niekorzystne, o szeregu negatywnych konsekwencjach społecznych i ekonomicznych,

5. stopa bezrobocia jest wyższa wśród mieszkańców miast niż mieszkańców wsi. Stopa bezrobocia jest również silnie zróżnicowana regionalnie.

Polska jako przedstawiciel kraju o gospodarce rynkowej podlega zmianom zgodnym z teorią ekonomii. Bezrobocie w Polsce jest antycykliczne i spada od 2004 roku, kiedy nastąpiło przyśpieszenie wzrostu gospodarczego. Trzeba dodatkowo zaznaczyć, iż bezrobocie jest zmienną ulegającą sezonowym wahaniom. Najszybciej spada ono w kwietniu, w grudniu natomiast najszybciej ono rośnie. Dodać należy, iż w Polsce dodatkowym czynnikiem szybkiego spadku bezrobocia od 2004 roku jest emigracja zarobkowa. Pomimo jednak tego dziejowego zjawiska, nadal najważniejszym czynnikiem wpływających na poziom bezrobocia w Polsce jest koniunktura gospodarcza.

Wszystko to sprawia, iż władze powinny stosować takie instrumenty ekonomiczne bądź tworzyć takie warunki, aby utrzymać jak najdłużej szybkie tempo wzrostu gospodarczego, ponieważ ono gwarantuje niskie bezrobocie.