Prof. Jerzy Gwizdała

Zarządzanie ryzykiem

Egz – tylko to co na wykładzie

- forma testu jednokrotnego wyboru – pełna odpowiedź!

- mogą być pytania otwarte – dokończyć coś, jakieś zdanie

- termin – zaraz po wykładzie – w sesji – jednak nie bo:

Egz. So) 14.06.14 godz.12:00 B4

Pytania tylko testowe jednokrotnego wyboru – odpowiedź pełna

Np.: ryzykiem zarządza się na poziomach – na poziomie strategicznym, operacyjnym i projektu

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych a system kontroli zarządczej

Globalne kryzysy ekonomiczne – co 8 lat – wtedy w Polsce się interesujemy ryzykiem

Ryzkiem zarządza się w UE od dawna, dlatego Polska też musi

Ryzyka nie można ograniczyć do zera – przy działającym przedsiębiorstwie.

12.04.14

W1

Pojęcie kontroli zarządczej

- ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy

Pojęcie kontroli zarządczej:

- kontrola wewnętrzna

- kontrola zewnętrzna

- kontrola finansowa kontrola zarządcza audyt komitetu audytu

- nadzór

- kontrola instytucjonalna

Z audytem można dyskutować

Cele kontroli zarządczej

Zapewnienie:

• zgodności działalności z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi

• skuteczność i efektywność działania

• wiarygodność sprawozdań

• ochrona zasobów

• przestrzeganie i promowanie zasad etycznego postępowania

• efektywność i skuteczność przepływu informacji – identyfikacja ryzyka i zapobieganiu mu przez rzetelną informację

• zarządzania ryzykiem

SYSTEMY KONTROLI ZARZĄDCZEJ

Poziom I kontroli zarządczej i poziom II stanowią system kontroli zarządczej w skali kraju

- poziom I – kancelaria premiera

- Poziom II – ministerstwa

• Zarządzanie systemem kontroli zarządczej polega na jego projektowaniu, monitorowaniu i ulepszaniu systemu

• Uprawnienia do zarządzania systemem kontroli są bezpośrednio związanie z uprawnieniami zarządczymi

ZINTEGROWANA STRUKTURA RAMOWA KONTROLI WEWNĘTRZNEJ WG COSO

Monitoring

Kontrola

Komunikacja wewnętrzna

Ocena ryzyka Informacja

Środowisko

PORÓWNANIE

Standardy kontroli finansowej	Standardy kontroli zarządczej
środowisko wewnętrzne zarządzanie ryzykiem mechanizmy kontroli - informacja i komunikacja monitorowanie i ocena	środowisko wewnętrzne cele i zarządzanie ryzykiem mechanizmy kontroli - informacja i komunikacja monitorowanie i ocena

CELE I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

Podstawowe elementy standardu:

• misja

• określenie celów i zadań, monitorowanie i ocena ich realizacji

• identyfikacja ryzyka

• analiza ryzyka

• reakcja na ryzyko

Ryzykiem w Polsce zawiaduje minister finansów

Etapy zarządzania ryzykiem w instytucjach, w systemie bankowym i ubezpieczeniowym

• identyfikacja ryzyka

• kwantyfikacja ryzyka

• analiza ryzyka

• sterowanie ryzykiem – serce zarządzania ryzykiem

• finansowanie ryzyka

• monitorowanie ryzyka

• administrowanie ryzykiem

PORÓWNIANIE

Standardy kontroli finansowej	Standardy kontroli zarządczej
określenie celów i monitorowanie realizacji zadań identyfikacja ryzyka analiza ryzyka reakcja na ryzyko i działania zaradcze	misja określenie celów i zadań, monitorowanie i ocena ich realizacji identyfikacja ryzyka analiza ryzyka reakcja na ryzyko

Określenie misji

• Standardy zalecają rozważenie stworzenia misji w postaci krótkiego i syntetycznego opisu

• Misja powinna sprzyjać ustaleniu hierarchii celów i zadań oraz efektywnemu zarządzaniu ryzykiem

OKREŚLENIE CELÓW I ZADAŃ

• w co najmniej rocznej perspektywie

• wskazanie jednostki , komórki lub osoby odpowiedzialnej za wykonanie

• wskazanie zasobów przeznaczonych do realizacji celów i zadań

• przypisanie wyznaczonych mierników

• opracowanie systemu monitorowania

Podział ryzyka wg profesora:

Aktywne ryzyka

Ryzyka uśpione

Ryzyka nieistotne

CELE I ZADANIA JEDNOSTKI

• Liczba celów ogólnych – niewielka

• Cele szczegółowe – uzupełnieniem zawierają:

  • termin graniczny

  • przypisane zadania

  • mierniki

• Zadania zawierają:

  • termin graniczny

  • mierniki

OCENA REALIZACJI CELÓW I ZADAŃ

Kryteria:

• oszczędność

• efektywność

• skuteczność

WYZNACZENIE CELÓW

• Kierownictwo przy wyznaczaniu celów uwzględnia strategię ryzyka

• Cele są wyznaczane z uwzględnieniem „ apetytu” na ryzyko

• Kierownictwo zatwierdza poziom odchyleń od założonych celów (tolerancja na ryzyko)

REALIZAJCA CELU

• Realizacja celu otoczona jest zawsze aurą niepewności, która zarówno zagraża osiągnięciu powodzenia, jak i stwarza możliwości większego sukcesu.

• Zarządzanie ryzykiem ma na celu zwiększenie prawdopodobieństwa osiągnięcia celów jednostki

RYZYKO

Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia, które mogą mieć wpływ (negatywne i pozytywne) na osiągnięcie zamierzonych celów lub powodują odchylenia od oczekiwanych stanów.

Odnosi się zawsze do przyszłych zdarzeń, a szacowanie jest projekcją w przyszłość.

Proces identyfikacji ryzyka uwzględnia także ryzyko utracenia korzyści związanych z pojawiąjącymi się szansami, których organizacja może nie wykorzystać

Nie istnieje działanie bez ryzyka

TWIERDZENIE, IŻ „W mojej jednostce / działaniu nie ma ryzyka” – JEST NIEPRAWDZIWE

Zarządzanie ryzykiem

należy do obowiązków kadry kierowniczej i powinno być nieodłącznym elementem zarządzania działalnością jednostki

POZIOMY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

• strategicznym – dotyczy zarządu

• operacyjnym

• projektu

Zarządzanie musi być zintegrowane , aby poszczególne poziomy wspierały się, a strategia zarządzania ryzykiem organizacji jest prowadzona z góry i osadzona w zwykłych rutynowych procedurach i działaniach organizacji

ZALETY ZARZĄDZANIA RYZKIEM

• koncentracja na najważniejszych problemach

• planowe działanie

• zapobieganie zamiast naprawy

• sukces zamiast porażki

• obniżenie kosztów

• przejrzystość zasad w odniesieniu do ryzyka

• poprawa przepływu informacji

• wykorzystanie szans

WPI – wieloletnie planowanie inwestycyjne

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

• Wg standardów zarządzanie ryzykiem ma na celu zwiększenie prawdopodobieństwa osiągnięcia celów i realizacji zadań

• Standardy wyróżniają trzy etapy:

  1. identyfikację ryzyka

  2. analizę ryzyka

  3. reakcja

Etapy zarządzania ryzkiem

1. identyfikacja czynników ryzyka i ryzyka

2. analiza ryzyka

3. reakcja

4. monitoring

IDENTYFIKACJA RYZYKA

• nie rzadziej niż raz w roku

• w odniesieniu do celów i zadań – odnieść się należy również do misji

• udokumentowana

• istotna zmiana warunków wymaga ponownej identyfikacji ryzyka (np. połączenie jednostek)

• W przypadku działu administracji rządowej uwzględniane powinny być cele i zadania realizowane przez jednostki podległe lub nadzorowane

• Jednostki podległe lub nadzorowane mogą być zobowiązane do przekazania odpowiednich informacji

ANALIZA RYZYKA

Cele analizy

• określenie prawdopodobieństwa wystąpienia danego ryzyka

• zdefiniowanie możliwych jego skutków

• zakwalifikowanie ryzyka do określonego poziomu (np.: akceptowany poziom ryzyka wyznacza Rektor)

REAKCJA NA RYZYKO

Celem podejmowania działań w obliczu ryzyka jest przekształcenie niepewności w korzyść dla organizacji w drodze ograniczania zagrożeń i korzystania z szans.

Każde działanie podejmowane przez organizację w ramach postępowania wobec ryzyka tworzy część całości zwanej „ systemem kontroli zarządczej”

Rodzaje reakcji:

• tolerowanie

• przeniesienie – możemy ryzykiem handlować, przenosimy na osoby trzecie

• wycofanie się

• działanie

DZIAŁANIE

• poznanie przyczyn (czynniki ryzyka)

• analiza

• zaprojektować mechanizmu kontrolnego

• wdrożenie

• monitorowanie (ocena ryzyka)

CZYNNIK RYZYKA

To okoliczności, stan prawny, stan faktyczny ale nie muszą wywołać ryzyka

PRZYKŁADOWE CZYNNIKI RYZYKA

• luki w systemie zarządczym (obszar finansowy, obszar operacyjny, obszar informatyczny)

• zmiany zachodzące w jednostce

• czynniki zewnętrzne

• brak, nieprzestrzeganie zasad etyki

• czynnik ludzki (związane z lenistwem i zaniedbaniem)

POLITYKA ZARZĄDZNIA RYZYKIEM

• jest wewnętrznym aktem prawnym zawierającym katalog narzędzi zarządczych, które regulują proces zarządzania ryzkiem w organizacji

• musi stanowić integralną część efektywnego systemu zarządzania

ZAKRES POLITYKI ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

Polityka zarządzania ryzykiem powinna obejmować wszystkie szczeble zarządcze mające wpływ na poziom ryzyka, od strategicznego poprzez zarządzanie pracą własną oraz wszystkie procesy zachodzące w jednostce mające wpływ na osiągnięcie celów

ZAWARTOŚĆ POLITYKI ZARZĄDZANIA RYZYKIEM – poniższych elementów może być więcej – to zależy od organizacji, instytucji finansowej

• cele zarządzania ryzykiem

• zasady identyfikacji czynników ryzyka – i samo ryzyko należy zidentyfikować bo inaczej nie możemy nim zarządzać

• procedura analizy ryzyka (kryteria)

• procedura projektowania narzędzi zarządczych

• zasady monitoringu skuteczności systemu kontroli

So.)10.05.14

W2

RODZAJE METODYKI

• Zespół fachowców (rekrutowanych wewnętrznie, albo spoza organizacji) , który przeprowadza analizę wszystkich operacji i działań organizacji w stosunku do jej celów oraz identyfikuje ryzyka. (wywiady z kluczowym personelem na wszystkich poziomach organizacji)

• Każdy poziom i część organizacji są zapraszane do przeprowadzenia przeglądu swoich działań i przedstawienia swojej diagnozy związanego z tym ryzyka

• Można wyznaczyć ramy diagnozy w kwestionariuszach lub zorganizować warsztat podczas, którego grupy personelu identyfikują ryzyko

Połączenie obu metod na różnych poziomach procesu np.: kwestionariusze na etapie identyfikacji ryzyka, warsztaty na etapie analizy ryzyka.

RODZAJE METODYKI

• opisać / zidentyfikować procesy (cele, schemat, sposób dokumentowania, mechanizmy kontrolne)

• sporządzić listę zagrożeń , na każdym etapie

• zidentyfikować przyczyny

• zidentyfikować i ocenić mechanizmy kontrolne

• ocenić system monitoringu i dokumentowania odstępstw

• ustalić działania korekcyjne

kwantyfikacja def: analiza zjawisk ujętych opisowo

SCHEMAT RYZYKA W BANKU KOMERCYJNYM

1. Czynniki środowiska Gospodarczego

Sytuacja gospodarcza kraju – polityka gospodarcza rządu - wzrost gospodarczy – inflacja – funkcjonowanie rynków – sytuacja i konkurencja na rynku bankowym – sytuacja finansowa i zachowania klientów – prawo i skuteczność jego egzekwowania

Te czynniki ryzyka występują po obu stronach – makro i mikro ekonomii

1. Czynniki systemowe

Zysk

Cele działalności

Banku Komercyjnego

1. Czynniki wewnętrzne w banku komercyjnym (wybrane) – dotyczą ryzyk operacyjnych, organizacyjnych, personalnych, nieskutecznych i zaniechania

• Specyfika operacji bankowych – struktura dokonywanych operacji, suma transakcji, stopień skłonności do podejmowania ryzyka

• Sfera organizacji zarządzania – struktury , regulamin wewnętrzny, instrukcje, conrtrolling , kontrola wewnętrzna, nadzór kierownictwa ← omijanie prawa, korzystanie z luk prawa

• Funkcja personelu – relacje kierownictwa z wykonawcami postawy personelu, zawodowe umiejętności i aktywność, obawa o utratę pracy

Egz: komitet alko zajmuje się ryzykiem: ryzyko płynności, kredytowe , stopy procentowe – sprawdzić!

Komentarz:

W bankach luka dodatnia

Ryzyko walutowe

Ryzyko presji zewnętrzna –

Ryzyko zdarzeń losowych dotyczy każdej firmy – np.: trzęsienie ziemi

Ryzyko organizacyjne – administracyjno-techniczne – dbają o jakość naszych usług

Ryzyko personalne – bank tworzy rezerwy na błędy,

Ryzyko zaniechania i „lenistwa” -

III czynniki wewnętrzne – my jako pracownicy mamy wpływ – generujemy je z powodu braku doświadczenia lub zbyt dużego apetytu na ryzyko

KLASYFIKACJA RYZYKA BANKOWEGO

RYZYKO BANKOWE

Ryzyko niewypłacalności

Ryzyko kredytowe Ryzyko rynkowe

Egz. Ryzyko rynkowe

RYZYKO BANKOWE

Ryzyko utraty płynności Ryzyko operacyjne Ryzyko prawne i regulacyjne

Ryzyko finansowania Ryzyko technologiczne Ryzyko zmian i regulacji

Ryzyko transakcji finansowych Ryzyko procedur i standardów Ryzyko braku zgodności

Ryzyko ludzkie Ryzyko nadużyć

Ryzyko błędów

Ryzyko aktywów fizycznych

Egz: Podziała ryzyka wg kryterium dla banku – odp.: ryzyko płynności , kredytowe i rynkowe

Podział ryzyka bankowego wg kryterium znaczenia dla banku

RYZYKO BANKOWE

Ryzyko płynności Ryzyko rynkowe Ryzyko kredytowe

• Ryzyko stopy procentowej

• Ryzyko kursu walut

• Ryzyko instrumentów pochodnych

Egz – Klasyfikacja ryzyka wg kryterium przyczynowo-skutkowego

RYZYKO BANKOWE

Ryzyko pierwotne z punktu widzenia przyczyn Ryzyko wtórne z punktu widzenia skutków

• Oprocentowanie

• Kurs dewiz

• Bonitetu

• Terminów

• Zmian politycznych, prawnych

Ryzyko kredytowe towarzyszy bieżącej działalności banku i odnosi się ono , zawsze do przyszłych zdarzeń, a szacowanie ryzyka jest projekcją w przyszłość. Natomiast proces zarządzania ryzykiem uwzględnia także ryzyko utracenia korzyści związanych z pojawiającymi się ..

Rola sterowania ryzykiem kredytowym w zarządzaniu…

Do funkcji procesu zarządzania ryzykiem kredytowym zalicza się:

• funkcję obiektywizacji rozumianą w sensie pełniejszego ukształtowania kontroli działalności kredytowej i badania zdolności kredytowej potencjalnych kredytobiorców

• funkcję optymalizacji rozumianą w sensie znajdowania równowagi miedzy zakładanym wynikiem finansowym z działalności kredytowej banku, ryzykiem kredytowym a ograniczeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi

• funkcję wzrostu efektywności rozumianą jako wybór efektywnych metod finansowania ryzyka i minimalizacji kosztów administrowania ryzkiem

• funkcję redukcji ryzyka rozumianą w sensie uzyskiwania sygnałów wczesnego ostrzegania o mogących pojawić się trudnościach i stratach

• funkcję sterowania ryzykiem rozumianą w sensie świadomego stosowania taktyk mających na celu uniknięcia ryzyka, zmniejszenie ryzyka, przerzucenia ryzyka itp.

Współczesne banki organizują zarządzanie ryzykiem kredytowym na trzech poziomach:

• Strategicznym (zarząd banku rada nadzorcza)

• Operacyjnym (dyrektorzy zarządzajacy pionem działalności kredytowej)

• Projektu – (np. wydzielone projekty typu project finance)

Efektywne zarządzanie ryzykiem kredytowym posiada wiele zalet. Należą do nich:

• koncentracja najważniejszych problemach

• planowe działanie,

• optymalizacja ryzyka

• obniżenie kosztów działalności kredytowej

• przejrzystość zasad w odniesieniu do ryzyka

• poprawa przepływu informacji w zarządzaniu

• wykorzystanie szans

Istota prowadzonych działań mających za zadanie ograniczanie i dywersyfikację ryzyka kredytowego nawiązuje do klasycznego układu zarządzania ryzykiem składającego się z następujących etapów:

• identyfikacji ryzyka

• szacownie (pomiar) ryzyka

• akceptacji lub odrzucaniu (unikania) i limitowani ryzyka – sterowania

• ochrona i zabezpieczenia się przed negatywnymi skutkami ryzyka

• monitorowania ryzyka ( kontroli)

• finansowania ryzyka

• stosowania działań doraźnych lub ostatecznych ( restrukturyzacja i windykacja kredytu)

Sterowanie ryzykiem kredytowym to wywieranie przez zarząd banku wpływu na podejmowanie ryzyka i kształtowanie pozycji tego ryzyka. Charakterystycznymi cechami procesu sterowania ryzykiem kredytowym są między innymi celowe zachowania zespołu sterującego (zarządu banku , oddziału), a także regulacyjny charakter jego oddziaływań. Celowe zachowania zespołu sterującego polegają na tym, iż zdania mogą być ustalone przez zespół lub wynikać z norm nadzoru bankowego. Z kolei druga przytoczona charakterystyka dąży do usuwania odchyleń wielkości (norm) osiąganych od pożądanych.

Polityka sterowania ryzykiem w odniesieniu do pojedynczego ryzyka – składa się z:

bardzo ważna

1. Najlepiej udzielać kredyty zabezpieczeniem depozytowym

2. 2.hipoteczne

3. papiery wartościowe

4. na majątku rzeczowym

5. Źle traktowane przez banki – na materiałach i zapasach

Polityka sterowania ryzykiem w odniesieniu do łącznego zaangażowania kredytowego – składa się z:

Podstawowe instrumenty sterowania ryzykiem kredytowym:

Obszar sterowania ryzykiem (sposób wpływania)	Instrumenty sterowania ryzykiem kredytowym	Obszar sterowania ryzykiem (miejsce odniesienia)
Unikanie ryzyka	­- rezygnacja z rynków o wysokim ryzyku - limity kredytowe	Indywidualne zaangażowanie kredytowe
Zmniejszenie ryzyka podział ryzyka ograniczenie ryzyka dywersyfikacja ryzyka	- % wskaźnik udziału kredytu w finansowaniu przedsięwzięcia kredytobiorcy - wskaźnik udziału banku w pełnej kwocie kredytu (kredyt konsorcjalny) - limity koncentracji kredytów - limity rozrzutu ryzyka - limity na określenie źródła ryzyka - możliwość nadzwyczajnego wypowiedzenia umowy - ograniczenie swobody działania kredytobiorcy - badanie zdolności kredytowej	Indywidualne zaangażowanie kredytowe
Wtórny podział ryzyka	- rozszerzenie odpowiedzialności - prawne zabezpieczenie kredytu - walutowe transakcje terminowe - ubezpieczenie ryzyka - rekompensowanie ryzyka	Indywidualne zaangażowanie kredytowe
Kompensata ryzyka	- transakcje hedgingowe	Indywidualne zaangażowanie kredytowe
Podejmowanie ryzyka	- wskaźnik adekwatności kapitałowej - wskaźnik tworzenia rezerw celowych - monitorowanie wskaźnika struktury finansowej (kredyty nieregularne/kredyty ogół.) (kredyty wątpliwe/ kredyty ogółem) ( kapitał własny/ kredyty ogółem)	Portfel kredytowy