Prawo wyborcze

Sejm, Senat i Zgromadzenie Narodowe

Rada Ministrów

Prezydent

Trybunał Stanu

Organy kontroli i ochrony prawa - RPO, KRRiT, NIK, NBP

Stany nadzwyczajne

1.    Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 â kodeks wyborczy

2.    Ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

3.    Uchwała Sejmu RP z dnia 30 lipca 1992 r.- Regulamin Sejmu RP.

4.    Uchwała Senatu RP z dnia 23 listopada 1990 r. -Regulamin Senatu RP.

5.    Ustawa z dnia 21 stycznia 1999 r. o sejmowej komisji śledczej.

6.    Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP.

7.    Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów.

8.    Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów.

9.    Uchwała Nr 13 Rady Ministrów z dnia 25 lutego 1997 r.- Regulamin pracy Rady Ministrów.

10.Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu.

11.Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli.

12.Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji.

14.Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim.

15.Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej.

16.Ustawa z dnia 21 czerwca 2002r. o stanie wyjątkowym.

SEJM, SENAT

Kadencja parlamentu RP – jaj początek i koniec.

Początek i długość kadencji:

Kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia zebrania się nowo wybranego parlamentu do dnia poprzedzającego zebranie się następnego parlamentu.

Wybory zarządza Prezydent i wyznacza ich datę:

• w ciągu 30 dni przed zakończeniem kadencji ustępującego parlamentu (w normalnym trybie),

• w ciągu 45 dni po dniu ogłoszenia skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta.

Pierwsze posiedzenie parlamentu zwołuje Prezydent:

• w 30 dni od daty wyborów (w normalnym trybie),

• w 15 dni od daty wyborów (w przypadku skrócenia kadencji parlamentu).

Zakończenie kadencji:

• w sposób zwyczajny – upływ kadencji (4 lata),

• w sposób nadzwyczajny – przed upływem kadencji:

  • na skutek uchwały Sejmu o skróceniu kadencji parlamentu podjętej przez 2/3 ustawowej liczby posłów,

  • na skutek skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta (obowiązkowo musi przed dokonaniem tej czynności zapoznać się z opinią Marszałków Sejmu i Senatu; nadto Prezydent nie może dokonać skrócenia kadencji w czasie stanu nadzwyczajnego):

    • fakultatywnie – w sytuacji, kiedy w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia projektu ustawy budżetowej Sejmowi przez Radę Ministrów nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu (Prezydent ma 14 dni na zdecydowanie o skróceniu kadencji parlamentu),

    • obligatoryjnie – jeśli procedura zasadnicza i obie procedury powoływania Rady Ministrów zakończą się fiaskiem.

  Regulamin Sejmu i Senatu jako wyraz autonomii parlamentu.

O zasadzie autonomii Parlamentu możemy mówić w aspekcie formalnym i w aspekcie materialnym.

W aspekcie formalnym zasada autonomii Parlamentu oznacza możliwość uchwalenia regulaminu (Sejmu i Senatu). W myśl art. 112 Konstytucji regulamin Sejmu określa:

1) organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu,

2) tryb powoływania i działalności organów Sejmu,

3) sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych

    wobec Sejmu.

Regulamin Sejmu ma formę uchwały (nie jest ustawą). Wynika z tego, że regulamin Sejmu (jako uchwała, czyli akt prawa wewnętrznego) nie może określać praw i obowiązków innych podmiotów prawa. Prawa i obowiązki innych organów państwowych wobec Sejmu muszą wynikać z Konstytucji lub ustawy, ale regulamin Sejmu może określać (i określa) w jaki sposób organy państwowe wykonują swoje obowiązki wobec Sejmu. Tak więc regulamin Sejmu nie określa kompetencji, nie określa zadań innych organów państwowych, ale określa sposób ich wykonania. Ta materia nie może być przedmiotem regulacji ustawy; materia ustawy nie może wchodzić w materię regulaminu Sejmu (jest to wyjątek od zasady, że ustawa ma nieograniczony zakres przedmiotowy).Jeżeli ustawa będzie regulowała to, co należy do regulacji regulaminu Sejmu, to taka ustawa będzie musiała zostać uznana za ustawę niezgodną z Konstytucją.

Gdyby regulamin Sejmu miał postać ustawy, to wtedy autonomia Sejmu zostałaby naruszona, ponieważ w procedurze uchwalenia ustawy bierze udział Senat oraz Prezydent (organ władzy wykonawczej). Dlatego też regulamin Sejmu jest uchwalany w postaci uchwały, a nie ustawy.

Aspekt materialny zasady autonomii Parlamentu polega na stworzeniu Parlamentowi niezbędnych gwarancji swobody wykonywania mandatu. Ta swoboda to:

1)     tzw. autonomia personalna – czyli wyłączność ustalania składu organów wewnętrznych,

2)     autonomia budżetowa – czyli wyłączność ustalania budżetu,

3)     autonomia terytorialna – czyli odrębność siedziby Parlamentu i wyłączność zarządzania tym terenem, do którego należy Parlament,

4)     autonomia jurysdykcyjna – czyli wyłączność orzekania o sprawach immunitetu oraz  odpowiedzialności dyscyplinarnej posłów

Nabycie i utrata mandatu posła i senatora.

Dla wyznaczenia czasu trwania mandatu istotne znaczenie ma przepis konstytucyjny (art. 98 ust. 1) określający czas trwania kadencji parlamentu.
W myśl art. 98 ust. 1 Konstytucji Sejm i Senat wybierane są na okres czterech lat, a "kadencje" obu izb - Sejmu i Senatu" rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Tak więc Kadencja Senatu rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu, a nie w dniu pierwszego posiedzenia Senatu. Jeżeli pierwsze posiedzenie Senatu zostanie zwołane na ten sam dzień, co pierwsze posiedzenie Sejmu, to problem rozwiązuje się automatycznie, jeżeli zostanie zwołane w terminie późniejszym, to przez krótki czas nie istnieje Senat zdolny do funkcjonowania, bo kadencja starego Senatu upływa wraz z upływem kadencji Sejmu. 
Treść art. 98 ust. 1 zd. z Konstytucji, w swojej istocie analogiczna jak w Małej Konstytucji, nie daje wyraźnej odpowiedzi co do początkowego momentu rozpoczęcia mandatu poselskiego. W świetle brzmienia przepisów konstytucyjnych początek trwania mandatu może rozpoczynać się:
1) od chwili ogłoszenia wyborów (wyboru), 2) od chwili stwierdzenia ważności wyborów (wyboru), 3) od daty pierwszego posiedzenia Sejmu (Senatu), 4) od daty złożenia ślubowania.
W sposób jednoznaczny Konstytucja określa termin początkowy mandatu w przypadku przysługującego przedstawicielowi immunitetu. Artykuł 105 ust. 2 Konstytucji stanowi, iż "Od dnia ogłoszenia wyników "wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu" poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
Tak więc bieg mandatu w zakresie dotyczącym immunitetu (i nietykalności) rozpoczyna się "w dniu ogłoszenia wyników wyborów", w praktyce dniem tym jest dzień prawnego ogłoszenia (dzień wydania Dziennika Ustaw) wyników wyborów do Sejmu i Senatu przez Państwową Komisję Wyborczą.
Tak oznaczony przez samą Konstytucję początek mandatu odnosi się do immunitetu, nie oznacza więc, że z tym momentem poseł może wykonywać inne swoje prawa i spełniać obowiązki. Dla wykonywania pozostałej "części" mandatu początkowym momentem mandatu nie jest "dzień ogłoszenia wyników wyborów", o czym świadczy chociażby użyty w art. 104 ust. 2 Konstytucji zwrot "Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają (...) ślubowanie ..."
Analiza przepisów konstytucyjnych oraz ustaw wyborczych wskazuje, że stwierdzeniu ważności wyborów nie można przypisać konstytutywnego charakteru, dlatego że stwierdzenie ważności wyborów przez Sąd Najwyższy ma jedynie charakter ostatecznie potwierdzający legalność istniejącego stanu rzeczy. Tym samym moment rozstrzygnięcia przez SN nie wpływa na prawne znaczenie działań parlamentu, ten bowiem staje się pełnoprawnym organem konstytucyjnym już w momencie jego wyboru.
Istotną wskazówkę w poszukiwaniu początkowego biegu terminu mandatu odnajdujemy w art. 104 ust. 2 Konstytucji, który stanowi, iż "Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają przed Sejmem ... ślubowanie". Tak też stanowi w istocie ustawa o wykonywaniu mandatu stwierdzając (art. 2 ust. 1 ustawy), że "przed przystąpieniem do wykonywania mandatu poseł składa na posiedzeniu Sejmu ślubowanie ...", a w art. 25 ust. 1 ustawy postanawia się iż "Posłom i senatorom w okresie sprawowania mandatu, licząc od pierwszego posiedzenia Sejmu lub Senatu, przysługuje uposażenie poselskie lub senatorskie ...". Tak więc uposażenie poselskie lub senatorskie przyznaje się od pierwszego posiedzenia Sejmu lub Senatu.
A zatem od początkowego terminu rozpoczęcia biegu mandatu odróżnić należy moment nawiązania stosunku pracy w charakterze posła.
Poseł rozpoczyna wykonywania przysługującego mu mandatu z chwilą złożenia ślubowania, w praktyce jest to dla większości posłów dzień pierwszego posiedzenia Izby, bo na tym pierwszym posiedzeniu składają oni ślubowanie. Posłowie składający ślubowanie w czasie kadencji rozpoczynają sprawowanie mandatu z dniem złożenia ślubowania, dotyczy to posłów nieobecnych na pierwszym posiedzeniu bądź obejmujących mandat w trakcie trwania kadencji.

Ustanie mandatu - Konstytucja określa to generalnie "wygaśnięciem mandatu" - następuje zasadniczo z upływem kadencji, z wyjątkiem sytuacji szczególnych określonych Konstytucją i ustawą.
Czteroletnia kadencja, której bieg rozpoczyna się z dniem pierwszego posiedzenia Sejmu trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.
Oczywiście ustanie mandatu może nastąpić przed upływem kadencji (pomijamy tu przedterminowy upływ samej kadencji), sytuacja taka nastąpi w wyniku "wygaśnięcia mandatu", które następuje (art. 131 ust. 1 Ordynacji wyborczej do Sejmu) wskutek: a) odmowy złożenia ślubowania, b) utraty prawa wybieralności, c) zrzeczenia się mandatu (Konstytucja tym mianem określa także odmowę złożenia ślubowania - art. 104 ust. 3 Konstytucji), d) śmierci, e) zajmowania przez posła lub powołania go na określone w Konstytucji (art. 103 ust. 1-3 Konstytucji) stanowiska lub funkcje, f) złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia w sprawach lustracyjnych, wynikających z ustawy lustracyjnej z dnia 11 kwietnia 1997 roku.
Mandatu poselskiego może również pozbawić Trybunał Stanu orzekający w sprawach wynikających z art. 107 ust. 1 Konstytucji.
Katalog wygaśnięcia mandatu senatora jest zasadniczo zbieżny z przyczynami wygaśnięcia mandatu posła.
Przytoczony katalog wygaśnięcia mandatu należy uznać za zamknięty i nie może on w drodze interpretacji przepisów podlegać rozszerzeniu.

Istota i charakter mandatu parlamentarnego w RP.

Dla określenia statusu używa się ogólnego pojęcia: mandat parlamentarny, pojęcie to ma charakter wieloznaczny i używa się go przynajmniej w 3 znaczeniach:

1.jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców

2.jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty

3.jako określenie funkcji członka parlamentu

Punktem wyjścia dla uzyskania mandatu są wybory – pierwsze uprawnienia wynikające z mandatu poseł (senator) uzyskuje w dniu ogłoszenia wyników wyborów, ale pełnia jego praw i obowiązków pojawia się dopiero po przystąpieniu do wykonywania mandatu, a to następuje po złożeniu ślubowania (z reguły na pierwszym posiedzeniu). Mandat trwa przez całą kadencję i wygasa wraz z jej zakończeniem. Wyjątkowo może wygasnąć w trakcie kadencji, jeżeli poseł odmówi złożenia ślubowania, utracił prawo wybieralności, zrzekł się mandatu, zmarł, objął jedno ze stanowisk wymienionych w art. 103 Konstytucji, został uznany za winnego złożenia fałszywego oświadczenia w postępowaniu lustracyjnym. Konstytucja wprowadziła też instytucję pozbawienia mandatu – następuję to mocą orzeczenia Trybunału Stanu, jeżeli poseł naruszył zakaz prowadzenia działalności gosp. z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub zakaz nabywania takiego majątku.

Dla określenia charakteru mandatu znaczenie podstawowe ma określenie stosunku przedstawiciela do swoich wyborców. Z tego punktu widzenia wyróżnia się: mandat wolny i mandat imperatywny.

  Koncepcje mandatu parlamentarnego.

Mandat wolny

Artykuł 104 ust. 1 Konstytucji stanowi, że ,,posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców”. Przepis ten stosuje się odpowiednio do senatorów (art. 108). Polski ustrojodawca przyjął mandat wolny, co oznacza, że poseł i senator reprezentuje cały naród, a nie wyborców, którzy go wybrali. Mandat wolny jest:

• generalny, ponieważ poseł wyraża wole całego narodu, a nie wyborców którzy go wybrali.

• niezależny – poseł nie ma obowiązków prawnych wobec konkretnych wyborców w postaci sprawozdań lub uzgadniania z nimi swojego postępowania w parlamencie. Niezależność gwarantują takie instytucje jak: immunitet, nietykalność osobista (art. 105), zakaz łączenia mandatu posła z innymi (określonymi w Konstytucji) funkcjami, zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 107).

• nieodwoływalny – wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego mu pełnomocnictwa. Poseł i senator nie są prawnie związani programem głoszonym w toku wyborów. Nie można im zakazać prowadzenia polityki innej niż głoszona w programie wyborczym. W świetle Konstytucji są oni prawnymi reprezentantami suwerena (narodu), a nie partii lub grup wyborców.

mandat imperatywny (związany)

Mandat jest to pełnomocnictwo udzielone deputowanemu przez wyborców na skutek aktu wyborczego. W tym pojęciu wyróżniamy dwa typy stosunku wyborca – reprezentant: mandat imperatywny (związany) i mandat wolny (swobodny).

Mandat imperatywny pojawił się jako pierwszy, wiąże on prawnie przedstawiciela z wyborcami okręgu. Reprezentant reprezentuje swoich wyborców, a nie cały naród. Obowiązkiem reprezentanta jest utrzymanie ścisłej więzi z wyborcami. Reprezentant może być odwołany przed upływem kadencji. W tym przypadku wybory są aktem wyrażania opinii wyborców w najważniejszych sprawach dotyczących kierowania sprawami państwa.

W okresie Konstytucji z 1952 roku obowiązywała zasada, że Sejm jest reprezentantem Narodu, natomiast posłowie reprezentują okręg wyborczy, w którym zostali wybrani i jego mieszkańców. Wynikało z tego, że poseł miał obowiązek utrzymywać więź z wyborcami, mógł być przez nich odwołany. Mała Konstytucja zerwała z tą zasadą, stanowiąc iż posłowie i senatorowie są przedstawicielami Narodu.

Mandat wolny a partie polityczne.

Oddziaływanie partii politycznych na funkcjonowanie parlamentu jest - podobnie jak idea wolnego mandatu - uznane, wręcz założone przez Konstytucję. Interpretacja art. 104 ust. 1 Konstytucji nie może tego ignorować, może natomiast wskazywać granice, które ten przepis wyznacza wpływowi partii na działalność przedstawicieli, a w szczególności prawnym i politycznym formom w jakich wpływ ten jest realizowany.
Powstaje więc pytanie, jakie z tych form są konstytucyjnie zakazane?
Przede wszystkim trzeba wykluczyć takie formy oddziaływania, które przekreślałyby samą istotę mandatu wolnego zastępując go partyjnym mandatem imperatywnym. Interpretacja Konstytucji zawsze bowiem musi chronić istotę poszczególnych ustanawianych przez nią instytucji. Za sprzeczne z istotą mandatu wolnego należy uznać w szczególności przyznanie partiom politycznym możliwości przedterminowego pozbawienia mandatu swoich posłów. W praktyce oznaczałoby to wprowadzenie możliwości odwoływania deputowanego. Ustawodawca zwykły nie może stwarzać partiom możliwości pozbawienia mandatu swoich deputowanych i to zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni (przez przyznanie partiom możliwości zadeklarowania, że mandat posła uległ wygaśnięciu. Tym samym niedopuszczalna jest też pojawiająca się w polskim parlamencie I kadencji praktyka dymisji in blanco, polegająca na uzależnieniu wysunięcia kandydata w wyborach od zdeponowania przez niego, w kierownictwie partii, nie datowanego oświadczenia o zrzeczeniu się mandatu (dodajmy że Prezydium Sejmu odmówiło wówczas przyjęcia takich zrzeczeń jako sprzecznych z art. 6 Małej Konstytucji).
Podobnie niedopuszczalne byłyby formy ustawowego uzależnienia deputowanych od partii np. przez uzyskiwanie od kandydata zobowiązania do zwrotu kosztów kampanii wyborczej w przypadku wystąpienia z klubu lub innego naruszenia dyscypliny.

Niepołączalność materialna i formalna mandatu parlamentarzysty.

formalna: wykluczenie możliwości równoczesnego piastowania mandatu posła i sprawowania innego urzędu, czy zajmowania stanowiska i innego zatrudnienia – poseł ma wybór, z czego chce zrezygnować. Przy niewybieralności osoba jest wykluczona z kandydowania w wyborach i objęcia mandatu, z powodu swojego urzędu, funkcji czy stanowiska (np. prezydent nie może zostać posłem). materialna: zakaz podejmowania pewnych typów działalności w okresie sprawowania mandatu (patrz zagadnienie niżej). Zasada ta powstała m.in. dla zachowania podziału władz.

• artykuł 103 – niepołączalność podmiotowa (formalna) – mandatu nie wolno łączyć z określonymi funkcjami enumeratywnie wymienionymi w w/w artykule

• artykuł 107 – niepołączalność przedmiotowa (materialna) – zakaz działalności gospodarczej łączonej z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego. W ustępie 2 regulowana jest ewentualna odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu – przed Trybunałem stawia sejm większością bezwzględną. Należy podkreślić, iż jest to jedyny przypadek, gdy odpowiedzialności podlega przedstawiciel władzy ustawodawczej

  • jest to zabezpieczenie antykorupcyjne

  • rejestr korzyści – raz w roku oraz na początku i końcu kadencji. Składany jest do marszałka, weryfikowany przez komisję etyki.

Powodem wprowadzenia przepisów dotyczących niepołączalności stanowisk jest zapewnienie realizacji zasady podziału władzy oraz stworzenie gwarancji dla wolnego charakteru mandatu przedstawicielskiego. Zgodnie z postanowieniami Konstytucji RP z 1997 r. Zgodnie z Konstytucją RP z 1997r. mandatu posła nie można łączyć z funkcją: Prezesa NBP, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz ambasadora (art. 103 ust.1). Nie można też być równocześnie posłem i senatorem (art. 102). Zakaz piastowania mandatu obejmuje również Prezydenta, ponieważ zgodnie z Konstytucją Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić funkcje publiczne z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem. Mandatu posła i senatora nie można łączyć również z funkcją Rzecznika Praw Dziecka, członka KRRiT a także z zatrudnieniem w kancelarii Sejmu, Senatu i Kancelarii Prezydenta oraz z mandatem eurodeputowanego. Nie mogą mandatu sprawować również: sędziowie, prokuratorzy, urzędnicy służby cywilnej, żołnierze czynnej służby wojskowej, funkcjonariusze policji i służby ochrony państwa. Połączenie mandatu posła lub senatora powoduje wygaśnięcie mandatu z mocy prawa.

Konstytucja określa również ograniczenia w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. Za naruszenie tych zakazów parlamentarzysta uchwałą izby podjętą na wniosek Marszałka, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Innym obowiązkiem związanym z uniknięciem konfliktu interesów jest obowiązek składania oświadczeń o swoim stanie majątkowym. Od roku 2001 wprowadzono jawność tych oświadczeń. Istnieje również instytucja Rejestru Korzyści, w którym to rejestrze maja być ujawniane korzyści uzyskane przez posłów i senatorów lub ich małżonków. Rejestr również jest jawny.

Indemnitet parlamentarzysty RP.

mmunitet materialny oznacza trwałe wyłączenie spod przepisów sankcjonujących określone zachowanie. Najważniejszym przykładem immunitetu materialnego jest immunitet materialny parlamentarzysty, oznaczający, że poseł, oraz senator nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za działania wchodzące bezpośrednio w zakres sprawowania ich funkcji parlamentarnych, np. za wystąpienia w parlamencie, sposób głosowania, zgłaszane inicjatywy ustawodawczej. Zakaz ten trwa w trakcie oraz po ustaniu mandatu parlamentarzysty i nie może zostać uchylony. Immunitet w znaczeniu materialnym nie zwalnia jednak parlamentarzysty z odpowiedzialności za naruszenie praw innych osób (np. w przypadku naruszenia dóbr osobistych innej osoby w przemówieniu sejmowym). Celem istnienia immunitetu materialnego jest ochrona członków parlamentu przed próbami ograniczania ich niezależności, w szczególności swobody głosowania oraz wolności wypowiedzi. Immunitet materialny, choć w nieco innej postaci, posiadają sędziowie, asesorzy sądowi, prokuratorzy i asesorzy prokuratorscy w zakresie wykroczeń. Oznacza on, iż osoby pełniące te funkcje nie podlegają odpowiedzialności za wykroczenia. Mogą za nie odpowiadać wyłącznie dyscyplinarnie przed właściwym sądem dyscyplinarnym. W aspekcie praktycznym oznacza to, że za zachowanie noszące znamiona wykroczenia żaden organ (policja, straż miejska) nie może ukarać sędziego, czy asesora. Policjant nie może takiej osoby nawet pouczyć, gdyż pouczenie jest również środkiem oddziaływania na sprawcę wykroczenia przewidzianym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.

Imumnitet formalny parlamentarzysty RP.

Immunitet formalny dotyczy jedynie odpowiedzialności karnej, w tym również za wykroczenia. Obowiązująca obecnie ustawa o wykonywaniu mandatu posła lub senatora rozciąga zakres tego immunitetu na odpowiedzialność karno-administracyjną. Do zakresu immunitetu formalnego nie wchodzi odpowiedzialność cywilna lub zawodowa. Treścią immunitetu jest zakaz pociągania posła lub senatora do odpowiedzialności karnej bez zgody izby. Zakaz pociągnięcia posła lub senatora do odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej bez zgody Sejmu lub Senatu dotyczy również czynów popełnionych przed uzyskaniem mandatu. Wyrażenie zgody na uchylenie mandatu następuje w drodze uchwały.

  Procedura uchylenia immunitetu formalnego.

Wniosek o uchylenie immunitetu składany jest do Prezydium izby. W sprawie za przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego oraz w sprawie o wykroczenie wniosek wnoszony jest za pośrednictwem Prokuratora Generalnego. Natomiast w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata. Prezydium kieruje wniosek do rozpatrzenia do Komisji Regulaminowej. Wyjątek, gdy poseł(senator)wyrazi zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności, Prezydium powiadamia go o treści terminie jego rozpatrzenia, rozpatrzeniu sprawy i przedstawieniu sprawozdania wraz z propozycją przyjęcia lub odrzucenia wniosku przez Sejm. Wyrażenie zgody na uchylenie immunitetu następuje w drodze uchwały.

Instytucja nietykalności parlamentarzysty RP.

Nietykalność oznacza zakaz aresztowania lub w inny sposób ograniczenia wolności parlamentarzysty bez zgody izby. Poseł (senator) nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu (Senatu), z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu (Senatu), który może nakazać natychmiastowe zwolnienia zatrzymanego.

Zasady i tryb odpowiedzialności regulaminowej posłów i senatorów.

Odpowiedzialność regulaminowa posłów

Za niewykonywanie obowiązków poselskich Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich może w drodze uchwały:

• zwrócić posłowi uwagę,

• udzielić posłowi upomnienia,

• udzielić posłowi nagany.

Od uchwały Komisji przysługuje posłowi, w terminie 14 dni od dnia doręczenia, odwołanie do Prezydium Sejmu.

Prezydium Sejmu może, w drodze uchwały: uchylić uchwałę Komisji, utrzymać uchwałę Komisji w mocy

W przypadku uniemożliwiania przez posła pracy Sejmu lub jego organów Prezydium Sejmu może podjąć uchwałę o obniżeniu uposażenia lub diety parlamentarnej posła, w wysokości nieprzekraczającej 1/2 uposażenia poselskiego lub pełnej diety parlamentarnej miesięcznie na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

Marszałek Sejmu zarządza obniżenie uposażenia i diety parlamentarnej albo jednego z tych świadczeń, jeżeli tylko ono przysługuje posłowi:

• 1/30 za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności na posiedzeniu Sejmu lub za niewzięcie w danym dniu udziału w więcej niż 1/5 głosowań,

o 1/30 za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności na posiedzeniu komisji, jeżeli liczba tych nieobecności przekroczyła 1/5 liczby posiedzeń komisji w miesiącu kalendarzowym

Uprawnienia i obowiązki parlamentarzystów w izbie.

Obowiązki posła

- obowiązuje go obecność i czynny udział w posiedzeniach Sejmu oraz organów Sejmu, do

których został wybrany

- udział w głosowaniu podczas posiedzeń Sejmu w komisjach sejmowych

- stosowanie się do wynikających z regulaminu Sejmu poleceń Marszałka Sejmu

- w razie niemożności wzięcia udziału w posiedzeniu Sejmu lub komisji, poseł w miarę możliwości

zawiadamia przed terminem posiedzenia odpowiednio Marszałka Sejmu lub przewodniczącego komisji, a

następnie jest zobowiązany w ciągu 7 dni usprawiedliwić w formie pisemnej swoją nieobecność odpowiednio

przed Marszałkiem Sejmu lub przewodniczącym komisji

- poseł jest zobowiązany do złożenia pisemnego zobowiązania zachowania tajemnicy w zakresie

wiadomości stanowiących tajemnice państwową i służbową, z którymi zapoznaje się w trakcie wykonywania

mandatu

- obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności izby, do której poseł

został wybrany

uprawnienia posła

- poseł może z ważnych przyczyn zwrócić się do Marszałka Sejmu o udzielenie urlopu od

wykonywania obowiązków poselskich

- poseł ma prawo do wiadomości stanowiących tajemnicę państwową i służbową

- posłowie mogą tworzyć w Sejmie kluby poselskie( co najmniej 15 posłów) lub koła poselskie( co

najmniej 3 posłów) oparte na zasadzie politycznej

- posłowie mogą tworzyć w Sejmie zespoły zorganizowane na innych zasadach politycznych np.:

Parlamentarna Frakcja Kobiet

- ma prawo do wybierania i bycia wybieranym do organów wewnątrz Sejmu

- uczestniczyć w podejmowaniu inicjatywy ustawodawczej

- uczestniczyć w dyskusjach na posiedzeniach Sejmu i komisji sejmowych

- może wnosić interpelacje i zapytania

obowiązki senatora

- obowiązuje go obecność oraz czynny udział w posiedzeniu Senatu lub Zgromadzenia

Narodowego, a także ich organów, do których zostali wybrani

- obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności izby, do której senator

został wybrany

uprawnienia senatora

- wyrażać swoje stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na

posiedzeniach Senatu i jego organów

- wybierać i być wybieranym do organów Senatu

- zwracać się do Prezydium Senatu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Senat lub komisję senacką

- zwracać się do komisji senackiej o rozpatrzenie określonej sprawy

- uczestniczyć w podejmowaniu inicjatywy ustawodawczej i uchwałodawczej Senatu

- uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Senat lub komisje senackie

Uprawnienia i obowiązki parlamentarzystów poza izbą.

prawo do diety parlamentarnej: przysługuje każdemu posłowi i senatorowi traktowana jest

jako szczególnego rodzaju wyrównanie kosztów ponoszonych przy wykonywaniu mandatu

- prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju

- prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych

- prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych i szereg szczegółowych uprawnień z tego wynikających

Uprawnienia socjalne posłów i senatorów.

Uprawnienia socjalne posłów i senatorów

• prawo do bezpłatnych podróży publicznymi środkami komunikacji krajowej,

• prawo bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych i druków sejmowych lub senackich,

• prawo otrzymywania paszportu dyplomatycznego w związku z wyjazdem służbowym,

• prawo do otrzymywania kopert (1500 szt.) z papierem listownym, oznaczonych odpowiednim nadrukiem, do prowadzenia korespondencji związanej z wykonywaniem mandatu, bez uiszczenia za nie opłat pocztowych,

• prawo do diety związanej z wyjazdem zagranicznym.

• urlop bezpłatny w miejscu pracy

• pod koniec roku trzynastka – średnie roczne uposażenie

• odprawa na koniec kadencji w wysokości 3 średnich uposażeń jeśli deputowany nie zdobędzie mandatu na kolejną kadencję

• prawo zamieszkania w hotelu sejmowym lub wynajęcia kwatery na mieście (dot. Posłów zamiejscowych) – dopłata do zakwaterowania w wysokości 2000

• dopłata do hoteli – rocznie 7600

Formy zrzeszania się parlamentarzystów.

Formami politycznej organizacji posłów i senatorów są kluby, koła lub zespoły poselskie bądź senatorskie, dopuszczalne jest też tworzenie klubów, kół lub zespołów wspólnych. Prawo ich tworzenia wynika z ogólnej wolności działania partii politycznych i w tym aspekcie jest gwarantowane konstytucyjnie.

Kluby i koła muszą być zorganizowane na zasadzie politycznej. Oznacza to, że klub bądź koło muszą grupować członków prezentujących określoną orientację polityczną. Poseł (senator) może należeć tylko do jednego klubu czy koła, choć nie ma prawnego zakazu zmiany barw klubowych w trakcie kadencji. Zawsze też występuje w izbie grupa posłów nie zrzeszonych, pozostających poza klubami bądź kołami, a liczebność tej grupy rośnie wraz z biegiem kadencji.

W obecnym stanie prawnym różnica między klubem a kołem ma charakter ilościowy – dla zorganizowania klubu wymagana jest liczba co najmniej 15 posłów, bądź 7 senatorów. Jeżeli ugrupowanie ma mniej reprezentantów może zorganizować tylko koło poselskie bądź senatorskie. Klubom jest przyznane uprzywilejowane stanowisko w izbie: są one z mocy prawa reprezentowane w Konwencie Seniorów, a z mocy zwyczaju parlamentarnego – w składzie Prezydium izby i komisji. Przedstawiciele kół nie zawsze natomiast znajdują miejsce w Konwencie Seniorów, nie mają też szansy na reprezentację we wszystkich komisjach.

Rolą klubów i kół jest stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i rozstrzygnięć. Ogólna struktura klubów i kół wyznacza przede wszystkim podział na obóz rządzący i opozycję. W ramach klubów i kół formułowane są polityczne stanowiska poszczególnych partii i ugrupowań wobec kwestii, które są rozpatrywane przez parlament. Stanowiska te są następnie przedmiotem różnego rodzaju uzgodnień i kompromisów, najpierw w ramach obozu rządzącego, a niekiedy także z innymi ugrupowaniami parlamentarnymi. Ustalenia klubowe w znacznym stopniu determinują sposób głosowania posłów czy senatorów, należących do tych klubów, stanowiska w ich ramach wypracowane w znacznym stopniu przesądzają treść rozstrzygnięć izby.

Wewnętrzna organizacja klubów i kół zależy przede wszystkim od ich liczebności. Ugrupowanie małe może funkcjonować zawsze w ramach zebrania wszystkich członków, kluby duże funkcjonowały w oparciu o struktury bardziej zhierarchizowane, a rolę podstawowego centrum decyzyjnego pełniły prezydia klubów. Elitę parlamentu tworzą posłowie którzy są członkami prezydium izby, prezydiów komisji bądź prezydiów klubów, natomiast rola wielu innych posłów w procesie kształtowania decyzji politycznych jest skromna.

Spoiwem i gwarantem jednolitości klubu jest tzw. dyscyplina klubowa, której istota w pierwszym rzędzie polega na założeniu, że stanowisko wypracowane w ramach klubu będzie reprezentowane przez jego członków w debatach i głosowaniach. Naruszenie dyscypliny klubowej może mieć różne skutki, najbardziej dalekosiężnym może być brak poparcia w następnych wyborach dla niezdyscyplinowanego polityka. W ramach kadencji nie ma możliwości pozbawienia posła czy senatora mandatu, nawet jeśli ,,zdradzi” tę orientację polityczną, której zawdzięcza wybór. Możliwe jest wycofanie takiego posła ze składu atrakcyjnych komisji czy gremiów parlamentarnych, pozostawienie go poza grupą mówców reprezentujących klub na posiedzeniach izby, pomijanie go przy inicjatywach podejmowanych w ramach klubu itp. Sankcją ostateczną jest wykluczenie z klubu, co nie ma wpływu na dalsze piastowanie mandatu. Można zaobserwować zjawisko przechodzenia posłów z jednego klubu do innego i tą drogą utrzymania się na powierzchni życia politycznego.

Instytucje interpelacji, zapytań i pytań w sprawach bieżących.

Są to indywidualne środki kontroli parlamentarnej rządu i poszczególnych jego członków.

INTERPELACJA- ( interpelatio- zapytuje ) musi mieć formę pisemną a odpowiedź na nią winna być udzielona w czasie 21 dni. Gdyby odpowiedź nie zadowalała interpelującego, może on wystąpić do Marszałka Sejmu o zarządanie dodatkowych wyjaśnień, też o umieszczenie interpelacji na porządku dziennym posiedzenia Sejmu.

ZAPYTANIA- forma ustna, mogą być zgłaszane na każdym posiedzeniu Sejmu w sprawach bieżących, wymagają one bezpośredniej odpowiedzi.

O ogólnej tematyce pytania poseł winien poinfo. Prezydium na 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia, Pytanie trwa 1 minutę, odpowiedź 5 minut. Nad pytaniem i odp. nie przeprowadza się dyskusji. Pytania dodatkowe 30 sekund. Łączna odpowiedź na nie 5 min. Prezes Rady Ministrów i jej członkowie mają obowiązek udzielenia odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu.

Procedura zwołania pierwszego posiedzenia izb parlamentu

Pierwsze posiedzenie Sejmu zwołuje prezydent na dzień przypadający w okresie 30 dni od dnia wyborów, a jeżeli wybory były rezultatem skrócenia kadencji Sejmu – w okresie 15 dni od dnia wyborów. Zwołanie pierwszego posiedzenia jest konstytucyjnym obowiązkiem prezydenta, gwarancją jest kontynuacja istnienia dawnego parlamentu, który może pociągnąć prezydenta do odpowiedzialności konstyt., gdyby nie zwołał posiedzenia w wyznaczonym terminie. Okres 30(15) dni jest przeznaczony na polityczne uformowanie się układu sił w nowym parlamencie.

Przebieg pierwszych posiedzeń Sejmu i Senatu RP.

Treścią pierwszego posiedzenia jest ukonstytuowanie się nowego Sejmu i Senatu tzn. uzyskanie przez izbę zdolności do samodzielnego działania, a w szczególności do odbywania dalszych posiedzeń. Pierwszemu posiedz. przewodniczy Marszałek Senior powołany przez Prezydenta spośród najstarszych wiekiem posłów. Rozpoczyna się ono od złożenia ślubowania przez posłów – od tego momentu posłowie mogą przystąpić do wykonywania mandatu. Następnie przeprowadza się wybór Marszałka Sejmu, a potem już pod przewodnictwem nowego Marszałka – wybór wicemarszałków i sekretarzy Sejmu. W tym momencie można już mówić o ukonstytuowaniu się Sejmu, choć nie ma jeszcze wszystkich organów – konieczne jest jeszcze dokonanie wyboru komisji stałych. Na pierwszym posiedzeniu składana jest też dymisja urzędującej Rady Ministrów, co oznacza że do miesiąca nowy premier przedstawi Sejmowi wniosek o udzielenie wotum zaufania nowemu gabinetowPozycja ustrojowa, tryb wyboru i kompetencje marszałka Sejmu i Senatu.

Marszałek Sejmu – wybierany przez Sejm z grona posłów, na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu.

Kandydatury może zgłaszać grupa co najmniej 15 posłów, a wyboru dokonuje się bezwzględną większością gł. w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Marszałek powinien zajmować stanowisko neutralnego arbitra i organizatora prac parlamentarnych. Zwyczajowo przyjmuje się, że Marszałek wybierany jest na okres całej kadencji, chyba że złoży wcześniejszą rezygnację.

Marszałek Sejmu jest jednoosobowym organem kierowniczym izby. Przysługuje mu szereg kompetencji:

1.reprezentowanie Sejmu, wiąże się z tym: przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym konstytucyjnym organom państwa, ogólne zadanie stania na straży praw i godności Sejmu, a jego szczególną manifestacją jest kompetencja Marszałka do wyrażania opinii w przedmiocie rozwiązania Sejmu przez prezydenta

2.zwoływanie posiedzeń Sejmu, ustalenie porządku dziennego posiedzenia, przewodniczenie obradom Sejmu, dyscyplinowania należytego przebiegu posiedzenia

3.kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie posiedzeniom Pr. Sej. i Konwentu Seniorów

4.czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu, nadawanie biegu inicjatywą ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom innych organów państwa, decydowanie o sposobie przeprowadzenia pierwszego czytania projektów ustaw lub uchwał

5.udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, m.in. czuwanie nad wykonywaniem przez organy adm. rządowej i samorząd. ich obowiązków wobec posłów

6.administrowanie Sejmem tj. sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu, powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu (zawsze po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich), a po zasięgnięciu opinii Szefa – powoływanie i odwoływanie zastępców Szefa Kancelarii Sejmu, wydawanie zarządzeń porządkowych.

Marszałkowi przysługują również zewnętrzne zadania konstytucyjne, których suma sytuuje go jako drugą osobę w Państwie. Marszałek:

1. jest przewodniczącym Zgr. Nar.

2. sprawuje zastępstwo Prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w razie opróżnienia urzędu prezydenta zarządza wybory prezydenckie

Marszałek Sejmu - wybierany spośród kandydatów zgłoszonych przez min. 15 posłów, bezwzględną większością głosów w głosowaniu imiennym. Nie można go odwołać (nie odpowiada politycznie). Na mocy Konstytucji Marszałek Sejmu sprawować może przejściowo lub tymczasowo urząd prezydenta. Zarządza on także wybory Prezydenta RP. Zupełnie nowymi kompetencjami obu Marszałków są ponadto kompetencje występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności ustaw i aktów podustawowych z Konstytucją oraz rozstrzygania sporów konstytucyjnych. Dodatkowo Marszałkowi Sejmu przyznano również prawo występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta oraz udzielenia na żądanie Prezydenta opinii w sprawie podpisania ustawy w sprawie z pominięciem jej postanowień uznanych przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konst. Marszałek Sejmu spełnia także istotne funkcje związane z trybem powoływania Rzecznika praw Obywatelskich i Prezesa NIK, podejmuje regulacje dotyczące statusu pracowników lub obsługi techniczno-organizacyjnej innych organów, takich jak: Biuro RPO, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, NIK i Krajowe Biuro Wyborcze. Ponadto: zwołuje i przewodniczy obradom Konwentu Seniorów i Prezydium Izby, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem obrad, zarządza drukowania uchwał, druków i sprawozdań stenograficznych, wydaje przepisy porządkowe, powołuje szefa Kancelarii Sejmu

marszałek senatu

• stoi na straży praw i godności Senatu,

• reprezentuje Senat,

• prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Sejmem, z parlamentami innych krajów, a także z instytucjami oraz innymi organami Unii Europejskiej,

• ustala plan pracy Senatu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,

• zwołuje posiedzenia Senatu,

• ustala projekt porządku obrad po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,

• przewodniczy obradom Senatu i czuwa nad ich przebiegiem,

• zarządza drukowanie ustaw uchwalonych przez Sejm, projektów ustaw, projektów uchwał, opinii Komisji Spraw Unii Europejskiej i innych druków senackich, a także doręczenie ich senatorom,

• nadaje bieg dokumentom przedkładanym w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii,

• sprawuje nadzór nad terminowością prac Senatu i jego organów,

• sprawuje nadzór nad pracami komisji senackich i zleca im rozpatrzenie określonych spraw,

• zwołuje posiedzenia Prezydium Senatu, przewodniczy obradom i kieruje jego pracami,

• zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,

• czuwa nad wykonywaniem wobec Senatu, organów Senatu i senatorów konstytucyjnych i ustawowych obowiązków przez organy państwowe i samorządu terytorialnego, podporządkowane im jednostki oraz inne obowiązane podmioty,

• dokonuje ocen wykonywania przez organy państwowe i samorządu terytorialnego obowiązków wobec Senatu, organów Senatu i senatorów oraz przedstawia te oceny senatorom,

• udziela senatorom pomocy w wykonywaniu mandatu i podejmuje, na ich wniosek, odpowiednie środki zmierzające do załatwienia przedłożonych spraw,

• sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Senatu,

• ustala projekt budżetu Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu, Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich, a w zakresie opieki nad Polonią oraz Polakami za granicą także Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą oraz nadzoruje wykonanie budżetu,

• nadaje, w drodze zarządzenia, statut Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu oraz Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich,

• powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu oraz Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich,

• podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Senatu

• wykonuje inne zadania przewidziane w Konstytucji i ustawach.

• podpisuje w imieniu Senatu pisma do adresatów zewnętrznych.

• może upoważnić senatora lub grupę senatorów do wykonywania określonych czynnośc

Wybierany jest spośród senatorów; przewodniczący Senatu. Podobnie jak w Sejmie,. 

Funkcje i uprawnienia sejmu:

Funkcja ustrojodawcza (ustawodawcza)

• stanowienie prawa przez uchwalanie ustaw (w tym budżetu państwa) oraz uchwał

• kształtowanie ustroju państwa

• określanie podstawowych kierunków działalności państwa

Funkcja kreacyjna

• udzielanie wotum zaufania Radzie Ministrów^[3]

• w szczególnym wypadku – prawo do samodzielnego powołania rządu (w przypadku uchwalenia wotum nieufności)

• wybór i powoływanie na stanowiska:

  • zastępcy przewodniczącego i członków Trybunału Stanu

  • sędziów Trybunału Konstytucyjnego

  • członków Krajowej Rady Sądownictwa (spośród posłów)

  • członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Polityki Pieniężnej

  • Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka

  • prezesa Najwyższej Izby Kontroli

  • prezesa Narodowego Banku Polskiego na wniosek Prezydenta RP

  • Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

  • członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej

• powoływanie osób na niektóre inne stanowiska państwowe przez Marszałka Sejmu w porozumieniu z odpowiednimi organami (zobacz: Marszałek Sejmu)

Funkcja kontrolna

• wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra

• absolutorium budżetowe

• zapytanie poselskie i interpelacje skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP (osoby, do których skierowane są zapytania i interpelacje mają 21 dni na odpowiedź)

• kontrola nad działalnością samorządu terytorialnego (art. 171 Konstytucji):

  • kontrola pośrednia – wykonywanie nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego przez Prezesa Rady Ministrów,

  • kontrola bezpośrednia, gdy na wniosek Prezesa Rady Ministrów Sejm ocenia, czy organ stanowiący samorządu terytorialnego "rażąco narusza Konstytucję lub ustawy".

Senat: organ władzy ustawodawczej, druga izba polskiego parlamentu. Składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych w jednomandatowych okręgach wyborczych na czteroletnią kadencję, rozpoczynającą się i kończącą wraz z kadencją Sejmu (jeśli kadencja Sejmu zostanie skrócona, skróceniu ulega także kadencja Senatu). W przypadku wygaśnięcia mandatu Prezydent RP zarządza wybory uzupełniające

funkcje Sejmu

1. ustrojodawcza – sprowadza się do zmiany Konstytucji (art. 235)

2. prawodawcza (ustawodawcza), polegająca na stanowieniu (w postaci ustaw) przepisów prawa powszechnie obowiązujących w każdej sprawie. Władzę ustawodawczą w RP, zgodnie z konstytucyjną zasadą podziału władzy, sprawują Sejm i Senat (art.10, art.95 ust.1). Funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności. Oznacza to, że żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba że konstytucja dopuszcza to w sposób wyraźny oraz, że kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany, muszą być traktowane jako wyjątek i poddawane interpretacji zwężającej.

3. kontrolna, polegająca na prawie do kontrolowania poczynań rządu oraz pośrednio wpływania na kierunek prowadzonej przez rząd polityki. Kompetencje te są ściśle ograniczone i wykonywane tylko przez jedną izbę (Sejm).Podstawowym w tym zakresie przepisem jest art. 95 ust. 2 stanowiący, że ,,Sejm sprawuje kontrole nad działalnością RM w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw”. Funkcja kontrolna realizowana jest w trzech płaszczyznach:

• działanie parlamentu in pleno (w całości) – wotum zaufania, wotum nieufności, absolutorium, zlecenie kontroli NIK,

• poprzez działalność komisji sejmowych (art. 195 Reg. Sejmu)

• poprzez działalność poszczególnych posłów (art. 115 Konstytucji, art. 196 Reg. Sejmu).

Wotum zaufania

Parlament udziela rządowi inwestytury do rządzenia, a następnie poddaje jego działalność kontroli parlamentarnej. Udzielenie rządowi wspomnianej inwestytury do rządzenia odbywa się w drodze wyrażenia rządowi wotum zaufania. Podstawą do podjęcia takiej uchwały jest dyskusja nad założeniami polityki przyszłego rządu, wyrażonymi w expose premiera. Udzielając rządowi wotum zaufania parlament dokonuje równoczesnej akceptacji kierunków przyszłej polityki rządu.

Kontrola wykonania ustawy budżetowej - absolutorium

Kontrola wykonania budżetu państwa powierzona została również wyłącznie Sejmowi. Konstytucja nakłada na Radę Ministrów obowiązek przedstawiania Sejmowi i NIK sprawozdania z wykonania budżetu państwa. Stanowi ono następnie podstawę prac komisji sejmowych i NIK. Ta ostatnia, zgodnie z ustawą zobowiązana jest przekazać swoje uwagi właściwym organom Sejmu.

Wotum nieufności

Oprócz odpowiedzialności parlamentarnej rządu w całości nowa Konst. zna również indywidualną odpowiedzialność ministrów. Podobnie jak w przypadku wotum nieufności dla rządu, wnioski o ustalenie wotum nieufności dla poszczególnych ministrów Prezydium Sejmu kieruje do odpowiednich komisji Sejmowych w celu wydania opinii.

Kontrola wykonania ustawy budżetowej

Kontrola wykonania budżetu państwa powierzona została również wyłącznie Sejmowi. Konstytucja nakłada na Radę Ministrów obowiązek przedstawiania Sejmowi i NIK sprawozdania z wykonania budżetu państwa. Stanowi ono następnie podstawę prac komisji sejmowych i NIK. Ta ostatnia, zgodnie z ustawą zobowiązana jest przekazać swoje uwagi właściwym organom Sejmu.

Interpelacje i zapytania poselskie

Najczęściej stosowanym w praktyce środkiem kontroli rządu jest składanie interpelacji i zapytań poselskich. Prawo to jest indywidualnym uprawnieniem każdego posła. Zgodnie z przepisami Konstytucyjnymi poseł może zgłosić interpelację lub zapytanie wyłącznie do poszczególnych członków rządu. Interpelacje składać się powinno w sprawach o zasadniczym charakterze.. Zgodnie z Konstytucją, interpelacje składa się na piśmie, a odpowiedź na nią powinna być udzielona w terminie 21 dni.

Zapytania poselskie składane są w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki państwa. Podobnie jak w przypadku interpelacji, Prezes Rady Ministrów i poszczególni członkowie rządu obowiązania są udzielić odpowiedzi w ciągu 21 dni. Prezes i pozostali członkowie RM mają obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu.

Kontrolne uprawnienia komisji

Zgodnie z Regulaminem Sejmu wszystkie komisje mają tzw. prawo do:

• informacji, czyli prawo żądania informacji i sprawozdań od ministrów oraz kierowników właściwych resortów.

• żądania obecności właściwych ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej na tych posiedzeniach komisji, na których rozpatrywane są sprawy dotyczące zakresu ich działania.

• żądania wyjaśnień od obecnych na posiedzeniach przedstawicieli rządu.

Efektem kontrolnej pracy komisji Sejmu są obecnie dezyderaty (uchwała komisji zwierająca jej postulaty w określonych sprawach) i opinie (zawiera stanowisko w określonej sprawie).

Kontrola wykonywania ustaw

1. Kreacyjna, polegająca na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności. Jeżeli chodzi o rząd i ministrów, jest to w ścisły sposób powiązane z wykonywaniem funkcji kontrolnej.

Funkcja kreacyjna Sejmu:

• w przypadku Prezydenta - prawo jego wyboru należy bezpośrednio do Narodu, natomiast izby działając jako Zgromadzenie Narodowe, mogą uznać trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia lub też postawić go w stan oskarżenia przez Trybunałem Stanu.

• RM - jest powoływana w skomplikowanej procedurze przy współdziałaniu Prezydenta i większości sejmowej

• Ministrów ( i innych członków RM) - Sejm może wyrazić wotum nieufności, co rodzi obowiązek dymisji

• Trybunał Konstytucyjny - wszyscy jego członkowie są wybierani przez Sejm

• Trybunał Stanu - wszyscy jego członkowie są wybierani przez Sejm z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest z urzędu Prezes SN.

• NIK (prezes) , RPO - wybierani przez Sejm, za zgodą Senatu

• KRRiT - Sejm powołuje 4 członków z 9 - ciu (Senat 2, Prezydent 3)

• Prezes NBP - powoływany przez Sejm

• Krajowa Rady Sądownictwa - Sejm 4 członków, Senat –2 członków

1. Funkcja podejmowania przez Sejm decyzji w niektórych sprawach polityki wewnętrznej i zewnętrznej: uchwala budżet, podejmuje decyzje o wypowiedzeniu wojny, przyjmuje expose Premiera, zarządza przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego, uchwala ustawy upoważniające Prezydenta do ratyfikacji umowy międzynarodowej.

2. Funkcja wewnętrzna: uchwala Regulamin Sejmu, powołuje komisje, podejmuje decyzje o skróceniu kadencji. Art. 112 Konstytucji ,,Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalności jego organów, jak też sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm”.

funkcje Senatu

• udział w ustawodawstwie

• opiniowanie / wyrażanie zgody na powołanie niektórych organów państwowych

• za zgodą Senatu powoływani są członkowie NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich

• powoływanie swoich przedstawicieli do organów państwowych – KRRiTV (3 członków), RPP (3 członków), KRS (2 członków).

• Udział w zarządzaniu referendum ogólnokrajowego wraz z prezydentem na podstawie artykuł 125 ustęp 2

Sejmowe komisje śledcze

została ustanowiona ustawą z 21 stycznia 1999, stała się nową, nieznaną wcześniej w polskiej praktyce parlamentarnej instytucją. Sejm nadał komisji śledczej uprawnienia prokuratorskie, a członkowie komisji uzyskali w ten sposób prawo do przesłuchiwania świadków zgodnie z zasadami kodeksu postępowania karnego. Zakończeniem pracy komisji sejmowej jest sprawozdanie, które może skutkować pociągnięciem wskazanych w nim osób do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Politycznymi przesłankami uchwalenia ustawy było m.in. wyjaśnienie afery Olina.

Posiedzenia sejmowej komisji śledczej odbywają się, co do zasady, w Sali Kolumnowej w Sejmie.

Instytucja sejmowej komisji specjalnej w porządku konstytucyjnym Rzeczypospolitej Polskiej istnieje od 8 kwietnia 1989 na skutek wprowadzenia nowelą kwietniową art. 23 ust. 5 w brzmieniu Sejm może powołać komisję do zbadania określonej sprawy. Uprawnienia i tryb działania komisji ustala Sejm.

Powołanie komisji śledczej

Komisja powoływana jest do zbadania określonej sprawy. Powoływana jest ona przez Sejm w drodze uchwały bezwzględną większością głosów. Projekt uchwały, który powinien wskazywać potrzebę i cel powołania komisji, może być wniesiony przez Prezydium Sejmu, komisję sejmową lub co najmniej 46 posłów.

Skład komisji

W skład komisji może wchodzić 11 członków, którzy powinni odzwierciedlać reprezentację w Sejmie klubów parlamentarnych i kół poselskich, mających swoich przedstawicieli w Konwencie Seniorów, odpowiednio do jej liczebności.

Wyłączenie posła z komisji

Poseł nie może być członkiem komisji jeśli badana sprawa dotyczy go bezpośrednio, brał lub bierze udział w jakiejkolwiek roli procesowej lub sprawie przed organem władzy publicznej w postępowaniu w tej samej sprawie, lub istnieje inna okoliczność mogąca wywołać uzasadnioną bezstronność w postępowaniu.

Wyłączenie takie może nastąpić na wniosek: posła lub osoby wezwanej przed komisję w celu złożenia zeznań. O wyłączeniu posła decyduje komisja w drodze uchwały, podjętej w drodze głosowania z wyłączeniem posła, którego to dotyczy. Jeżeli wnioski o wyłączeniu dotyczą większej liczby posłów, uchwałę w tej sprawie podejmuje Prezydium Sejmu. Jeżeli wniosek dotyczy posła kandydującego do składu komisji uchwałę również podejmuje Prezydium Sejmu. Jeżeli istnieje taka potrzeba wyboru uzupełniającego dokonuje Sejm.

Zakres działania komisji

Sejmowa komisja śledcza związana jest zakresem przedmiotowym określonym w uchwale o jej powołaniu. Komisja powinna korzystać ze swoich uprawnień jedynie w zakresie niezbędnym do wyjaśnienia meritum sprawy, tak aby nie naruszać dóbr osobistych osób trzecich.

Praca komisji

Pracami komisji kieruje jej prezydium, na zewnątrz reprezentuje ją i działa w jej imieniu przewodniczący komisji lub z jego upoważnienia zastępca przewodniczącego

Świadkowie

Każda osoba, która jest wezwana przez komisję śledczą ma obowiązek stawić się przed nią i złożyć zeznanie. Osoba ta może ustanowić pełnomocnika. W zakresie przesłuchania świadka komisja powinna kierować się przepisami Kodeksu postępowania karnego dotyczącego wzywania i przesłuchiwania świadków oraz ustanawiania pełnomocnika.

Jeżeli osoba wezwana przez komisję, bez usprawiedliwienia nie stawi się na wezwanie komisji, bez jej zezwolenia odejdzie z miejsca czynności przed jej zakończeniem albo bezpodstawnie uchyli się od złożenia zeznań lub złożenia przyrzeczenia, komisja może zwrócić się do sądu okręgowego w Warszawie kierując wniosek o zastosowanie kary porządkowej. Na terenie Sejmu czynności związane z zastosowaniem kary porządkowej wykonuje, na polecenie sądu, Straż Marszałkowska.

Organy władzy państwowej oraz organy innych osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, na żądanie komisji składają pisemne wyjaśnienia lub przedstawiają dokumenty będące w ich dyspozycji albo akta każdej sprawy przez nie prowadzonej.

Komisja może zwrócić się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności w których może brać udział również przewodniczący lub upoważniony przez niego członek komisji.

Prawa świadków

Osoby wezwane przez komisję mogą na własny wniosek o którym powinny być pouczone, domagać się zwrotu uzasadnionych wydatków jakie poniosły w związku z udziałem w posiedzeniu komisji, również z tytułu utraty zarobków (jednak nie więcej niż trzykrotności najniższego wynagrodzenia pracowników).

Zakończenie prac komisji

Jeżeli komisja w trakcie postępowania uznała, że dokonane przez nią ustalenia uzasadniają postawienie osobom mającym związek z zakresem przedmiotowym jej powołania zarzutu popełnienia w sposób zawiniony czynu naruszającego Konstytucję lub ustawę, występuje ze wstępnym wnioskiem (postanowionym większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy liczby jej członków) o pociągnięcie tych osób do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

Komisja po zakończeniu swej działalności przekazuje Marszałkowi Sejmu sprawozdanie ze swej działalności. Marszałek Sejmu zarządza drukowanie i doręczenie posłom sprawozdania; jeżeli sprawozdanie zawiera wiadomości o charakterze tajemnicy państwowej, określa on tryb udostępnienia oraz sposób rozpatrywania sprawozdania przez Sejm.

Jeżeli komisja nie zakończyła swej działalności przed końcem kadencji Sejmu, który ją powołał, postępowanie przez nią prowadzone kończy się z dniem zakończenia kadencji. Jeżeli komisja przekazała Marszałkowi Sejmu sprawozdanie, a Sejm nie rozpatrzył go do końca kadencji, Sejm następnej kadencji może je rozpatrzyć.

Pozycja ustrojowa, kompetencje i funkcjonowanie sejmowej komisji śledczej.

Komisja śledcza – to komisja powołana przez Sejm o szczególnych uprawnieniach, jest ona tworzona doraźnie. Projekt uchwały w sprawie powołania komisji śledczej może być wniesiony przez Prezydium Sejmu lub co najmniej 46 posłów. Komisję powołuje oraz wybiera i odwołuje jej skład osobowy Sejm bezwzględną większością głosów. W skład komisji może wchodzić do 11 członków. Skład komisji powinien odzwierciedlać reprezentację w Sejmie klubów i kół poselskich mających swoich przedstawicieli w Konwencie Seniorów, odpowiednio do jej liczebności. Przedmiotem działania komisji nie może być ocena zgodności z prawem orzeczeń sądowych. Każda osoba wezwana przez komisję ma obowiązek stawić się w wyznaczonym terminie i złożyć zeznania. Jeżeli komisja śledcza wystąpi ze wstępnym wnioskiem o pociągnięcie określonej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu, komisję reprezentuje w tej sprawie, w dalszym postępowaniu przed organami Sejmu, poseł wybrany spośród członków komisji śledczej. Komisja sporządza sprawozdanie ze swojej działalności.

Sprawozdanie komisji śledczej zawiera stanowisko komisji w sprawie określonej w uchwale o jej powołaniu. Komisja śledcza przyjmuje swoje stanowisko w drodze uchwały.

Ustawa Sejmu RP z dnia 21 stycznia 1999 r. o sejmowej komisji śledczej.

Tryb powołania członków komisji sejmowych i senackich ich organów.

Komisje senackie wewnętrzne pomocnicze organy Senatu, rozważają i opracowują sprawy z własnej inicjatywy oraz przekazane im przez Senat, Marszałka, Prezydium, są powoływane i rozwiązywane przez Senat, mają charakter stały( ciągłe rozpatrywanie spraw określonego rodzaju) i nadzwyczajny( realizacja ściśle określonych zadań). Senat wybiera i odwołuje przewodniczących komisji i ich członków. Posiedzenia przewodniczących komisji senackich zwołuje Marszałek z własnej inicjatywy, na wniosek Prezydium, przewodniczących 4 komisji. Jest 14 komisji stałych.Sekretarze nie są organami izb, prowadzą oni listy mówców i protokołów posiedzeń senatu, dokonują obliczeń wyników głosowania i inne czynności od Marszałka.

Komisje sejmowe mogą składać się wyłącznie z posłów. Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu, po zaciągnięciu opinii Konwentu Seniorów. Pracami komisji kieruje jej prezydium, wybierany przez samą komisję. Kandydatów na członków komisji mogą zgłaszać przewodniczący klubów poselskich lub grupy 35 posłów.

Procedura działania komisji sejmowych i senackich.

Komisja sejmowa. Jej zadaniem jest:

-     rozpatrywanie i przygotowywanie spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu.

-     Wyrażanie opinii w sprawach przekazanych im przez plenum Sejmu, Marszałka lub Prezydium Sejmu

-     Pomaganie Sejmowi w jego działalności kontrolnej w zakresie określonym przez Konstytucję i ustawy

Sejm powołuje na okres swojej kadencji 28 komisji stałych i może powoływać komisje nadzwyczajne i tzw. komisje śledcze do zbadania określonej sprawy. Stałe komisje to np.: Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek. Posiedzenia są zamknięte. Komisje mogą zapraszać na swoje posiedzenia innych uczestników. Komisje obradują na posiedzeniach w których mają obowiązek uczestniczyć osoby, których działania związane są z rozpatrywanymi sprawami. Komisja może uchwalać dezyderaty, opinie, sprawozdania, projekty uchwał, rezolucji, apeli.

Komisje senackie

Posiedzenia przewodniczących komisji senatu zwołuje Marszałek z własnej inicjatywy, na wniosek Prezydium. Służą one koordynowaniu współpracy między komisjami, wskazaniu potrzebnych inicjatyw ustawodawczych, rozpatrywaniu innych spraw. We wszystkich posiedzeniach komisji mogą brać udział senator, nie będący ich członkami, mogą też posłowie i administracja rządowa( bez głosowania). Komisja może utajnić posiedzenie lub zamknąć na wniosek Marszałka, przewodniczącego komisji. Wszystkie komisje w ramach swych kompetencji rozpatrują i przedstawiają Senatowi stanowisko dotyczące ustaw uchwalonych przez Sejm.

 

Uprawnienia kontrolne komisji sejmowych.

Każda komisja sejmowa ma prawo żądania informacji i gromadzenia wiadomości o działalności organów rządowych. W sprawach związanych z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu właściwe komisje przeprowadzają kontrole. W wypadkach gdy problematyka zamierzonej kontroli wiąże się z przedmiotowym zakresem działania także innej komisji, kontrola taka powinna być podjęta we współdziałaniu z zainteresowaną komisją jako kontrola wspólna bądź przy udziale przedstawicieli takiej komisji. Prezydium sejmu określa ogólne zasady przeprowadzenia kontroli. Komisja przeprowadzająca kontrolę określa zakres oraz sposób jej przeprowadzenia. Wyniki kontroli ujmuje się w sprawozdaniach, które przekazuje się Marszałkowi Sejmu. Komisje mogą przeprowadzać w wyznaczonym przez siebie składzie wizytacje oraz badania działalności poszczególnych zakładów i spółek z udziałem Skarbu Państwa, przedsiębiorstw i innych instytucji państwowych

ZGROMADZENIE NARODOWE

Zgromadzenie Narodowe to forma wspólnych obrad obu izb parlamentarnych: Sejmu i Senatu. Obradom Zgromadzenia Narodowego w III RP przewodniczy Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Parlamentarzyści podczas posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów). Zgromadzenie nie ma określonego harmonogramu posiedzeń, działa jednak na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu; jest zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji:

• przyjęcia przysięgi prezydenckiej (art. 130 Konstytucji),

• uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu (głosami 2/3 ustawowej liczby parlamentarzystów - art. 131 ust. 4 Konstytucji),

• postawienia prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (wniosek 140 członków Zgromadzenia, do podjęcia uchwały głosami 2/3 głosów - art. 145 ust. 2 Konstytucji),

• wysłuchania orędzia Prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego (art. 140 Konstytucji).

Wszystkie obecne kompetencje dotyczą urzędu Prezydenta RP, jednak w latach 1992-1997 Zgromadzenie Narodowe miało dodatkowo kompetencję uchwalenia Konstytucji.

Wprowadzone ponownie do polskiego systemu organów władzy w 1989 r., Zgromadzenie Narodowe dokonało w dniu 19 lipca 1989 r. wyboru jedynego Prezydenta PRL

Zasada dyskontynuacji prac parlamentu i wyjątki od niej

Rodzaje orzeczeń TK:

pozytywne – akt jest zgodny z Konstytucją. Orzeczenie res iudicata - nie orzeka się dwa razy w tej samej sprawie.

Negatywne - akt jest niezgodny z Konstytucją:

• Orzeczenie bezpośrednie – skutkuje utratą mocy obowiązującej aktu

• Orzeczenie pośrednie – dotyczy orzeczeń wydanych na podstawie aktu uznanego za akt niekonstytucyjny

Ogłaszanie:

• wyroki – podlegają ogłoszeniu w organie publikacyjnym, w którym dany akt był ogłoszony ( w przypadku ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych - Dziennik Ustaw RP), a gdy orzeczenie dotyczy aktu nie ogłoszonego w żadnym dzienniku publikacyjnym – Monitor Polski.

• postanowienia (rozstrzyganie sporów kompetencyjnych, stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP oraz powierzenia Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta RP podlegają ogłoszeniu w ,,monitorze Polskim (art. 80 uTK)

Obrady Zgromadzenia Narodowego zwołuje marszałek Sejmu w drodze postanowienia. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie marszałek Senatu. Parlamentarzyści podczas posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów). Zgromadzenie nie ma określonego harmonogramu posiedzeń, działa jednak na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu; jest zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji (art. 114 ust. 1 Konstytucji):

• przyjęcia przysięgi prezydenckiej (art. 130 Konstytucji),

• uznania trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (głosami 2/3 ustawowej liczby parlamentarzystów - art. 131 ust. 2 pkt 4 Konstytucji),

• postawienia prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (wniosek 140 członków Zgromadzenia, do podjęcia uchwały głosami 2/3 głosów - art. 145 ust. 2 Konstytucji),

• wysłuchania orędzia prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego (art. 140 Konstytucji), bez możliwości debaty.

• uchwalenia regulaminu Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 2 Konstytucji) (zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy członków, o ile własną uchwałą nie zmienią trybu)

Wszystkie obecne kompetencje, poza uchwalaniem regulaminu Zgromadzenia Narodowego, dotyczą urzędu Prezydenta RP, jednak w latach 1992–1997 Zgromadzenie Narodowe miało dodatkowo kompetencję uchwalenia Konstytucji.

Wprowadzone ponownie do polskiego systemu organów władzy w 1989 r., Zgromadzenie Narodowe dokonało w dniu 19 lipca 1989 r. wyboru jedynego prezydenta PRL.

Obsługę techniczną i kancelaryjną Zgromadzenia Narodowego zapewnia Kancelaria Sejmu

RADA MINISTRÓW

Pozycja ustrojowa Rady Ministrów

W konstytucji RP umieszczono zapis:

Art. 146.1: Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną RP.

Rolą ustrojową Rady Ministrów jest

prowadzenie polityki państwa:

• zewnętrznej

• wewnętrznej

  Funkcje Rady Ministrów.

Rada Ministrów:

• prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),

• kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),

• w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:

  • zapewnia wykonanie ustaw,

  • wydaje rozporządzenia,

  • koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

  • chroni interesy Skarbu Państwa,

  • uchwala projekt budżetu państwa,

  • kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,

  • zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,

  • zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

  • sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

  • zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

  • sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,

  • określa organizację i tryb swojej pracy.

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji).

Zakres działania Rady Ministrów.

Zadania
- kierowanie administracją rządom
- kierowanie wykonywaniem budżetu państwa
- zapewnienie wykonywania ustaw
- zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa oraz porządku publicznego
- sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi a w szczególności zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zawieranie i wypowiadanie innych umów międzynarodowych
- kompetencje do wydawania rozporządzeń
- kompetencje do stanowienia uchwał. Uchwały te:
a) muszą pozostawać w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami
b) nie mogą być adresowane do organów pozostających poza systemem administracji rządowej
c) nie mogą one samoistnie tworzyć obowiązków czy uprawnień obywateli

  Tryb kreacji Rady Ministrów

Przyjęcie dymisji otwiera proces tworzenia nowej RM. Przebiega on w kilku etapach ukształtowanych w taki sposób, aby jedynie niepowodzenie poprzedniego etapu powodowało przejście do następnego. Istota tej procedury jest doprowadzenie do powołania RM cieszącej się wyraźnie zdefiniowanym poparciem Sejmu.

I etap - podstawowy obejmuje trzy zasadnicze stadia:

1/ desygnowanie Premiera

2/ powołanie RM

3/ i uzyskanie przez nią Sejmowego wotum zaufania

Desygnowanie nowego Premiera jest dokonywane przez prezydenta i następuje po przyjęciu dymisji dawnej RM. Powołanie nowej RM musi zamknąć się w terminie 14 dni od dnia przyjęcia dymisji.

To do desygnowanego Premiera należy skompletowanie składu swojego gabinetu, wymaga to jednak uzgodnień koalicyjnych, a także akceptacji prezydenta. Prezydent ma prawo do nie zaakceptowania proponowanego rządu. Nie może zaś powołać rządu w innym składzie.

Kolejnym etapem powołania RM jest przyjęcie od niej przysięgi co oznacza kres istnienia dawnego gabinetu.

Tak powołana RM musi jeszcze uzyskać Sejmowe wotum zaufania. Premier jest zobowiązany przedstawić Sejmowi program działania RM wraz z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania (wygłasza expose)

Na posiedzeniu następuje głosowanie nad tym wnioskiem, jego przyjęcie wymaga większości głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeżeli I etap tworzenia rządu nie przyniesie rezultatu, otwiera się II etap- w którym może dojść do utworzenia rządu parlamentarnego. Sejm może samodzielnie dokonać wyboru nowego Premiera, oraz zaproponowanego przezeń składu Rządu.

Postępowanie Sejmowe obejmuje wybór Premiera, następnie premier przedstawia sejmowi na posiedzeniu program działania. Marszałek Sejmu uchwałę o wyborze rządu niezwłocznie przekazuje Prezydentowi który powołuje tak wybrana RM i odbiera od niej przysięgę.

  Dymisja Rady Ministrów.

O dymisji RM mówi art. 162.

,,1. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu.

2. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów również w razie:

1)  nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów,

2)  wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności,

3)  rezygnacji Prezesa Rady Ministrów.

3. Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów.

4. Prezydent Rzeczypospolitej, w przypadku określonym w ust. 2 pkt 3, może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów.”

Skład Rady Ministrów.

Rada Ministrów jest organem kolegialnym. Art. 147 stanowi :

1. RM składa się z prezesa RM i ministrów

2. W skład RM mogą być powoływani wiceprezesi RM

3. Prezes i wiceprezes RM mogą pełnić także funkcje ministra

4. W skład RM mogą być też powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Ustawa musi wyraźnie stanowić, że przewodniczący komitetu jest naczelnym organem administracji państwowej. Taki charakter ma obecnie Komitet Badań Naukowych i Komitet Integracji Europejskiej.

Konstytucja nie określa liczbowo składu RM. Jedynie art. 149 różnicuje tę kategorię członków rządu, ponieważ mówi o ministrach kierujących określonymi działami administracji rządowej tzw. resortowych oraz o ministrach wypełniających zadania zlecone im przez Prezesa RM (ministrów bez teki). Prezes RM reprezentuje Radę Ministrów, kieruje pracami RM, wydaje rozporządzenia, zwołuje posiedzenia , ustala ich porządek dzienny im przewodniczy. RM składa się z ministrów kierujących określonymi działami administracji rządowej tzw wykonujący zadania wyznaczone im przez Prezesa RM. Ich powołanie jest najczęściej konsekwencją powołania rządu koalicyjnego i pozostaje w bezpośrednim związku z uzgodnionym kluczem obsady stanowisk w rządzie przez układające się partie polityczne

Decyzja o tym, czy w składzie danego gabinetu maja się znaleźć wicepremierzy zależy zarówno od przyszłego premiera, jak i od politycznych uzgodnień dokonywanych w ramach koalicji. Częste jest łączenie funkcji wicepremiera i ministra finansów.

Pozycja ustrojowa i kompetencje Prezesa RM.

Prezes Rady Ministrów:

• posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

• reprezentuje Radę Ministrów,

• kieruje pracami Rady Ministrów,

• wydaje rozporządzenia,

• zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,

• koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,

• sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Kon­stytucji i ustawach,

• jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

Pozycja ustrojowa i kompetencje ministrów.

Ustrojowa pozycja ministra ma charakter dwoisty.

• z jednej strony minister jest członkiem RM, a więc przynależy do kolegialnego organu o własnych kompetencjach

• z drugiej strony jest on jednoosobowym zwierzchnikiem swojego resortu, a więc odrębnym organem administracji rządowej

Ministrowie , którzy wypełniają zadania wyznaczone przez Premiera ( ministrowie bez teki ) nie dysponują natomiast własnym resortem, a tylko kierują niewielkim zespołem urzędniczym.

Każdy minister jest zarazem członkiem RM.

Każdy minister ma prawo do udziału w posiedzeniu rządu – prawo przedstawiania własnego stanowiska i prawo głosowania.

Na ministrze jako członku rządu spoczywa obowiązek realizowania polityki ustalonej przez rząd.

Sytuacja prawa wszystkich ministrów jest taka sama.

Minister resortowy może wydawać akty normatywne , rozporządzenia i zarządzenia.

Zarządzenia maja charakter wewnętrzny i wydawane muszą być na podstawie ustawy.

Rozporządzenia i zarządzenia ministra podlegają kontroli Trybunału Konstytucyjnego.

Organy wewnętrzne Rady Ministrów.

Tematowi temu poświęcony jest rozdział 3 ustawy o Radzie Ministrów z 8 sierpnia 1996. Organy takie mogą zostać powołane przez Prezesa Rady Ministrów w drodze zarządzenia na wniosek członka Rady Ministrów lub z inicjatywy samego premiera. Organami takimi mogą być w szczególności:

• komitety (stałe lub powoływane do rozpatrzenia określonej kategorii spraw lub konkretnej sprawy) (np. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów, Komitet Stały Rady Ministrów)^[4]

• rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze w sprawach należących do kompetencji Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów

Prezes Rady Ministrów, tworząc organy pomocnicze, określa jednocześnie ich nazwę, skład, zakres działania oraz tryb postępowania (np. Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego). Innymi organami pomocniczymi, o których mówi ustawa mogą być powoływane w drodze rozporządzenia komisje do opracowywania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa, komisje wspólne, w skład których wchodziliby członkowie rządu oraz reprezentanci określonych instytucji lub środowisk, których rozpatrywana sprawa by dotyczyła. Przy Prezesie Rady Ministrów działa takżeRada Legislacyjna oraz Rządowe Centrum Legislacji .

Odpowiedzialność Rady Ministrów i jej członków.

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem, lub w zakresie swojego urzędowania odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą osoby zajmujące najwyższe stanowiska w państwie. Wniosek o pociągniecie członka RM do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu może zgłosić Prezydent RP lub co najmniej 115 posłów. Wniosek taki jest zgłaszany do Sejmu, a rozpatruje go wstępnie sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która po uznaniu zasadności postawionych zarzutów podejmuje uchwałę o wystąpieniu do Sejmu o pociągnięcie konkretnej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej. Uchwałę w tej sprawie podejmuje Sejm większością 3\5 ustawowej liczby posłów (art.156). Trybunał Stanu może wymierzyć następujące kary: a) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, b) zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych w organach państwowych i organizacjach społecznych, c) utratę wszystkich lub niektórych orderów i odznaczeń państwowych, a także utratę zdolności do ich uzyskiwania.

W zakresie odpowiedzialności politycznej Konstytucja wprowadza dwa środki, które Sejm może zastosować. Pierwszy z nich to instytucja odmowy wotum zaufania, drugi zaś to wyrażenie wotum nieufności. Po pierwsze, udzielenie wotum zaufania przez Sejm występuje w procesie powoływania rządu. Warunkiem istnienia RM jest poparcie dla jej polityki, którego udziela Sejm. Po drugie, Sejm może w każdej chwili poddać ocenie polityki RM i w wyniku krytycznej analizy nie udzielić jej zaufania. Z instytucją zaufania mamy do czynienia wówczas, gdy o poparcie Sejmu zabiega Prezes RM – on jest w tym względzie inicjatorem oceny, która może w ostatecznym rachunku wypaść pozytywnie lub negatywnie. Instytucję tę reguluje art. 160 Konst., który stanowi „Prezes RM może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie RM wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania [...] następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów”. Negatywna ocena działalności RM i w konsekwencji odmowa zaufania rodzi po stronie rządu obowiązek złożenia dymisji (art. 162 ust. 2 pkt. 1). Dymisję taką Prezydent zobowiązany jest przyjąć. Natomiast uchwała pozytywna, czyli udzielenie rządowi wotum zaufania znacznie wzmacnia jego pozycję. Zupełnie odmienna jest instytucja wotum nieufności. Zgłoszenie tego rodzaju wniosku jest uzależnione od wielu warunków: po pierwsze – może go zgłosić co najmniej 46 posłów, po drugie – wniosek ten musi zawierać wskazanie imienne kandydata na nowego Prezesa RM, po trzecie – wniosek taki może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od daty jego zgłoszenia, po czwarte – dla jego przyjęcia wymagana jest większość ustawowej liczby posłów, po piąte – w przypadku odrzucenia tego rodzaju wniosku przez Sejm ponowna inicjatywa w tej sprawie może być podejmowana dopiero po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku

Członkowie Rady Ministrów (również Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za:

• naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania (art. 156 ust. 1 Konstytucji),

• popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem.

Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter indywidualny, egzekwować ją można tylko od każdego członka Rady Ministrów z osobna.

Wnioskować w tej sprawie może Prezydent lub grupa 115 posłów. Wniosek kierują oni na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje go Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w celu zbadania zasadności. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przekazuje sprawozdanie oraz końcowy wniosek na posiedzenie plenarne Sejmu, gdzie odbywa się głosowanie – postawienie członka Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu wymaga większości kwalifikowanej 3/5 ustawowej liczby posłów.

Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne: w I instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie przewodniczący + 4 członków, natomiast jako organ odwoławczy (II instancji) przewodniczący + 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy orzekali w I instancji). Przy postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Sankcjami są:

• utrata zajmowanego stanowiska,

• a w przypadku popełnienia deliktu konstytucyjnego także:

  • utrata praw wyborczych,

  • utrata orderów i odznaczeń,

  • zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych.

Powyższe kary egzekwowane za popełnienie deliktu konstytucyjnego mogą być orzeczone na okres od 2 do 10 lat, przy czym od wyroku nie przysługuje prezydenckie prawo łaski (art. 25 ust. 2 Ustawy o Trybunale Stanu).

Usuwanie rozbieżności i rozstrzyganie sporów w Radzie Ministrów.

14.

1. W uzasadnionych przypadkach, w celu właściwego przygotowania projektu dokumentu rządowego, organ wnioskujący organizuje międzyministerialne konferencje uzgodnieniowe, zwane dalej "konferencjami". W konferencji są obowiązani uczestniczyć przedstawiciele organu wnioskującego oraz organów administracji rządowej, które zgłosiły uwagi do projektu. Organ wnioskujący może zaprosić do udziału w konferencji przedstawicieli organów i innych podmiotów, o których mowa w § 12 ust. 4 i 5, z zastrzeżeniem ust. 2. 

2. Przeprowadzenie konferencji jest obowiązkowe w przypadku zgłoszenia licznych uwag o charakterze merytorycznym przez organy i inne podmioty, o których mowa w § 12 ust. 2-5. 

3. Organ wnioskujący może zwrócić się do Prezesa Rady Ministrów, za pośrednictwem Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, o przeprowadzenie konferencji przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów. Konferencji przewodniczy wówczas sekretarz lub podsekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. W pozostałych przypadkach konferencji przewodniczy przedstawiciel organu wnioskującego. 

4. Opierając się na wnioskach i ustaleniach przyjętych w czasie konferencji, organ wnioskujący dokonuje autopoprawek albo opracowuje nowy tekst projektu dokumentu rządowego lub sporządza protokół rozbieżności. 

§ 15.

1. Jeżeli w postępowaniu uzgodnieniowym, mimo odbycia konferencji, nie zostały usunięte rozbieżności stanowisk, organ wnioskujący kieruje projekt dokumentu rządowego, wraz z protokołem rozbieżności, do rozpatrzenia przez stały komitet Rady Ministrów. W takich przypadkach komitet nie jest związany ustaleniami postępowania uzgodnieniowego i może przejąć sprawę do prowadzenia, jako organ wnioskujący, w trybie określonym w ust. 2. 

2. O wniesieniu do rozpatrzenia przez Radę Ministrów projektu dokumentu rządowego, co do którego nie udało się usunąć rozbieżności stanowisk w toku prac stałego komitetu Rady Ministrów, decyduje przewodniczący komitetu. W takich przypadkach wniosek przewodniczącego komitetu o rozpatrzenie projektu przez Radę Ministrów wymaga szczegółowego omówienia nieusuniętych rozbieżności, ze wskazaniem ich przyczyn, przedstawienia stanowiska członków komitetu oraz sformułowania jednoznacznej propozycji rozstrzygnięcia sprawy przez Radę Ministrów. 

3. W przypadkach, o których mowa w ust. 2, Rządowe Centrum Legislacji w porozumieniu z sekretarzem komitetu ustala, pod względem prawnym i formalnym, treść propozycji, którą Sekretarz Rady Ministrów przedstawia Radzie Ministrów do rozpatrzenia i rozstrzygnięcia.  Regulamin prac Rady Ministrów

Organizacja

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz Wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu (art. 147 Konstytucji).

Organizację i tryb pracy Rady Ministrów reguluje Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów^[1].

Kompetencje

Rada Ministrów:

• prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),

• kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),

• w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:

  • zapewnia wykonanie ustaw,

  • wydaje rozporządzenia,

  • koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

  • chroni interesy Skarbu Państwa,

  • uchwala projekt budżetu państwa,

  • kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,

  • zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,

  • zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

  • sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

  • zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

  • sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,

  • określa organizację i tryb swojej pracy.

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji).

Procedura utworzenia

Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu^[2]:

• Zasadnicza procedura

  • W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1 in principio Konstytucji).

  • Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 1 in fine Konstytucji).

  • Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).

  • W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).

• I procedura rezerwowa

  • W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).

• II procedura rezerwowa

  • W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.)

  • W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).

  • W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).

Zgodnie z art. 158 ust. 1 in fine Konstytucji, możliwe jest także powołanie nowej Rady Ministrów w trybie tzw. konstruktywnego votum nieufności. Sejm wyraża Radzie Ministrów votum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów, w którym imiennie powinien być wskazany kandydat na Prezesa Rady Ministrów. W sytuacji przyjęcia takiej uchwały przez Sejm, Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję Rady Ministrów, powierzyć jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu wyboru nowego rządu i powołać wskazanego w uchwale o wotum nieufności kandydata na Prezesa Rady Ministrów, co rozpoczyna zasadniczą procedurę powoływania Rady Ministrów.

Dymisja Rady Ministrów

Prezydent obligatoryjnie przyjmuje dymisję Rady Ministrów:

• na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji),

• w razie niewyrażenia jej przez Sejm wotum zaufania w II procedurze rezerwowej (w trybie art. 154 ust. 2 lub art. 155 ust. 1 Konstytucji),

• w razie wyrażenia jej przez Sejm konstruktywnego wotum nieufności w trybie art. 158 ust. 1 Konstytucji,

• w razie śmierci Prezesa Rady Ministrów (interpretacja wyprowadzona z art. 147 ust. 1 Konstytucji).

Natomiast fakultatywnie Prezydent może wyrazić zgodę na dymisję Rady Ministrów w sytuacji, gdy jej przyczyną jest wyłącznie rezygnacja Prezesa Rady Ministrów (art. 162 ust. 2 pkt 3 Konstytucji). Sytuacja odmowy przyjęcia dymisji w takiej sytuacji miała miejsce 6 maja 2005 kiedy prezydent Kwaśniewski nie przyjął dymisji drugiego rządu Marka Belki.

Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. Przyjęcie dymisji Rady Ministrów jak i odmowa jej przyjęcia następuje postanowieniem Prezydenta RP publikowanym w Monitorze Polskim a wchodzącym w życie z chwilą podpisania.

Śmierć Prezesa Rady Ministrów

Obowiązujące przepisy ustrojowe nie regulują następstw prawnych śmierci urzędującego Prezesa Rady Ministrów.

Art. 6 ustawy o Radzie Ministrów z 1996 reguluje stan fizycznej nieobecności premiera na posiedzeniu rządu lub też jego czasową niemożność wykonywania obowiązków np. z powodu choroby. Wówczas z mocy prawa Radą Ministrów kieruje jej wiceprezes wcześniej wyznaczony przez premiera lub jeden z ministrów, w wypadku gdy rząd funkcjonuje bez wicepremierów. Wiceprezes Rady Ministrów wykonuje, w imieniu Prezesa Rady Ministrów, zadania i kompetencje w zakresie powierzonym przez Prezesa Rady Ministrów.

Należy uznać jednak, że śmierć Prezesa Rady Ministrów powoduje dymisję całej Rady Ministrów, która może istnieć tylko pod przewodnictwem określonej osoby.^[3]

Odpowiedzialność konstytucyjna

Członkowie Rady Ministrów (również Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za:

• naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania (art. 156 ust. 1 Konstytucji),

• popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem.

Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter indywidualny, egzekwować ją można tylko od każdego członka Rady Ministrów z osobna.

Wnioskować w tej sprawie może Prezydent lub grupa 115 posłów. Wniosek kierują oni na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje go Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w celu zbadania zasadności. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przekazuje sprawozdanie oraz końcowy wniosek na posiedzenie plenarne Sejmu, gdzie odbywa się głosowanie – postawienie członka Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu wymaga większości kwalifikowanej 3/5 ustawowej liczby posłów.

Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne: w I instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie przewodniczący + 4 członków, natomiast jako organ odwoławczy (II instancji) przewodniczący + 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy orzekali w I instancji). Przy postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Sankcjami są:

• utrata zajmowanego stanowiska,

• a w przypadku popełnienia deliktu konstytucyjnego także:

  • utrata praw wyborczych,

  • utrata orderów i odznaczeń,

  • zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych.

Powyższe kary egzekwowane za popełnienie deliktu konstytucyjnego mogą być orzeczone na okres od 2 do 10 lat, przy czym od wyroku nie przysługuje prezydenckie prawo łaski (art. 25 ust. 2 Ustawy o Trybunale Stanu)

Organy wewnętrzne Rady Ministrów

Tematowi temu poświęcony jest rozdział 3 ustawy o Radzie Ministrów z 8 sierpnia 1996. Organy takie mogą zostać powołane przez Prezesa Rady Ministrów w drodze zarządzenia na wniosek członka Rady Ministrów lub z inicjatywy samego premiera. Organami takimi mogą być w szczególności:

• komitety (stałe lub powoływane do rozpatrzenia określonej kategorii spraw lub konkretnej sprawy) (np. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów, Komitet Stały Rady Ministrów)

• rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze w sprawach należących do kompetencji Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów

Prezes Rady Ministrów, tworząc organy pomocnicze, określa jednocześnie ich nazwę, skład, zakres działania oraz tryb postępowania (np. Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego). Innymi organami pomocniczymi, o których mówi ustawa mogą być powoływane w drodze rozporządzenia komisje do opracowywania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa, komisje wspólne, w skład których wchodziliby członkowie rządu oraz reprezentanci określonych instytucji lub środowisk, których rozpatrywana sprawa by dotyczyła. Przy Prezesie Rady Ministrów działa także Rada Legislacyjna oraz Rządowe Centrum Legislacji .

PREZYDENT

  Pozycja ustrojowa Prezydenta RP.

Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Wykonuje swoje zadania na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Jego kadencja trwa cztery lata.

Prezydent RP jako głowa państwa.

 Reprezentuje Rzeczypospolitą Polskę w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym przysługuje mu prawo: mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, przyjmowania listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych, ratyfikowania umów międzynarodowych ratyfikacja oznacza wyrażenie w imieniu państwa ostatecznej zgody na związanie z umową międzynarodową. Prezydent przed ratyfikacją może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z konstytucją.

Do innych kompetencji przysługujących głowie państwa należą:

a) nadawanie orderów i odznaczeń

b) nadawanie tytułów naukowych

c) nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie się zgody na zrzeczenie się obywatelstwa

d) stosowanie prawa łaski

Prezydent RP jako organ dualistycznej egzekutywy.

Będąc organem egzekutywy Prezydent wypełnia 2 funkcje: 1) jest strażnikiem przestrzegania konstytucji po przez takie instrumenty jak np. odmowa podpisania ustawy, czy prawo jej zaskarżenia do trybunału Konstytucyjnego, ponadto swoje obowiązki ustrojowe musi wykonywać zgodnie z porządkiem konstytucyjnym i ściśle określonymi kompetencjami, 2) jest gwarantem suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorialnej. W polskim systemie parlamentarno-gabinetowym prezydent nie odpowiada za swoje czynności urzędowe, ani przed parlamentem , ani cywilnie, może być tylko pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem stanu

Zasady i tryb odpowiedzialności Prezydenta RP.

Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu (art. 145 ust.1). Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą ZN podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN na wniosek co najmniej 140 członków ZN. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia przed TS sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu.

Delikt konstytucyjny to zawinione naruszenie Konstytucji lub ustawy, nie mające charakteru przestępstwa, przez osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe, które jest zagrożone sankcją odpowiedzialności konstytucyjnej.

Karalne jest bowiem naruszenie Konstytucji lub ustawy czynem zawinionym (to zachowanie polegające na działaniu lub zaniechaniu działania nakazanego przez prawo).

W drugim przypadku zakres odpowiedzialności Prezydenta przed Trybunałem Stanu obejmuje odpowiedzialność karną za inne przestępstwa. Jest to odpowiedzialność za jakiekolwiek przestępstwo, a nie tylko za przestępstwo, którego znamiona wyczerpują także czyn stanowiący delikt konstytucyjny. Prezydent podlega ogólnej odpowiedzialności karnej, która jednakże różni się od odpowiedzialności innych osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Konstytucja nie gwarantuje Prezydentowi RP, tak jak art. 105 ust. 1 posłom i senatorom, immunitetu materialnego ani też nie daje mu formalnych gwarancji nietykalności (art. 105 ust. 5)

W przypadku skazania Prezydenta zastosowanie zasadniczej sankcji - złożenie z urzędu (art. 131 ust. 5).

Zasady i tryb wyboru prezydenta.

Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Na Prezydenta RP może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Na Prezydenta RP wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów.

Objecie i wygaśnięcie urzędu Prezydenta RP.

Objęcie urzędu przez Prezydenta RP następuje po złożeniu przez niego przysięgi wobec zgromadzenia narodowego. Nowo wybrany Prezydent składa przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta. Ustępujący Prezydent kończy urzędowanie z chwilą złożenia przysięgi przez nowo wybranego Prezydenta RP. Normalną przyczyną wygaśnięcia mandatu prezydenckiego jest upływ kadencji: kadencja ta może ulec przedłużeniu w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego. Mandat prezydencki może jednak wygasnąć także przed upływem 5 letniej kadencji, w wyniku opróżnienia urzędu z powodu:

Śmierci, zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta, stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta, złożenia Prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału konstytucyjnego, uznania przez zgromadzenie narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu Prezydenta.

Osoba wykonująca obowiązki Prezydenta nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu. Przejściowa niemożność sprawowania urzędu przez Prezydenta powoduje konieczność przejęcia jego obowiązków przez Marszałka Sejmu.

Zastępstwo Prezydenta RP i jego rodzaje.

Urząd prezydenta ulega opróżnieniu wskutek śmierci prezydenta, zrzeczenia się przez niego urzędu, uznania prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe za niezdolnego do pełnienia funkcji ze względu na stan zdrowia, stwierdzenia nieważności wyboru oraz po złożeniu prezydenta z urzędu na mocy orzeczenia Trybunału Stanu.

 Do czasu objęcia urzędu prezydenta przez nowego kandydata, w jego zastępstwie władze sprawuje Marszałek Sejmu. Jeśli Marszałek Sejmu nie może tej funkcji wykonywać, wówczas przejmuje ją Marszałek Senatu. Osobom, które sprawują urząd prezydenta w jego zastępstwie przysługują jego wszystkie uprawnienia, za wyjątkiem możliwości rozwiązania Sejmu.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 (Dz.U. Nr 78, poz. 483) wprowadziła pojęcie tymczasowego przejęcia obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej. Zgodnie z art. 131, jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej. Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie:

• śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej,

• zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

• stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,

• uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,

• złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.

Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu.

Art. 145 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 stanowi ponadto, że Prezydent za naruszenie Konstytucji, ustaw lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. W takim przypadku zastosowanie ma również tymczasowe przejęcie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej przez Marszałka Sejmu, lub jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, przez Marszałka Senatu.

Pojecie, zakres i formy aktów urzędowych Prezydenta RP.

Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporządzenia i zarządzenia w wypadkach przewidzianych ustawami i Konstytucją zaś w zakresie swoich prerogatyw konstytucyjnych wydaje postanowienia publikowane w Monitorze Polskim. Akty jeśli nie są prerogatywami prezydenta^[3] dla swojej ważności wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów (kontrasygnata), który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Art. 142-143 Konstytucji

Kompetencje Prezydenta jako głowy państwa w zakresie spraw zagranicznych.

Prezydent jako najwyższy przedstawiciel RP posiada prawo ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych. Prezydent reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych nie tylko osobiście, lecz również przy pomocy pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych. Posiada także prawo mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,

przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Prezydent RP w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem RM i właściwym ministrem. – art. 133

Kompetencje Prezydenta jako głowy państwa w zakresie obronności i bezpieczeństwa Państwa.

Kompetencje w zakresie obronności państwa obejmują: zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi oraz związane z tym szczegółowe uprawnienia dotyczące zarządzania stanu wojny, mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych. Konstytucja najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP ustanawia Prezydenta (art. 134 ust. 1). W czasie pokoju sprawuje on to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej (art.134 ust. 2).

Zakres i treść „najwyższego zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi” Prezydenta zostały określone w Konstytucji RP w art. 134 następująco:

• mianuje i odwołuje Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajowych Sił Zbrojnych na czas określony (kadencje);

• mianuje na czas wojny, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie go odwołuje;

• nadaje, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, określone w ustawach stopnie wojskowe. Ponadto art. 136 stanowi, że w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony państwa.

Klasyczne uprawnienia Prezydenta jako głowy państwa.

W konstytucyjnie określonym zakresie kompetencji Prezydenta można wyodrębnić grupę uprawnień, które wyrażają klasyczne atrybuty władzy głowy państwa w stosunkach wewnętrznych. Konstytucja w grupie tych kompetencji wymienia 4 uprawnienia tradycyjne należące do głowy państwa. W art. 139 zostało uregulowane prawo łaski. Konstytucja stanowi, że Prezydent stosuje prawo łaski z wyłączeniem osób skazanych przez Trybunał Stanu. Prezydent nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeszenie się obywatelstwa polskiego (art.137). Kolejnym uprawnieniem Prezydenta przewidzianym w Konstytucji jest prawo nadawania orderów i odznaczeń (art.138).Konstytucja nadaje Prezydentowi również prawo zwracania się z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego, którego nie czyni się przedmiotem debaty (art. 140).

Kompetencje Prezydenta w stosunku do parlamentu.

W stosunku do parlamentu Prezydent posiada uprawnienia, które pozwalają mu oddziaływać na tryb funkcjonowania i sposób podejmowania decyzji przez izby parlamentu. Konstytucja RP wyposażyła Prezydenta w uprawnienia wpływające na tok pracy parlamentu, polegające na zarządzeniu wyborów Sejmu i Senatu (art.98 ust.2) oraz zwoływaniu pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu w ciągu 30 dni od dnia wyborów, a w przypadku skrócenia kadencji nie później niż na 15 dzień po przeprowadzeniu wyborów (art. 98 ust. 5 i art. 109).

Uprawnieniem Prezydenta o istotnej sile wpływania na funkcjonowanie parlamentu jest jego prerogatywa skracania kadencji obu izb (art. 98 ust. 4). Decyzję o skróceniu kadencji Prezydent podejmuje samodzielnie, ale po zasięgnięciu opinii Marszałków Sejmu i Senatu (art. 98 ust. 4). Konstytucja zapewnia Prezydentowi RP wpływ na tok i rezultaty działalności prawotwórczej parlamentu. Prezydent realizuje je poprzez prawo inicjatywy ustawodawczej oraz kompetencje związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy. Konstytucja nadaje Prezydentowi uprawnienia związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy. Zgodnie z art. 122 ust. 1i 2 Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia jej przedstawienia przez Marszałka Sejmu do podpisu i zarządza ogłoszenie w „Dzienniku Ustaw” RP. W niektórych przypadkach (ustawa uchwalona w trybie pilnym, ustawa budżetowa, ustawa o prowizorium budżetowym) termin podpisania ustawy wynosi 7dni. Zgodnie z art. 122 ust. 3 i 5 Prezydent może zakwestionować ustawę uchwaloną przez parlament w dwóch formach – wniosek do TK o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją lub do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy.

Kompetencje Prezydenta w stosunku do rządu.

Konstytucyjne uprawnienia Prezydenta pozwalają mu wpłynąć na rząd w dwóch płaszczyznach:

• w zakresie powoływania rządu -

• oddziaływania na tok jego pracy i politykę.

W wariancie podstawowym dla systemu ustrojowego w Konstytucji Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów, a następnie na jego wniosek powołuje rząd, który ubiega się o zaufanie polityczne Sejmu (art. 154 ust. 1 i 2). Konstytucyjny tryb powoływania rządu przewiduje jego powołanie przez Sejm, w przypadku niepowodzenia w powoływaniu rządu w wariancie pierwszym (art.154 ust. 3), oraz powołanie przez Prezydenta, gdy zawiodą dwie wcześniejsze procedury (art.155).

Prezydentowi nie przysługują niemal żadne kompetencje, które pozwalałyby mu na egzekwowanie odpowiedzialności rządu lub ministrów. Nie może on samodzielnie dymisjonować rządu, Premiera czy ministrów. Nie może zwracać się do Sejmu o udzielenie im wotum nieufności. Jedyną możliwością jest zwrócenie się Prezydenta do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie Premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej (art.156 ust.2), ale następuje to tylko w razie złamania przez nich prawa.

Kompetencje Prezydenta w stosunku do władzy sądowniczej.

• powołuje sędziów

• powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

• powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

• powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjneg

Inne kompetencje Prezydenta.

Kompetencje kreacyjne Prezydenta RP

Prezydent zgodnie z Konstytucją uczestniczy w powoływaniu innych, poza rządem i organami wymiaru sprawiedliwości, organów państwowych. W świetle art.214 ust. 1 ,powołuje obok Sejmu i Senatu, członków KRRiT. Na podstawie art. 227 ust. 3 i 5 wnioskuje do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz powołuje, w równej liczbie z Sejmem i Senatem, członków Rady Polityki Pieniężnej.

Prezydent powołuje spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK Prezesa i Wiceprezesa TK (art. 194).

Uprawnienia osobiste byłego Prezydenta RP.

Uprawnienia byłego Prezydenta RP reguluje ustawa z 1996r. o uposażeniu byłego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawa określa uprawnienia byłego Prezydenta (oraz członków jego rodziny), wybranego poczynając od 1989 r. w wyborach powszechnych lub przez Zgromadzenie Narodowe. Uprawnienia przysługują również ostatniemu Prezydentowi RP na uchodźstwie - Ryszardowi Kaczorowskiemu. Byłemu Prezydentowi przysługują:

• dożywotnio miesięczne uposażenie w wysokości odpowiadającej połowie kwoty wynagrodzenia zasadniczego ustalonego w przepisach o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe dla Prezydenta RP

• środki finansowe na prowadzenie biura w wysokości i na zasadach określonych dla posłów otrzymujących środki finansowe na utworzenie, funkcjonowanie i finansowanie biura poselskiego.

• były Prezydent zachowuje uprawnienie do ochrony na terytorium RP na zasadach określonych przez Ministra Spraw Wewnętrznych.

• byłemu Prezydentowi oraz członkom jego rodziny przysługują świadczenia publicznych zakładów opieki zdrowotnej.

• W razie śmierci byłego Prezydenta członkom jego rodziny przysługuje renta rodzinna oraz inne świadczenia w wysokości i na zasadach określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym lub ubezpieczeniu

Trybunał Stanu może orzec w wyroku skazującym byłego Prezydenta karę dodatkową utraty uprawnień przewidzianych ustawą

TRYBUNAŁ STANU

Jest odrębnym organem władzy sądowniczej, nie jest sądem w rozumieniu art.. 175 Konstytucji. Odpowiadam on jednak w pełni charakterystyce organu władzy sądownicze

Trybunał Stanu jest organem władzy sądowniczej orzekającym o odpowiedzialności konstytucyjnej, a także – wyjątkowo – o odpowiedzialności za przestępstwa osób wskazanych w Ustawie zasadniczej. W świetle art. 199 Konst. w skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, który z urzędu jest Pierwszym Prezesem Sądu Najwyższego, 2 zastępców przewodniczącego oraz 16 członków. Zastępców przewodniczącego oraz członków wybiera Sejm spoza posłów i senatorów w trybie określonym Regulaminem Sejmu. Sejm na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji dokonuje wyboru bezwzględnej większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Ustawa nie czyni zastrzeżenia co do ponownego wyboru osób, które wchodziły w skład Trybunału Stanu w poprzedniej kadencji. Skład Trybunału Stanu ma charakter mieszany – prawno-społeczny. Jedynie zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków Trybunału muszą legitymować się kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania stanowiska sędziego, w stosunku do pozostałych osób ustawa nie stawia nawet wymogu wyróżniania się wiedzą prawniczą. W skład Trybunału Stanu wybrani mogą być tylko obywatele polscy posiadający pełnię praw obywatelskich, nie karani sądownie i nie zatrudnieni w organach administracji państwowej.

Kto podlega odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu ?

W świetle przepisów Ustawy zasadniczej odpowiedzialność konstytucyjna jest zróżnicowana podmiotowo (w zależności od kategorii osób podlegającej odpowiedzialności), jak też przedmiotowo (ze względu na charakter czynu zabronionego, za który ponoszona jest odpowiedzialność).

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą:

1)  Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,

2)  Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,

3)  Prezes Narodowego Banku Polskiego,

4)  Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

5)  członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

6)  osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem,

7)  Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

W zakresie określonym w art. 107 Konstytucji odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie (nie mogą prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku).

W jakim trybie Prezydent może być postawiony w stan oskarżenia przed T S ?

Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustawy, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu. Wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może być złożony Marszałkowi Sejmu przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. Marszałek Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która wszczyna postępowanie. Wstępny wniosek o postawienie w stan oskarżenia lub o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu musi spełniać warunki wymagane przez przepisy Kodeksu postępowania karnego w stosunku do aktu oskarżenia i zawierać podpisy wszystkich wnioskodawców, a także wskazywać osobę upoważnioną do występowania w imieniu wnioskodawców w dalszym postępowaniu przed organami Sejmu. Przewodniczący Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej przesyła niezwłocznie osobie objętej wnioskiem odpis wstępnego wniosku, informując ją o prawie do złożenia pisemnych wyjaśnień i wniosków dowodowych w wyznaczonym terminie. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Zgromadzeniu Narodowemu sprawozdanie z przeprowadzonego postępowania wraz z wnioskiem o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia lub o umorzenie postępowania w sprawie. Z dniem podjęcia przez Zgromadzenie Narodowe uchwały o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego.

Zakres odpowiedzialności członków rządu przed Trybunałem Stanu

W świetle przepisów Ustawy zasadniczej odpowiedzialność konstytucyjna jest zróżnicowana podmiotowo (w zależności od kategorii osób podlegającej odpowiedzialności), jak też przedmiotowo (ze względu na charakter czynu zabronionego, za który ponoszona jest odpowiedzialności). Członkowie RM (w tym Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu zarówno za naruszenie Konstytucji, ustaw i za przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem (art. 156 ust. 1). W świetle przepisów Konstytucji i obecnie obowiązujących ustaw zasadniczą formę odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu jest odpowiedzialność konstytucyjna, która obejmuje czyny mające łącznie następujące znamiona: a) nie stanowią przestępstwa, b) popełnione zostały przez osoby w zakresie swego urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, c) mają charakter zawiniony, d) naruszają Konstytucję lub ustawę.

Zakres odpowiedzialności Prezydenta przed Trybunałem Stanu

W świetle przepisów Ustawy zasadniczej odpowiedzialność konstytucyjna jest zróżnicowana podmiotowo (w zależności od kategorii osób podlegającej odpowiedzialności), jak też przedmiotowo (ze względu na charakter czynu zabronionego, za który ponoszona jest odpowiedzialności). W świetle art. 145 ust.1 Konstytucji Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu zarówno za czyn polegający na naruszenia Konstytucji i ustaw, jak i za przestępstwo pospolite. W świetle przepisów Konstytucji i obecnie obowiązujących ustaw zasadniczą formę odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu jest odpowiedzialność konstytucyjna, która obejmuje czyny mające łącznie następujące znamiona:
a) nie stanowią przestępstwa, b) popełnione zostały przez osoby w zakresie swego urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, c) mają charakter zawiniony, d) naruszają Konstytucji lub ustawę.

Zakres odpowiedzialności posłów przed Trybunałem Stanu

W świetle przepisów Ustawy zasadniczej odpowiedzialność konstytucyjna jest zróżnicowana podmiotowo (w zależności od kategorii osób podlegającej odpowiedzialności), jak też przedmiotowo (ze względu na charakter czynu zabronionego, za który ponoszona jest odpowiedzialności). Posłowie i senatorowie – w świetle art. 198 ust. 2 w związku z art. 107 – ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną ograniczoną wyłącznie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo nabywaniem tego majątku. W świetle przepisów Konstytucji i obecnie obowiązujących ustaw zasadniczą formę odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu jest odpowiedzialność konstytucyjna, która obejmuje czyny mające łącznie następujące znamiona: a) nie stanowią przestępstwa, b) popełnione zostały przez osoby w zakresie swego urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, c) mają charakter zawiniony, d) naruszają Konstytucji lub ustawę.

Zakres odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu prezesa NBP

W świetle przepisów Ustawy zasadniczej odpowiedzialność konstytucyjna jest zróżnicowana podmiotowo (w zależności od kategorii osób podlegającej odpowiedzialności), jak też przedmiotowo (ze względu na charakter czynu zabronionego, za który ponoszona jest odpowiedzialności). Prezes NBP może ponosić odpowiedzialność wyłącznie za naruszenie Konstytucji i ustaw. Konstytucja nie przewiduje wobec nich możliwości odpowiadania przez nich za przestępstwo przed Trybunałem Stanu. W świetle przepisów Konstytucji i obecnie obowiązujących ustaw zasadniczą formę odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu jest odpowiedzialność konstytucyjna, która obejmuje czyny mające łącznie następujące znamiona:
a) nie stanowią przestępstwa, b) popełnione zostały przez osoby w zakresie swego urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, c) mają charakter zawiniony, d) naruszają Konstytucji lub ustawę.

Skład Trybunału Stanu

Art. 199 K.

TS składa się z przewodniczącego, 2 z - ców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków TS powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Przewodniczącym TS jest I Prezes Sądu Najwyższego. Członkowie TS w sprawowaniu funkcji sędziego TS są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Cały skład TS jest wybierany przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres jego kadencji, z tym że zachowują swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu Trybunału.

W przypadku skrócenia kadencji Sejmu, jednoczesnemu skróceniu ulega kadencja TS.

Funkcja członka TS ma charakter honorowy, a więc jest sprawowana nieodpłatnie.

Osoby wchodzące w skład TS są w sprawowaniu funkcji sędziowskich niezawisłe i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Członkom TS przysługuje też immunitet i nietykalność.

Członkowie TS wykonują równocześnie pracę zawodową w innym miejscu i w tym charakterze nie przysługują im bezpośrednie gwarancje niezawisłości.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH I DZIECKA

Ustrojowa pozycja Rzecznika Praw Obywatelskich.

Przysługują mu szerokie przywileje prawne w zakresie immunitetu i nietykalności osobistej. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Nie obejmują go też zasady odpowiedzialności konstytucyjnej

208.  Sposób powołania RPO.

Rzecznik praw obywatelskich powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. Konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwała Sejmu jest przekazywana Senatowi, który ma miesiąc na wyrażenie zgody na powołanie RPO. Niepodjęcie jakiejkolwiek uchwały w tym terminie rozumie się jako wyrażenie zgody. Odmowna uchwała Senatu ma skutek ostateczny – w takim wypadku Sejm musi powołać na stanowisko RPO inną osobę, całe postępowanie zaczyna się od początku. Powołanie ponowne RPO może nastąpić tylko raz. Rzecznikiem praw obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną.

Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, jeżeli:

• zrzekł się wykonywania obowiązków,

• stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił - stwierdzonych orzeczeniem lekarskim.

• Rzecznik sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu.

Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Marszałka Sejmu

większością co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Po zaprzestaniu wykonywania obowiązków Rzecznik ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio albo otrzymać stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeżeli nie ma przeszkód prawnych

Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich..

209.  Zakres zadań RPO.

RPO stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Zakres i sposób działania RPO określa ustawa.

W zakresie podmiotowym chroni prawa zarówno obywateli, jak i bezpaństwowców oraz cudzoziemców. W zakresie przedmiotowym właściwość RPO obejmuje działania organów władzy publicznej. Corocznie informuje parlament o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

• Aspekt podmiotowy 

  • Konstytucja gwarantuje każdemu dostęp do ochrony RPO (art. 80) – ochrona praw i wolności zarówno obywateli jak i bezpaństwowców oraz cudzoziemców (w zakresie obowiązujących w Polsce praw i wolności

  • Ochrona RPO nie może obejmować osób prawnych, organów samorządu terytorialnego czy innych samorządów

  • W sensie podmiotowym właściwość RPO obejmuje badanie działania lub zaniechania wszystkich organów władzy publicznej

  • Ustawa mówi o organizacjach, tzn., że dopuszcza wyjście kontroli RPO poza sferę aparatu państwowego i samorządowego (relacje między podmiotami prywatnymi), jednakże jest to kwestia kontrowersyjna.

• Aspekt przedmiotowy 

  • Ochrona praw i wolności człowieka i obywatela; nie muszą być to prawa i wolności konstytucyjne, wystarczy, że są zawarte w akcie normatywnym (wydanym przez władze publiczne i formułującym normy prawne)

  • Właściwość RPO obejmuje wszelkie działania (zaniechania) organów władzy publicznej

  • Kwestia sporna - czy owe działania (zaniechania) muszą się wiązać z sytuacją prawną jednostki

  • RPO bada działania (zaniechania) pod kątem naruszenia prawa a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej – może interweniować, gdy prawo nie zostało naruszone, ale doszło do niesprawiedliwości i krzywdy

  • RPO może wkraczać w sferę tzw. uznania administracyjnego

210.  Tryb działania RPO i jego formy.

Realizuje zadania poprzez:

1)wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych -Wszczęcie postępowania przez RPO odbywa się na wniosek osoby, organizacji lub organów samorządowych, jest także uprawniony do podejmowania działań z własnej inicjatywy.

Na wniosek: może podjąć sprawę albo :

-poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania

-przekazać sprawę wg właściwości

-nie podjąć sprawy

Jeśli podejmie sprawę, to może:

-samodzielnie prowadzić postepowanie wyjaśniające

-zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów

-zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części

Samodzielnie badając sprawę ma prawo: badania każdej sprawy na miejscu, żądania składania wyjaśnień, żądania przedstawienia akt każdej sprawy, żądania informacji o stanie spraw rozpatrywanych przez organy ścigania lub przez sądy i zlecania sporządzania ekspertyz i opinii. Po zbadaniu sprawy może podjąć interwencję, zwrócić się do organu lub instytucji o zastosowanie środków np. nadzoru. RPO ma obowiązek poinformować, w terminie nie dłuższym niż 30 dni, o podjętych działaniach.

wystąpienia w kwestiach o ogólnym charakterze, a w szczególności: występować do SN z wnioskami o podjęte uchwały wyjaśniającej przepisy pr., występ. z wnioskami do właściwych organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, do TK o zbadanie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją. Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich

211.  Instytucja Rzecznika Praw Dziecka w Polsce na gruncie doświadczeń europejskich.

Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina. W rozumieniu ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności. Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody. Jeżeli Senat nie wyrazi zgody na powołanie Rzecznika, Sejm powołuje na to stanowisko inną osobę. Dotychczasowy Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu złożenia ślubowania przez nowego Rzecznika. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. Kadencja Rzecznika wygasa w razie jego śmierci lub odwołania. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Rzecznik jest w swojej działalności niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.

Sejm, za zgodą Senatu, odwołuje Rzecznika przed upływem kadencji, jeżeli:

• zrzekł się on sprawowania urzędu,

• stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, stwierdzonych orzeczeniem lekarskim,

• sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu.

Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.

Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na odwołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody.

Rzecznik Praw Dziecka – kompetencje

Rzecznik podejmuje działania przewidziane w ustawie z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w szczególności informacje wskazujące na naruszenie praw lub dobra dziecka. Rzecznik może:

• zwrócić się do organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji o złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych informacji, a także o udostępnienie akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe,

• zwrócić się do właściwych organów, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacji lub instytucji o podjęcie na rzecz dziecka działań z zakresu ich kompetencji.

Rzecznik przedstawia właściwym organom władzy publicznej, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw w tym zakresie. Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych. Organy, instytucje i organizacje, do których Rzecznik zwrócił się z wnioskami są obowiązane ustosunkować się do tych wniosków w terminie 30 dni od daty ich otrzymania. Rzecznik przedstawia Sejmowi i Senatowi, corocznie, informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka.

• RPO ma obowiązek podejmowania spraw skierowanych przez RPD oraz obowiązek współpracy z RPD w sprawach dzieci

Działania RPD mają na celu 

• Zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju

• Ochronę praw dziecka

• Ochronę dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, zaniedbaniem, złym traktowaniem

• Otoczenie troską i pomocą dzieci niepełnosprawnych

RPD podejmuje działania z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę informacje wskazujące na naruszenie praw dziecka 

• Zwraca się do odpowiednich organów o złożenie wyjaśnień, udostępnienie akt i dokumentów itp.

• Zwraca się do odpowiednich organów o podjęcie działań z zakresu ich kompetencji

• Zwraca się do RPO o podjęcie działań

• Występuje z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, o wydanie lub zmianę aktów prawnych (organy muszą się ustosunkować w ciągu 30 dni)

• Występowanie z wnioskami zmierzającymi do skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw (30 dni na ustosunkowanie się adresatów)

RPD jest niezależny od innych organów i odpowiada jedynie przed Sejmem

Powoływany na 5-letnią kadencję przez Sejm za zgodą Senatu (wniosek mogą przestawić: marszałek Sejmu, marszałek Senatu, minimum 35 posłów lub minimum 15 senatorów; wniosek o odwołanie analogicznie); możliwa jednokrotna reelekcja

Pozostałe cechy analogicznie do RPO

W 2001r. RPO i RPD ustanowili zasady swojej współpracy (np. comiesięczne spotkania, wspólne wystąpienia itp

	Rzecznik Praw Obywatelskich (ombudsman)	Rzecznik Praw Dziecka
Podstawa prawna	Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich Art. 208 – 212 Konstytucji RP	Ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka Art. 72 ust. 4 Konstytucji RP
Pozycja ustrojowa	Art. 210 Konstytucji RP - w działalności niezależny od innych organów państwowych - odpowiada tylko przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie	Art. 7 ust. 1 RPDU - w działalności niezależny od innych organów państwowych - odpowiada tylko przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie
Charakter	Organ monokratyczny o ogólnym zakresie działania	Organ monokratyczny, wyspecjalizowany
Kandydat	- Obywatel polski - wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym, wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną.	- obywatel polski - pełna zdolność do czynności prawnych i korzystania z pełni praw publicznych - nie został skazany wyrokiem prawomocnym za przestępstwo umyślne - posiada studia wyższe, tytuł magistra lub równorzędny - min. 5-letnie doświadczenie w pracy z dziećmi lub na ich rzecz - jest nieskazitelnego charakteru - wysoki autorytet społeczny ze względu na walory moralne I wrażliwość społeczną
Powoływany na wniosek	Marszałka Sejmu, grupy 35 posłów	Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów
Powoływany przez	Sejm (bezwzględną większością głosów) za zgodą Senatu (uchwała w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu; nie podjęcie uchwały w ciągu miesiąca = zgoda; jeśli brak zgody, to Sejm powołuje na stanowisko RPD inną osobę)	Sejm (bezwzględną większością głosów) za zgodą Senatu (uchwała w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu; nie podjęcie uchwały w ciągu miesiąca = zgoda; jeśli brak zgody, to Sejm powołuje na stanowisko RPD inną osobę)
Kadencja	- 5 lat, od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem - ta sama osoba nie może być rzecznikiem dłużej niż przez dwie kadencje	- 5 lat, od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem - wygasa w razie śmierci/ odwołania - ta sama osoba nie może być rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje
Możliwość odwołania przed upływem kadencji	Sejm (uchwała co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów) - RPO zrzekł się wykonywania obowiązków - stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił - stwierdzonych orzeczeniem lekarskim, - złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu. - sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu	Sejm, za zgodą Senatu (uchwała w ciągu miesiąca), jeżeli: - RPD zrzekł się sprawowania urzędu - trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby/ utraty sił, stwierdzonych orzeczeniem lekarskim - sprzeniewierzył się ślubowaniu - skazanie prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne
Wniosek o odwołanie	Marszałek Sejmu ; M.Sejmu, grupa min. 35posłów	Marszałek Sejmu Marszałek Senatu Grupa min. 35 posłów/ 15 senatorów
Rola w państwie, cel działań	Ochrona wolności i praw człowieka I obywatela określonych w Konstytucji RP I innych aktach normatywnych; Realizację zasady równego traktowania. - 1) analizowanie, monitorowanie i wspieranie równego traktowania wszystkich osób, 2) prowadzenie niezależnych badań dotyczących dyskryminacji, 3) opracowywanie i wydawanie niezależnych sprawozdań i wydawanie zaleceń odnośnie do problemów związanych z dyskryminacją	Ochrona praw dziecka określonych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawnych, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw I obowiązków rodziców - zapewnienie dziecku pełnego, harmonijnego rozwoju - ochrona praw dziecka - ochrona dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem, innym złym traktowaniem - otoczenie troską I pomocą dzieci niepełnosprawnych
Podjęcie działań	- na wniosek (wolny od opłat, brak wymogu szczególnej formy; zawiera: oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której sprawa dotyczy, określenie przedmiotu sprawy) -obywateli/ich organizacji -organów samorządowych - RPD - z własnej inicjatywy	- z własnej inicjatywy, uwzględniając informacje pochodzące od obywateli/ ich organizacji wskazujące na naruszenie praw lub dobra dziecka (Rzecznik powiadamia zgłaszającego inf. o zajętym przez siebie stanowisku/ skutkach podjętego działania)
Po zapoznaniu się z wnioskiem	- podjęcie sprawy -prowadzenie postępowania wyjaśniającego -zwrócenie się do właściwych organów o zbadanie sprawy lub jej części - zwrócenie się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli dla zbadania sprawy lub jej części - wskazanie wnioskodawcy przysługujących mu środków działania - przekazanie sprawy zgodnie z właściwością - niepodjęcie sprawy
Uprawnienia	Podejmując sprawę może: 1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, 2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej, 3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części Prowadząc postępowanie może: 1) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu, 2) żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych 4) zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.	1) badanie bez uprzedzenia każdej sprawy na miejscu 2) żądanie od organów władzy organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji, a także udostępnienia akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe 3) udział w postępowaniach przed TK wszczętych na podstawie wniosku RPO/ w sprawach skargi konstytucyjnej dot. praw dziecka 4) może występować do właściwych organów władzy publicznej o podjęcie inicjatywy ustawodawczej/ wydanie/zmianę aktów prawnych (organy te mają obowiązek ustosunkować się do jego prośby w terminie 30 dni) 5) może wziąć udział w toczącym się już postępowaniu w sprawach nieletnich - na prawach przysługujących prokuratorowi 5) może zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.
Odpowiedzialność	Przed Sejmem	Przed Sejmem
Immunitet	Tak; pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, pozbawienie wolności wyłącznie za zgodą Sejmu - zatrzymanie/ aresztowanie możliwe w przypadku ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania - w przypadku zatrzymania powiadamia się Marszałka Sejmu (może nakazać natychmiastowe zwolnienie RPO)	Tak; pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, pozbawienie wolności wyłącznie za zgodą Sejmu - zatrzymanie/ aresztowanie możliwe w przypadku ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania; - w przypadku zatrzymania powiadamia się Marszałka Sejmu (może nakazać natychmiastowe zwolnienie RPD)
Zasada incompatibilitas	Tak- wyjątek: stanowisko profesora szkoły wyższej	Tak – wyjątek: stanowisko profesora szkoły wyższej
Przynależność do a) partii politycznej b) związku zawodowego	a) nie b) nie	a) nie b)
Prowadzenie innej działalności publicznej	Nie, jeśli nie można jej pogodzić z godnością urzędu	Nie, jeśli nie można jej pogodzić z godnością urzędu
Współpraca	ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami oraz z zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela, także w zakresie równego traktowania	Ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, dobrowolnymi zrzeszeniami I fundacjami mającym na celu ochronę praw dziecka
Współpraca rzeczników	- comiesięczne spotkania w celu omówienia aktualnych problemów związanych z przestrzeganiem praw dziecka I omówienia kierunków wspólnych działań - przedstawienie prowadzonych spraw, jeżeli mają istotne znaczenie z punktu widzenia współpracy - możliwość wspólnych wystąpień - możliwość dokonywania wspólnych wizytacji - RPO zawiadamia RPD o wszczęciu przez Trybunał Konstytucyjny sprawy na skutek skargi konstytucyjnej dotyczącej praw dziecka
Sprawozdanie z działalności	corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela 1) informację o prowadzonej działalności w obszarze równego traktowania oraz jej wynikach, 2) informację o przestrzeganiu zasady równego traktowania w Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowaną w szczególności na podstawie badań, o których mowa w art. 17b pkt 2, 3) wnioski oraz rekomendacje dotyczące działań, które należy podjąć w celu zapewnienia przestrzegania zasady równego traktowania. - Informacja Rzecznika podawana jest do wiadomości publicznej	Senat, Sejm, corocznie do 31 marca; załącza uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka - podawane do wiadomości publicznej
Organy działające przy Rzeczniku	Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich (statut, w drodze zarządzenia nadaje Rzecznik; statut określa zadania i organizację Biura)	Biuro Rzecznika Praw Dziecka (statut nadawany przez Marszałka Sejmu)
Zastępca	Max. 3, powoływani i odwoływanie przez Rzecznika	1 – powoływany, odwoływany przez Marszałka Sejmu na wniosek Rzecznika
Pełnomocnicy terenowi	Tak – ustanawia Rzecznik za zgodą Sejmu
Finansowanie	- wydatki pokrywane z budżetu państwa	- wydatki związane z funkcjonowanie ujęte w ustawie budżetowej, pokrywane z budżetu państwa

KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELAWIZJI

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – skład i kompetencje

KRRiT jest organem konstytucyjnym postawionym poza schematem trójpodziału władz.

Składa się z 5 członków powoływanych przez Sejm (2), Senat (1), Prezydenta (2), spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu.

. Członek Rady nie może być posłem ani senatorem, nie może też należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji.

W trakcie kadencji członek Rady nie może być odwołany, chyba że w przypadku:

• Zrzeczenia się funkcji

• Choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji

• Skazania prawomocnym wyrokiem za popełnione przestępstwa z winy umyślnej,

• Naruszenia przepisów ustawy, stwierdzonego orzeczeniem Trybunału Stanu.

Co roku Rada przedstawia sprawozdanie ze swej działalności. Jeżeli sprawozdanie zostanie odrzucone przez Sejm i Senat, to kadencja Rady wygasa, ale pod warunkiem potwierdzenia tego wygaśnięcia przez prezydenta RP. Na czele Rady stoi jej przewodniczący wybierany przez Radę spośród swego grona. Odwołać go może tylko Rada większością 2/3 głosów.

Przewodniczący Rady jest zarazem 1 –osobowym organem państwowym i w tym charakterze wydaje m.in. decyzje administracyjne.

Podstawowe zadania Rady:

• Stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

• Ochrona samodzielności nadawców oraz otwartego i pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji

• Projektowanie – w porozumieniu z Prezesem RM – kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji

• Powoływanie składów rad nadzorczych w spółkach publicznej radiofonii i telewizji

• Udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych.

• Sprawowanie kontroli działalności nadawców.

• Określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców.

Niektóre uprawnienia

• powoływanie rad nadzorczych spółek telewizji publicznej (Telewizja Polska S.A. – TVP) oraz publicznej radiofonii (Polskie Radio S.A. oraz 17 spółek regionalnych Polskiego Radia);

• udzielanie koncesji na nadawanie sygnału telewizyjnego i radiowego;

• podział środków z abonamentu radiowo-telewizyjnego;

• nakładanie kar pieniężnych na nadawców;

NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

państwowy organ kontroli, podlegający bezpośrednio Sejmowi. W zakresie NIK-u jest m.in.: kontrolowanie działalności organów państwa (administracji rządowej), NBP, osób prawnych działających na rzecz państwa, organizacji państwowych. Głównym zadaniem kontroli prowadzonych przez NIK jest dostarczanie Sejmowi i opinii publicznej informacji o działaniach państwa, które są oceniane pod kątem: legalności, gospodarności, celowości oraz rzetelności. Szczególną, konstytucyjną rolę zajmuje opinia NIK w procedurze zatwierdzania przez Parlament sprawozdania budżetowego Rządu.

Zadania i zakres działania

• Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi.Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności.]

• Najwyższa Izba Kontroli:

- kontroluje działalność: *organów administracji rządowej *Narodowego Banku Polskiego *państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych.

- może kontrolować działalność: *organów samorządu terytorialnego *samorządowych osób prawnych i innych samorządowych jednostek organizacyjnych.

- może również kontrolować działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych (przedsiębiorców) w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa, w szczególności: wykonują zadania zlecone lub powierzone; wykonują zamówienia publiczne; Kontrolując te jednostki bada w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek.

• Najwyższa Izba Kontroli kontroluje wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.Na zlecenie Sejmu Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza kontrolę działalności Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz Państwowej Inspekcji PracyKontrolę działalności Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza również na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a Kancelarii Senatu na wniosek Senatu.

• Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza kontrolę pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności

Kontrola działalności samorządu terytorialnego przeprowadzana jest pod względem legalności, gospodarności i rzetelności. Kontrola działalności jednostek organizacyjnych i przedsiębiorców jest przeprowadzana pod względem legalności i gospodarności.

• Najwyższa Izba Kontroli podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy. Najwyższa Izba Kontroli wykonuje swoje zadania na podstawie okresowych planów pracy, które przedkłada Sejmowi; może też przeprowadzać kontrole doraźne.

• Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi:

  1)   analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej;2)   opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów;3)   informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego organy;4)   informacje o wynikach kontroli przeprowadzonych na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów oraz innych ważniejszych kontroli;5)   wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne;6)   wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa Narodowego Banku Polskiego i osób kierujących instytucjami 7)   sprawozdanie ze swej działalności w roku ubiegłym.

• Prezes Najwyższej Izby Kontroli podaje do wiadomości publicznej, po przedłożeniu Sejmowi, analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli. Prezes Najwyższej Izby Kontroli może, po przedłożeniu Sejmowi, podawać do wiadomości publicznej dokumenty lub zawarte w nich ustalenia, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej.

• Prezes Najwyższej Izby Kontroli może występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami.

• Organy kontroli, rewizji, inspekcji, działające w administracji rządowej i samorządzie terytorialnym, współpracują z Najwyższą Izbą Kontroli i są obowiązane do:udostępniania Najwyższej Izbie Kontroli, na jej wniosek, wyników kontroli przeprowadzonych przez te organy; przeprowadzania określonych kontroli wspólnie pod kierownictwem Najwyższej Izby Kontroli; przeprowadzania kontroli doraźnych na zlecenie Najwyższej Izby Kontroli.

Organizacja Najwyższej Izby Kontroli

• Prezes Najwyższej Izby Kontroli (Jacek Jezierski) kieruje Najwyższą Izbą Kontroli i odpowiada przed Sejmem za jej działalność. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli - na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów - powołuje Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. Senat podejmuje uchwałę w sprawie powołania Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały w tym terminie oznacza wyrażenie zgody przez Senat. Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Sejm powołuje na stanowisko Prezesa Najwyższej Izby Kontroli inną osobę; przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio. Kadencja Prezesa Najwyższej Izby Kontroli trwa 6 lat, licząc od dnia złożenia przysięgi. Po upływie kadencji Prezes Najwyższej Izby Kontroli pełni obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Ta sama osoba może być Prezesem Najwyższej Izby Kontroli nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje (ale po przewie może znowu ϑ). Kadencja Prezesa Najwyższej Izby Kontroli wygasa w razie jego śmierci, orzeczenia przez Trybunał Stanu utraty zajmowanego stanowiska lub odwołania. Sejm odwołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, jeżeli: 1)   zrzekł się on stanowiska; 2)   uzna, że stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby; 3)   został on skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa;3a)  złożył on niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu;4)   Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej, nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Prezes Najwyższej Izby Kontroli bierze udział w posiedzeniach Sejmu.

• Wiceprezesów Najwyższej Izby Kontroli, w liczbie od 2 do 4, powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w razie potrzeby zastępuje wyznaczony przez niego jeden z wiceprezesów.

• Prezes Najwyższej Izby Kontroli, za zgodą Marszałka Sejmu, powołuje i odwołuje dyrektora generalnego Najwyższej Izby Kontroli. Ze stanowiskiem wiceprezesa oraz dyrektora generalnego Najwyższej Izby Kontroli nie można łączyć mandatu posła i senatora.

• W skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli wchodzą: Prezes Najwyższej Izby Kontroli jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny Najwyższej Izby Kontroli oraz 14 członków Kolegium.

Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, powołuje na członków Kolegium:

  1)   7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych;

  2)   7 dyrektorów jednostek organizacyjnych Najwyższej Izby Kontroli lub doradców Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, spośród których Prezes Najwyższej Izby Kontroli wyznacza sekretarza Kolegium. Osoby wchodzące w skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli są w sprawowaniu swych funkcji niezawisłe i mogą w sprawie podejmowanych uchwał zgłaszać do protokołu zdanie odrębne. Kadencja członków Kolegium Najwyższej Izby Kontroli trwa 3 lata, licząc od dnia powołania.

Posiedzeniom Kolegium Najwyższej Izby Kontroli przewodniczy Prezes Najwyższej Izby Kontroli lub wyznaczony przez niego wiceprezes. Uchwały zapadają w obecności co najmniej połowy składu Kolegium Najwyższej Izby Kontroli, w tajnym głosowaniu, większością głosów. W przypadku gdy w wyniku głosowania za i przeciw uchwale opowie się równa liczba głosujących, o przyjęciu uchwały rozstrzyga przewodniczący. Prezes Najwyższej Izby Kontroli może zapraszać na posiedzenia Kolegium Najwyższej Izby Kontroli osoby niewchodzące w skład Kolegium.

• Jednostkami organizacyjnymi Najwyższej Izby Kontroli są departamenty i delegatury. Podział na delegatury związany jest z podziałem terytorialnym kraju. NIK ma 16 delegatur, tyle ile jest województw. Jednostkami organizacyjnymi Najwyższej Izby Kontroli, wykonującymi w szczególności zadania w zakresie przeprowadzania postępowania kontrolnego, są delegatury z siedzibami w: 1. Białymstoku - dla województwa podlaskiego,2. Bydgoszczy - dla województwa kujawsko-pomorskiego,3. Gdańsku - dla województwa pomorskiego,4. Katowicach - dla województwa śląskiego,5. Kielcach - dla województwa świętokrzyskiego,6. Krakowie - dla województwa małopolskiego,7. Lublinie - dla województwa lubelskiego,8. Łodzi - dla województwa łódzkiego,9. Olsztynie - dla województwa warmińsko-mazurskiego,10. Opolu - dla województwa opolskiego,11. Poznaniu - dla województwa wielkopolskiego,12. Rzeszowie - dla województwa podkarpackiego,13. Szczecinie - dla województwa zachodniopomorskiego,14. Warszawie - dla województwa mazowieckiego,15. Wrocławiu - dla województwa dolnośląskiego,16. Zielonej Górze - dla województwa lubuskiego

Delegatury przeprowadzają postępowanie kontrolne w organach i jednostkach terenowych w zakresie swojej właściwości terytorialnej, określonej w § 2 ust. 2 oraz mogą, w porozumieniu z właściwym departamentem, przeprowadzać postępowanie kontrolne w naczelnych i centralnych organach państwowych. Delegatury mogą być jednostkami koordynującymi kontrole. Organizację wewnętrzną Najwyższej Izby Kontroli, w tym siedziby delegatur i zakres ich właściwości terytorialnej, określa statut Najwyższej Izby Kontroli nadany w drodze zarządzenia przez Marszałka Sejmu, na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.

Delegatury Najwyższej Izby Kontroli przedkładają:

  1)   właściwym wojewodom informacje o wynikach ważniejszych kontroli dotyczących działalności terenowych organów administracji rządowej;

  2)   właściwym wojewodom, sejmikom samorządowym i organom stanowiącym jednostek samorządu terytorialnego informacje o wynikach ważniejszych kontroli dotyczących działalności samorządu terytorialnego.

Projekt budżetu Najwyższej Izby Kontroli w brzmieniu uchwalonym przez Kolegium Najwyższej Izby Kontroli Minister Finansów (2) włącza do projektu budżetu państwa.

Prezesowi Najwyższej Izby Kontroli w zakresie wykonywania budżetu Najwyższej Izby Kontroli przysługują uprawnienia Ministra Finansów (3).Wykonanie budżetu Najwyższej Izby Kontroli kontroluje Sejm.

Funkcje i zakres działania NIK.

Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. NIK podlega Sejmowi.

NIK działa na zasadach kolegialności. Jest to instytucja niezależna od rządu co ma istotne znaczenie dla kontroli administracji rządowej oraz pomaga w spełnianiu funkcji kontroli jaką realizuje Sejm. NIK kieruje Prezes, którego powołuje Sejm za zgodą Senatu, na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów. Prezes nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odp. karnej ani pozbawiony wolności. Nie może też być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Wiceprezesi NIK są powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK. Prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny NIK oraz dalszych 14 członków tworzą Kolegium NIK. Aparat urzędniczy Izby jest zorganizowany w departamenty na szczeblu centralnym oraz delegatury na szczeblu terenowym. Urzędnicy NIK nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej z powodu swoich czynności służbowych bez uprzedniej zgody Kolegium NIK. NIK kontroluje działalność organów administracji rządowej (m.in. Kancelarię Prezydenta, Sejmu, Senatu, RPO), NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Może kontrolować działalność organów samorządów terytorialnych, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek. NIK podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM oraz z własnej inicjatywy

Pozycja ustrojowa i organizacja NIK.

Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. NIK podlega Sejmowi i działającym na zasadach kolegialności. (art. 202 Konstytucji). Oznacza to, że NIK;

• Dysponuje najszerszymi kompetencjami w porównaniu z innymi organami władzy publicznej wypełniającymi funkcję kontroli państwowej (zarówno jeśli chodzi o podmiotowy i przedmiotowy zakres kontroli.)

• Ma ustawowo zagwarantowane uprawnienie do korzystania z wyników kontroli przeprowadzonych przez inne organy kontroli,

Innym elementem wpływającym na ustrojową pozycję NIK jest sposób określenia przez Konstytucję statusu Prezesa:

• Obowiązuje zasada kadencyjności

• Zasada icompatibilitas

• Zakaz przynależności do partii politycznych oraz związków zawodowych

• Objęcie prezesa immunitetem formalnym

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli

W skład Kolegium NIK wchodzą: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny NIK oraz 14 członków Kolegium. Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa NIK, powołuje na członków Kolegium:

• przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych,

• dyrektorów jednostek organizacyjnych Najwyższej Izby Kontroli lub doradców Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, spośród których Prezes Najwyższej Izby Kontroli wyznacza sekretarza Kolegium.

Osoby wchodzące w skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli są w sprawowaniu swych funkcji niezawisłe i mogą w sprawie podejmowanych uchwał zgłaszać do protokołu zdanie odrębne. Kadencja członków Kolegium trwa 3 lata, licząc od dnia powołania. Kadencja członka Kolegium NIK wygasa w razie jego śmierci lub odwołania.

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli zatwierdza:

• analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,

• sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w roku ubiegłym.

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli uchwala:

• opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,

• wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne,

• wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa NBP

• projekt statutu Najwyższej Izby Kontroli,

• projekt budżetu Najwyższej Izby Kontroli

• okresowe plany pracy Najwyższej Izby Kontroli

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli opiniuje:

• wniesione przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli programy kontroli i informacje o wynikach szczególnie ważnych kontroli,

• inne sprawy wniesione przez Prezesa NIK albo przedstawione przez co najmniej 1/3 członków Kolegium.

Posiedzeniom Kolegium NIK przewodniczy Prezes NIK lub wyznaczony przez niego wiceprezes. Uchwały zapadają w obecności co najmniej połowy składu Kolegium NIK, w tajnym głosowaniu, większością głosów.

Typy kontroli przeprowadzanej przez NIK

Kontrola obligatoryjna – obejmuje działalność organów administracji rządowej (RM, Prezes RM, wojewodowie, ministrowie), NBP, państwowych osób prawnych (przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, państwowe wyższe uczelnie), innych państwowych jednostek organizacyjnych (jednostki budżetowe). NIK bada w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej. NIK posiada kompetencje do oceny realizacji zadań nałożonych na kontrolowaną jednostkę. Jest to zatem kontrola wszechstronna obejmująca poza oceną wykonania budżetu także merytoryczną stronę działalności kontrolowanego podmiotu.

Kontrola obligatoryjna – przeprowadzana jest w oparciu o 4 kryteria:

• Legalności (zgodności z prawem) – sprowadza się do badania i stwierdzenia, czy kontrolowana jednostka lub podmiot prowadziła swoją działalność na podstawie obowiązującego prawa i w jego granicach.

• Gospodarności – sprowadza się do oceny, czy działalność kontrolowanej jednostki oparta została na zasadach efektywności gospodarczej. Kontroli podlega zarówno wydatkowanie środków będących w dyspozycji jednostki jak i relacja poniesionych nakładów do osiągniętych efektów.

• celowości – jako kryterium kontroli sprowadza się do oceny, czy podejmowane przez kontrolowaną jednostkę działania mieściły się w celach określonych dla tej jednostki w aktach normatywnych regulujących funkcjonowanie tego rodzaju jednostki.

• Rzetelności – polega na sprawdzeniu, czy działalność tej jednostki prowadzona jest z uwzględnieniem takich elementów jak: solidność, dotrzymywanie zobowiązań, zachowanie godne zaufania.

Uprawnienia i obowiązki NIK dotyczące budżetu państwa

Podstawowym zadaniem NIK jest kontrola wykonania budżetu państwa. Działalność NIK nakierowana jest na ocenę sposobu wydatkowaniu środków publicznych oraz korzystania z majątku publicznego. NIK posiada kompetencje do oceny realizacji zadań nałożonych na kontrolowaną jednostkę przez przepisy obowiązującego prawa. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej a także przedstawia opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów

Obowiązki NIK wobec Sejmu

Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi:

• analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,

• opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów

• informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego organy

• informacje o wynikach kontroli przeprowadzonych na wniosek Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów oraz innych ważniejszych kontroli

• wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne,

• wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa Narodowego Banku Polskiego

• sprawozdanie ze swej działalności w roku ubiegłym

Prezes NIK

Prezes NIK kieruje Najwyższą Izbą Kontroli i odpowiada przed Sejmem za jej działalność.

Prezesa - na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów - powołuje Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. Senat podejmuje uchwałę w sprawie powołania Prezesa w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały w tym terminie oznacza wyrażenie zgody przez Senat. Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Prezes NIK składa przed Sejmem przysięgę. Kadencja trwa 6 lat, licząc od dnia złożenia przysięgi. Po upływie kadencji Prezes Najwyższej Izby Kontroli pełni obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Ta sama osoba może być Prezesem NIK nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Sejm odwołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, jeżeli:

• zrzekł się on stanowiska,

• uzna, że stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby

• został on skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa

Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes NIK nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Prezes NIK nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej, nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Prezes NIK bierze udział w posiedzeniach Sejmu.

Wiceprezesi NIK

Wiceprezesów Najwyższej Izby Kontroli, w liczbie od 2 do 4, powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa NIK. Prezes NIK, za zgodą Marszałka Sejmu, powołuje i odwołuje dyrektora generalnego Najwyższej Izby Kontroli. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w razie potrzeby zastępuje wyznaczony przez niego jeden z wiceprezesów. Wiceprezes nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej, nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Ze stanowiskiem wiceprezesa Najwyższej Izby Kontroli nie można łączyć mandatu posła i senatora.

Pozycja ustrojowa Najwyższej Izby Kontroli

Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. NIK podlega Sejmowi i działającym na zasadach kolegialności. (art. 202 Konstytucji). Oznacza to, że NIK;

• Dysponuje najszerszymi kompetencjami w porównaniu z innymi organami władzy publicznej wypełniającymi funkcję kontroli państwowej (zarówno jeśli chodzi o podmiotowy i przedmiotowy zakres kontroli.)

• Ma ustawowo zagwarantowane uprawnienie do korzystania z wyników kontroli przeprowadzonych przez inne organy kontroli,

Innym elementem wpływającym na ustrojową pozycję NIK jest sposób określenia przez Konstytucję statusu Prezesa:

• Obowiązuje zasada kadencyjności

• Zasada icompatibilitas

• Zakaz przynależności do partii politycznych oraz związków zawodowych

• Objęcie prezesa immunitetem formalnym

NARODOWY BANK POLSKI

polski bank centralny z siedzibą w Warszawie. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Do zadań NBP należy także: organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności dewizowej, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego, opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

Prezes NBP

Prezes NBP jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Prezes NBP jest Przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz Zarządu NBP, jest przełożonym wszystkich pracowników NBP oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych.

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu i Rady Ministrów. W imieniu Rady przedstawia tym organom kwartalne informacje o bilansie płatniczym oraz roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa. Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

Ta sama osoba nie może być prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje (czyli może być przez dwie kadencje z rzędu, trzecią kadencję nie może być, ale kolejne dwie kadencje znowu może itd.). Prezes NBP w swej działalności jest apolityczny, czyli nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności politycznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Pozycja ustrojowa i kompetencje NBP.

NBP jest centralnym bankiem państwa i z tego tytułu przysługuje mu szczególny zakres działania.

NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych RP. Ustala on założenia polityki pieniężnej i przekazuje je innym organom państwa, organizuje rozliczenia pieniężne, gospodaruje rezerwami dewizowymi, prowadzi bankową obsługę budżetu państwa, reguluje płynność banków oraz ich refinansowanie, gromadzi rezerwy obowiązkowe banków, sporządza bilanse płatnicze oraz bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa. W realizacji tych zadań NBP współdziała z Sejmem, Rządem i Ministrem Finansów, co jednak nie przekreśla jego samodzielności w realizowaniu wskazanych zadań. Organami NBP są: prezes, Rada Polityki Pieniężnej i zarząd.

Status prawny i kompetencje prezesa NBP.

Prezes jest powoływany przez Sejm na wniosek prezydenta( nie jest wymagana kontrasygnata premiera) na okres 6 lat, dopuszczalne jest jednorazowe powtórzenie kadencji. W okresie kadencji prezes nie może być odwołany( więc nie ponosi odpowiedzialności politycznej), chyba że złoży rezygnację, nie wypełnia obowiązków na skutek długotrwałej choroby, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo, został skazany przez TS. Prezes przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi Narodowego Banku Polskiego oraz Komisji Nadzoru Bankowego. Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może też prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu

RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez RM projektu ustawy budżetowej. RPP w ciągu 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej. W skład RPP wchodzą Prezes NBP jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat. Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim.

organ Narodowego Banku Polskiego. Zadaniem RPP jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.

Zadania rady

• Podstawowym celem Rady Polityki Pieniężnej jest dbanie o stabilność polskiego pieniądza - Rada dbać ma o stabilną, niską inflację. Stara się, by była ona jak najbardziej zbliżona do 2,5 procent, przy czym dopuszcza odchylenia o plus/minus jeden punkt procentowy.

• Jeśli nie koliduje to z celem inflacyjnym, Rada dba też o wzrost gospodarczy.

• Coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej

• Składanie Sejmowi sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego

• Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP

• Ustalanie zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków

• Określanie górnej granicy zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

• Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP

• Przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP

• Ustalanie zasad operacji otwartego rynku

STANY NADZWYCZAJNE

1. Stan klęski żywiołowej

Stan nadzwyczajny to taki stan w wewnętrznym porządku państwa, w którym część obowiązujących regulacji konstytucyjnych zostaje zawieszona, a w ich miejsce wstępuje regulacja wyjątkowa.

art. 232 Konstytucji ,,W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.”

Stan klęski żywiołowej wprowadzany jest w drodze rozporządzenia. Dla przedłużenia tego stanu potrzebna jest zgoda Sejmu. Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej skutkuje zmianami w zasadach działania organów władzy publicznej oraz ograniczeniami wolności i praw jednostki. Kierownictwo działaniami mającymi na celu zapobieżenie lub usuniecie skutków klęski żywiołowej sprawują odpowiednie organy administracji lokalnej; wójt, starosta lub wojewoda, w zależności od terytorialnego zasięgu klęski żywiołowej. Jeżeli stan klęski wprowadzono na obszarze kilku województw - kierownictwo to należy do ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub ministra wyznaczonego przez Prezesa RM. Organ kierujący ma prawo wydawania poleceń organom administracji niższego szczebla oraz innym publicznym jednostkom organizacyjnym na danym terenie. Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej nie ogranicza roli parlamentu, lokalnych organów przedstawicielskich, Trybunałów ani sądów. Ograniczeniom może podlegać: wolność działalności gospodarczej, wolność osobista, nienaruszalność mieszkania, prawo do strajku, prawo własności, prawo do wypoczynku. Ustawa o stanie klęski żywiołowej wprowadziła 19 szczegółowych ograniczeń praw i wolności jednostki obejmujących m.in. ewakuację, tworzenie stref zamkniętych, kwarantannę, dokonywanie przymusowych rozbiórek i wyburzeń, wykorzystywanie bez zgody właściciela nieruchomości lub rzeczy ruchomych. Te ograniczenia i obowiązki wprowadzają organy kierujące działaniami mającymi na celu zapobieżenie lub usunięcie skutków klęski żywiołowej.

1. Stan wyjątkowy

stan nadzwyczajny to taki stan w wewnętrznym porządku państwa, w którym część obowiązujących regulacji konstytucyjnych zostaje zawieszona, a w ich miejsce wstępuje regulacja wyjątkowa.

Stan wyjątkowy ma, natury rzeczy, najbardziej dramatyczny charakter, bo wynika z zaburzenia wewnętrznej sytuacji w państwie. Może zostać wprowadzony, ,,W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa.” – art. 230 ust. 1. Ustawa o stanie wyjątkowym przyznaje dodatkowo, że zagrożenia mogą wynikać z działań terrorystycznych. Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony tylko wtedy, gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia przez użycie zwykłych środków konstytucyjnych. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego wydaje Prezydent RP na wniosek RM. Stan wyjątkowy obowiązuje od dnia ogłoszenia rozporządzenia w Dz. U.

,,Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.” – art. 231 Konstytucji. Wprowadzenie stanu wyjątkowe skutkuje zmianami w zasadach działania organów władzy publicznej oraz ograniczeniami wolności i praw jednostki. Kierownictwo działaniami mającymi na celu usunięcie powstałych zagrożeń sprawuje Prezes RM. Art. 12 uowy przewiduje możliwość zawieszenia organów (stanowiących i wykonawczych) samorządu i ustanowienia w ich miejsce zarządu komisarycznego. Prezydent (na wniosek Prezesa RM) może postanowić o użyciu Sił Zbrojnych RP do przywracania normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane. Ustawa o stanie wyjątkowym przewiduje możliwości wprowadzenia licznych ograniczeń wolności i praw:

• Odosobnienie (internowanie) w stosunku do których zachodzi podejrzenie, ze pozostając na wolności będą prowadziły działalność zagrażającą konstytucyjnemu ustrojowi państwa

• Nakaz noszenia dowodu tożsamości, zakaz zmiany miejsca pobytu bez odpowiedniego zezwolenia,

• Zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń, imprez masowych, strajków,

• Zawieszenie działalności stowarzyszeń. Partii politycznych, związków zawodowych, których działalność może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa

• Wprowadzenie kontroli zawartości korespondencji pocztowej, telefonicznej,

• Zawieszenie funkcjonowania transportu, systemów łączności,

• Wprowadzenie reglamentacji towarów konsumpcyjnych.

1. Stan wojenny

Stan nadzwyczajny to taki stan w wewnętrznym porządku państwa, w którym część obowiązujących regulacji konstytucyjnych zostaje zawieszona, a w ich miejsce wstępuje regulacja wyjątkowa.

,,W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub, gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa”. art. 229 Konstytucji

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. Nabiera ono mocy bezpośrednio po podaniu go do publicznej wiadomości. Następnie, nie później niż 48 godz. od podpisania rozporządzenia, Prezydent ma obowiązek przedstawić je Sejmowi. ,,Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów” (art. 231). Stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony, a zniesiony zostaje dopiero po ,,przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa.” (art. 8 uswo). Organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji. Kierowanie obrona państwa należy do Prezydenta RP we współdziałaniu z Radą Ministrów. Wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do zawieszenia funkcjonowania parlamentu oraz do zawieszenia działalności sądów.

Ograniczenia wolności i praw, jakie wprowadza ustawa (przykłady):

• Nakaz noszenia dowodu tożsamości, zakaz zmiany miejsca pobytu bez odpowiedniego zezwolenia,

• Zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń, imprez masowych, strajków,

• Zawieszenie działalności stowarzyszeń. Partii politycznych, związków zawodowych, których działalność może utrudnić realizację działań obronnych,

• Wprowadzenie kontroli zawartości korespondencji pocztowej, telefonicznej,

• Wprowadzenie reglamentacji towarów konsumpcyjnych,

• Zajęcie lub zarekwirowanie na potrzeby obronne środków transportu.

1. Stan wojenny a stan wojny

Stan wojenny wprowadza się ,,w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub, gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa”. art. 229 Konstytucji. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. Nabiera ono mocy bezpośrednio po podaniu go do publicznej wiadomości. Następnie, nie później niż 48 godz. od podpisania rozporządzenia, Prezydent ma obowiązek przedstawić je Sejmowi. Stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony, a zniesiony zostaje dopiero po ,,przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa.” (art. 8 uswo).

Od pojęcia stanu wojennego należy odróżnić pojęcie stanu wojny, o którym mówi art. 116 Konstytucji. Jego istotą nie jest wprowadzenie szczególnych zmian w wewnętrznym porządku państwa, a oddziaływanie zewnętrzne na płaszczyźnie prawa międzynarodowego. Wprowadzenie stanu wojny jest bowiem adresowane do innego państwa a także społeczności międzynarodowej. O stanie wojny decyduje Sejm, a jeżeli Sejm nie może się zebrać o stanie wojny postanawia Prezydent RP. Wprowadzenie stanu wojny może mieć jedynie charakter obronny, ponieważ zgodnie z art. 116 ust.2 ,,Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji”. Wprowadzenie jest adresowane do innego państwa, do społeczności międzynarodowej. O stanie wojny decyduje Sejm, a jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, o st. wojny postanawia Prezydent RP. Zakończenie następuje przy zawarciu pokoju, co jest wyłączną prerogatywą Sejmu. Stan pokoju następuje poprzez zawarcie odpowiedniej umowy międzynarodowej. Wprowadzenie stanu wojny może mieć charakter obronny, poprzez np. rozpoczęcie działań zbrojnych, zerwanie stosunków dyplomatycznych, ograniczenie praw obywateli państwa – strony konfliktu itp. Wykluczona jest wojna prewencyjna. Na czas wojny mianuje się Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, można ustanowić sądy wyjątkowe i tryb doraźny.