1. Jakie zachowania wskazują na opór badanego?

2. Wymień i omów źródła oporu.

3. Wymień i omów techniki radzenia sobie z oporem.

1.

Sygnały pojawienia się oporu mogą być następujące:

- przedłużające się milczenie – może oznaczać, że osoba badana przeżywa emocje, które uniemożliwiają jej udzielenie odpowiedzi, wskazując, iż jest to dla niej temat trudny, a więc ważny
z punktu widzenia dokonywanego rozpoznania;

- zmiana tematu rozmowy – jest wynikiem działania mechanizmów obronnych przed zagrożeniem, wypływającym z poruszanych w rozmowie treści;

- intelektualizacja – badany obronnie, w kontekście określonych treści, opowiada o tym, jak zwykle bywa lub jak być powinno;

- racjonalizacja – związana jest z przeżywanymi emocjami, ich usprawiedliwianie, co może przyjąć formę podpierania się abstrakcyjnymi zasadami;

- bezosobowa forma przedstawiania doświadczeń – treści przedstawiane są w taki sposób, jakby dotyczyły osób trzecich lub nikogo konkretnego, czyli wszystkich;

- zmniejszenie głębokości i konkretności wypowiedzi – polega na zauważalnej zmianie w kontekście zawartości wcześniej formułowanych wypowiedzi, zarówno w odniesieniu do ilości podawanych informacji, jak i sposobu ich wyrażania – ogólnikowość wypowiedzi;

- zmiana sposobu mówienia – ma odniesienie w niewerbalnym przekazie informacji, czyli przejawia się tonem głosu, intonacją czy natężeniem przekazu werbalnego;

- zapominanie pytania – mechanizm obronny przed doświadczeniem negatywnych stanów, np. wyparcia;

- pustka w głowie – jest efektem stałego wypierania niepożądanych doświadczeń, które zostały usunięte z pola świadomości badanego, stąd świadoma ich eksploracja jest zablokowana, badany nie tyle, że nie chce na jakiś temat rozmawiać, co nie potrafi sobie przypomnieć niczego, co dotyczyłoby sytuacji dlań zagrażającej;

- objawy somatyczne – są odzwierciedleniem przeżywanego przez osobę badaną stresu, który wywołuje podejmowany w rozmowie temat (np. drżenie rąk, pocenie się, płacz);

- czynny atak – ma związek z uświadomionym zagrożeniem, wynikającym z podjętego tematu, stąd badany świadomie przerzuca problem na „tu i teraz”, nie podejmując go, ale atakując diagnostę, który np. „niepotrzebnie porusza tematy, które nie mają znaczenia”.

- świadome kłamstwo – jest efektem uświadomionego poczucia zagrożenia, które związane jest
z treścią rozmowy, stąd badany fałszuje informacje podawane diagnoście;

- otwarta odmowa – także może stanowić rezultat świadomego odrzucenia treści, które są zagrażające jednakże badany wybiera strategię szczerego komunikowania diagnoście, że nie chce podjąć określonego tematu w rozmowie, gdyż nie czuje się w tej relacji wystarczająco bezpiecznie lub nie potrafi rozmawiać na dany temat, bo jest on dla niego zbyt trudny emocjonalnie.

Sygnały te są istotnym materiałem diagnostycznym dla diagnosty, który może być wykorzystany
w dalszej rozmowie, stanowiąc podstawę prawidłowego rozpoznania problemu.

2.

Wewnętrzne źródła oporu:

- lęk – temat wywołuje lęk lub jego ujawnienie w obecności diagnosty jest lękotwórcze, ale może to być także lęk przed odkryciem w sobie rzeczy nieznanych i nieakceptowanych;

- wstyd – wynika ze społecznego stereotypu, iż o pewnych rzeczach nie mówi się nikomu, bądź stanowiący pochodną obawy przed brakiem akceptacji ze strony diagnosty i wytworzeniem w jego oczach negatywnego obrazu własnej osoby;

- poczucie winy – wynika z konieczności podawania nie zawsze pozytywnych informacji o osobach bliskich emocjonalnie badanemu, co może stanowić źródło jego problemów.

Zewnętrznym źródłem oporu jest postępowanie diagnosty, które może obejmować szeroki katalog wadliwych zachowań, jednakże do najważniejszych z nich, podczas pierwszych etapów budowania relacji, należy zaliczyć:

~ zbyt szybkie przejście do pytań zagrażających,

~ formalizm traktowania,

~ brak poczucia bezpieczeństwa,

~ wyłapywanie sprzeczności w wypowiedziach badanego,

~ naukowy, specjalistyczny język,

~ i wiele innych.

3.

Techniki radzenia sobie z oporem:

- milczenie – manipulowanie milczeniem stanowi paradoksalną metodę zmniejszania napięcia emocjonalnego osoby badanej, ale nie jest to metoda uniwersalna, gdyż skutkiem zbyt przedłużającego się ze strony diagnosty milczenia może być wzrost tego napięcia;

- zmiana lub przeformułowanie pytania – zmiana tematu lub zwiększenie ogólności pytania, które staje się wówczas mniej zagrażające, tzw. „zamrożenie kontaktu”;

- podawanie komunikatów o spostrzeganiu trudności osoby badanej – ich funkcją jest manifestowanie zdolności diagnosty do empatii i syntonii, nie mogą one jednak przyjąć formy nagany, gdyż wówczas ocena stanowi dodatkowe źródło oporu;

- parafraza – polega na tym, iż dotychczasowa wypowiedź badanego zostaje sformułowana w nieco innej postaci przez diagnostę, co upewnia badanego, że ten go rozumie, akceptuje, zaś w efekcie zwiększa jego poczucie bezpieczeństwa;

- udzielanie dodatkowych informacji – przyjmuje najczęściej formę zaakcentowania specyfiki swojej roli jako diagnosty czy uświadomienia badanemu, że to, co przeżywa, jest czymś naturalnym, eliminując tym samym jego poczucie zagrożenia;

- prośba o konkretyzację wypowiedzi – stanowi prostą technikę radzenia sobie z oporem, której efektem jest intelektualizacja, racjonalizacja lub obiektywizacja (wpisywanie własnych sytuacji
w sytuację konkretnych innych lub „uogólnionego innego”), polega bądź na podawaniu ogólnej instrukcji, np. „jak ta sytuacja konkretnie przebiegała?”, bądź rzadziej na formułowaniu pytań zamkniętych, dotyczących analizowanych treści;

- rozmowa na temat „tu i teraz” jest techniką stosowaną w sytuacji radzenia sobie z aktywnym oporem, mogąc przyjmować postać pytania zadanego wprost „dlaczego badany nie chce o czymś mówić”;

- zaznaczenie roli i funkcji badania – stanowi ryzykowny, choć czasem stosowany sposób radzenia sobie z oporem badanego, polegający na wywieraniu nacisku na osobę badaną w formie twierdzenia, że od jakości jej wypowiedzi czy od stopnia jej otwarcia się i szczerości zależy to, czy uda się rozwiązać problem;

- wyrażenie własnych emocji związanych z przejawianiem oporu – polega na podzieleniu się
z badanym informacją o stanie własnych emocji, wynikających z zachowania badanego, np. negatywne stany (przykrość, bezradność), co jednak w niektórych sytuacjach może zachwiać zaufanie do diagnosty jako profesjonalisty.

Niezmiernie istotnym jest, aby próbom przezwyciężenia oporu towarzyszyła motywacja zrozumienia trudności badanego, a nie chęć uzyskania informacji „za wszelką cenę”.