6 Stare i nowe Koniec epoki

Adam Karpiński „Renesans”

6. Stare i nowe. Koniec epoki

# Europa – 1563 sobór trydencki.

# Polska – zgon ostatniego Jagiellona, początek panowania Zygmunta III Wazy.

6.1. Wobec zmian. Historycy kaznodzieje.

Historiografia końca wieku

# Rzeczpospolita Obojga Narodów.

# Marcin Krommer (1512-1589) > O sprawach, dziejach i wszystkich innych potocznościach koronnych polskich ksiąg XXX (przetłumaczone na polski przez Marcina Błażewskiego).

# Polska, czyli O położeniu, obyczajach, urzędach i rzeczypospolitej Królestwa Polskiego > dopełnienie, geograficzno-polityczny opis Polski (1575).

# Po Krommerze rozdwojenie – jedni piszą o dziejach współczesnych, drudzy odtwarzają historię.

Historycy-pisarze:

Świętosław Orzelski (1549-98)

Jan Dymitr Solikowski (1539-1603) > zajmuje się polityką.

Krzysztof Warszewicki (1543-1603) > pisarz polityczny zajmujący się materią historyczną.

Reinhold Heidensten (1553-1620) > sekretarz, historyk piszący po łacinie.

Łukasz Górnicki > po publikacji Dworzanina polskiego wycofał się z życia publicznego i pisarskiego.

Stanisław Sarnicki (1532-97):

Maciej Stryjkowski (1547-1582) > historyczne pisarstwo.

Jan Gwagnin (1534-1616)

Bartłomiej Paprocki (1543-1614) > historyk.

Jezuici i Piotr Skarga

# 1573 > konfederacja warszawska. Myśl reformacyjna i tolerancja wyznaniowa.

# Jezuici zostali sprowadzeni do Polski w 1564 r. przez kardynała Stanisława Hozjusza. Motor napędzający sferę religijną i umysłowość społeczeństwa szlacheckiego. Zakładają kolegia.

# Jezuici pracują nad nowym przekładem Pisma Świętego po polsku. Istnieje Biblia Leopolity (Mikołaj Szarfenberg 1561), opracowania niekatolickie: Biblia brzeska/Biblia Radziwiłłowska (1563) oraz ariańska Biblia nieświeska (1570-72). Jezuici stworzyli Nowy Testament (1593), Psałterz Dawidów (1594), Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu (1599) przez Jakuba Wujka (ostatnie po jego śmierci).

Piotr Skargi > studiował w Akademii Krakowskiej, duszpasterz i kaznodzieja. Tworzył szkolnictwo jezuickie i organizował placówki. Został pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej (drugiej wyższej uczelni w kraju). Królewski kaznodzieja. Cele: przywrócić jedność wyznaniową w państwie.

6.2. Pokolenie poszukujące

Sebastian Fabian Klonowic – poeta tradycji

# 1545-1602.

# Debiutuje w 1576 r. tłumaczeniem Klemensa Janicjusza, które zatytułował Królów i książąt polskich zawarcie i opis (Vitae Regum Polonorum) > książka przeznaczona do nauki historii Polski.

# Worek judaszowy (1600) > poemat.

# Żale nagrobne na szlachetnie urodzonego i znacznie uczonego męża, nieboszczyka Jana Kochanowskiego (1585) > zwraca się do poety. Treniczny cykl o śmierci J. K. Polski utwór. Skoncentrowane są osobie zmarłego, wykazaniu jego wielkości i podkreślaniu poniesionej straty.

# Młodsza i ostatnia generacja renesansu, nie mogła go współtworzyć, wyrosła i dojrzewała w czasach najświetniejszych.

# Uprawia literaturę moralistyczną, stawiającej problemy szlacheckiej edukacji, moralności obywatelskiej, wzorców przystojnego żywota.

# Używa pseudonimu Acernus (łac. Acer - klon).

# Burmistrz, rajca w Lublinie.

Pierwszy okres do lat 80.:

Drugi okres:

W stronę baroku.

Stanisław Grochowski i Sebastian Grabowiecki

# Styk dwóch epok wyzwolił różnorodne intencje.

Stanisław Grochowski (1542-1612) > nie był jezuitą, ale był jezuickim poetą. Zagorzały sympatyk Societatis Iesu, służy im piórem.

Sebastian Grabowiecki (1543-1607) > podobnie: jezuita i także późno podjął się pióra.

6.3. Długie życie renesansu

Naśladowcy Kochanowskiego

# Kochanowski-wzór dla: fraszek Malchera Pudłowskiego, wierszy Anonima-Protestanta (teksty czarnoleskie), na drugim planie poezji Sępa Szarzyńskiego (w parafrazach psalmów).

Sebastian Petrycy z Pilzna (1554-1626) > wykształcony, tłumacz i komentator dzieł Arystotelesa, poeta przygodny.

Jan Rybiński (!560/65-1621) > protestant, nauczyciel.

Andrzej Zbylitowski (1565-1608) > prowadzi ziemiańskie życie po niezbyt udanych próbach kariery dworskiej.

Adam Czahrowski (1563-99) > na co dzień spotykał się z Sępem w tej samej wiosce. Tułaczka żołnierska.

Jan Smolik (1560-1598) > wiersze powstają w kręgu kultury dworskiej.

Simon Simonides (Szymon Szymonowic)

# Wykształcony.

# Autor Sielanek.

# 1558-1629.

# Twórca łaciński o zamiłowaniach filologicznych.

# Poeta religijny skłonny wspierać katolicki ruch kontrreformacyjny.

# Castus Ioseph (1587) > łacińska tragedia. Z biblijnej opowieści o sprzedanych do Egiptu Józefie wyjęty został wątek występnej miłości, jaką załapała do Józefa żona egipskiego dostojnika. Schemat kompozycyjny z Eurypidesa Hippolita: duże partie chóru i dialogów, charakterystyka postaci. Struktura postaci Józefa to prefiguracja Chrystusa.

# Divus Stanislaus (1604) > łaciński poemat o św. Stanisławie. Historia konfliktu króla i świętego biskupa.

# W kręgu Jana Zamoyskiego > kanclerza, hetmana. Współpracowali w ramach Akademii Zamojskiej (uczelni wyższej), drukarni i biblioteki.

# Bicz na Zawiść, na którym składają się niemal wszystkie miary wierszowe, jakich używał Horacy (1588) > 19 ód, panegiryk. Pochwała kanclerza, inwektywa wymierzona w jego przeciwników politycznych, który uosabia tytułowa Zawiść. Plastyczność i obrazowość.

# Aelinopean > dedykowany Zamoyskiemu. Temat: odparcie przez hetmana najazdu tatarsko-tureckiego na tereny RP. Tytuł znaczy żałosny triumf. Kompozycja: ciąg antytez, które pokazują wielkość bohatera wobec podłości świata wywołanej przez otaczającą go nieufność i podejrzliwość.

# Pentesilea (1618)> tragedia łacińska. Bohaterka, królowa Amazonek pokonana pod Troją przez Achillesa, jest wzorem negatywnym, wybrykiem natury, bo tak ocenia poeta kobietę-wojowniczkę, która naraża na zgubę siebie i swoich żołnierzy.

# Stateczna niewiasta (1592) > parafraza po polsku fragmentu z Księgi Psalmów o cnotliwej żonie.

# Ślub… na feście Jego Mości Pana Adama Hieronima Sieniawskiego > wierszyk, włączony do Sielanek.

# Nagrobki zbieranej drużyny (koniec lat 90.) > cykl epitafiów zwierzęcych.

# Rytm po pogromieniu na teraźniejsze rozruchy (1607) > utwór okolicznościowy na temat rokoszu Zebrzydowskiego.

# Sielanki (1514) > 20 utworów. Sielanki to wiejskie wiersze. Dedykacja Mikołajowi Wolskiemu. Wprowadził termin sielanka, który oznacza wieśniaczkę. Luźna kompozycja i zróżnicowanie tematyczne. Różnorodność w zakresie miejsca akcji i kostiumów bohaterów. Naśladuje: Teokryta i Wergiliusza. Mit o arkadyjskiej szczęśliwości, kult pieśni. Sielanka 1. Dafnis > forma monologu, tytułowy bohater śpiewa o swej miłości do Filidy. Sielanka 13, Zalotnicy > pasterz o imieniu Mopsus opisuje zaloty Amintasa do śpiącej Neery i Licydasa do Likory, pokazuje subtelne miłosne westchnienie. Sielanka 6, Mopsus > dialogowe scenki, kształt rozmowy, turniej pieśni, agon, pieśniarski turniej, w szranki śpiewczego konkursu stają Dametas i Tityrus. Sielanka 8, Żeńcy > złożona fabuła, pracująca na polu Pietrucha sześciokrotnie śpiewa pieśń do słoneczka z inicjalną apostrofą, rodzajowa scenka, bohaterki to dwie żniwiarki: Oluchna i Pietrucha oraz pilnujący ich Starosta. Sielanka 12, Kołacze > tło to swojska sceneria dworku szlacheckiego. Realia polsko-ruskie: imiona pasterzy, zostały przemieszane z konwencją pastersko-arkadyjską. W ukazanym świecie właściwie nie ma ludzi szczęśliwych. Ładu i harmonii można szukać w odwiecznych prawach natury. Może chciał pokazać, że Arkadia to tylko mit, wszyscy bohaterowie tęsknią za lepszym życiem.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Stare i nowe Phase in POL
Stare i nowe oznaczenia częściej stosowanych emisji
Stare i nowe teorie, komunikacja
Stare i nowe dossier
Żarnowska A ,Sierakowska K Stare i nowe wzorce i obyczaje rodziny inteligenckiej w Polsce i Eu
Stare i nowe w twórczości Drużbackiej
Stare i Nowe Przymeirze porownanie
J Grzybczak, Czy oddziaływanie mediów jest skuteczne Stare i nowe teorie
Misztal, Styka (red ) Stare i nowe struktury społeczne w Polsce Tom III Czynniki miastotwórcze st
Stare i nowe zasady wydawania świadectwa pracy
Stare i nowe(1)
Stare i nowe
Słowa hymnu stare i nowe
stare i nowe struktury spoleczne
Koniec epoki napoleońskiej – dwa pokoje paryskie lat 1814 i
Stare i nowe media oraz ich znaczenia dla
Stare i nowe media

więcej podobnych podstron