Prawo mediów
Wykład 1 (20.02.13r.)
Nie odbył się
Wykład 2 (27.02.13r.)
3 części prawa mediów:
- prawo prasowe (na wykładach),
- prawo autorskie (na ćwiczeniach),
- Ustawa o radiofonii i telewizji.
Prawo autorskie dotyczy:
- regulacji prawnych ,
- regulacji zagadnień związanych z twórczością,
- regulacji związanych z faktem tworzenia dzieł,
- efektów ludzkiej działalności intelektualnej.
Dlaczego dziennikarze potrzebują prawa autorskiego:
- sami wykorzystują dzieła, cytują je tworząc filmy, audycje. Muszą więc wiedzieć jak legalnie eksploatować twórczość.
- dziennikarze są twórcami, sami tworzą utwory, reportaże, filmy, itp. Powinni więc mieć świadomość w jakim zakresie mogą korzystać z prawa autorskiego.
Pod koniec XVIII w. ludzie uświadomili sobie, że oprócz dóbr materialnych są również byty wykreowane przez ludzki rozum i że one również mają wartość. Pojawiły się pierwsze regulacje prawne dotyczące tych bytów. Przedmiotem ochrony prawnej były myśli, idee zapisane w/na czymś materialnym.
Do prawa własności intelektualnej należą:
- prawo patentowe: prawo wyłączające korzystanie z czegoś
- znaki towarowe (logo, logotyp, marka): symbol marki, związany z dobrą lub złą renomą. Kojarzy dobra poprzez oznaczenie. Prawo do nanoszenia oznaczeń również podlega prawu.
- regulacje dotyczące ochrony utworów (prawo autorskie): pierwsze regulacje prawne pojawiły się po raz pierwszy we Francji. Po Rewolucji Francuskiej nastąpił rozkwit praw człowieka, ludzie uświadomili sobie, że poeci, literaci mają prawo do ochrony ich intelektu. Miało to im zapewnić ochronę i prawo do czerpania zysku. W Polsce pierwszą ustawą o prawie autorskim była ta z 1926r. Przed tą datą nie obowiązywało prawo autorskie. Druga ustawa powstała w PRLu w 1952r. Obecnie korzystamy z trzeciej ustawy z 4.02.1994r – Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (podobnych). Ustawa ta jest często nowelizowana, została dostosowana do prawa UE. Prawo autorskie to nowoczesna regulacja prawna. Polskie prawo zostało stworzone na bazie praw międzynarodowych.
Czy dobro prawne/byt, który nas interesuje jest utworem wg. art. 1 ustawy?
JEŚLI TAK: wtedy zastosowanie ma cała ustawa,
JEŚLI NIE: stworzony byt nie jest przedmiotem prawa autorskiego.
Zdefiniowanie pojęcia „utworu”.
Utworem jest to, co definiuje art. 1 - "Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia"
Przesłanki, które muszą być spełnione, aby stwierdzić, że utwór istnieje i podlega ochronie prawnej:
1. Utwór musi stanowić rezultat intelektualnej pracy człowieka.
Wytwory natury i komputera nie podlegają ochronie. Utwór musi być efektem pracy człowieka.
2. Utwór musi stanowić przejaw działalności twórczej.
Twórczość – gdy doszło do aktu tworzenia, stworzono nowy byt, który wcześniej nie istniał.
3. Utwór musi mieć indywidualny charakter.
W praktyce, czy coś ma ochronę czy nie, opiera się właśnie na tej trzeciej przesłance. Oceny dokonywane są w oparciu o orzecznictwo sądowe (rozstrzyga się czy coś ma indywidualny charakter). Istnieją 2 metody ułatwiające/pomagające uzasadnić indywidualny charakter:
- badanie statystycznej jednorazowości: jakie jest prawdopodobieństwo stworzenia takiego samego utworu przez inną osobę; ochrona przysługuje czemuś wyjątkowemu,
- czy byt intelektualny jest wynikiem pracy rutynowej i szablonowej, czy ten wynik pracy jest od początku do końca zdeterminowany przez cel lub funkcję, której utwór ma służyć, np. prognoza pogody w gazecie codziennej.
4. Musi być ustalony w jakiejkolwiek postaci.
Roman Ingarden – wprowadził pojęcie dobra intelektualnego i model dotyczący tego pojęcia. Gdy twórca tworzy utwór, to najpierw tworzy go w głowie, potem zapisuje to kodem na nośniku materialnym (możemy dzięki temu zobaczyć, co artysta miał na myśli). Utwór ma charakter niematerialny, bo rzeczy mogą być utrwalone na różnych nośnikach, są inaczej przekazane, ale są nadal tym samym. Utwór może być zdatny do percepcji przez osoby inne niż twórca. W USA prawu autorskiemu podlegają nagrane wystąpienia, w Polsce również wygłaszane.
Wykład 3 (6.03.13r.)
Utwór może stworzyć każdy człowieka. Z punktu widzenia prawa autorskiego wiele utworów podlega ochronie prawnej. Aby prawo to dotyczyło wynalazku, najpierw musimy go opatentować. Powstanie ochrony prawno-autorskiej jest uniezależnione od regulacji prawnych. ZAiKS oferuje rejestrację i ochronę prawno-autorską. Umieszczenie zastrzeżenia na utworach ma charakter tylko informacyjny. Dla powstania ochrony prawno-autorskiej nie ma znaczenia wykształcenie, przynależność go grup, stowarzyszeń. Nie ma znaczenia w jakim celu utwór powstał (praktyczny, naukowy, itp.) Nie ma znaczenia czy utwór spełnia funkcje, które miał spełniać, czy osiągnął pewien poziom artystyczny. Ochronie prawno-autorskiej podlega cały utwór, fragmenty czy elementy dzieła będą podlegały ochronie, gdy będziemy mogli stwierdzić działalność o indywidualnym charakterze. Mogą już podlegać ochronie także złote myśli, liryka, zgrabne porównania. Podlegają ochronie również dzieła, które nie są dokończone, i ile jest tam twórczość. Ustawa nie obejmuje ochrony swego procesu twórczego, metody, stylu. Pomysł, tematyka, styl pracy nie podlega ochronie, podlega jej tylko efekt pracy. Nie może też podlegać ochronie sam temat utworu. Pomysł na niego może chronić jedynie tajemnica.
Art. 1, ust. 2. ze znaczkiem 1: przepis stanowi, że ochroną prawno-autorską może być sposób wyrażenia utworu. Nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody, zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
Czy informacja podlega ochronie prawno-autorskiej? Informacja jako taka nie, ale artykuł, felieton, reportaż tak, wyciągnięcie informacji z artykułu również. Ochronie tej podlegają również: utwory, programy komputerowe o charakterze biurowym. 70 la po śmierci twórcy nadal utwór jest objęty ochroną.
Wykład 4 (13.03.13r)
Art. 4 – jeśli coś znajduje się w tym artykule to podlega wyłączeniu bytu, utworu.
Ustawodawca zauważył, że w pewnych okolicznościach pewne dobra nie powinny podlegać ochronie prawnej, powinny być dobrem wspólnym. Umożliwienie swobody dotyczy aktów prawnych, podstawowych informacji dokumentowanych przez urząd patentowy.
Ochronie nie podlegają:
- akty normatywne (akty prawne: Konstytucja, umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego) lub ich urzędowe projekty (projekty aktów prawnych, ustaw, rozporządzeń mogą być przedrukowywane przez prasę, gdy znajdują się na ścieżce legislacyjnej). Można je więc rozpowszechniać, kopiować, itp.
- urzędowe dokumentacje urzędu patentowego, znaki i symbole (dokumentacje materiałów wydane przez państwowe instytucje lub które są związane z tokiem sprawy urzędowej, np. orzeczenia sądu, wyroki, uzasadnienia, decyzje administracyjne, wezwania z urzędu). Można je przedrukowywać, kopiować bez naruszenia praw autorskich.
materiały urzędowe – to, co powstaje na zasadzie procedury urzędowej, np. zestaw pytań egzaminacyjnych z prawa jazdy.
znaki i symbole – herby, pieczęcie, hymny, hejnały.
- opublikowane opisy patentowe i ochronne, np. wniosek o wynalezienie patentu może być opublikowany, aby sprawdzić, czy taki patent już nie istnieje.
- proste informacje prasowe – na temat wydarzeń, krótkie newsy, informacje, np. „Prezydent z wizytą w USA”
- inne: dzienniki, kroniki PAPu, notowania giełdowe, walutowe, prognozy pogody, sondażowe wypowiedzi widzów, czytelników.
Wskazanie i omówienie regulacji prawnych dotyczy różnych kategorii utworów.
Kryteria podziału utworów:
1. To czy mają charakter samoistny czy nie.
Można dokonać tego podziału w świetle art. 2.
Można wyróżnić:
- tzw. dzieła samoistne (w próżni, bez odniesień do już istniejących utworów),
- inspirowane,
Różnią się od opracowań tym, że związek między utworem, który powstał, a tym, który go zainspirował jest praktycznie niewidoczny, niezauważalny. Traktuje się więc je jako dzieła samoistne.
Dziełami inspirowanymi mogą być kontynuacje utworów (dopisywanie tomów, tworzenie kolejnych części filmów).
Kontynuację dzieł zakończonych/zamkniętych traktuje się w kategorii opracowań.
Kontynuację dzieła nieukończonego rozpatrujemy na 2 możliwości:
1. Jeśli dzieło tworzyły 2 osoby to działo jest współtwórczością.
2. Jeśli jedna, która umarła, a dzieło kończy druga nie powiązana z tym dziełem. Druga osoba dokonuje więc opracowania.
- utwory niesamoistne (opracowanie cudzych utworów).
Opracowaniem może być scenariusz filmowy na podstawie książki, opowiadanie zamienione na sztukę teatralną, tłumaczenie, przeróbki utworów, adaptacje. Jest to przeniesienie na inną technikę artystyczną lub na inny układ muzyczny). Ktoś wcześniej coś stworzył i na bazie tego powstało coś innego, niesamoistnego.
Relacja między tzw. dziełem pierwotnym i opracowaniem – twórca opracowania powinien podzielić się wynagrodzeniem i zapytać o zgodę.
Osoba dokonująca opracowania stworzy nowy utwór, przysługują jej prawa autorskie, może domagać się wynagrodzenia.
*Relacja =prawo zależne – szczególny rodzaj relacji zachodzącej między twórcą dzieła, a twórcą opracowania.
Istota relacji sprowadza się do tego, że twórca opracowania będzie mógł ze swojego utworu korzystać, czerpać z niego korzyści, rozpowszechniać go jedynie za zgodą twórcy dzieła pierwotnego.
Umowy licencyjne – jeśli twórca opracowania chce uzyskać zgodę powinien zawrzeć umowę z twórcą dzieła pierwotnego i zazwyczaj jest to związane z wypłatą wynagrodzenia.
W pewnych sytuacjach należy skontaktować się z twórcą.
Organizacje zbiorowego zarządzania – ZaiKS, SPAP – mają z mocy ustawy prawo do udzielenia licencji na korzystanie z utworów, gdy twórca opracowania nie może skontaktować się z twórcą dzieła pierwotnego.
Art.2, ustęp 5 – na każdym opracowaniu ma być wymieniony tytuł i autor dzieła pierwotnego.