Temat: Rośliny zbożowe

1. Znaczenie gospodarcze

Rośliny zbożowe są najważniejszą grupą roślin uprawnych, gdyż w Polsce obsiewa się nimi ponad 60% gruntów ornych. Średnie plony z 1 ha wahają się w granicach 3-4 t.

Do roślin zbożowych zalicza się gatunki z klasy jednoliściennych z rodziny traw tj. pszenicę, żyto, pszenżyto, jęczmień, owies, kukurydzę i proso, oraz z klasy dwuliściennych z rodziny rdestowatych - grykę. Pszenica, żyto, pszenżyto i jęczmień są u nas reprezentowane przez formy ozime i jare, natomiast pozostałe zboża — tylko przez formy jare(owies, kukurydza, proso, gryka).

W Polsce uprawia się głównie pszenicę i żyto, prawie o połowę mniej jęczmienia, a najmniej owsa i pszenżyta.

Zboża uprawia sie głównie na ziarno, które wykorzystuje się w następując} sposób:

• na konsumpcję, czyli spożycie, wykorzystuje się pszenicę i żyto jako podstawowe zboża chlebowe; mąka pszenna służy do produkcji makaro­nów i pieczywa cukierniczego; gryka, proso, jęczmień i pszenica do produk­cji kasz, a owies i jęczmień przeznacza się głównie na płatki;

• w przemyśle browarniczym i gorzelniczym znajduje zastosowanie jęczmień browarny i żyto;

• jako paszę do sporządzania mieszanek treściwych wykorzystuje się ziarno owsa, pszenicy, pszenżyta, kukurydzy i w większości jęczmienia oraz niewielkie ilości żyta i prosa;

• jako materiał siewny.

Ziarno zbóż jest dobrą paszą treściwą i ważnym źródłem węglowodanów stanowiących 60-70% suchej masy ziarna. Najwięcej białka (ok. 12-13%) zawierają pszenica i pszenżyto, a najmniej owies (ok. 10%). Owies i kukurydza wyróżniają się natomiast największą zawartością tłuszczu (do 4-5%), podczas gdy u pozostałych gatunków nie przekracza ona 2%.

Przy uprawie zbóż na ziarno uzyskujemy również słomę i plewy, które mogą być wykorzystywane jako:

• pasza objętościowa w żywieniu zwierząt (najlepsza jest słoma owsiana i jęczmienna);

• ściółka lub materiał izolacyjny, np. do okrywania kopców, okręcania drzewek;

• uzupełnienie substancji organicznej w glebie, czyli na przyoranie.

W Polsce często uprawia się na zielonkę kukurydzę, żyto lub owies. Z zielonek sporządza się głównie kiszonki. Można je również skarmiać bezpośrednio lub sporządzać susz. W niewielkim zakresie uprawia się żyto na nawóz zielony.

1. Budowa

• system korzeniowy – wiązkowy,

• źdźbło – jedno lub kilka, składa się z odcinków tzw. międzywęźla (są puste jedynie u prosa i kukurydzy są wypełnione gąbczastym rdzeniem), które są połączone między sobą węzłami, kolankami (są pełne),

• liście - wyrastają z węzłów i są złożone z pochwy obejmującej źdźbło oraz z blaszki liściowej. U nasady blaszki liściowej znajduje się uszko i języczek, których kształt jest cechą charakterys­tyczną dla poszczególnych gatunków zbóż,

• kwiatostan - jest kłos (pszenicy, pszenżyta, żyta i jęczmienia) lub wiecha (owsa i prosa). Kwiat jest zbudowany z dwóch plewek, słupka i trzech pręcików. Kwiaty wszystkich zbóż są obupłciowe, samopylne u pszenicy, jęczmienia i owsa oraz obcopylne u żyta.

• owoc - jest ziarniak, składający się z zarodka, bielma i okrywy owocowo-nasiennej. Ziarniaki jęczmienia i owsa są okryte plewkami.

1. Wzrost i rozwój

Kiełkowanie, wschody i krzewienie nazywamy fazami wegetatywnymi, natomiast strzelanie w źdźbło, kłoszenie, kwitnienie i dojrzewanie nasion — generatywnymi.

• kiełkowanie - ziarniak może zacząć kiełkować po przejściu okresu spo­czynku, w odpowiedniej dla danej rośliny wilgotności, temperaturze i przy dostępie powietrza.

Minimalna temperatura kiełkowania zbóż waha się w gra­nicach 1- 4°C, jedynie kukurydza, proso i gryka wymagają wyższych tem­peratur (8 - 10°C).

W procesie kiełkowania wyróżnia się trzy etapy:

• pęcznienie, gdy ziarniaki pobierają wodę z gleby w ilości 45 - 60% w sto­sunku do swojej masy;

• okres zmian biochemicznych, gdy uaktywniają się enzymy, które roz­kładają substancje zapasowe na związki prostsze, dostępne dla rozras­tającego się zarodka,

• kiełkowanie właściwe, gdy rozwija się korzeń zarodka i wyrasta kiełek stanowiący zaczątek pędu.

• wschody – rozpoczynają się, gdy pierwszy zielony liść ukaże się nad powierzchnią gleby. Okres od siewu do wschodów w korzystnych warunkach wynosi ok. jednego tygodnia, natomiast w niekorzystnych (gleba przesuszona,
  niskie temperatury) jest wydłużony. Wschody zależą od jakości materiału siewnego, jego zaprawienia i sposobu przygotowania gleby oraz dobrej pracy siewnika.

• krzewienie – rozpoczyna się, gdy rośliny wytworzą 3-4 liście, zwykle po upływie 14 - 20 dni od wschodów. Na podziemnej części łodygi tworzy się węzeł krzewienia, z którego rozwijają się korzenie przybyszowe i pędy boczne. Pierwsze liście żyta, pszenicy, pszenżyta i jęczmienia skręcają się w prawo, a owsa w lewo. Liczbę wszystkich pędów bocznych nazywa się krzewieniem ogólnym, natomiast liczbę pędów zakończonych kwiatostanem — krzewieniem produkcyjnym.

O zdolności krzewienia decydują m.in. głębokość i gęstość siewu, naświetlenie, zaspokojenie potrzeb wodnych i pokarmowych, a przede wszystkim cechy genetyczne.

Zboża ozime krzewią się znacznie silniej niż jare. Wśród zbóż ozimych najsilniej krzewi się jęczmień, potem żyto, pszenżyto i pszenica, przy czym jęczmień i żyto krzewią się głównie jesienią, natomiast pszenżyto i pszenica rozpoczynają ten proces jesienią a kończą wiosną. Ze zbóż jarych najsilniej krzewi się jęczmień, potem pszenżyto, owies i pszenica.

Krzewienie można zwiększyć przez wczesny termin siewu, mniejszą obsadę roślin, zmniejszając ilość wysiewu oraz dobre zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe, głównie w azot.

W fazie krzewienia, po przejściu jarowizacji, zaczyna się różnicowanie organów generatywnych zbóż (na stożku wzrostu zaczyna się zawiązywanie kłosków). Jarowizację zboża ozime przechodzą w temp. od +1 do +5°C, a u zbóż jarych przebiega ona w temp. od +5 do + 10°C. Obok jarowizacji warunkiem właściwego rozwoju zbóż jest odpowied­nia długość naświetlenia i ciemności w ciągu doby. Pszenica, żyto, pszenżyto, jęczmień i owies są roślinami dnia długiego, a kukurydza jest rośliną dnia krótkiego.

• faza strzelania w źdźbło – rozpoczyna się od ukazania się na pędzie głównym pierwszego węzła (kolanka) nad powierzchnią gleby. Wzrost źdźbła odbywa się przez wydłużanie się międzywęźli, przy czym dolne są krótsze, a każde następne coraz dłuższe. Liczba międzywęźli jest cechą gatunkową i wynosi 5-7. W fazie strzelania w źdźbło szybko zwiększa się masa roślin,
  zarówno części nadziemnej jak i podziemnej. W związku z tym zboża w tym okresie wykazują największe zapotrzebowanie na wodę i składniki pokar­mowe. Niedobór ich wpływa silnie na obniżenie plonów.

• kłoszenie - rozpoczyna się wysuwaniem kłosów lub wiech z pochwy ostatniego liścia. W tym okresie zasychają dolne liście, wzrost dolnych między­węźli jest zakończony, natomiast wydłużają się jeszcze górne międzywęźla.
  Najwcześniej kłosi się jęczmień ozimy (w pierwszej połowie maja), następnie żyto (druga i trzecia dekada maja), pszenica ozima w połowie czerwca, a na końcu zboża jare (druga połowa czerwca) w kolejności: jęczmień jary, pszenica jara i owies.

• kwitnienie – u pszenicy, jęczmienia i owsa występuje równocześnie z kło­szeniem i może zachodzić przy zamkniętych plewkach, gdyż są to rośliny samopylne. Żyto jest rośliną obcopylną (wiatropylną) i kwitnie dopiero 7 - 14 dni po wykłoszeniu. Kukurydza jest rośliną obcopylną, rozdzielnopłciową i jednopienną. W okresie kwitnienia nie należy stosować żadnych zbędnych zabiegów agrotechnicznych (oprysków), ponieważ może to zmniejszyć liczbę zawiązanych ziarniaków.

• dojrzewanie – rozpoczyna się po całkowitym wykształceniu zarodka i jest procesem przebiegającym stopniowo.

Wyróżnia się następujące stopnie dojrzałości:

• mleczną, gdy ziarno jest bardzo miękkie i zawiera ok. 60% wody, ma konsystencję półpłynną, podobną do mleka;

• woskową, którą uzyskuje po utracie wody do 30%, nasiono staje się twardsze, nie można go rozgnieść w palcach, lecz łamie się na paznokciu; w tym czasie kończy się okres gromadzenia substancji zapasowych; w koń­cu tej fazy można przystąpić do koszenia zbóż zbieranych dwufazowo;

• pełną, gdy ziarniaki są twarde i zawierają poniżej 20% wody, a całe rośliny są całkowicie żółte, zaschnięte; w tej fazie dokonuje się zbioru kombaj­nowego zbóż.

Długość okresu wegetacji zbóż ozimych wynosi 280 - 320 dni, a jarych 80-150 dni.

1. Wymagania glebowo – klimatyczne

1. wymagania klimatyczne

• światło – rośliny zbożowe należą do roślin dnia długiego. Wyjątkiem są kukurydza i proso, które są roślinami dnia krótkiego, oraz gryka, która jest obojętna na długość dnia. Zboża są roślinami światłolubnymi, a zacienianie ich przez inne rośliny wpływa na gorszy rozwój oraz zmniejsza odporność na wylęganie i porażenie chorobami grzybowymi.

• temperatura – podstawowe zboża mają niewielkie wymagania cieplne i kiełkują przy stosunkowo niskich temperaturach (+1 do +4°C). Natomiast kukurydza, proso i gryka wymagają wyższych temperatur do kiełkowania, tj. od +8 do + 10°C. Zboża jare są wytrzymałe na przymrozki wiosenne i rzadko występują w nich straty spowodowane silniejszymi przymrozkami.

Zboża ozime są narażone na różne niesprzyjające warunki w czasie zimy jak: niskie temperatury, przykrycie bardzo grubą warstwą śniegu lub skorupą lodową i inne. O przetrwaniu ich w tym czasie decyduje stopień mrozoodporności gatunku, a nawet odmiany. Najbardziej mrozoodporne jest żyto, które znosi bez okrywy śnieżnej temp. do — 25°C. Pszenica ozima jest mniej mrozoodporna i znosi temp. ok. — 18°C, pszenżyto ozime uszkadzane jest przy temperaturze poniżej — 15°C, natomiast jęczmień ozimy przy temp. — 13°C. O mrozoodporności decyduje, poza cechami gatunkowymi, wiele innych czynników jak: stan rozwoju i stopień zahartowania rośliny, zastosowana agrotechnika, rodzaj gleby, nawożenie.

• opady – Uprawiane u nas zboża różnią się wyraźnie wymaganiami wodnymi. Większe wymagania mają zboża jare niż ozime. Jest to związane z tym, że oziminy lepiej wykorzystują zapas wody glebowej pochodzący z opadów zimowych. Wśród zbóż ozimych największą zdolnością pobierania wody i jednocześnie najoszczędniejszą gospodarką wodną wyróżnia się żyto; ma ono najmniejsze wymagania wodne. Następne miejsca zajmują jęczmień ozimy i pszenżyto ozime. Pszenica ozima ma największe wymagania wodne, gdyż gospodaruje wodą nieoszczędnie, a jednocześnie ma niewielką zdolność pobie­rania wody z gleby.

Zboża jare mają duże wymagania wodne, gdyż ich system korzeniowy jest słabiej rozwinięty niż u zbóż ozimych, mają krótszy okres wegetacyjny i wysie­wane są w rolę częściowo przesuszoną. Spośród zbóż jarych największe wymagania wodne ma owies (mimo, że ma dobrze rozwinięty system korzenio­wy, to bardzo szybko i w dużych ilościach wyparowuje wodę), nieco mniejsze pszenica jara, a najmniejsze jęczmień jary i proso.

1. wymagania glebowe

Wymagania glebowe roślin zbożowych wynikają z budowy systemu korzenio­wego i zdolności korzeni do pobierania składników pokarmowych, a także ich wymagań wodnych oraz reakcji na odczyn gleby.

• Duże wymagania glebowe mają pszenica ozima i pszenica jara, jęczmień jary i kukurydza uprawiana na ziarno. Najodpowiedniejsze są dla nich gleby średnio zwięzłe, przepuszczalne, zasobne w próchnicę i składniki pokarmowe, niezakwaszone, o pH 6 - 7, czyli tzw. gleby kulturalne, tj. systematycznie nawożone, wapnowane, prawidłowo uprawiane i niezaperzone. Rośliny te należy uprawiać na glebach zaliczanych do kompleksów pszennych bardzo dobrego i dobrego oraz żytniego bardzo dobrego. Nieodpowiednie są dla nich gleby lekkie, piaskowe, podmokłe, zimne i kwaśne oraz torfowe.

• Średnie wymagania glebowe mają jęczmień ozimy, pszenżyto jare i ozime oraz owies. Udają się prawie na wszystkich glebach, z wyjątkiem lekkich piasków, gleb podmokłych i torfów. Jednak jęczmień i pszenżyto są wrażliwe na kwaśny odczyn gleby. Ze względów ekonomicznych najodpowiedniejsze są dla nich gleby kompleksów: żytniego bardzo dobrego i żytniego dobrego oraz zbożowo-pastewnego słabego.

• Małe wymagania glebowe mają proso, gryka oraz żyto. Gryka udaje się na glebach lekkich, ale dostatecznie wilgotnych. Proso i żyto można uprawiać nawet na glebach piaszczystych, suchych, kompleksu żytniego dobrego i słabe­go. Są one tolerancyjne na kwaśny odczyn gleby.

1. Przedplon i miejsce w zmianowaniu

Zboża, wyróżniają się stosunkowo dużymi wymaganiami przedplonowymi.

• Dla zbóż ozimych najbardziej odpowiednimi przedplonami są takie rośliny, które:

• dostatecznie wcześnie schodzą z pola; można wówczas właściwie wykonać wszystkie uprawki przedsiewne, rola zdąży się odleżeć i siew będzie wykonany w odpowiednim terminie;

• pozostawiają w glebie dużo resztek pożniwnych;

• pozostawiają stanowisko odchwaszczone i niezaperzone.

Najodpowiedniejszymi przedplonami dla zbóż ozimych są: rzepak ozimy, ziemniaki wczesne i średniowczesne nawożone obornikiem, strączkowe upra­wiane na zielonkę oraz wczesne odmiany strączkowych na nasiona, a także motylkowe drobnonasienne wcześnie przyorane.

Najgorszymi przedplonami są zbożowe, z wyjątkiem owsa. Spadają wtedy plony, gdyż takie następstwo stwarza korzystne warunki porażenia roślin przez choroby podstawy źdźbła, zwane także chorobami podsuszkowymi. Owies jest gatunkiem prawie cał­kowicie odpornym na porażenie tymi chorobami i w związku z tym jest niezłym przedplonem dla pozostałych zbóż. Nieodpowiednimi przedplonami dla zbóż ozimych w Polsce centralnej i wschodniej są także buraki, późne ziemniaki oraz kukurydza na kiszonkę lub nasiona, gdyż rośliny te zbyt późno schodzą z pola.

• Dla zbóż jarych jest więcej dobrych stanowisk niż dla zbóż ozimych, ponieważ są one wysiewane wiosną i termin zbioru przedplonu nie odgrywa roli.

Odpowiednimi przedplonami dla zbóż jarych są takie rośliny, które pozostawiają glebę w dobrej strukturze, niezachwaszczoną, z odpowiednim zapasem składników pokarmowych oraz wolną od chorób i szkodników. Dobrymi przedplonami dla wszystkich zbóż jarych są: okopowe (buraki i ziemniaki), strączkowe na nasiona i na zielonkę (łubiny, groch, bobik), rośliny przemysłowe (konopie, rzepak i słonecznik), motylkowe drobnonasien­ne.

Gorszymi przedplonami są zboża. Przy konieczności uprawy zbóż jarych po innych zbożach można częściowo poprawić wartość stanowiska, uprawiając międzyplony ścierniskowe przeznaczone na przyoranie.

Owies jest dobrym przedplonem dla innych zbóż z fitosanitarnego punktu widzenia (hamuje rozwój chorób podsuszkowych) i można go uprawiać po każdej roślinie. Nie ma dużych wymagań w stosunku do przedplonu.

1. Uprawa roli

Sposób uprawy roli zależy od terminu, przedplonu, stanu roli po zbiorze przedplonu oraz wyposażenia gospodarstwa w maszyny uprawowe.

• Przygotowanie roli pod zasiew zbóż ozimych w zależności od terminu zejścia i rodzaju przedplonu jest następujący:

• po przedplonach wcześnie schodzących z pola (tj. na 6- 8 tygodni przed siewem ozimin), takich jak rzepak, groch, zboża, niektóre pastewne, wykonuje się uprawę pożniwną (podorywka z bronowaniem lub talerzowanie), a następnie orkę siewną (na 3-4 tygodnie przed siewem ozimin na głębokość 20 – 30 cm) połączoną z przedsiewnym doprawieniem roli;

• po roślinach motylkowych wieloletnich, pozostawiających zwartą darń i dużo resztek pożniwnych, należy ścierń pociąć broną talerzową a następ­nie wykonać podorywkę, a gdy jest mało czasu do siewu ozimin od razu należy wykonać orkę siewną;

• po ziemniakach zbieranych kopaczkami i kombajnem ziemniaczanym można zrezygnować z wykonania orki siewnej na glebach lżejszych; wystar­czy wówczas wyrównać pole kultywatorem i zabronować, na glebach cięższych natomiast konieczna jest płytka orka siewna;

• po roślinach późno schodzących z pola (np. strączkowe uprawiane na nasiona, np. bobik) wykonuje się uprawę skróconą polegającą na wykona­niu tylko orki siewnej zaraz po zbiorze przedplonu, a następnie zawałowaniu pola wałem Campbella i zabronowaniu.

Bezpośrednio przed siewem ozimin glebę bronuje się, a na glebach zwięz­łych stosuje się agregat uprawowy (np. kultywator + wał strunowy).

• Całokształt uprawy zbóż jarych ich obejmuje:

• trzy etapy po przedplonach wcześnie schodzących z pola, tj. pełny zespół uprawek pożniw­nych, orkę przedzimową i zespół uprawek przedsiewnych wiosennych,

• dwa etapy po roślinach późno zbieranych, czyli orkę przedzimową i zespół uprawek przedsiewnych wiosennych.

Najczęściej rośliny zbożowe jare są uprawiane po przedplonach schodzą­cych z pola we wrześniu lub październiku. Jesienią, po późno dojrzewających strączkowych na nasiona, np. po bobiku lub po łubinie, lub po kukurydzy na kiszonkę, upraszcza się uprawki pożniwne, stosując kultywator lub bronę talerzową, a następnie wykonuje się orkę przedzimową. Podobnie wykonuje się uprawę po motylkowych wieloletnich, z tym że orka przedzimową powinna być wykonana pługiem z przedpłużkiem. Natomiast po okopowych późnych, tj. po ziemniakach lub burakach, wykonuje się tylko orkę przedzimową.

Wiosenne przygotowanie roli rozpoczyna się zastosowaniem włóki lub brony w celu wyrównania powierzchni, przerwania parowania wody i przy­spieszenia ogrzania się gleby. W następnej kolejności najkorzystniej jest zastosować zestaw uprawowy: kultywator lub bronę agregatowaną z wałem strunowym.

1. Czynniki ograniczające planowanie zbóż

1. Wyleganie

• Przyczyny:

• zbyt duże dawki azotu

• ulewne deszcze

• silne wiatry

• gradobicie

• zbyt gęsty siew

• choroby podstawy źdźbła

• Zapobieganie:

• prawidłowe nawożenie (N:P:K)

• właściwa gęstość siewu

• stosowanie antywylegaczy

• dobór odmian o małej skłonności do wylegania

• Niekorzystne ponieważ powoduje:

• zboże może zacząć porastać – kiełkować w kłosie

• utrudniony jest zbiór

• duża wilgotność sprzyja rozwojowi chorób grzybowych

1. Porastanie zbóż (kiełkowanie na pniu, kiełkowanie na kłosie)

• Przyczyny:

• pogada ciepła i deszczowa w czasie dojrzewania zbóż

• Zapobieganie:

• stosować preparaty przyśpieszające dojrzewanie

• uprawiać odmiany o mniejszej skłonności do wylegania

• przeprowadzić wcześniejszy zbiór

1. Zimotrwałość

• Przyczyny:

• wymarzanie – gdy jest mróz i nie ma pokrywy śnieżnej:

• żyto najbardziej mrozoodporne

(- 25 ÷ 30 ^oC)

• pszenica wytrzymuje do – 25 ^oC

• jęczmień wytrzymuje do – 15 ^oC

• wyprzenie – gdy gleba jest już rozmarznięta, a pokrywa śnieżna lub skorupa lodowa jest gruba

• wysmalanie – gdy mamy zamarzniętą glebę, niema śniegu i wieje mroźny wysuszający wiatr

1. Nawożenie

Ustalając wysokość dawki nawo­zów, należy wziąć pod uwagę zdolność korzeni do pobierania składników pokarmowych z gleby. Spośród roślin zbożowych największą zdolność mają żyto i owies, dlatego można stosować niższe dawki nawozów, bez obawy zmniejszenia plonu.

• Nawożenie fosforem i potasem - zależą od zasobności gleby i poziomu oczekiwanych plonów. Muszą być dokładnie wymieszane z glebą. Pod zboża ozime stosuje się je przed wykonaniem orki siewnej, a pod jare — przed wykonaniem orki przedzimowej. Jedynie na glebach lekkich uzasad­nione jest przeniesienie tej czynności na okres wiosennego przedsiewnego przygotowania pola i wymieszanie ich z glebą za pomocą kultywatora.

• Nawożenie azotowe - Potrzeby nawożenia azotem zależą od kompleksu przydatności rolniczej gleby, rodzaju przedplonu i jego nawożenia, gatunku i odmiany rośliny oraz spodziewanych plonów i poziomu ochrony roślin. Ustalenie optymalnej dawki nawozów azotowych pod zboża jest trudniej­sze. Nadmierne dawki azotu powodują wylęganie roślin, nasilenie występowania chorób i niektórych szkodników, np. mszyc, oraz niekorzystny stosunek ziarna do słomy. Zbyt małe dawki ograniczają wielkość plonu, głównie ziarna.

Terminy nawożenia azotem zależą od dawki i przedplonu.

• Zboża ozime uprawiane na glebach lepszych kompleksów oraz po dobrych przedplonach (zostawiających w resztkach dużo azotu) nie wymagają nawożenia azotem przedsiewnie — na jesieni. Natomiast na glebach lżejszych, uboższych w składniki pokarmowe i po przedplonach silnie wyczerpujących glebę z tego składnika, konieczna jest niewielka przedsiewna dawka 20 - 30 kg N/ha. Zasadnicze nawożenie ozimin tym składnikiem stosuje się wiosną pogłównie w następujący sposób:

• małe dawki nawozów azotowych (30 - 60 kg N/ha) mogą być wysiewane w całości w okresie wiosennego ruszenia wegetacji ozimin;

• jeżeli dawki azotu są wyższe i wynoszą 60 - 100 kg N/ha, to wskazane jest podzielenie jej na dwie części, stosując 2/3 przed ruszeniem wegetacji i 1/3
  w fazie strzelania w źdźbło;

• największe dawki (120-^150 kg N/ha), stosowane w uprawie pszenic intensywnych, należy dzielić na trzy części 1/2 przed ruszeniem wegetacji, 1/4
  w fazie strzelania w źdźbło i 1/4 na początku kłoszenia).

• Pod zboża jare stosuje się w całości przedsiewnie, gdy dawka azotu nie przekracza 60 kg N/ha. Jeżeli dawka jest większa, to lepiej podzielić ją na dwie części i połowę zastosować przedsiewnie, a drugą połowę pogłównie na początku strzelania w źdźbło.

Orientacyjne dawki nawozów dla roślin zbożowych

Zboże	Plon w t/ha	N	P2O5	K2O
Pszenica ozima	4,5	70-140	25-100	60-100
Żyto	3,5	50-100	25-90	60-100
Jęczmień jary pastewny	4,0	60-100	25-80	40- 90
Jęczmień jary browarny	4,0	30-50	25- 80	50-100
Owies	3,5	50-90	25-100	0-110

1. Technologia siewu

• Materiał siewny (ziarno przeznaczone do siewu) powinien spełniać na­stępujące warunki:

• odpowiadać wymaganym normom co do czystości; czystość materiału siewnego określa się procentową zawartością czystych nasion badanej rośliny w stosunku do masy próby; powinna się wahać w granicach98-99%; ponadto w nasionach siewnych nie może być nasion (domieszek) innych zbóż, nasion chwastów szkodliwych takich jak: owsa głuchego, stokłosy żytniej, kąkolu;

• mieć określoną zdolność kiełkowania wyrażającą procent nasion czystych, które skiełkowały w czasie właściwym dla danego gatunku; dla zbóż nie powinna być niższa od 90%;

• mieć wilgotność nie przekraczającą 15%, gdyż nasiona o wyższej wilgotno­ści gorzej kiełkują;

• być wyrównany i jednorodny, odznaczać się możliwie wysoką masą tysiąca ziarn;

• być zdrowy i zaprawiony zaprawą nasienną, gdyż wiele chorób, głównie pochodzenia grzybowego, jest przenoszona przez materiał siewny.

• Termin siewu zależy od czynników glebowych i przebiegu pogody w danym roku oraz od gatunku rośliny.

• Zboża ozime, a głównie żyto i jęczmień wysiewane zbyt wcześnie, nadmier­nie rozrastają się jesienią i łatwo ulegają wyprzeniu lub uszkodzeniu przez pleśń śniegową w okresie zimy. Wysiane natomiast zbyt późno, wchodzą w okres zimy słabo ukorzenione, nie zahartowane, nie rozkrzewione. Ze zbóż ozimych najwcześniej wysiewa się jęczmień ozimy, którego optymalny termin siewu w zachodniej Polsce przypada na pierwszą dekadę września (1 - 10IX), następnie żyto i pszenżyto (15 - 30IX) a na końcu pszenicę ozimą (20 IX - 10 X). Najwcześniej należy wysiewać zboża w Polsce północno-wschodniej, a najpóźniej w południowo-zachodniej.

• Zboża jare (pszenica, owies, jęczmień) wymagają wczesnego wysiewu, gdy tylko wilgotność gleby umożliwi właściwe przygotowanie pola. Zboża jare kiełkują w temp. 1-3°C i są wytrzymałe na przymrozki wiosenne. Wcześnie wysiane zboża jare są mniej uszkadzane przez szkodniki, w mniejszym stopniu porażane przez choroby i mniej zachwaszczone. Wczesny siew zapewnia roślinom więcej wody znajdującej się w glebie, przedłuża im okres wegetacji i pobierania składników pokarmowych. Jęczmień jary słabiej reaguje na niewielkie opóźnienie terminu siewu niż pszenica jara i owies. Zboża jare wysiewa się w następującej kolejności: owies (przełom marca i kwietnia), pszenica jara i pszenżyto jare (I dekada kwietnia) i jęczmień jary (10 - 20IV).

• Ilość wysiewu określa się liczbą wysianych kiełkujących ziarn lub liczbą kilogramów nasion na 1 ha. Zależy ona od gatunku rośliny, zdolności do krzewienia, kompleksu glebowego, przedplonu, terminu siewu, a także od zdolności kiełkowania i czystości materiału siewnego.

Nadmierne zagęszczenie powoduje zmniejszenie krzewienia produktyw­nego, obniżenie masy tysiąca ziarn i zwiększenie skłonności do wylęgania wskutek wzajemnego zacieniania się roślin.

Rośliny zbyt rzadko wysiane dają za mało kłosów na jednostkę powierzchni. Na glebach słabszych i po gorszych przedplonach należy wysiewać więcej nasion niż w warunkach optymalnych.

Uzasadnione jest zwiększenie ilości wysiewu o 8-10% w przypadku opóźnionego wysiewu ponad 10- 15 dni w stosunku do optymalnego.

Przecię­tna ilość wysiewu zbóż wynosi w kg/ha:

żyto 110 ÷ 160

pszenżyto ozime 160 ÷ 200

pszenżyto jare 160 ÷ 200

pszenica ozima 180 ÷ 250

pszenica jara 180 ÷ 220

jęczmień ozimy 120 ÷ 150

jęczmień jary 120 ÷ 170

owies 140 ÷ 200

• Głębokość siewu zależy od rodzaju gleby i jej wilgotności. Na glebach ciężkich i średnich, dostatecznie wilgotnych nasiona zbóż powinny być umiesz­czone na głębokości 2 - 3 cm. Głębiej (ok. 4 cm) należy siać na glebach lekkich, które łatwo wysychają i często brakuje wody do napęcznienia oraz skieł­kowania ziarna. Zboża siejemy rzędowo.

• Rozstawa rzędów dla zbóż powinna wynosić 10 - 15 cm i zależy przede wszystkim od posiadanego siewnika zbożowego.

• Technologia wysiewu Należy starannie nastawić siewnik na określoną ilość wysiewu, a podczas siewu pilnować, aby nie było przepustów, omijaków i aby redlice się nie zapychały. W celu ułatwienia prowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych lub nawożenia pogłównego zakłada się podczas siewu tzw. ścieżki przejazdowe. Wykonuje się je przez wyłączenie odpowiednich redlić siewnika podczas siewu nasion. Przed przystąpieniem do siewu trzeba znać szerokość roboczą maszyn, które będą stosowane do siewu, opryskiwania i nawożenia pogłównego. Szerokość robo­cza opryskiwacza lub rozsiewacza nawozów musi odpowiadać szerokości roboczej siewnika albo jej wielokrotności.

1. Pielęgnacja i ochrona

• Mechaniczna pielęgnacja zbóż ogranicza się do bronowania. Zboża mogą być bronowane w dwóch okresach: przed ukazaniem się wschodów (do fazy szpilkowania), następnie od fazy 3 - 4 liści do pełni krzewienia.

W pierwszym terminie bronowanie ma na celu zniszczenie skorupy glebowej oraz siewek chwastów i powinno być stosowane w zbożach jarych.

W fazie krzewienia konieczne jest bronowanie wszystkich zbóż jarych oraz pszenicy ozimej i pszenżyta ozimego po rozpoczęciu wiosennej wegetacji.

W przypadku żyta i jęczmienia ozimego bronowanie zaleca się tylko na plantacjach uszkodzonych przez choroby w okresie zimy (np. żyto porażone przez pleśń śniegową), w celu usunięcia z powierzchni gleby resztek roślin uszkodzonych przez choroby.

Bronowanie wykonywane w tym okresie, oprócz walki z chwastami, spulchnia powierzchnię gleby i stwarza lepsze warunki krzewienia się zbóż.

Sposób odchwaszczania zależy od uprawianego gatunku, ilości chwastów i ich składu gatunkowego, a mianowicie:

— w zbożach jarych, jeżeli dominują chwasty dwuliścienne roczne, z reguły stosuje się mechaniczne zwalczanie z niewielkim udziałem herbicydów

• w zbożach ozimych, z wyjątkiem żyta, gdy dominują w nich chwasty dwuliścienne zimujące i wieloletnie stosuje się zwalczanie mechaniczne z zastosowaniem specjalnych herbicydów;

• w zbożach ozimych i jarych, gdy obok chwastów dwuliściennych występują jednoliścienne, stosuje się zwalczanie mechaniczne i konieczne jest dwu­ krotne opryskiwanie zbóż: jedno niszczące chwasty jednoliścienne (np. w pszenicy ozimej zwalczające miotłę zbożową), a drugie zwalczające chwasty dwuliścienne.

Podstawowym sposobem ochrony zbóż przed chorobami jest zaprawianie nasion. Ogranicza ono występowanie chorób przenoszonych przez ziarno (nasiona), takich jak:

• pleśń śniegowa

• głownia pyłkowa (pszenicy, jęczmienia i owsa);

• śnieć cuchnąca pszenicy

• zgorzel podstawy źdźbła, tzw. podsuszka;

Inne choroby można zwalczać w okresie wegetacji, tj. na początku strzela­nia w źdźbło (w fazie pierwszego kolanka) lub pod koniec strzelania w źdźbło (na początku kłoszenia). W pierwszym okresie zbożom zagrażają choroby podstawy źdźbła, jak zgorzel podstawy źdźbła i łamliwość podstawy źdźbła. Choroby te są powodowane przez grzyby przenoszone przez resztki pożniwne, które uszkadzają system korzeniowy lub podstawę źdźbła. Właściwe przedplony dla roślin zbożowych (niezborowe) zapobiegają tym chorobom.

Chemiczne zwalczanie szkodników na zbożach jest uzasadnione ekonomi­cznie na zasiewach warunkujących uzyskanie wysokich plonów. Największe zagrożenie stwarzają mszyce i skrzypionki oraz lokalnie pryszczarki i ploniarki.

Jeżeli zachodzi obawa wylegnięcia pszenicy celowe jest zastosowanie np. antywylegacza w fazie strzelania w źdźbło. W zabiegach pielęgnacyjnych należy także pamiętać o pogłównym nawożeniu azotem.

1. Zbiór i przechowywanie

Przeprowadzenie zbioru w odpowiednim terminie i we właściwy sposób zmniejsza znacznie straty ziarna. Przy zbyt wczesnym zbiorze ziarno jest niewykształcone i zawiera więcej wody. Wymaga wówczas dosuszenia, czyli dodatkowych nakładów. Zbiór opóźniony powoduje straty wynikające z osy­pywania się ziarna.

• Zbieranie zbóż żniwiarką lub snopowiązałką (wieloetapo­ wy zbiór) koszenie rozpoczyna się w końcu fazy dojrzałości woskowej. Po skoszeniu snopy zestawia się w mendle, a następnie po doschnięciu można przystąpić do omłotu bezpośrednio na polu, albo w późniejszym terminie po złożeniu zboża w stodole lub w stertach. Przy młocarni powinna być prasa do wiązania słomy układanej w sterty. Sposób ten stosuje się na mniejszych polach. Przy tym sposobie zbioru straty sięgają 8-20%.

• zbiór kombajnowy, który jest szybki i bardziej ekonomiczny. Straty ziarna są mniejsze i wynoszą 4-6%.
  Zbiór kombajnem można przeprowadzić dwoma sposobami:

• Jednoetapowe (jednofazowy zbiór), gdy zboże kosi się i młóci za jednym przejazdem kombajnu; zbiór ten wykonuje się w fazie pełnej dojrzałości przy wilgotności ziarna ok. 18%;

• dwuetapowo (dwufazowy zbiór), gdy zboże jest koszone kosiarką pokosową, a następnie po doschnięciu na pokosach stosuje się omłot kombajnem wyposażonym w podbieracz; sposób ten stosuje się rzadko i jest zalecany tylko w przypadku nierównomiernego dojrzewania zbóż lub znacznego jego zachwaszczenia; po omłocie kombajnem należy zebrać słomę w na­stępujący sposób: prasą zbierającą, z równoczesnym załadunkiem na przy­czepy, lub prasą zwijającą w formie bel cylindrycznych, a z mniejszych powierzchni przyczepą zbierającą.

Ziarno przeznaczone do magazynowania musi być dosuszone do wilgotno­ści 14-15% i oczyszczone, gdyż w przeciwnym razie dochodzi do namnożenia mikroorganizmów, głównie grzybów, lub zagrzewania się. W magazynach przeznaczonych do przechowywania wilgotność względna powietrza nie po­winna przekraczać 65%. Magazyny powinny mieć okna i powinno się je wietrzyć.

1. Choroby i szkodniki

1. choroby zbóż:

• choroby  podstawy źdźbła tzw. podsuszkowe,

Korzenie i podstawa pędów atakowane są przez wiele grzybów chorobotwórczych, które bytują w glebie lub są przenoszone z materiałem siewnym.

Do chorób tych należą:

• zgorzel podstawy źdźbła,

• fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła,

• łamliwość podstawy źdźbła.

Objawami wspólnymi dla tych chorób są przede wszystkim brunatno-czarne plamy na podstawie pędów oraz przedwczesne bielenie kłosów. Dodatkowo, rośliny porażone zgorzelą podstawy źdźbła i fuzaryjną zgorzelą podstawy źdźbła posiadają mniej lub bardziej zniszczony system korzeniowy. Chore rośliny są niedożywione  i w związku z tym słabiej się rozwijają, są niższe i gorzej rozkrzewione. Ograniczenie rozwoju zgorzeli podstawy źdźbła metodą chemiczną polega jedynie na zaprawianiu nasion.

Przy dużym nasileniu tej choroby, w celu zmniejszenia negatywnych jej skutków należy stosować metody agrotechniczne polegające na:

• unikaniu uprawy zbóż po sobie zwłaszcza ozimych,

• dbaniu o prawidłową uprawę roli (wykonanie szybko podorywki, dobre doprawienie gleby przed siewem zbóż),

• nie dopuszczeniu do niedoboru składników pokarmowych w glebie,

• wysiewaniu ozimin w ostatnich dniach optymalnego terminu.

Zwalczanie chemiczne fuzariozy i łamliwości podstawy źdźbła polega na stosowaniu we wczesnych fazach wegetacji zbóż (stadium 1 kolanka) oprysków środkami grzybobójczymi. Ochronę zbóż przed tymi chorobami można również prowadzić metodami agrotechnicznymi, podobnie jak  w przypadku zgorzeli podstawy źdźbła.

Wszystkie należy zwalczać na początku porażenia, unikając szybkiego rozwoju infekcji oraz negatywnego wpływu na wzrost roślin i kształtowanie plonu.

• choroby liści i kłosa:

• mączniak w maju i czerwcu na dolnych liściach zbóż pojawiają się drobne żółtawe plamki, szybko pokrywające się białymi, puszystymi kępkami grzybni. Ilość plamek powiększa się z dnia na dzień i w warunkach sprzyjających rozwojowi grzyba na początku lata całe blaszki liściowe, szczególnie ich górna powierzchnia, pochwy liściowe i źdźbła dolnych części roślin pokrywa brudnobiała, wojłokowata opilśń. Z porażonych organów osypuje się biały pył. Są to zarodniki konidialne wytworzone na krótkich trzoneczkach w grzybni pokrywającej liście. Przy silnym rozwoju choroby blaszki liści szybko żółkną i zasychają. W tym czasie  w grzybni tworzą się ciemnobrunatne lub czarne, drobne kuleczki, które są otoczniami zawierającymi worki z zarodnikami workowymi. Chorobę zwalczamy od początku strzelania  w źdźbło do końca fazy kłoszenia, stosując dostępne preparaty

• rdza brunatna pszenicy - pierwsze objawy chorobowe można obserwować na pszenicy ozimej wczesną wiosną, zwykle zaraz po zejściu śniegu. Porażeniu ulegają najczęściej blaszki i pochwy liściowe, na których widoczne są owalne, niezlewające się ze sobą, bezładnie rozrzucone brunatnordzawe poduszeczki długości 0,5-1,5 mm oraz szerokości 0,5-0,8 mm. Są to uredia. Najliczniej tworzą się one na górnej stronie blaszek liściowych. U bardzo podatnych odmian pszenicy uredia w sprzyjających warunkach mogą się wytworzyć również na źdźbłach, plewach i plewkach. Pokolenia uredospor tworzą się przez cały maj i czerwiec osiągając maksimum swego rozwoju podczas kwitnienia pszenicy i w fazie dojrzałości mlecznej ziarna. Rozwojowi urediów towarzyszy silna chloroza liści, toteż w końcu czerwca i w lipcu następuje masowe zasychanie liści. Powoduje to jednocześnie zmniejszenie nasilenia choroby. Na początku lipca, najczęściej na dolnej stronie liści, pojawiają się czarne kreseczki dochodzące do 2 mm długości, z połyskującą, gładką powierzchnią. Są to skupienia teleutospor rozwijające się pod skórką, która nie ulega szybkiemu rozerwaniu. Chorobę zwalczamy od początku strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia, stosując dostępne preparaty

• rdza źdźbła trawy - objawy choroby najczęściej pojawiają się na źdźbłach i pochwach liściowych, a przy silnym porażeniu na osadce kłosa, plewach, a nawet ziarniakach, widać dość długie rdzawobrunatne kreseczki. Są to skupienia uredospor. W miejscach ich powstania skórka rośliny pęka, a wówczas wysypuje się rdzawy pył - dojrzałe uredospory. W okresie dojrzewania zbóż na porażonych organach powstają długie, czarne smugi. Skórka na ich powierzchni wkrótce pęka, otwierając czarne kreseczki widoczne bardzo często na pozostałej po żniwach ścierni. Są to skupienia teleutospor. Chorobę zwalczamy od początku strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia, stosując dostępne preparaty

• septoriozy - występuje głównie na pszenicy i  pszenżycie, ale także na jęczmieniu i życie. Objawia się już często na siewkach, ale na roślinach starszych jest lepiej widoczna. Plamy mają początkowo żółtozieloną barwę, a następnie brązowieją i przybierają kształt zbliżony do soczewkowatego. Młode plamy mają często chlorotyczną obwódkę, a starsze są przeważnie jasnobrązowe, zlewają się i mogą obejmować także pochwy liściowe.

Choroba ta może powodować 50-60% strat plonu pszenicy i pszenżyta, obniża plon i pogarsza jego jakość.

• Choroby przenoszone przez ziarno:

• pleśń śniegowa porażająca głównie żyto w rejonach o dużych opadach śniegu; rośliny porażone są pokryte białym lub różowym nalotem grzyba; ponadto plantację żyta przy porażeniu pleśnią śniegową należy wiosną zabronować;

• głownia pyłkowa(pszenicy, jęczmienia i owsa); rośliny porażone mają tylko osadkę kłosową czarnobrunatną, zamiast ziarniaków;

• śnieć cuchnąca pszenicy niszczy jej ziarno, które jest wypełnione masą czarnych zarodników o zapachu ryb;

• zgorzel podstawy źdźbło

1. szkodniki zbóż:

• mszyca zbożowa (Mszyca czeremchowo-zbożowa, Mszyca zbożowa).

Szkody bezpośrednie to: wysysanie soków, a w konsekwencji np. bielelenie kłosów, obniżkę MTZ.

Szkody pośrednie to: przenoszenie wirusa żółtej karłowatości jęczmienia (BDYV) – choroby pszenicy ozimej i jęczmienia ozi­mego. Spadź wydzielana przez mszyce i mechaniczne uszkodzenie tkanki roślinnej ułatwia wnikanie grzybów chorobotwórczych.

Zwalczanie: Usuwanie z sąsiedztwa pól roślin żywicielskich (np. czeremchy). Stosowanie preparatów pestycydów.

Można wyróżnić trzy terminy zwalczania mszyc:

• jesienny (w okresie nalotu form uskrzydlonych) – termin zabiegu można wyznaczyć używając umieszczonych na wysokości 1 m nad powierzchnią gleby żółtych naczyń. Po stwierdzeniu obecności mszyc w żółtym naczyniu natychmiast wykonać zabieg ochronny.

• wiosenny – wczesną wiosną po stwierdzeniu obecności mszyc.

• letni – w okresie kłoszenia i kwitnienia zbóż.

• skrzypionki (Skrzypionka zbożowa, Skrzypionka błękitek)

Opis : Chrząszcze, długości 4-5 mm (skrzypionka błękitek jest nie­co mniejsza 3-4 mm), mają ciało wydłużone o metalicznym połysku. Larwy obu gatunków są brunatnożółte. Cała larwa pokryta jest lepką, czarną substancją.

Występowanie : Wszystkie gatunki zbóż, ale najsilniej porażana jest pszenica ozima oraz jęczmień jary.

Szkodliwość : Stadium szkodliwym są larwy obu gatunków. Larwy wyjada­jąc (zeskrobując) tkankę miękiszową pomiędzy nerwami liści powodują powstawanie białych podłużnych pasemek, które łącząc się tworzą niereguralne białe plamy, powodując zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej, co prowadzi do obniżenia plonowania. Uszkodzone tkanki są drogą infekcji grzybami chorobotwórczymi. Skrzypionki mogą być wektorami wirusów traw.

Zwalczanie : Po zauważenie objawów żerowania larw stosować preparat

• ploniarka zbożowa

Opis : Muchówka długości około 2-3 mm, czarna, lśniąca, z czerwo­nymi oczami i czarnym lśniącym trójkątem czołowym. Jaja – białe, lśniące, podłużnie żebrowane. Larwa – początkowo biała lub przezroczysta, później żółta­wa. Ciało cylindryczne, z przodu zwężone, z tyłu tępo za­kończone. Poczwarka – biała, ukryta w baryłkowatej, jasnobrązowej bobówce. 3 do 4 pokoleń w ciągu roku.

Występowanie: Wszystkie gatunki zbóż, kukurydza, różne gatunki traw.

Szkodliwość: Stadium szkodliwym jest larwa, która uszkadza pęd, dokłosie. Gdy składanie jaj ma miejsce jesienią, to objawy żerowania wi­doczne są już jesienią (w przypadku długiej i ciepłej jesieni) lub dopiero wiosną – rośliny słabo rosną, nadmiernie się krze­wią, liść sercowy jest zżółkły, daje się łatwo wyjąć. Gdy jaja składane są wiosną, to żerująca larwa uszkadza do­kłosie, czego efektem jest niewykłaszanie się lub usychanie kłosa. Możliwe jest także uszkodzenie ziarna będące wynikiem żero­wania larw w ziarniakach.

Zwalczanie: W rejonach o dużym nasileniu występowania ploniarki później­szy siew zboż ozimych, wcześniejszy zbóż jarych. Stosować pestycydy w okresie nalotu muchówek i skła­dania jaj.

• pryszczarki pszeniczny

Opis : Muchówka barwy pomarańczowej. Larwa pomarańczowo-czerwona, długości 1,5-2,5 mm.

Występowanie : Wszystkie gatunki zbóż.

Szkodliwość : Samica składa jaja do środka kwiatków – pojedyncze lub po kil­ka. Larwa żeruje w rozwijających się kłoskach, wysysając soki z zawiązujących sią ziarniaków, powodując ich niedorozwój.

Zwalczanie : Unikanie siewu zbóż po zbożach. Zalecane stosowanie preparatu na początku kwitnienia zbóż.

• pryszczarki zbożowiec

Opis : Muchówka, podobna do komara, żółtopomarańczowa, dłu­gości 3-6 mm. Jaja czerwonopomarańczowe. Larwa o ciele długości 4-5 mm, ceglastoczerwona z przeświecającym zie­lonkawo jelitem.

Występowanie: Pszenica, żyto, jęczmień, perz oraz inne gatunki traw.

Szkodliwość : Stadium szkodliwym jest larwa. Jeśli jaja złożone na dolnej części liścia to larwy uszkadzają dolne międzywęźla, zaś gdy na górnej stronie to uszkadzane są górne międzywęźla. Objawem uszkodzeń są powstające w miejscu żerowania larw siodełkowate wyrośla (galasy) na źdźbłach. Na jednym źdźble – w międzywęźlach – może być zgrupowane rzędami po kilka galasów wytworzonych przez kilka do kilkuset larw. W miejscu, gdzie znajduje się galas, roślina łatwo się łamie.

Zwalczanie : Unikanie wysiewu zbóż po przedplonach zbożowych, wykony­wanie głębokiej orki jesiennej.W czasie nalotu muchówek stosować pestycydy.

• niezmiarka paskowana

Opis : Muchówka koloru żółtego, o ciele długości około 3-4 mm, z pięcioma czarnymi paskami na grzbiecie.

Występowanie : Jęczmień ozimy i jary, pszenica ozima i jara, żyto, perz, trawy. Nie są atakowane rośliny owsa.

Szkodliwość : Główne szkody w zasiewach zbóż są powodowane przez larwy pierwszego pokolenia niezmiarki czasie kłoszenia zbóż ozimych na dokłosiu widoczna jest bruzda wyżarta przez larwę. Dochodzi także do utrudnienia w kłoszeniu. Obniżka plonów może sięgać 30%.Larwy pokolenia zimującego (drugiego) mogą atakować wcze­sne zasiewy zbóż ozimych, głównie jęczmień i pszenicę. Za­atakowane rośliny nadmiernie się krzewią, niekiedy zamierają.

Wyróżnia się trzy stopnie porażenia:

I – niski, kłos całkowicie wychodzi z pochwy,

II – średni, kłos częściowo ukryty w pochwie,

III – najsilniejszy, kłos pozostaje ukryty w pochwie.

Zwalczanie : W regionach o nasilonym występowaniu późniejszy siew zbóż ozimych, natomiast wcześniejszy siew zbóż jarych, higiena pól. Brak zarejestrowanych w Polsce preparatów