Business policy – polityka gospodarcza

1.Konkretne zjawisko, które pojawiło się na określonym poziomie rozwoju społeczeństwa. Ewoluuje w czasie i występuje w praktyce każdego państwa.

2.Dyscyplina naukowa zajmująca się polityką gospodarczą jako zjawiskiem.

Teoria polityki gospodarczej

Polityka gospodarcza

Instytucje państwa Cele gospodarcze Narzędzia realizacji celów

Świadome oddziaływanie państwa na zjawiska gospodarcze za pomocą narzędzi służących do osiągnięcia założonych celów. Polityka gospodarcza polega na określeniu celów danego systemu gospodarczego oraz stosowaniu metod, środków i sposobów (odpowiedni zbiór procesów regulacyjnych) prowadzących do osiągnięcia tych celów zgodnie z regułami nauk ekonomicznych. Zadaniem polityki gospodarczej jest doprowadzenie do sprawnego funkcjonowania systemu gospodarczego gdzie system gospodarczy najczęściej utożsamiany jest z gospodarką jednego kraju. Istnieje różnorodna liczba kryteriów oceny sprawności systemów gospodarczych wśród których można wyróżnić:

1.Efektywność alokacji czynników produkcji w ujęciu statycznym i dynamicznym.

2.Tempo wzrostu gospodarczego.

3.Satysfakcja konsumenta (stopień wpływania indywidualnych preferencji konsumenta na strukturę produkcji krajowej lub ilość wykonywanej pracy).

4.Rozkład dochodów w gospodarce

- podział egalitarny – równo dla wszystkich

- podział elitarny – przeciwieństwo egalitarnego

5.Ocena stabilności gospodarki

6.Możliwość budowania bezpieczeństwa narodowego.

7.Kryterium Vilfredo Pareto.

Jeżeli dostępne dla społeczeństwa zasoby zostały rozdzielone pomiędzy alternatywne cele a dobrobyt ekonomiczny przynajmniej jednego członka społeczeństwa zwiększył się bez jednoczesnego zmniejszenia dobrobytu pozostałych to ma miejsce wówczas powiększenie dobrobytu całego społeczeństwa. Jeżeli wzrasta dobrobyt ekonomiczny całego społeczeństwa świadczy to o sprawności działania systemu gospodarczego.

Instytucja państwa

Kategoria historyczna (funkcje i cechy państwa zmieniają się w czasie).

Ewolucja teorii na temat instytucji państwa.

Starożytność – teoria teologiczna

Średniowiecze – teoria patrymonialna

Oświecenie – teoria umowy społecznej J.J. Rousseau

Wiek XX

- teoria normatywistyczna – H. Kelsen

- teoria państwa dobrobytu – Labour Party

Państwo to organizacja społeczeństwa, która zajmuje określone terytorium, dysponuje organami władzy i funkcjonuje w ramach ustalonego porządku prawnego.

Każde państwo:

1.Tworzy odrębną społeczność.

2.Zajmuje określone terytorium.

3.Posiada organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.

4.Posiada system prawny regulujący sprawy systemu gospodarczego, społecznego i politycznego.

Polityka + gospodarka = polityka gospodarcza czyli etymologiczna definicja polityki gospodarczej.

- metoda etymologiczna (genetyczna, słowotwórcza) – bada znaczenie słowa na podstawie jego pochodzenia

Polityka

- dążenie do przejęcia (lub/i poszerzenia) oraz utrzymania władzy

- sztuka sprawowania władzy

- Żmigrodzki „polityka jest sztuką wyboru, ale także sztuką osiągania założonych celów”

- sztuka podejmowania decyzji dla utrzymania władzy

Gospodarka

- system produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr

- mechanizm alokacji rzadkich zasobów pomiędzy konkurencyjnymi podmiotami

- całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym obszarze

- gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, instytucje

Polityka gospodarcza – takie sprawowanie władzy nad gospodarką, by jej efekty prowadziły do utrzymania władzy. To również sztuka sprawowania, dokonywania wyborów i osiągania celów gospodarczych.

Polityka a gospodarka

- politycy gospodarczy niekoniecznie muszą sterować gospodarką w takim kierunku by przynieść optymalne rezultaty gospodarcze

- celem polityki gospodarczej może być więc nie tyle rozwiązywanie problemów społeczeństwa, lecz utrzymanie władzy (już nie tylko gospodarczej) nawet za cenę kondycji gospodarki

- Machiavelli: polityka z natury swej wymaga oddzielenia od moralności

Może być ona nawet niemoralna. Rozpatrujemy wyłącznie systemy polityczne oparte na demokracji, gdzie władza pochodzi z wyboru społecznego. Polityka gospodarcza zmierza do otrzymania takiego stanu gospodarki, którego ocena dokonywana co kilka lat przez wyborców zwiększała prawdopodobieństwo odniesienia sukcesu wyborczego ekipy rządzącej w następnych wyborach, co umożliwiłoby utrzymanie władzy.

Polityka państwa – rodzaje

Polityka gospodarcza a polityka ekonomiczna

- „gospodarczy” odnosi się do gospodarki, „ekonomiczny” powinien odnosić się do kategorii wydajnościowej. Zatem economic policy to polityka:

1.Ekonomiczna – w sensie polityki wobec nauk ekonomicznych

2.Ekonomiczna – w sensie kategorii zyskowności, wydajności, efektywności, ekonomiczności

3.Gospodarcza – polityka ekonomiczna nie musi być w ogóle ekonomiczna

Władze mogą podejmować decyzje, które z punktu widzenia ekonomicznego nie są zyskowne, a wręcz przynoszą jedynie koszty.

- dążenie do optymalnej (logicznie, matematycznie) struktury gospodarki państwa może być celem polityki ekonomicznej, natomiast w polityce gospodarczej należy jeszcze oprócz tego wziąć pod uwagę jej cele, podmioty, narzędzia, decyzje

- polityka ekonomiczna jest pojęciem węższym wobec polityki gospodarczej

- jednakże potocznie (a czasami również w podręcznikach do ekonomii czy polityki ekonomicznej/gospodarczej) są one tożsame

Różnice między ekonomią a polityką gospodarczą

Ekonomia zajmuje się związkami przyczynowo-skutkowymi występującymi w gospodarce. Polityka gospodarcza również przy czym wiodącą rolę w ich kształtowaniu pełnią jej podmioty i uwarunkowania (instytucje) w ekonomii podmioty i ich zachowania są danymi egzogenicznymi.

Schemat analizy polityki państwa

Podmioty polityki:

1.Organy administracji centralnej:

a) naczelne

b) główne

c) pozostałe

2.Organy władzy terytorialnej

3.Inne jednostki sporadycznie pełniące rolę podmiotów.

Nie zawsze wyżej wymienione jednostki są podmiotami każdej polityki państwa. Posiadanie wpływu na politykę nie oznacza bycia jej podmiotem. Podmioty oddziałują bezpośrednio, świadomie i celowo. Przykłady wpływu pośredniego to: lobbyści, kościół, ekolodzy.

Definicje

1.Świadome oddziaływanie państwa na zjawiska gospodarcze za pomocą narzędzi służących do osiągania założonych celów.

2.Polityka gospodarcza polega na określeniu celów danego systemu gospodarczego oraz stosowaniu metod, środków i sposobów (odpowiedni zbiór procesów regulacyjnych) prowadzących do osiągnięcia tych celów zgodnie z regułami nauk ekonomicznych.

3.Działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzające do osiągnięcia konkretnych celów społeczno-ekonomicznych w ściśle określonych warunkach i określonym horyzoncie czasu.

Cechy polityki gospodarczej:

- kształtuje państwo (tj. jego władze, w tym rząd) i jego organy w sposób świadomy, bezpośredni (lub pośredni)

- to oddziaływanie, wpływanie państwa na gospodarkę (w tym gospodarcze: procesy, zjawiska, wydarzenia) lub w inny sposób kształtowanie jej

- państwo oddziałuje na gospodarkę by osiągnąć cele, zmieniać, stymulować i racjonalizować działalność gospodarczą

- jej cele związane są z określonym, unikalnym dla danego kraju kontekstem historycznym, instytucjonalnym, społecznym i instrumentalnym (przy wykorzystaniu dostępnych narzędzi i środków) uwarunkowaniami wewnętrznymi i zewnętrznymi

- oddziaływanie to oparte jest na prawach ekonomicznych w określonym czasie

Cele polityki gospodarczej

Ujęcie ogólne:

- zjawiska społeczne i gospodarcze pożądane z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej. Są kategorią historyczną.

- są w dużym stopniu zdeterminowane typem i formą państwa

- rozwój stosunków demokratycznych w XX wieku sprawił, że o celach polityki gospodarczej mogą decydować społeczeństwa poprzez udział w wolnych wyborach

- wpływ może wywrzeć sytuacja gospodarcza i społeczna poszczególnych państw w danym okresie

- nowe cele pojawiają się z reguły w okresach radykalnych przemian ustrojowych

Narzędzia polityki gospodarczej

- narzędzia – sposoby oddziaływania na gospodarkę stosowane przez podmioty tej polityki

- analiza obiektywna zjawiska – narzędzia to podmioty i sposoby oddziaływania na gospodarkę stosowane przez podmioty instrumenty polityki gospodarczej, to wszelkie decyzje podejmowane przez organy władzy gospodarczej, które wpływają w określony sposób na zachowanie podmiotów działających w różnych dziedzinach gospodarki

Zalicza się tu także:

- centralne akty normatywne wpływające na funkcjonowanie systemu gospodarczego

- parametry regulacyjne wpływające na zachowanie podmiotów systemu gospodarczego

Cechy zjawiska – polityki gospodarczej:

a) obiektywna – kształtuje się w sposób absolutnie niezależny od badaczy tego obiektu, a więc teoretyków, którzy analizują i objaśniają logikę jego funkcjonowania

b) historyczna – jest tak stara jak instytucja państwa, ulega ciągłym zmianom. Nie ma możliwości raz na zawsze zbadać i wyjaśnić tego zjawiska. Jego zmienność stawia przed nauką ciągłe wyzwania

c) niehomogeniczna (niejednorodna) – rozpatrywana nawet w tym samym czasie nie jest zjawiskiem homogenicznym. Nawet pobieżna analiza pokazuje, że nie ma dwóch identycznych państw, dlatego niepowtarzalna jest polityka gospodarcza w różnych państwach.

Podejścia metodologiczne

- podejście normatywne – prezentuje się różne modele polityki gospodarczej optymalne z punktu widzenia subiektywnych kryteriów. Stawiane są zalecenia pod adresem polityki gospodarczej, często podporządkowuje wywody doktrynie gospodarczej.

- podejście pozytywne – istota badań to obiektywna identyfikacja faktów składających się na politykę gospodarczą państwa, które pozwolą logicznie wyjaśnić funkcjonowanie danego obiektu ekonomicznego. Podejście pozytywne wskazuje przewagę nad podejściem normatywnym.

Systematyka polityki gospodarczej:

Ze względu na cele polityki gospodarczej rozróżnia się polityki:

1.Systemową

2.Strukturalną, w tym:

- politykę własnościową

- politykę kształtowania struktury podmiotowej i decyzyjnej systemu gospodarczego

3.Redystrybucyjną, w tym:

- politykę fiskalną

- politykę socjalną

4.Stabilizacyjną, w tym:

- polityka wzrostu gospodarczego (w tym antyrecesyjna) w tym:

a) strukturalna

b) przemysłowa (np. Chiny)

c) regionalna

d) naukowa i innowacyjna

e) inwestycyjna

- polityka zatrudnienia

- polityka antyinflacyjna

- polityka równowagi zewnętrznej

Występuje również pojęcie polityki ładu gospodarczego (Ordnungspolitik). Ma ona na celu zapewnienie konkurencyjności (polityka konkurencji).

Polityka gospodarcza makroekonomiczna

a) polityka finansowa (budżetowa) w tym:

- polityka przychodowa, w tym polityka fiskalna (podatkowa)

- polityka wydatkowa

- polityka zadłużenia

b) polityka pieniężna zwana monetarną, (Bank Centralny) w tym:

- polityka stóp procentowych

- polityka rezerw obowiązkowych

c) zagraniczna polityka gospodarcza, (handel) w tym:

- polityka kursowa

- polityka handlu zagranicznego, w tym polityka celna

- polityka integracyjna

- międzynarodowa polityka gospodarcza

Polityki mikroekonomiczne:

a) polityki sektorowe

- polityka rolna

- polityki przemysłowe, w tym: polityka transportowa, polityka telekomunikacyjna, polityka inwestycyjna, polityka teleinformatyczna (w tym: telekomunikacja internetowa), polityka mieszkaniowa, polityka wobec górnictwa, wobec przemysłu spirytusowego itd. i wiele innych.

Polityka makro a mikroekonomiczna

- mikroekonomiczne cele polityki gospodarczej w przeciwieństwie do celów makroekonomicznych ograniczają się do wybranych dziedzin gospodarki i są adresowane do selektywnie wybranych grup podmiotów

- dążenie państwa do pobudzenia lub harmonia rozwoju określonej działalności gospodarczej

- elementy polityki mikroekonomicznej są dopuszczalne dopóki nie są one sprzeczne z celami i zasadami polityki makroekonomicznej

Doktryny społeczno-ekonomiczne i doktryny polityki gospodarczej

- Doktryna – uporządkowany w pewien sposób zbiór założeń, twierdzeń i poglądów na temat określonej dziedziny wiedzy lub działalności

- odnajdujemy tu liczne twierdzenia wywodzące się z nauki, a także liczne tezy wynikające z przyjmowania założeń światopoglądowych, ideologicznych, moralnych wytyczających to co „powinno być”, cele, do których należy dążyć i jak postępować

- od teorii naukowych różnią się brakiem pełnego uzasadnienia całości przyjmowanych przesłanek i wyprowadzanych z nich wniosków, często opierające się na światopoglądzie, intuicji, zebranym doświadczeniu lub autorytecie osób, którzy doktryny tworzą

- XVIII wiek – doktryna liberalizmu gospodarczego

- XX wiek – w krajach o gospodarce rynkowej to przeplatanie się tendencji interwencjonistycznej, szerokiego wkraczania państwa w życie ekonomiczne i tendencji neoliberalnych

Doktryny społeczno-ekonomiczne

- obejmują zestawione poglądy i koncepcje określonych sił społecznych dotyczące stopnia i zakresu oddziaływania na gospodarkę, strategii rozwoju i zasad funkcjonowania gospodarki

- często dotyczą także gruntownych przeobrażeń ustroju społeczno-gospodarczego

Partie komunistyczne

- zakładają zniesienie prywatnej własności środków produkcji, tworzenie gospodarki opartej na przedsiębiorstwach kolektywnych, przede wszystkim państwowych

- w założeniach tych partii występują duże różnice z zakresu i sposobu nacjonalizacji stopnia centralizacji i decentralizacji zarządzania, skali wykorzystania mechanizmów rynkowych i stosunków towarowych

Partie socjaldemokratyczne

- przyjmują ideę zachowania własności prywatnej i zalecają nacjonalizację tylko niektórych gałęzi gospodarki oraz największych przedsiębiorstw

- opowiadają się za interwencją państwa w procesie gospodarczym (dystrybucja)

- uznają konieczność zachowania mechanizmów rynkowych, konkurencji, motywacji opartej o korzyść majątkową

Partie liberalne i konserwatywne

- zakładają minimalizację ingerencji państwa, maksymalną swobodę działania konkurującym przedsiębiorcom

- opowiadają się za zachowaniem i wzmacnianiem własności prywatnej

Katolicka nauka społeczna

- zajmuje szczególne miejsce we współczesnym świecie, odnosi się negatywnie do ideologii komunistycznej, ale także krytycznie do doktryny liberalnej

- krytykuje niektóre konsekwencje systemu kapitalistycznego

Doktrynerstwo to ciągłe trzymanie się doktryn nie odpowiadającym warunkom i potrzebom społecznym.

Szkoły ekonomiczne

Rola państwa w życiu gospodarczym

Spór wokół roli państwa w gospodarce:

a) paradygmat (neo)klasyczny

b) paradygmat keynesowski

Geneza polityki gospodarczej

- można spotkać się z poglądem, że polityka gospodarcza jako zjawisko pojawiła się w praktyce państw w latach 30-tych XX wieku

- inny dość popularny pogląd dotyczy państw takich jako Polska i głosi on, że polityka gospodarcza została zapoczątkowana po upadku systemu scentralizowanego i wkroczeniu na drogę reform rynkowych

- poglądy powszechne ale nietrafne

- genezy zjawiska jakim jest polityka gospodarcza należy szukać w okresie, gdy kończyła się era wspólnoty pierwotnej i zaczęły pojawiać się pierwsze państwa

Keynesowskie koncepcje polityki stabilizacyjnej

- lata 50-te i 60-te XX wieku to okres zdecydowanej dominacji koncepcji keynesowskich w polityce ekonomicznej większości krajów zachodnich o gospodarce rynkowej

- myślenie keynesowskie oparte na trzech filarach:

a) wbudowana niestabilność sektora prywatnego

b) podstawy teoretyczne oparte na popycie

c) dominacja polityki podatkowej

Wbudowana niestabilność sektora prywatnego

- tendencja do równowagi przy niepełnym zatrudnieniu

- siły rynkowe samodzielnie nie są w stanie wyprowadzić gospodarki z kryzysu („pesymizm rynkowy”); przyczyna: niestabilne zachowania podmiotów gospodarczych (niedoskonałe rynki), brak konkurencji, sztywne ceny i płace

- niestabilność w czasie efektów inwestycji (przeinwestowanie) → cykle koniunkturalne o dużych amplitudach

Podstawy teoretyczne oparte na popycie

- kluczowa rola sektora realnego gospodarki, dominacja ogólnego popytu na dobra, popyt decyduje o podaży i przez to – o zatrudnieniu

- krótkookresowy charakter teorii (mogą wygasnąć możliwości pobudzania popytu)

- funkcjonowanie modelu IS-LM

Dominacja polityki podatkowej

- w stabilizowaniu gospodarki dominującą rolę odgrywa polityka podatkowa: w skrajnym przypadku – brak zdolności banku centralnego do wpływu ma sferę realną

- stąd keynesiści = „fiskaliści”

J.M.Keynes wskazywał na potrzebę stałego angażowania się rządu w sprawy gospodarcze.

Konieczność stabilizacji gospodarki

- krótka perspektywa czasowa działań

- główny cel to pełne zatrudnienie, odpowiedzialność państwa za jego osiągnięcie

- walka z przymusowym bezrobociem ważniejsza niż z inflacją – prowadzenie polityki antycyklicznej

- wychodzenie z recesji poprzez pobudzanie globalnego popytu

- zadanie polityki gospodarczej: łagodzenie wahań popytu (zarządzanie popytem)

- rozwój gospodarczy możliwy za pomocą sterowania umiejętności wyboru instrumentów i czasu ich zastosowania – „dyskrecjonalna polityka koniunkturalna”

- preferowanie polityki podatkowej dla wychodzenia z recesji (wzrost wydatków państwa w czasie recesji, spadek – gdy boom); wzrost zadłużenia państwa w okresie recesji

- rola banku centralnego: wspieranie polityki antycyklicznej – wzrost podaży pieniądza i obniżenie stóp procentowych w czasie recesji (efekt: ułatwienie finansowania programów koniunkturalnych rządu), manipulacja kursem walutowym

- stronnictwa chrześcijańsko-demokratyczne i socjaldemokratyczne w krajach europejskich poszerzały je o postulaty zwiększenia opieki społecznej, powszechnej ochrony zdrowia, zabezpieczenia na starość – nadawanie państwu funkcji opiekuńczych

Zmierzch ery keynesizmu w polityce gospodarczej

- system z Bretton Woods załamał się

- pojawiła się inflacja dwucyfrowa (1974-1975)

- wzrost cen przybrał charakter procesu ciągłego wykazującego nawet tendencje do przyspieszenia

- kryzys energetyczny przeobraził się w recesję

- KTN – kontrola cen wielu produktów umożliwiła przerzucenie wzrostu kosztów na ceny. Nasiliły się żądania rekompensat płacowych ze strony związków zawodowych

- czynniki inflacjogenne – spirale cen i płac

- keynesowskie metody pobudzania koniunktury zaczęły zawodzić; rozszerzenie strumieni kredytu i pieniądza przyspieszyło tempo inflacji, nie przynosząc oczekiwanego ożywienia

- wiele rządów uznało w tych warunkach walkę z inflacją za ważniejszą od walki z bezrobociem i odrzuciło politykę pełnego zatrudnienia

- system keynesowski odnosił się do okresu, w którym problemem było bezrobocie i spadające, a nie rosnące ceny

Zwrot w stronę tendencji liberalnych i wiary w dobrodziejstwa wolnego rynku

- obrona zasad wolnego rynku oraz krytyka ingerencji państwa w gospodarkę

- niechętny stosunek do działań związków zawodowych, które wpływają w drodze nacisków na wzrost płac i w ten sposób nie ograniczają, lecz podnoszą stan bezrobocia w opanowanych przez siebie gałęziach

- zwiększenie swobody działania prywatnych przedsiębiorców i poszczególnych obywateli – redukcja zasięgu sektora publicznego

- opinie te nabrały znaczenia od początku lat 70-tych, w obliczu rosnącej inflacji wzrostu cen i stopy bezrobocia

Neoklasyczne koncepcje polityki stabilizacyjnej

Orientacja na liberalne koncepcje państwa

Trzy centralne hipotezy:

1.Hipoteza „wbudowanej” stabilności

2.Podstawy teoretyczne oparte na podaży

3.Dominacja polityki pieniężnej

Ad.1. Hipoteza „wbudowanej” stabilności sektora prywatnego

- rynkowy system gospodarczy samoistnie („silny system obronny organizmu”), system jest odporny na wahania – mają one charakter krótkoterminowy, w długim czasie – powraca do stanu równowagi

- neoklasycy – „optymiści rynkowi”, sceptycyzm wobec zdolności gospodarki dyskrecjonalnymi decyzjami władz państwa, polityka antycykliczna robi więcej szkód, niż pożytku.

Ad.2. Podstawy teoretyczne oparte na podaży

- prawo rynków Say’a: podaż kreuje popyt (niemożliwa nadprodukcja)

- nieskończoność zapotrzebowania; wsparcie ze strony teorii J.Schumpetera: innowacyjny przedsiębiorca – nowe produkty, rynki; gwarancja długookresowego (stałego) wzrostu gospodarczego w związku z przemianami strukturalnymi („optymizm postępu”)

- perspektywa czasowa: długi okres – trend rozwoju, a nie cykl koniunkturalny

Ad.3. Dominacja polityki pieniężnej

Podstawa (neo)klasyków: starsza i nowsza teoria względnych cen

A) starsza wersja („teoria ilościowa pieniądza”): ceny rosną proporcjonalnie do wzrostu podaży pieniądza, a więc brak realnego efektu („neutralność pieniądza”)

B) nowoczesna wersja („teoria dochodowa pieniądza”): krótkookresowe efekty realne wzrostu podaży pieniądza, dla długookresowo – wyłącznie inflacja

- duża waga polityki pieniężnej, inflacja → słabszy wzrost i mniejsze zatrudnienie

- dominacja efektów impulsów polityki pieniężnej nad efektami polityki podatkowej, rezultatem jest monetaryzm

Monetaryzm

Milton Friedman – zakres polityki ekonomicznej należy wydatnie ograniczyć, rozszerzyć zaś pole działania mechanizmów rynku

- polityka ekonomiczna państwa powinna zapewniać przede wszystkim skuteczną kontrolę podaży pieniądza, działać na rzecz zwiększenia zaufania do niego i obniżania stopy inflacji, która jest zagrożeniem dla rozwoju

- zmiany podaży pieniądza powodują z pewnym opóźnieniem zmiany cen, inflacja przynosi spadek zainteresowania wzrostem produkcji, osłabienie ekspansji, w konsekwencji zaś wzrost bezrobocia

- trzeba prowadzić restrykcyjną politykę monetarną, zapewnić wysoki poziom stopy procentowej

- likwidować deficyt w budżecie państwa i ograniczać jego wydatki

- gospodarka wolnorynkowa, w której ingerencja państwa jest minimalna ma zadaniem Miltona Friedmana – charakter stabilny

- rozsądnym zaleceniem jest więc dezaktywacja polityki gospodarczej we wszystkich poza politykę pieniężną dziedzinach

Ekonomia propodażowa

Lata 1970-te w USA to nowe podejścia do zagadnień polityki ekonomicznej przeciwstawiające się popytowym ujęciom keynesizmu, ale sugerujące pozostawienie jakiegoś miejsca dla aktywnej polityki gospodarczej przy reorientacji jej kierunków. Za główne źródła trudności gospodarczych uznawali ograniczenia po stronie podaży (utrudnienia w jej zwiększaniu).

Zwiększenie podaży:

- skłanianie przedsiębiorców do wzrostu produkcji i inwestycji, przede wszystkim zachęty w postaci obniżania podatków

- troska o wzrost oszczędności, deponowana w bankach, powiększą depozyty, będzie następować obniżka ceny kapitału, zachęcająca przedsiębiorców do inwestowania, tworzenia nowych miejsc pracy i zwiększania produkcji

Zadaniem polityki ekonomicznej państwa jest pobudzanie oszczędności, powiększenie zasobów kapitału i ułatwienie dostępu do nich ludziom interesu. Podobnie jak zwolennicy koncepcji monetarnych, tak i reprezentanci doktryny propodażowej proponowali ograniczenie regulacyjnych oddziaływań państwa, niechętnie odnosili się też do jego funkcji opiekuńczych i związanych z nimi rządowych wydatków na cele socjalne. Swoiste połączenia koncepcji propodażowych i monetarystycznych – doktryna reaganomika (uwydatnienie wpływu prezydenta na jej powstanie).

Główne cele polityki gospodarczej współczesnego państwa

- podstawowa funkcja państwa to przestrzeganie ustrojowych i systemowych zasad porządku społeczno-gospodarczego, zwłaszcza zasad wolności gospodarczej, poszanowania własności prywatnej i swobody przedsiębiorczości

- tradycyjne funkcje państwa: zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego (utrzymanie sił urządzeń obrony narodowej), bezpieczeństwa wewnętrznego, utrzymanie wymiaru sprawiedliwości, szkolnictwa oraz kształtowanie systemu pieniężnego

- we współczesnych państwach funkcje państwa obejmują także korygowanie słabości i eliminowanie niedostatków mechanizmu rynku pod kątem:

- podnoszenia efektywności gospodarki w skali ogólnospołecznej

- ograniczenia nadmiernych nierówności w podziale produktu społecznego, problemy „niehumanitarności gospodarki rynkowej”

- stabilizowania (zapobieganie wahaniom poziomu działalności gospodarczej)

Istnieje duża rozbieżność poglądów na temat znalezienia optimum między wykorzystaniem walorów regulacyjnych procesów rynkowych, a niezbędnym ich uzupełnieniem (lub wzmocnieniem).

Między „centralnym planistą” a „stróżem nocnym” – rola polityki gospodarczej

1.Problemy „nieefektywności gospodarki rynkowej”

a) naturalne zagrożenie kartelizacją i monopolizacją

Główne zadanie polityki gospodarczej – zapewnienie konkurencji

- ustawy chroniące konkurencję, kary finansowe, możliwy nawet podział firmy

- w Komisji Europejskiej – oddzielny komisarz ds. konkurencji

- konkurencja to również otwieranie rynków na zagranicę

b) (efekty zewnętrzne)

Polityka uzupełnienia rynku

- mechanizm cenowy może dawać fałszywe sygnały: wtedy rynek musi zostać „uzupełniony” przez środki państwowe, tzn. uzupełnienie mechanizmu rynkowego o „odpowiednią” politykę np. ochrony środowiska („darmowe” wykorzystywanie „wolnych dóbr” (np. wody) prowadzi do kosztów ogólnogospodarczych).

- paternalizm: zastąpienie wyborów indywidualnych decyzjami podmiotu zewnętrznego (państwa) np. pasy bezpieczeństwa, energooszczędnie, zakaz handlu narkotykami, normy budowlane, powszechny obowiązek szkolny

c) brak zainteresowania sektora prywatnego sferą produkcji i dostarczania dóbr publicznych

Polityka substytucji rynku

- dostarczenie dóbr publicznych: bezpieczeństwa (wewnętrznego i zewnętrznego), prawa, infrastruktury, powszechnej oświaty, badań podstawowych

- kontrowersje wokół roli państwa w gospodarce – ile go trzeba?

- na ile „niewidzialna” jest to „ręka” rynku?

2.Problemy „niehumanitarności gospodarki rynkowej”

a) polityka podziałowa

- korygowanie podziału dochodów i majątku

- cel: osiągnąć większą „sprawiedliwość społeczną”

- instrumenty: progresywne opodatkowanie, zróżnicowanie wat

b) polityka socjalna

- cel: stworzenie systemu bezpieczeństwa socjalnego

- instrumenty: ubezpieczenia zdrowotne, składki emerytalne, ubezpieczenie od bezrobocia, pomoc społeczna

3.Problemy „niestabilności gospodarki rynkowej”

a) ogólnogospodarcza polityka stabilizacyjna (polityka koniunkturalna)

- niwelowanie krótkookresowych wahań produkcji (koniunktury)

- korekta niesprawności makroekonomicznych poprzez: zarządzanie popytem, polityką podażową

b) polityka wzrostowa

- tworzenie korzystnego klimatu dla długookresowego wzrostu

- konkurencja, ale też infrastruktura, wspieranie przedsiębiorczości

- szereg narzędzi dostarcza endogeniczna teoria wzrostu

c) polityka strukturalna

- wspieranie zmian strukturalnych (unowocześnienie gospodarki, zwiększanie jej efektywności), ale jednocześnie ochrona „przegranych”, np. branż, regionów, zawodów, grup płci i grup wiekowych

- narzędzie: polityka przemysłowa

Dwie podstawowe płaszczyzny analizy wszystkich kwestii będących przedmiotem polityki gospodarczej

1.Problemy oddziaływania sektora publicznego (państwa, władz regionalnych i samorządów lokalnych) na tworzenie ładu rynkowego, który zapewniałby stabilny rozwój umożliwiający długookresowy wzrost dochodów indywidualnych i zbiorowych

2.Zagadnienia udziału sektora publicznego w podziale tych dochodów, które na mocy prawa traktowane są jako wspólne i przeznaczone na finansowanie takich zadań sektora publicznego jak: obrona narodowa, ekologia, ochrona zdrowia, oświata, itd.

Problemy przedstawione w punkcie pierwszym składają się na funkcje stabilizacyjną polityki gospodarczej, natomiast w punkcie drugim wiążą się z funkcjami: redystrybucyjną i alokacyjną tej polityki.

Jednym z podstawowych zadań polityki gospodarczej jest również wpływanie na poziom luki PKB. Luka PKB jest to różnica pomiędzy potencjalnym PKB, a realnym PKB.

Potencjał ekonomiczny kraju to funkcja stojących do jego dyspozycji w danym czasie zasobów naturalnych, majątkowych i ludzkich. Osiągany poziom produkcji zależy od wykorzystywanych strumieni czynników produkcji, tj. pracy, ziemi i kapitału łączonych w kombinacje przy użyciu technologii.

Maksymalna w danym czasie produkcja w skali kraju przy racjonalnym użytkowaniu zasobów określana jest jako potencjalny PKB. Zwykle regułą jest sytuacja, gdy produkt potencjalny jest wyższy od realnego. Są jednak wyjątki, gdy realny produkt przewyższa potencjalny (oznacza to zbyt intensywne użytkowanie czynników produkcji i grozi wzrostem cen). Wysoki poziom luki oznacza, że nie wykorzystane są moce wytwórcze, występuje bezrobocie, niższa konsumpcja, akumulacja i inwestycje. Występowanie rozpiętości pomiędzy potencjalnym a realnym produktem jest wyzwaniem dla polityki gospodarczej. Zasadniczo polityka powinna iść w kierunku minimalizowania luki PKB, są jednak sytuacje w gospodarce, że dopuszcza się spadek produkcji skutkującego wzrostem bezrobocia, gdyż sprzyja to obniżeniu poziomu inflacji. W takim wypadku wzrost luki PKB jest określany jako inwestowanie w dezinflację. Podsumowując z ogólnospołecznego punktu widzenia wysoki poziom produkcji i jej wzrostu w czasie uzyskiwany przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji trzeba uznać za podstawowy cel zadania polityki gospodarczej.

Zawodność państwa

Argumenty na rzecz deregulacji i prywatyzacji gospodarki można podzielić na trzy grupy:

1.Państwo jest niedoskonałe jako podmiot decyzji regulacyjnych i alokacyjnych.

2.Występują niedostatki instytucji publicznych w stosunkach do instytucji prywatnych.

3.Krytyka tradycyjnych koncepcji teoretycznych takich jak monopol naturalny.

Główne przyczyny zawodności państwa:

- ograniczenia informacji

- ograniczona kontrola nad działaniem prywatnych rynków

- ograniczona kontrola nad biurokracją

- ograniczenia o charakterze politycznym

Ograniczenia informacji

Skutki wielu działań państwa są bardzo skomplikowane i trudne do przewidzenia. Państwo często nie dysponuje odpowiednimi informacjami, by zweryfikować czy jest potrzebna jego interwencja (np. system rentowy – trudno jest sprawdzić, czy dana osoba istotnie jest chora, czy tylko symuluje inwalidztwo).

Ograniczona kontrola nad działaniem prywatnych rynków

Państwo nie jest w stanie kontrolować sposobu wykorzystania środków, jeśli usługi za które płaci są świadczone przez sektor prywatny.

Ograniczona kontrola nad biurokracją oraz ograniczenia o charakterze politycznym

Zgodnie z ideą idealnego typu biurokracji Maxa Webera biurokracja jest racjonalnym tworem organizacji społecznej podporządkowanym sformalizowanym zasadom. M.Weber twierdził, że zachowanie biurokratów służy realizacji interesów władzy lub dobru społecznemu, a dobór urzędników opiera się na zasadzie kompetencji zawodowych. Obraz idealnego państwa kłóci się z ocenami praktycznymi. Koncepcja krytykująca teorie wyboru publicznego wyraża rozczarowanie mechanizmami demokracji. Krótki horyzont czasowy, handel głosami, cel zabiegów biurokratycznych to maksymalizacja budżetu będącego w gestii biurokratów. Z tą teorią powiązana jest hipoteza Lewiatana. Instytucje państwowe rozrastają się w wyniku słabości mechanizmów wyborczych oraz działań polityków i biurokratów. Państwo w efekcie staje się Lewiatanem, który stara się podporządkować sobie obywateli, zamiast świadczyć im usługi. W teorii biurokracji podkreśla się również zawodność nadzoru nad biurokracją ze strony polityków. Jest ona wynikiem asymetrii informacji między regulatorem, a regulowanym. Przeciwnicy interwencji państwa twierdzą, że wymienione cztery źródła ułomności państwa są wystarczającym argumentem za tym by państwo powstrzymało się od wszelkich interwencji.

Podstawowe cele polityki gospodarczej – wzrost gospodarki, kontrolowanie inflacji, ograniczanie poziomu bezrobocia, redystrybucja dochodów.

Stabilny pieniądz a wzrost gospodarczy

Brak stabilnego pieniądza >> brak skłonności do oszczędzania >> brak oszczędności >> brak inwestycji netto >> niskie tempo wzrostu gospodarczego >> bezrobocie >> niski poziom życia >> niezadowolenie społeczne

W warunkach demokracji parlamentarnej niski poziom zadowolenia społecznego prowadzi do zmiany ekipy rządzącej. Tworzenie warunków wzrostu gospodarczego jest podstawowym przedmiotem zainteresowania polityki.

Inflacja a bezrobocie

W kontekście analizy związków inflacji i koniunktury gospodarczej na uwagę zasługuje koncepcja A.W.Philipsa. Syntetyczny wskaźnik koniunktury gospodarczej to stopa bezrobocia. Dane statystyczne z lat 1861-1957 dla Wielkiej Brytanii – odwrotna zależność między stopą wzrostu płac nominalnych a stopą bezrobocia. Ilustracją tej zależności jest krzywa Philipsa.

Wyższym poziomem stopy bezrobocia odpowiada niższe tempo wzrostu płac nominalnych. Koniunktura się poprawia i bezrobocie spada, tempo wzrostu płac nominalnych wzrasta. Przyczyny tej zależności tkwią w sytuacji na rynku pracy.

Stan rynku się poprawia >> bezrobocie spada >> rośnie siła przetargowa związków zawodowych w negocjacjach płacowych >> tempo wzrostu płac nominalnych podnosi się

Bezrobocie wzrasta >> pracownicy zajmują sztywniejsze stanowisko >> tempo wzrostu płac nominalnych jest niższe

Nieliniowy charakter zależności między tempem wzrostu płac a stopą bezrobocia – względna sztywność płac w dół.

Płace stosunkowo szybko wzrastają. W przypadku stopy bezrobocia oraz nieznacznie spadają kiedy następuje wzrost bezrobocia. Krzywa Philipsa przecina oś poziomą przy pewnych rozmiarach stopy bezrobocia wynoszącej między 3 a 5 procent. Przy pewnych rozmiarach stopy bezrobocia płace nominalne wzrastają, przy bezrobociu przewyższającym ten poziom następuje spadek płac nominalnych. Poziom bezrobocia, który stabilizuje płace nominalne (odcinek 0A). Stabilizacji płac odpowiada stan równowagi na rynku pracy. Dla równowagi charakterystyczne jest istnienie pewnego poziomu bezrobocia. Zmodyfikowana krzywa Philipsa przedstawia zależność między stopą bezrobocia a stopą (tempem) wzrostu cen. Podkreśla się tutaj wymienność inflacji i stopy bezrobocia.

Istniejąca stopa bezrobocia uznana jest za zbyt wysoką np. B₀, to dzięki ekspansywnej polityce fiskalnej i pieniężnej można ją obniżyć, ale kosztem zwiększenia inflacji. Przez odpowiednią polityką gospodarczą jest w stanie zapewnić taką kombinację poziomów inflacji i bezrobocia, która będzie korzystniejsza.

W latach 70-tych – zjawisko stagflacji (równoczesne występowanie wysokiej inflacji oraz wysokiego bezrobocia).

Nie można było wytłumaczyć tego zjawiska na gruncie krzywej Philipsa.

Nowe teorie – teoria naturalnej stopy bezrobocia M.Friedmana i E.S.Phekosa

W gospodarce istnieje pewien poziom bezrobocia odpowiadający stanowi równowagi.

Tempo wzrostu cen (w %)

t_p=0 D E

G F

t_p=3 B C

A

b₁ b_n stopa bezrobocia (w %)

Jest to bezrobocie wynikające z niedoskonałości funkcjonowania rynków i nie może ono na stałe być obniżone za pomocą ekspansywnej polityki makroekonomicznej. Może ona przynieść jedynie efekty krótkotrwałe, podnosząc jednakże na stałe poziom inflacji.

Punkt A – w gospodarce bezrobocie równe bezrobociu naturalnemu, stabilny poziom cen i podmioty gospodarcze oczekują zerowej inflacji w przyszłości.

Stopa b_n – jest zbyt wysoka dla rządu – zastosowano ekspansywną politykę pieniężną (polegającą na wzroście podaży pieniądza)

Zwiększa się popyt na towary >> wzrost produkcji i zatrudnienia, po pewnym czasie wzrost płac nominalnych i cen – gospodarka przechodzi z punktu A do B.

Wzrost zatrudnienia – spadek stopy bezrobocia z b_n do b₁.

Zjawisko iluzji pieniężnej pracowników – wzrost płac nominalnych traktowany jako wzrost w kategoriach realnych >> zwiększenie podaży pracy

Hipoteza oczekiwań adaptacyjnych – przejściowy wzrost zatrudnienia, pracownicy uświadamiają sobie swoje błędne oczekiwania inflacyjne i dostosują je do faktycznej inflacji (zaczną domagać się podwyżek płac nominalnych) >> płace realne ustalą się na pierwotnym wyższym poziomie >> zatrudnienie obniży się do wyjściowego poziomu, określonego przez stopę bezrobocia b_n – przejście z punktu B do C.

Wymienność inflacji i bezrobocia ma krótkotrwały charakter i w długim czasie efektem ekspansywnej polityki ekonomicznej jest wyższe tempo inflacji.

Długotrwała krzywa Philipsa ma więc kształt pionowej prostej przechodzącej przez punkty A, C, E.

Restrykcyjna polityka pieniężna może być wykorzystana do redukcji inflacji.

Zmniejszenie podaży pieniądza >> przejściowy wzrost bezrobocia powyżej poziomu naturalnego (z punktu E do F), po pewnym czasie gospodarka wróci do stanu bezrobocia naturalnego (przyjście z punktu F do G).

1.Wymienność (trade off) między inflacją a bezrobociem może istnieć tylko w krótkim czasie.

2.W długim okresie wymienność nie istnieje: długookresowa krzywa Philipsa przyjmuje postać pionowej prostej, przecinającej oś odciętych w punkcie określającym naturalną stopę bezrobocia.

3.Jedynie przy stopie bezrobocia równej naturalnemu poziomowi możliwy jest stabilny poziom inflacji (wyższe lub niższe bezrobocie oznacza przyhamowanie lub przyspieszenie procesów inflacji).

4.W długim okresie rządy mogą wybierać nie między niższym poziomem bezrobocia a wyższym poziomem inflacji, ale okresowo tylko niższym bezrobociem i ulegającym coraz większemu przyspieszeniu tempem inflacji.

5.Pionowy kształt długookresowej krzywej nie wyklucza możliwości, że przy szokach podażowych również krótkookresowa krzywa może przybrać postać pionową lub nawet pozytywnie nachyloną.

Wzrost gospodarki a inflacja

Inflacja może być tylko przez krótki czas dodatnio skorelowana z tempem wzrostu gospodarki. Podstawowym długookresowym źródłem wzrostu gospodarczego mogą być innowacje produktowe, procesowe i marketingowe. Inflacja, a zwłaszcza zmiana jej tempa powoduje zaciąganie i spłacanie kredytów inwestycyjnych.

Wzrost gospodarki a dążenie do ograniczenia bezrobocia

Para celów jest wyraźnie skorelowana dodatnio.

Odróżniamy:

1.Politykę prowadzącą do doraźnego podniesienia aktywności gospodarczej w celu zmniejszenia bezrobocia cyklicznego (w ramach recesji).

2.Politykę nakierowaną na utrzymanie warunków długookresowych tendencji wzrostowych w gospodarce.

Pierwszy rodzaj działań wiąże się głównie ze stosowaniem tzw. aktywnej (dyskrecjonalnej) polityki fiskalnej – zwiększenia ogólnej kwoty wydatków w gospodarce.

Bezpośrednio – zwiększanie wydatków rządu (nawet za cenę zwiększonego deficytu).

Pośrednio – poprzez politykę ograniczenia podatków, z myślą o pobudzaniu wielkości wydatków pozarządowych podmiotów gospodarczych (wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych lub wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw).

Należy tu zwrócić uwagę na dwa zjawiska:

- zwiększone dzięki zmniejszeniu podatków dochody dyspozycyjne ludności nie zostaną w całości wydatkowane (część zostanie zaoszczędzona)

- inwestorzy mogą być nieskłonni do zwiększenia wydatków inwestycyjnych mogą uznać, że obniżka podatków ma charakter przejściowy i stanowi tylko wyłom w ogólnym trendzie rządu do zwiększania obciążeń podatkowych

Bardziej zatem prawdopodobne jest stosowanie wariantu aktywnej polityki fiskalnej, polegającej na bezpośrednim zwiększaniu wydatków rządowych, jako wariantu doraźnego i dającego bardziej przewidywalne skutki.

Alternatywą wobec wariantu aktywnego polityki fiskalnej jest prowadzenie polityki mającej tworzyć warunki do długookresowych tendencji wzrostowych:

- stosowanie zasady trwałego równoważenia budżetu

- długofalowa tendencja do ograniczania udziału redystrybucyjnej funkcji budżetu czyli zmniejszanie ingerencji władz w gospodarkę

Wzrost gospodarki a redystrybucja dochodów

1.Zapewnienie bezpieczeństwa dochodów może korzystnie wpłynąć na koszty zabezpieczenia własności, na skłonność ludzi do pracy, oszczędzania i inwestowania.

2.Rozbudowany system redystrybucji to podnoszenie kosztów. Są obciążenia podatkowe, które zmniejszają możliwości oszczędzania i inwestowania.

Redystrybucja dochodów a bezrobocie

Redystrybucja dochodu od osób o wysokich dochodach do osób o dochodach niskich może przyczynić się do przesunięcia dochodów do osób wykazujących się większą krańcową skłonnością do konsumpcji. Zwiększenie zagregowanego popytu, w warunkach niskiego poziomu aktywności gospodarczej, niskiego wykorzystania możliwości wytwórczych (wysokiego bezrobocia) może doraźnie przyczynić się do poprawy koniunktury. W przypadku, gdy mamy wysoki poziom aktywności gospodarczej, gdy jest wysoki stopień wykorzystania aparatu wytwórczego może nastąpić inflacja. Zwiększona suma wydatków może nie przyczynić się do wzrostu produkcji, ale do podwyższenia ogólnego poziomu cen. Redystrybucja dochodów może przyczynić się jedynie do doraźnego spadku poziomu bezrobocia. W długim okresie może doprowadzić do wytworzenia w społeczeństwie subkultury osób zakładających z góry życie wyłącznie z uzyskiwanych zasiłków – free riders. Problem ubóstwa to nie jest tylko i wyłącznie problem ubogich, spotykamy się z nim także w krajach zamożnych.

Redystrybucja dochodów a inflacja

Ponowny podział dochodów pomiędzy podmioty gospodarcze, który został ustalony przez mechanizm rynkowy.

1.Inflacja powoduje przesuwanie dochodów od podmiotów otrzymujących względnie słabe dochody nominalne i stosunkowo słabą pozycję przetargową. Do podmiotów, które wykorzystują swoją silną pozycję przetargową w walce o uzyskanie dużych przyrostów dochodów.

2.Następuje przesunięcie dochodów od właścicieli kont oszczędnościowych oprocentowanych poniżej inflacji do właścicieli aktywów, których realna wartość wzrasta w czasie inflacji.

3.Gdy umowy pożyczkowe zawiera się w kategoriach nominalnych, nieoczekiwana inflacja powoduje redystrybucję dochodów polegającą na ich przesunięciu od pożyczkodawcy do pożyczkobiorcy. Często w roli pożyczkobiorcy występuje państwo emitując i sprzedając obligacje państwowe.

4.W przypadku progresywnego opodatkowania dochodów i stałych dochodowych przedziałach podatkowych, inflacja powoduje przesunięcie dochodów od podatników do budżetu. (taksflacja – stosowanie progresji podatkowej uzasadnione jako forma redystrybucji dochodów od zamożniejszych na rzecz uboższych w warunkach inflacji jest pośrednim źródłem nieuzasadnionego przesuwania dochodów z sektora prywatnego do sektora publicznego).

W krajach gdzie jest dojrzała infrastruktura instytucjonalna gospodarki rynkowej są wypracowane instrumentu zabezpieczające przed niekorzystnymi skutkami umiarkowanej inflacji. Mają one bronić przed redystrybucją dochodów. Jest to system indeksacji dochodów, tzn. automatyczne uwzględnianie inflacji w kształtowaniu dochodów nominalnych. Uwzględniając rozważania na temat różnorodnych par celów gospodarczych można stwierdzić, że aktywna polityka makroekonomiczna zakładająca aktywne oddziaływanie na tempo wzrostu gospodarczego, poziom bezrobocia i redystrybucje dochodów za pomocą programów zakładających świadome tworzenie deficytu budżetowego pozwala uzyskać powierzchowne i krótkookresowe korzyści. Alternatywą dla tworzenia trwałego wzrostu może być uwalnianie mechanizmów rynkowych, wycofywanie się państwa z funkcji regulacyjnych poza kontrolą podaży pieniądza.

Polityka monetarna

Zgodnie z art. 227 ust. 1 Konstytucji RP „Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza”.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku Polskim w art. 3 ust. 1 stanowi, że „podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP”.

Polityka pieniężna oddziałuje ona na jednostki gospodarcze na pewnym obszarze.

Bezpośredni cel – ograniczenie ilości pieniądza w systemie gospodarczym do wielkości niezbędnych do właściwego spełniania przez pieniądz jego funkcji.

Pieniądz – powszechnie akceptowany towar za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług. Istota pieniądza przejawia się w jego funkcjach:

- środek wymiany (cyrkulacji)

- środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności)

- jednostka obrachunkowa (miernik wartości)

- środek przechowywania bogactwa (środek tezauryzacji)

- pieniądz krajowy może też spełniać funkcje pieniądza światowego

Polityka pieniężna zmierza zazwyczaj do oddziaływania na podaż pieniądza w celu uzyskania określonych celów gospodarczych. W Polsce bankiem centralnym jest NBP, do którego głównych zadań związanych z polityką monetarną należy zaliczyć:

- ustalenie podstawowych stóp NBP

- udzielenie kredytów refinansowych bankom

- kształtowanie systemu rezerw obowiązkowych

- kształtowanie zasad ustalenia kursów walut obcych, regulacja obrotu dewizowego, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi

- emisja własnych papierów wartościowych i obrót papierami wartościowymi emitowanymi przez Skarb Państwa

- licencjonowanie banków i nadzorów nad ich działalnością

Zadania rady polityki pieniężnej:

- Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych

- określa zasady operacji otwartego rynku

- ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej

- zatwierdza plan finansowy banku centralnego

- sprawozdanie z działalności NBP

Ale to GUS liczy CPI – miarę inflacji.

Od 1998r. NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. Od początku 2004r. ciągły cel inflacyjny wynosi 2,5% z możliwością odchylenia od jednego punktu procentowego w górę lub w dół. Oznacza to, że roczny wskaźnik CPI powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5%. NBP wpływa na poziom inflacji przede wszystkim poprzez określanie wysokości oficjalnych stóp procentowych, które wyznaczają rentowności instrumentów polityki pieniężnej.

W celu kształtowania krótkoterminowych stóp procentowych na rynku pieniężnym NBP wykorzystuje nowoczesne instrumenty polityki pieniężnej, w tym:

- operacje otwartego rynku

- operacje depozytowo-kredytowe

- rezerwę obowiązkową

Operując wymienionymi instrumentami NBP dąży do kształtowania takiego poziomu stóp procentowych w gospodarce, który maksymalizuje prawdopodobieństwo osiągnięcia celu inflacyjnego.

Rada Polityki Pieniężnej

Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP.

Rada Polityki Pieniężnej ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998r. W skład Rady wchodzą:

- Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP,

- 9 członków powołanych w równej liczbie przez: Prezydenta RP, Sejm i Senat.

Członkowie Rady Polityki Pieniężnej powoływani są na sześć lat.

Stopy NBP na kwiecień 2011r. / maj 2011r.

Stopy procentowe NBP

- Referencyjna 4,00 / 4,25

- Lombardowa 5,50 / 5,75

- Depozytowa 2,50 / 2,75

- Redyskonto weksli 4,2 / 4,45

Stopa Procentowa

Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej jest krótkoterminowa stopa procentowa – stopa referencyjna NBP. Zmiany jej wysokości wynikają z kierunku prowadzenia polityki pieniężnej. Poziomy stóp depozytowej oraz lombardowej NBP wyznaczają pasmo wahań stopy procentowej „overnight” na rynku międzybankowym. Stopa referencyjna NBP określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku wpływając jednocześnie na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Stopa lombardowa NBP wyznacza koszt pozyskania pieniądza w NBP. Określa górny pułap wzrostu rynkowej stopy „overnight”. Stopa depozytowa NBP wyznacza oprocentowanie depozytu w NBP. Określa dolne ograniczenie dla wahań rynkowej stopy „overnight”.

ON (Over Night) – wysokość rocznej stopy procentowej jaką banki zapłacą za środki przyjęte na jeden dzień. W państwach, w których istnieją banki centralne stopa „overnight” może służyć jako skuteczna metoda dostępu banków komercyjnych do krótkookresowego finansowania z depozytów banku centralnego. Gdy na stopę „overnight” wpływa bank centralny jest ona dobrym prognostykiem ruchów krótkookresowych stóp procentowych. Transakcje O/N rozpoczynają się w dniu zawarcia umowy i zapadają w następnym dniu roboczym. (O/N – ang. Overnight).

Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej (ilościowe i jakościowe)

1.Instumenty kontroli ogólnej – zmiany oficjalnej stopy redyskontowej, operacje otwartego rynku, system minimalnych rezerw obowiązkowych.

2.Instrumenty kontroli selektywnej – kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych, polityka selektywnych wskaźników rezerwowych

3.Oddziaływanie przez perswazję (moral sausion) – przekazywanie sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków prywatnych.

Stopa referencyjna (stopa inwestycyjna repo) – określa minimalną cenę, po jakiej bank centralny organizuje operacje otwartego rynku międzybankowego polegającego na sprzedaży (reverse repo) bądź zakupie (repo) przez bank centralny krótkoterminowych papierów wartościowych.

Stopa redyskonta

Jest ceną pobieraną przez bank centralny od banków komercyjnych za wykup weksli (potrącenie odsetek przy zakupie weksla o późniejszym terminie płatności).

W Polsce instytucja kredytu redyskontowego zaczęła funkcjonować od 1990 roku. Bank centralny to kredytodawca ostatniej instancji – zwiększenie możliwości kredytowych banków handlowych poprzez udzielanie im kredytu refinansowego. Różnica między stopą dyskontową a stopą redyskontową stanowi dochód banku handlowego. Podniesienie stopy redyskontowej przez bank centralny to wzrost stopy dyskontowej oraz podrożenie kredytu (spadek popytu na kredyt).

System minimalnych rezerw obowiązkowych

Zobowiązanie banków komercyjnych do utrzymywania określonych kwot jako rezerwy w stosunku do zobowiązań wynikających z przyjętych depozytów. Początkowo rezerwy miały chronić depozytariuszy przed ryzykiem utraty płynności przez banki handlowe. Obecnie funkcje te przejął system ubezpieczeń i reasekuracji (w Polsce Bankowy System Gwarancyjny). W praktyce polityki gospodarczej widoczne są tendencje do ograniczenia roli tego instrumentu w przekonaniu, że jest to narzędzie pro podatkowe. Od 31 grudnia 2010r. stopa rezerwy obowiązkowej została podwyższona do 3,5 procenta. Od 30 września 2003r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. Euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 roku są oprocentowane.

Operacje otwartego rynku

Kupno lub sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny. Partnerami są w obrotach papierami banki handlowe, inne instytucje finansowe, instytucje i osoby prywatne. Mają one w przeciwieństwie do redyskonta charakter dwukierunkowy (bank centralny kupuje i sprzedaje papiery wartościowe i weksle przed terminem ich płatności). Operacje są uznawane za skuteczny środek regulowania podaży – z góry pozwalają ustalić kwotę wzrostu podaży pieniądza banku centralnego lub jego zmniejszenie.

We współczesnej gospodarce instrumenty polityki pieniężnej są podporządkowane alternatywnie:

- regulacja stóp procentowych

- regulacja podaży pieniądza

Stopa procentowa – cena płacona przez pożyczkodawcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował swój pieniądz. Jest skalkulowana w procencie kapitału, na określony czas.

Stopa procentowa pełni wszystkie funkcje cenowe w stosunku do rynku pieniężnego:

- funkcja dochodowa

- funkcja agregatowa

- funkcja informacyjna

- funkcja rozdzielcza (dystrybucyjna)

- funkcja motywacyjna (pobudzająca)

- funkcja redystrybucyjna

Oddziaływanie to jest jednak ograniczone przez wiele czynników:

1.Różne sektory gospodarki reagują specyficznie na zmiany stopy procentowej.

2.Pewna grupa inwestycji ma znaczenie podstawowe dla egzystencji przedsiębiorstwa.

3.Rentowność przedsięwzięć jest szacowana długookresowo, bieżąca cena kredytu nie zawsze ma znaczenie decydujące.

4.W przypadku możliwości podniesienia kosztów i cen bez utraty rynków zbytu, przedsiębiorstwo może zaakceptować wysoką stopę procentową.

5.Restrykcyjność stopy procentowej zależy od inflacji i oczekiwań inflacyjnych.

6.Na skuteczność oddziaływania stopy procentowej ma wpływ system fiskalny (np. ulgi inwestycyjne).

7.Na możliwość oddziaływania stopy procentowej wpływa międzynarodowy rynek finansowy i łatwość przepływu kapitału między krajami.

8.Możliwości prowadzenia inwestycji w oparciu o leasing.

Polityka pieniężna wywiera także wpływ na kształtowanie się kursu walutowego. Skala tego oddziaływania zależy w dużej mierze od rozmiarów handlu zagranicznego. Charakter powiązań polityki pieniężnej oraz kursu walutowego uzależniony jest od zasad ustalania ceny waluty (kursu walutowego).

Dwa zasadnicze nurty poglądów na temat polityki pieniężnej:

1.Koncepcja oparta o tzw. dochodową teorię znana pod nazwą aktywnej polityki pieniężno-kredytowej.

2.Kierunek pasywnej polityki pieniężno-kredytowej oparty na ilościowej teorii pieniądza.

Aktywna polityka pieniężno-kredytowa

Oparta jest na doktrynalnych źródłach szkół interwencjonistycznych wywodzących się z nurtu keynesowskiego. Rynek pieniężny należy wykorzystać w celu stabilizacji gospodarki. Polityka ta nie opiera się na stałych regułach, lecz jest realizowana za pomocą dyskrecjonalnych instrumentów oddziaływania na rynek pieniężny. Podaż pieniądza jest podporządkowana głównemu celowi interwencji – pobudzeniu zagregowanego popytu, a przez to pobudzeniu aktywności gospodarczej. By pobudzić popyt możliwa jest interwencja w mechanizm rynkowy (kontrola ceny kredytu) oraz sterowanie rozwojem niektórych branż poprzez kierowanie strumieni finansowych do poszczególnych gałęzi przemysłu (preferencyjne kredyty). Polityka ta może przybierać formę ekspansywną lub restrykcyjną. Szczególną rolę w realizacji aktywnej polityki odgrywa manipulowanie ceną pieniądza, zwłaszcza stopą procentową. Stopa ta nie jest odzwierciedleniem ustaleń rynku, a wynikiem intencji grupy, która znalazła się u władzy. Aktywna polityka pieniężna przejawia się także dużym zaangażowaniem w przeprowadzenie operacji otwartego rynku z reguły dla pokrywania kosztów projektów rządowych (emisja obligacji rządowych). Nie sprzyja to oszczędnościom i kreowaniu pieniądza w systemie depozytowo-kredytowym. Mimo to nie zniechęca od „psucia pieniądza”.

Polityka pieniężna oparta o ilościową teorię pieniądza – pasywna.

Oparta jest na zasadach ilościowej teorii pieniądza nawiązującej do formuły klasycznej teorii pieniądza z dorobku I.Fishera (MV=PQ).

Popyt na pieniądz jest funkcją wielu zmiennych, pozostaje w stałej relacji do zmian nominalnego produktu brutto.

Podaż pieniądza i jej wahania mają wpływ na kształtowanie się wydatków i nominalnego produktu.

Mechanizm rynkowy ma skłonność do samoregulacji, co daje stabilność systemu w dłuższym czasie – polityka pieniężna powinna być ukierunkowana na realizację celów długookresowych. Gospodarka w równowadze – długookresowy wskaźnik przyrostu pieniądza związany z przyrostem PKB.

Stała reguła podaży – obrona przed dyskrecjonalnym działaniem władz monetarnych.

Stopa procentowa jest ceną i jak inne ceny powinna być ustalana przez mechanizm rynkowy (nie należy ją sterować).

Najczęściej używanym instrumentem kontroli podaży jest stan bazy monetarnej, w tym rezerw bankowych. Dyskrecjonalne manipulowanie ceną pieniądza (stopa procentowa) oraz zwiększenie przyrostu powyżej poziomu wzrostu PKB prowadzi do zachwiania nie tylko równowagi pieniężnej, ale w konsekwencji do zahamowania wzrostu gospodarczego i nierównowagi w skali całej gospodarki. Inflacja w dłuższym okresie powoduje powstanie trwałej recesji. Kontrola podaży pieniądza stabilizuje gospodarkę. Walka z nierównowagą pieniężną (wg zwolenników restryktywnej polityki monetarnej) powoduje początkowo skutki uboczne: spadek wzrostu gospodarczego, wzrost bezrobocia. Po zrównoważeniu rynku pieniężnego powstaje równowaga na pozostałych rynkach.

Polityka budżetowa

Stanowi obok polityki pieniężnej składową część polityki finansowej państwa. Oznacza gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych dla realizacji celów polityki społeczno-gospodarczej.

Wąskie ujęcie – regulowanie ogólnej wysokości i proporcji dochodów i wydatków budżetowych oraz ich wzajemnego stosunku (salda).

Szerokie ujęcie – obejmuje również politykę podatkową i politykę wydatków budżetu.

Budżet państwa – roczny plan finansowy obejmujący zestawienie stałych wpływów i wydatków państwa oraz wskazujący źródła pokrycia niedoboru lub kierunki rozdysponowania nadwyżki. Budżet jest finansowym wyrazem i instrumentem realizacji polityki społeczno-gospodarczej państwa. Nie kreuje on polityki, ale wskazuje jak ją realizować. Instytucjonalna forma gromadzenie funduszy publicznych, które są podstawą pełnienia przez państwo funkcji:

- tradycyjnych

- socjalnych

- gospodarczych

Według źródeł pochodzenia dochody budżetowe dzielimy na:

- dochody krajowe (źródłem pochodzenia jest wytworzony produkt krajowy),

- dochody zagraniczne (mają z reguły charakter pożyczek),

- dochody bieżące (osiągane w toku bieżącej działalności jednostek gospodarczych),

- dochody majątkowe (dochody ze sprzedaży i dzierżawy składników majątkowych, odsetek, lokat),

- dochody podatkowe (głównie wpływy z podatków dochodowych, majątkowych i konsumpcyjnych),

- dochody niepodatkowe (dochody z własności publicznej, dywidendy).

Podatek – przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pobierane przez państwo celem pokrycia obciążeń publicznych, stanowią podstawowe i główne źródło pozyskiwania dochodów budżetowych. Za pomocą podatków władze krajów rozwiniętych przejmują od 20% do 50% produktu brutto. Podatki stanowią około 85% dochodów publicznych, podczas gdy niepodatkowe dochody nie przekraczają 10-15% całości i dochodów. W budżecie Polski za rok 2009 dochody podatkowe stanowiły 78,4%. Dochody niepodatkowe stanowiły za rok 2009 – 10 procent. Środki z Unii Europejskiej i innych źródeł niepodlegające zwrotowi, stanowią 11,6 procenta.