Zagadnienia na zaliczenie z Podstaw Paleontologii:
Test składa się z 28 pytań (28 punktów). Na ocenę dostateczną powinno się uzbierać przynajmniej 14 punktów. Pytania otwarte i z odpowiedziami do wyboru gdzie tylko jedna odpowiedź jest poprawna.
Czym się zajmuje nauka Paleontologia?
Paleontologia - (od gr. palaios – stary + on – byt + logos – nauka) – nauka o organizmach kopalnych, wnioskująca na podstawie skamieniałości o życiu na Ziemi w przeszłości geologicznej. Ściśle związana z naukami biologicznymi i geologią, często posługuje się fizyką i chemią. Dzieli się ją na paleozoologię i paleobotanikę zajmującą się roślinami kopalnymi. Należy do paleontologii również mikropaleontologia. Zagadnieniami ogólnobiologicznymi zajmuje się nowoczesna paleontologia, zwana paleobiologią. Szczegółami ewolucji człowieka zajmuje się paleoantropologia.
Czym są skamieniałości?
– kopalne ślady pradawnego życia, szczątki roślin, zwierząt, glonów, grzybów, bakterii, ślady działalności organizmów.
Jakie są najstarsze ślady życia na Ziemi?
Archeobakterie i eubakterie, łącznie z sinicami, są najstarszymi kopalnymi śladami życia na Ziemi.!
Chemiczne ślady działalności organizmów: - złożone związki węgla – 3,9-4 miliarda lat temu;
skamieniałości: Organizmy podobne do drożdży – Formacja Issua, Grenlandia - 3,8 miliarda lat temu; cyanobakterie (Choroococcales) – Formacja Towers, NW Australia – 3,5 miliarda lat temu; stromatolity – skały grupy Warrawoona w zachodniej Australii – 3,4 miliarda lat temu, sinice – Grupa Swaziland, Formacja Onverwacht, Afrika Południowa – 3,4 miliarda lat temu; bakterie i sinice-rogowce – Gunflint, Kanada – 1,9 miliarda lat temu; skamieniałości (?bakterie) – meteoryt marsjański (ALH 84001) – 1,3 miliarda lat temu
Pojęcia litofacja i biofacja.
Litofacja – zespół cech litologicznych osadów: skład mineralny, ziarnistość, obtoczenie ziaren, barwa skały, struktura itd..
Biofacja – zespół cech paleontologicznych osadów: jakie są skamieniałości w danej warstwie lub warstwach, ile ich jest i jak położone.
Fossilizacja i litifikacja.
Fosylizacja: skamieniałości powstawały, dzięki szybkiemu przykryciu przez popiół lub piasek ciał organizmów, co zachowywało je w błocie lub macie mikrobiotycznej, na której żyły. Skamieniałości ediakariańskie częściej są znajdowane pod warstwami piasku naniesionymi przez sztormy lub przydenne prądy zawiesinowe o wysokiej energii niż pod warstami popiołu. Fosylizacja polega na przechodzenie w stan kopalny martwych organizmów, ich fragmentów lub też ich działalności na danym terenie.
Lityfikacja – proces twardnienia skały okruchowej (proces przemiany skały luźnej w zwięzłą) będący etapem diagenezy. Dzięki tym procesom powstaje np. piaskowiec z piasku. Lityfikacja polega w ogólnym ujęciu na "zlepianiu się" luźnych ziaren skały w skałę litą.
Czym są skamieniałości właściwe i śladowe.
Można wyróżnić następujące rodzaje skamielin:
◄ skamieniałości właściwe (zwane strukturalnymi) – szczątki zachowane w skałach,
◄ skamieniałości śladowe – ślady aktywności życiowej organizmów,
◄ skamieniałości kompletne – kompletnie zachowane organizmy (z tkankami miękkimi),
◄ ośródki – naturalny odlew pozostały po skamielinach właściwych,
◄ odciski – negatyw powierzchni ciała organizmów (twardych bądź miękkich) lub twardych części skamieniałości czy ośrodek.
Wiek względny i wiek bezwzględny.
Wiek względny: przewodnie skamieniałości. Wiek bezwzględny: radioaktywność. Jednostki geochronologiczne operują czasem. Jednostki chronostratygraficzne operują zespołami skał, które powstały w określonym czasie.
Ery roślinne a ery zwierzęce w tabeli stratygraficznej.
| afityik | eofityk | paleofityk | mezofityk | kenofityk |
|---|---|---|---|---|
| archaik | proterozoik | paleozoik | mezozoik | kenozoik |
R:
Z:
Definicja pojęć: pasożytnictwo, symbioza, komensalizm, drapieżnictwo.
Pasożytnictwo (parazytyzm)– forma antagonistycznego współżycia dwóch organizmów, z których jeden czerpie korzyści ze współżycia, a drugi ponosi szkody.
Symbioza – zjawisko ścisłego współżycia przynajmniej dwóch gatunków organizmów, które przynosi korzyść każdej ze stron (mutualizm) lub jednej, a drugiej nie szkodzi (komensalizm). Jednak często trudno ustalić dokładny bilans strat i zysków współżyjących organizmów.
Komensalizm (współbiesiadnictwo; od łac. commensalis = współbiesiadnik)– jest najbardziej pierwotnym typem oddziaływania protekcyjnego. Typ zależności o charakterze symbiozy między dwoma lub więcej gatunkami, przy czym jeden z gatunków czerpie z tej zależności wyraźne korzyści, nie szkodząc pozostałym (np. rekin i podnawka; lew i hiena; lew i sęp; żuk gnojowy i ssak kopytny). Komensalizm jest więc współżyciem korzystnym dla jednego z partnerów, dla drugiego obojętnym.
Drapieżnictwo – sposób odżywiania się zwierząt, polegający na wykorzystaniu jako pokarm ciała innego zwierzęcia i w odróżnieniu od pasożytnictwa prowadzący do śmierci ofiary. Jest jedną z form oddziaływań antagonistycznych, korzystną dla drapieżnika, a niekorzystną dla ofiary; może mieć charakter międzygatunkowy lub wewnątrzgatunkowy (kanibalizm).
Co to jest nekton, plankton, bentos.
Plankton to zespół drobnych organizmów unoszonych przez wodę, które nie są zdolne przeciwstawić się silniejszym jej prądom. Organizmami planktonowymi są m.in: drobne glony (okrzemki, zieleńce), pierwotniaki, drobne skorupiaki, larwy wielu zwierząt bezkręgowych.
Nekton tworzą organizmy samodzielne pływające w wodzie. Należą do nich duże owady, ryby, płazy, gady i ssaki wodne.
Mieszkańcami środowisk wodnych związanymi z dnem są organizmy bentosowe.
Pojęcia organizmów eury- i steno- (haliczne, batyczne, topiczne).
Gatunek euryhaliczny, także: gatunek euryhalinowy – gatunek znoszący różny stopień zasolenia środowiska, np. rekin tępogłowy lub węgorz europejski.
U zwierząt euryhalicznych poziom ATP-azy jest od dwóch do pięciu razy wyższy w morzu niż w wodach słodkich, w których pobierają więcej tlenu niż w morzach.
EURYBATYCZNE ORGANIZMY -Dół formularza organizmy wodne znoszące wielkie różnice ciśnienia i dzięki temu żyjące na rozmaitych głębokościach. Np. koralowce, niektóre strzykwy (jeden z gatunków, Elpidia glacialis, żyje na głębokościach 50-9000 m), kaszaloty itd.
Stenohaliczne organizmy, ekol. organizmy, które potrafią się przystosować jedynie do wąskiego zakresu zasolenia;
Organizmy stenobatyczne, ekol. rganizmy wodne, odznaczające się niewielką tolerancją na zmiany ciśnienia i dlatego występujące na stosunkowo stałej głębokości,
Do jakiego królestwa należą grzyby?
Nadkrólestwo: Eucariota
Królestwo: Fungi
Do jakiego królestwa należą okrzemki i nanoplankton?
Królestwo: Protista.
W jakich warunkach mogą żyć archeoakterie?
Większość znanych gatunków archeobakterii żyje w środowiskach ekstremalnych, takich jak wody gorące, wody silnie zakwa11szone lub silnie alkaliczne, solanki, stężone roztwory innych minerałów. Szczególnie znane są z występowania w gejzerach i w kominach hydrotermalnych, na dnie oceanów, gdzie żyją w roztworach o temperaturze dochodzącej do 300 stopni. Niektórzy przedstawiciele są spotykani w środowiskach zimnych, a kilka gatunków wykryto nawet w przewodach pokarmowych zwierząt, ale ze względu na niezwykłą biochemię archeowce są raczej nieszkodliwe dla przedstawicieli innych królestw świata organicznego. Archeobakterie i eubakterie, łącznie z sinicami, są najstarszymi kopalnymi śladami życia na Ziemi.
Jakie glony są przodkami wszystkich roślin?
Rośliny wywodzą się od zielenic - Chlorophyta (rodzaju glonów) - Wczesne fazy ewolucji roślin z zielenic polegały na przejściu z wodnego do lądowego trybu życia. Pierwsze rośliny miały charakter przejściowy i zamieszkiwały środowisko półwodne, półlądowe.
Czym są gąbki, jaki tryb życia prowadzą?
Gąbki – Porifera najprostsze bezkręgowce, beztkankowce : Zwierzęta mają nieregularne kształty i są zbudowane z wielu typów komórek, rozpowszechnionych szeroko w samym ciele. Większość gąbek to organizmy morskie, niektóre są spotykane w słodkowodnych jeziorach. Wszystkie są filtratorami, wychwytują pokarm z otaczającej wody, np.. bakterie lub drobny nannoplankton. Komórki zaopatrzone w wici pompują wodę do wnętrza gąbki poprzez sieć porów, a pojedyncze komórki wychwytują bakterie z wody przepływającej przez wewnętrzne kanały. Niektóre gąbki wytwarzają wewnętrzny szkielet podtrzymujący ciało (gąbki kąpielowe). Inne gąbki wytwarzają szkielet węglanowy, lub krzemiankowy w formie małych, igiełkowatych lub bardziej skomplikowanych elementów nazywanych spikulami. Spikule i masywne szkielety doskonale zachowują się w stanie kopalnym.
Jakie organizmy tworzyli najstarsze w historii Ziemi struktury rafowe?
Archeocjaty. Archaeocyata dolny-środkowy kambr - Tworzyli najstarsze morskie rafy organiczne.
Jakie warunki są konieczne do istnienia rafy koralowcowej?
Ekologia koralowców: Koralowce są dobrymi wskaźnikami ekologicznymi: Ciepłe wody od 18 do 30oC. normalne zasolenie 2,8 – 3,6‰. Głębokość od 5 do 13m, rzadziej do 45 m. strefa fotyczna – odpowiednia ilość światła. Czystość i ruchliwość wód, więc nie rozwijają się poniżej podstawy falowania, przy ujściach rzek i w strefach zanieczyszczonych. Koralowce są związane z glonami, z którymi żyją w symbiozie: glony dostarczają koralowcom tlen i skrobię, a otrzymują dwutlenek węgla i inne produkty fizjologiczne.
Typy kolonii koralowców. Denkowce (Tabulata), koralowce sześciopromienne (Scleractinia), koralowce czteropromienne (Rugosa).
Denkowce (Tabulata) – grupa wymarłych, paleozoicznych koralowców (Anthozoa), klasyfikowanych w randze rzędu lub podgromady. Należą do najstarszych ze znanych koralowców kopalnych. Organizmy głównie kolonijne (kolonie o pokroju masywnym i gałązkowym), posiadające szkielet kalcytowy. Cechą charakterystyczną jest wielka liczebność poziomych elementów szkieletowych, zwanych denkami oraz bardzo silna redukcja przegród (sept).
Scleractinia - określane też jako koralowce kamienne (Scleractina) lub madreporowce (Madreporaria) – rząd koralowców sześciopromiennych (Hexacorallia), do którego należą drobne, osiadłe, przeważnie kolonijne polipy (antopolipy) wytwarzające zewnętrzne szkielety z węglanu wapnia tworzące zwartą, wapienną masę. Połowa gatunków z tego rzędu to zwierzęta, które są głównym czynnikiem rafotwórczym – dzięki nim powstają rafy i wyspy koralowe.
Koralowce czteropromienne (Rugosa) – grupa paleozoicznych koralowców kolonijnych (kolonie masywne lub gałązkowe) albo osobniczych. Osobnicze mają kształt rogu lub cylindryczny. We wczesnym stadium rozwojowym powstają trzy pary septów. Pierwsza para to septum główne. Kolejno tworzą się następne dwie pary. Trzy pary septów dzielą kielich koralowca na sześć komór. Jednak dalsze septa tworzą się tylko w czterech komorach. Dlatego nazywa się je koralowcami czteropromiennymi.
Jakie grupy zaliczamy do mięczaków (Mollusca)?
Amphineura – obunerwce
Polyplacophora (wielopłytkowce, chitony). to najprostsza grupą ze wszystkich mięczaków;
G: Monoplacophora - jednotarczowce (jednopłytkowce) – najwcześniejszy kambr –dziś
G: Gastropoda – ślimaki – kambr – dziś.
G: Archaeogastropody
G: Neogastropoda
Nadgromada Bivalvia - małże kambr – dziś
Gromada Scaphopoda - łódkonogi , ordowik – dziś.
G: Cephalopoda. Głowonogi
Pojęcia protokoncha, teleokoncha.
Protokoncha- osłonka ciała w stadium larwalnym
Teleokoncha- osłona ciała od momentu gdy larwa osiądzie na dnie.
Mechanizm otwierania i zamykania skorupek u małżów: wiązadło (resilium, ligamentum), mięśnie adduktory).
W worku trzewiowym znajdują się głównie organa wewnętrzne oraz mięśnie zwierające skorupki (adduktory). Muszla składa się z dwóch skorupek. Małż może rozchylać lub zwierać skorupy. Więc dla zamykania muszli służą mięśni adduktory, a dla otwierania – elastyczne więzadło, znajdujące się w części grzbietowej skorup. Mięśnie mogą być podwójne albo pojedyncze (te ostatnie można zjeść ).
Radula.
Tarka, radula – charakterystyczny chitynowy fałd na dnie gardzieli mięczaków pokryty poprzecznymi rzędami chitynowych zębów, poruszany skomplikowanym systemem mięśni. Służy do odrywania kawałków pokarmu, jego zeskrobywania i rozdrabniania.
Jakie grupy mięczaków zaliczamy do głowonogów?
Spirulidae, Argonautidae i Nautilidae.
Belemnity – wymarłe głowonogi.
Amonity – podgromada wymarłych głowonogów.
Wymień grupy kopalnych organizmów, które były muszlowcami.
Chitony
Morfologiczne typy muszli u otwornic, ślimaków czy głowonogów.
Kiedy wymarli amonity, belemnity, inoceramy i rudysty?
Amonity - podgromada wymarłych głowonogów występujących od dewonu do końca kredy, pochodzą od wymarłych jeszcze w triasie baktrytów z grupy łodzikowatych;
BELEMNITY – grupa wymarłych głowonogów (od wczesnego karbonu po przełom kredy i paleogenu);
Jak się nazywa po łacinie: ślimaki, małże, głowonogi, ramienionogi, mszywioły, szkarłupnie, skorupiaki, małżoraczki?
Ślimaki – Gastropoda
Małże – Bivalvia
Głowonogi – Cephalopoda
Ramienionogi – Brachiopoda
Mszywioły – Bryozoa
Szkarłupnie – Echinodermata
Skorupiaki – Crustacea
Małżoraczki – Ostracoda
Zasięg występowania trilobytów.
Trilobity (kambr-perm)
Jak się nazywa aparat szczękowy u jeżowców?
Latarnia Arystotelesa - składa się on z kilkudziesięciu elementów, a wśród nich pięciu zębów poruszanych za pomocą mięśni.
Jakie organizmy są głównymi składnikami skałotwórczymi radiolarytów, stromatolitów, wapieni numulitowych, wapieni krynoidowych?
Radiolaryt – skała organogeniczna, krzemionkowa. Spotykana jest w barwach czerwonej, zielonej lub czarnej. W skład wchodzą głównie krzemionkowe skorupki promienic (radiolarii). W Polsce radiolaryty występują w Sudetach.
Stromatolity to skały węglanowe złożone z cienkich lamin węglanu wapnia wytrąconego z wody morskiej jako efekt uboczny życia sinic. Występują od archaiku do dziś, ale szczególnie liczne były w proterozoiku. Należą do najstarszych śladów życia na Ziemi. Najstarsze stromatolity pochodzą sprzed 3,4-3,5 mld lat, znaleziono je w południowej Afryce.
Wapienie numulitowe - eoceńskie wapienie zbudowane ze skamieniałych skorupek numulitów. Numulity to duże (do ok. 10 cm średnicy) dyskowate pierwotniaki z gromady otwornic. W Polsce występują w Tatrach oraz w Kotlinie Zakopiańskiej.
Wapień krynoidowy (wapień trochitowy) – odmiana wapienia organodetrytycznego utworzona z elementów szkieletowych liliowców (Crinoidea), najważniejszej pod względem skałotwórczym grupy szkarłupni (Echinodermata). Szkielety zbudowane są z kalcytu, przy czym każdy element, np. człon łodygi liliowca. W Polsce wapienie krynoidowe występują w Górach Świętokrzyskich.
Zasięg stratygraficzny graptolitów.
Graptolity to jedyna kopalna gromada półstrunowców, całkowicie wymarła (kambr środkowy-karbon dolny);
Jaki tryb życia prowadzili graptolity?
Były niewielkimi morskimi organizmami kolonijnymi i prowadziły bentoniczny, planktoniczny i epiplanktoniczny tryb życia; żyły tylko w morzach ciepłych;
Zasięg stratygraficzny konodontów.
Ich rozdzielczość stratygraficzna dla późnego dewonu sięga 0,5 mln lat, żyły od wczesnego kambru po późny trias.
Jaki tryb życia prowadzili konodonty?
Powszechne występowanie elementów konodontowych w osadach morskich świadczy, że konodonty były bardzo dobrze przystosowane do życia w różnych środowiskach. To grupa wymarłych organizmów morskich, które zachowują się jako rozproszone mikroskopijne (max. 2-3 mm) zębokształtne elementy, zbudowane z fosforanu wapnia.
Na co wskazuje barwa elementów konodontowych?
Barwa elementów konodontowych jest zmienna: od bladożółtej do ciemnobrązowej, czarnej do białej lub krystalicznie przezroczystej. Zmiana zabarwienia wywołana jest przemianami śladowych substancji organicznych pod wpływem temperatury. Zależność barw od temperatury ustalili eksperymentalnie A.G. Epstein w 1977 r. Zaobserwowano, że elementy konodontowe poddawane działaniu wysokich temperatur stopniowo ciemnieją. Porównywanie barw indeksowych z kolorami elementów konodontowych wydobytych ze skał, umożliwia traktowanie ich jako termometru geologicznego.
Do kogo należą ichtiozaury, plesiosaury, pliozaury, mozazaury?
Ichtiozaury – Ichtiozaury pojawiły się w triasie i były doskonale przystosowane do życia w płytkich strefach mórz: miały opływowy kształt ciała, silnie wydłużony pysk oraz płetwy. Największe, znalezione formy osiągały około ośmiu metrów długości. Ichtiozaury były doskonałymi pływakami, polującymi na ryby, kalmary i łodziki. Chociaż zaliczane są do gadów, ich znaleziska wskazują, że były żyworodne jak ssaki.
Plezjozaury – Do gadów należały także plezjozaury o długich szyjach i kończynach zbliżonych do skrzydeł, za pomocą których poruszały się podobnie jak ptaki w powietrzu. Prawdopodobnie odżywiały się rybami. Szczątki morskiego pliozaura z okresu jurajskiego odkryli w roku 2008 na jednej z wysp norweskiego archipelagu Svalbard w Arktyce. Predator X miał 15 metrów długości, 45 ton wagi , czaszka miał ponad 3 metry długości i szczęki, które wywierały nacisk z siłą 15 ton. Słynny Tyrannosaurus Rex był największym znanym mięsożernym dinozaurem. Predator X, który należał do rodziny pliozaurów (wymarłe gady wodne z krótką szyją i ogromnymi czaszkami) był jeszcze groźniejszy.
Mozazaur - był pierwszym dinozaurem jaki nauka odkryła (rok 1770) i badania (od 1794 roku) nad nim otworzyły drogę do rewolucyjnych zmian myślenia człowieka o otaczającym nas świecie.
Tyranozaurus rex największa paszcz (48 zębów) najlepszy węch. Najdłuższy – Seismosaurus – 50m. Najcięższy – Argentinosaurus – 100 ton Najwyższy – Sauroposeidon – 18 m wzrostu. Najmniejszy – Compsognathus – długość 1m i ważył tyle co kura.
Od jakich ryb pochodzą płazy?
Pojawiły się w dewonie prawdopodobnie z ryb trzonopłetwych lub dwudysznych. Tiktaalik roseae z Kanady (wyspa Elsmir) – „Krokodyl z płetwami”- 385-365 mln.lat (Nail Shubin, Nature, 2006).
Kiedy doszło do wyginięcia dinozaurów i dlaczego?
Dlaczego wymarły dinozaury? 65 mln lat temu nagle wymarło wraz z większością dinozaurów niemal dwie trzecie innych mieszkańców Ziemi. Było to tylko jedno z pięciu masowych wymierań w dziejach życia, ale nie największe. Naukowcy nadal spierają się, co było przyczyną wielkiego wymierania kredowego oraz ile lat trwało. Nie ma dowodów geologicznych i paleontologicznych, czy dinozaury wymarły w ciągu kilkuset czy kilku milionów lat. Uważa się, że przyczyna wymarcia dinozaurów powinna wyjaśniać także wymarcie w tym samym czasie innych grup organizmów, w tym morskich, m.in. mozazaurów, amonitów, belemnitów, rudystów, małży, wielu gatunków otwornic. Hipotezy tłumaczące wyłącznie wymarcie dinozaurów, np. gigantyzm, konkurencja ssaków, epidemia, rozwój roślin okrytonasiennych itp. są powszechnie odrzucane.
Od kogo pochodzą ptaki?
Powstały z dinozaurów, kontynuując linię triasowych tekodontów - najprymitywniejszego szczepu gadów naczelnych. Najstarszym opierzonym kręgowcem jest słynny ARCHEOPTERYX z górnej jury. Łączy on w swojej budowie cechy gadów i ptaków, stanowiąc ogniwo pośrednie między obu gromadami. Następne ptaki kopalne - ICHTHYORNIS i HESPERORNIS znane są dopiero z górnej kredy. Były one podobne do ptaków dzisiejszych, ale miały jeszcze uzębione szczęki. Nowoczesny typ ptaka pozbawionego zębów powstał pod koniec kredy. Silny rozwój i różnicowanie się tych ptaków zaczęło się w trzeciorzędzie i trwa do dziś. Grupą dominującą liczebnie wśród ptaków współczesnych są wróblowate. Wśród gatunków trzeciorzędowych na uwagę zasługują wielkie ptaki biegające, tj. drapieżna DIATRYMA dwumetrowej wysokości, czy też 3,5 metrowy MOA, który na Nowej Zelandii żył aż do czasów historycznych.
Najstarsze przedstawicieli ptaków.
Najstarszym opierzonym kręgowcem jest słynny ARCHEOPTERYX z górnej jury. Łączy on w swojej budowie cechy gadów i ptaków, stanowiąc ogniwo pośrednie między obu gromadami. Następne ptaki kopalne - ICHTHYORNIS i HESPERORNIS znane są dopiero z górnej kredy.
Od kogo pochodzą ssaki?
Ssaki. Mammalia - Są gromadą stałocieplnych kręgowców pokrytych włosami. Żyją we wszystkich środowiskach lądowych, liczne przystosowały się do życia w morzu, a niektóre są zdolne do lotu. Wyodrębniły się w triasie z gadów ssakokształtnych THERAPSIDA, których potomkami w linii prostej są dzisiejsze stekowce - MONOTREMATA. Pierwsze ssaki, DOCODONTA i TRICONODONTA, były owadożernymi lub drapieżnymi zwierzętami drobnych rozmiarów.
Kiedy się pojawiły pierwsze ssaki właściwe?
Trias
Kiedy i dlaczego wyginęły mamuty, tygrysy szablo zębne i inne giganci ostatniej epoki lodowcowej?
Nie do końca jest jasna przyczyna wymarcia mamutów. Podaje się trzy ewentualne przyczyny lub ich kombinację: mamuty wymarły ze względu na istotne zmiany w klimacie na przełomie plejstocenu i holocenu (ok. 10 tys. lat temu), do których zwierzęta nie zdołały się dostosować, zwierzęta wyginęły w wyniku jakiejś choroby lub epidemii, lub że…