PRAWO UBEZPIECZEŃ  SPOŁECZNYCH

Rok 2006

Wykład 1

 

ŹRÓDLA PRAWA UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

 

Możliwe są różne podziały, m. in. Ze względu na wydawcę tego prawa.

1. krajowe – normy polskie, wydawane przez organ, który zgodnie z Konstytucją jest upoważniony do wydawania norm powszechnie obowiązujących – Sejm i Senat

2. regionalne – normy wydawane przez struktury regionalne utworzone na obszarze Europy

- Rada Europy – powołana w 1949

- Unia Europejska – powołana w 1957, Traktatem o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej

3. uniwersalne – pochodzą od struktury międzynarodowej Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), utworzonej w roku 1919, jako organizacja wyspecjalizowana Ligi Narodów, a po jej likwidacji – ONZ. Polska jest państwem założycielskim MOP, od początku uczestniczy w jej pracach.

MOP wydaje konwencje i zalecenia jako akty podstawowe.

 

Ad. 1. Krajowe źródła ubezpieczeń społecznych

 

Źródła te oparte są na Konstytucji z 1997 roku, która szczegółowo definiuje źródła prawa powszechnego. Konstytucja w art. 67  w ust. 1 określa prawo do zabezpieczenia społecznego, natomiast w ust.2 wyznacza zakres ochrony, jaka przysługuje obywatelom pozostającym bez pracy nie z własnej woli :

 

1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

 

Prawo do zabezpieczenia społ. określone w Konstytucji jest prawem obywatelskim – każdy obywatel może skorzystać z różnych form zabezpieczenia społ. odpowiednio do unormowań przyjętych w ustawach zwykłych.

 

Jeśli chodzi o wątpliwości  co do zakresu ochrony, jaka w dziedzinie zabezp. społ. przysługuje obywatelom – należy przyjąć, że Konstytucja gwarantuje minimum ochrony w tej dziedzinie. Ustawodawca zwykły w swoich regulacjach nie może zejść poniżej tego minimum. Ustawa zwykła może jedynie rozszerzać ochronę  w razie zajścia różnych ryzyk

( ryzyka ubezpieczeniowego) albo w razie istnienia różnych potrzeb społecznych uznanych za zasługujące na ochronę.

 

Ustawodawca konstytucyjny po raz pierwszy w języku prawnym użył pojęcia, które nie było dookreślone w teorii prawa – pojęcia „zabezpieczenia społecznego”. O użyciu tego pojęcia zadecydowała dyskusja twórców Konstytucji. Zadecydowano o takim właśnie sformułowaniu, aby nie dawać tym właśnie podstaw do roszczeń rewindykacyjnych.

To samo dotyczy pojęcia „bezrobocie”- w ustawie o promocji zatrudnienia i o promocji rynku pracy.

 

Art. 68 ust.1 Konstytucji stanowi że:  Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

Przy czym chodzi tu o równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej, finansowanej ze środków publicznych, bez względu na ich sytuację materialną. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

Przy ochronie zdrowia adresatem tej normy, jest każdy, kto przebywa na terytorium RP.

 

Hierarchia źródeł wynika z samej Konstytucji:

A. Konstytucja  B. ustawy zwykłe  C. ratyfikowane umowy międzynarodowe 

 D. rozporządzenia

 

Trzeba brać również pod uwagę źródła prawa wspólnotowego, które od 1 maja 2004 stały się w dziedzinie zabezp. społ. źródłem prawa powszechnego i częścią systemu krajowego.

 

POJĘCIE zabezpieczenia społecznego obejmuje techniki, które służą zaspokojeniu społecznie uzasadnionych potrzeb:

1. ubezpieczenia społecznego

2. zaopatrzenia społecznego

3. pomocy społecznej

 

A. Ustawy:

 

1        13.10.1998 – ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych  : ustawa-matka, odgrywa bardzo ważną rolę w kształtowaniu systemu, uściśla całość materii regulowanej w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

1. przedmiot regulacji – czyli jakie ryzyka sa chronione

2. zakres podmiotowy – podstawowe podmioty w systemie ubezp. społ. w Polsce:

- ZUS

- Otwarte Fundusze Emerytalne

- Płatnicy składek, na których ciąży pewna część zadań w zakresie ubezp. społ. – w części te zadania są odpłatne

- Zakłady Emerytalne – pomysł jeszcze nie zrealizowany, pierwsze mają powstać w 2014 roku, zarządzać mają emeryturami z II filaru ( przypis: Agami, źródło: Internet)

 

2   17.12 1998 – ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

            - emerytury i renty przy niezdolności do pracy oraz renty rodzinne

            - świadczenia długoterminowe

            - warunki nabycia prawa, przesłanki i dokumenty, kwestie związane z ustalaniem prawa do tych świadczeń

 

3   25.06.1999 – ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa

 

4        30.10.2002 – ustawa o zabezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych  oraz ( z tego samego dnia) – ustawa o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach.

 

 

 

 

UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE ROLNIKÓW:

 

Rolnicy wyłączeni są z zakresu reformy wprowadzonej ustawa o ubezpieczeniu społecznym. Objęci są odrębną regulacją  z 20.12.1990 – ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników.

 

Akcentuje się to, że ubezp. społ. rolników to tak naprawdę ustawa typu zaopatrzeniowego, ponieważ w 93% wydatki w ramach tego ubezpieczenia są pokrywane bezpośrednio z budżetu państwa. Rolnicy są na utrzymaniu całego społeczeństwa, a na tym polega zaopatrzenie społeczne. Rolnicy wymagają specjalnej troski ze względu na zaniedbania

PRL-u, kiedy to ówczesne regulacje nie zapewniały wystarczającego zabezpieczenia.

            Podobnie – żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze służb: Policji, BOR, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej. Tutaj sa dwie odrębne ustawy:

1. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych

2. o zaopatrzeniu emerytalnym grup paramilitarnych.

Jest w tym przypadku także inna technika zaopatrzenia ze wzgl. na potrzeby emerytalne, inwalidztwo, choroby, macierzyństwo – wszystko pochodzi bezpośrednio z budżetu państwa.

 

CHARAKTER NORM WYNIKAJĄCYCH Z USTAW

regulujących materię ubezpieczenia społecznego

 

Dygresja: każda gałąź prawa składa się z charakterystycznych dla siebie norm – dyspozytywne dla prawa cywilnego, bezwzględnie obowiązujące (czyli ius cogens) dla prawa karnego, normy semiimperatywne, (czyli jednostronnie bezwzględnie obowiązujące)  dla prawa pracy.

 

Dla prawa ubezpieczeń społecznych typowymi są normy ius cogens, czyli bezwzględnie obowiązujące. Kształtują bezwzględnie więzi prawne powstające między stronami – czyli między ubezpieczonym a zakładem ubezpieczeń.

 

Zdarzają się przepisy, które nie mają takiego charakteru, np. możliwość dobrowolnego ubezpieczania się, ale jest to bardzo ścisłe określenie – co do kręgu osób, które mogą przystąpić, co do warunków, które należy spełnić, a także ściśle określone są warunki do przystąpienia do takiego ubezpieczenia. Po przystąpieniu do systemu ubezpieczenia społecznego podlega się wszystkim normom wynikającym z tego systemu. Czasami jest możliwość wyboru między dwoma zbiegającymi się przepisami.

 

Cechą norm prawa ubezpieczeń społecznych jest brak klauzul generalnych – brak zasad współżycia społecznego lub innych klauzul, które w innych dziedzinach prawa pomagają w rozluźnieniu bezwzględnie obowiązujących norm.

Choć prawo ubezp. społ. odsyła do KPA, to jednak przepisy te mają być stosowane ODPOWIEDNIO. Nie jest możliwe stosowanie w naszej dziedzinie art.7 kpa, który stanowi, że organ powinien załatwić sprawę zgodnie z interesem społecznym oraz interesem obywatela. Konsekwencją tego jest brak możliwości zawierania ugód.

Przepisy naszej dziedziny wymagają ścisłej wykładni, czyli niedopuszczalna jest wykładnia rozszerzająca, aby rozciągnąć przepisy tego prawa na sytuacje podobne.

 

W obrębie źródeł prawa ubezp. społ. bardzo długo znajdowały się przepisy prawa pracy. Dopiero w trakcie rozwoju, gdy doszło do rozszerzenia zakresu podmiotowego ubezpieczeń społecznych (początkowo byli to tylko pracownicy) na grupy niepracownicze , doszło do oddzielenia tej dziedziny od prawa pracy.

Te wspólne początki mogą być podstawa do zadania pytania czy zbiorowe układy  pracy mogą być źródłem w naszej dziedzinie? NIE. Nie są źródłem w tym przypadku zwyczaje ani układy pracy. Może się jednak zdarzyć, ze układ zbiorowy pracy przewiduje dla swoich pracowników określone świadczenia związane z danymi ryzykami, np. uzupełnienie zasiłku chorobowego z 80% do 100%- to jest poszerzenie w stosunku do tego, co przewidują przepisy prawa ubezpieczeń społecznych. Są takie regulacje układowe, może niekoniecznie w Polsce, które taką rozszerzoną ochronę przewidują. Ta ochrona jest rozszerzona, ale w zakresie prawa pracy, w ramach stosunku pracy. Tutaj będą miały zastosowanie także przepisy o postępowaniu ze stosunku pracy. Współcześnie pracodawcy są zobowiązani do wypłacania , na podstawie art. 92 KP, wynagrodzenia do 33 dnia zwolnienia chorobowego w każdym roku kalendarzowym – to jest ryzyko ponoszone przez pracodawcę.

 

Charakter norm prawa ubezp. społ. (ich bezwzględne obowiązywanie) przesądza o charakterze decyzji, jakie są podejmowane przez ZUS w zakresie ubezp. społ. To są zawsze decyzje DEKLARATORYJNE! – stwierdzają, czy zostały spełnione wszystkie wskazane w ustawie warunki do nabycia prawa do określonego świadczenia. Wyjątek stanowią decyzje KONSTYTUTYWNE  Prezesa ZUS, na podst. art. 83 ustawy o emeryturach i rentach

 

Art. 83. 1. Ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

 

Prezes ZUS w drodze decyzji indywidualnej o charakterze kształtującym tworzy prawo do konkretnego świadczenia dla konkretnej osoby.

 

Prawo do świadczeń ubezpieczony nabywa z mocy prawa, czyli ex lege, po spełnieniu wszystkich warunków, jakie są z góry określone. Nie musi zainteresowany podejmować żadnych dodatkowych czynności. Jednakże prawo do świadczeń ( chyba samo świadczenie??)ma charakter wnioskowy – zainteresowany musi wystąpić o wypłatę świadczenia i wtedy dopiero nabywa świadczenie. ( przyp. Agami- skoro prawo do świadczeń powstaje ex lege, to nie może powstawać na wniosek!)

 

Normy prawa ubezpieczeń społecznych mają ściśle określony zakres regulacji. Przepisy prawa zawierają zamknięty katalog zdarzeń chronionych w obrębie prawa i tylko te zdarzenia są objęte ochroną. Są to :

- osiągnięcie wieku emerytalnego,

- niezdolność do pracy

- choroba lub macierzyństwo

- wypadek przy pracy lub choroba zawodowa

- utrata zdrowia – przy ubezpieczeniu zdrowotnym

 

Jest to zamknięty katalog ryzyk chronionych. Do tego jest też zamknięty katalog świadczeń, jakie mogą przysługiwać ubezpieczonym.

 

Przesłanki dla uzyskania tych świadczeń są z góry określone, jednakowe dla wszystkich – brak tu unormowań indywidualnych.

 

B. UMOWY MIĘDZYNARODOWE w dziedzinie ubezp. społecznego.

 

Po raz pierwszy wymienione są w Konstytucji z 1997 roku. W zakresie prawa ubezpieczeń społecznych dotyczą praw i obowiązków obywateli. Wymagają zgody uprzednio wyrażonej w ustawie. Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana.

Umowy międzynarodowe zawarte w dziedzinie ubezpieczeń społecznych ratyfikowane za uprzednią zgoda wyrażoną w ustawie maja pierwszeństwo przed ustawą, gdy ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

 

W naszej dziedzinie Polska zawarła wiele umów międzynarodowych z: Niemcami, Austrią, Anglią, Francją, Luksemburgiem, Hiszpanią, Holandią, Libią, Czechosłowacją. Nigdy nie było umowy z Rumunią ani ZSRR. :D

Aktualnie te umowy zawarte w dziedzinie ubezp. społ. po 1 maja 2004 zostały uchylone. Wynika to z wejścia w życie na obszarze Polski zarządzenia nr 1408 z 1971 roku o stosowaniu systemu zabezpieczeń społecznych do pracowników i osób samodzielnie zarobkujących oraz członków ich rodzin. Z art. 6 wynika skutek uchylenia.:

 

Artykuł 6

Konwencje o zabezpieczeniu społecznym, które zostają zastąpione przez niniejsze rozporządzenie

 

W ramach zakresu podmiotowego i przedmiotowego zakresu stosowania niniejszego Rozporządzenia, zastępuje ono,(z zastrzeżeniami), każdą konwencję dotyczącą zabezpieczenia społecznego wiążącą:

a/ bądź wyłącznie dwa lub więcej Państwa członkowskie;

b/ bądź co najmniej dwa Państwa członkowskie i jedno lub kilka innych Państw, o ile chodzi o przypadki, których uregulowanie nie wymaga udziału instytucji jednego z tych ostatnich Państw.

 

Utrzymano więc w mocy umowy z tymi państwami, które nie uzyskały statusu członków UE.

Z umów międzynarodowych wynika:

1. uściślają, jakie ryzyka są chronione nawzajem w danych państwach – rzadko wszystkie się pokrywają, zwykle ochrona dotyczy świadczeń długoterminowych

2. zawsze regulują problem delegowania i podlegania ustawodawstwu w okresie delegowania, określają okres delegowania od 6 miesięcy do 3 lat

3. w umowie można w inny sposób określić podleganie ustawodawstwu w dziedzinie ubezpieczeń społecznych – albo jednego, albo drugiego państwa

4. ustanawia się instytucję łącznika, udzielają sobie oni pomocy m. in. Przy gromadzeniu dokumentów, koniecznych dla uzyskania uprawnienia.

5. zasady rozliczeń finansowych z tytułu udzielania nawzajem świadczeń

6. zwykle też postanowienia o tym, że okresy spełnione pod rządami drugiego państwa podlegają zsumowaniu z okresami pierwszego państwa, któremu ubezpieczony podlega,

7. zwykle wyłączają z zakresu regulacji pomoc społeczną oraz ochronę z tytułu pomocy dla ofiar wojen i ich skutków.

 

 

 

 

 Wykład 2

 

( Wszystkie zagadnienia dotyczą tylko kwestii zabezpieczenia społecznego)

 

MOP – wydaje normy o charakterze uniwersalnym, kierowane są do państwa świata. Normy MOPu to konwencje, które wymagają ratyfikacji w trybie przewidzianym w danym ustawodawstwie, oraz zalecenia , które nawiązują do zadań postawionych w konwencjach.

 

W zabezpieczeniu społecznym można wyodrębnić konwencje z okresu międzywojennego, które w większości były ratyfikowane w okresie II RP. Są one zamknięte dla ratyfikacji ze wzgl. na przestarzałość unormowań. Nadal sa jednak otwarte konwencje z lat 60-tych.

W tym okresie MOP wydała kilka znaczących konwencji, które nie zostały ratyfikowane przez Polskę, np.:

- nr 121 z 1964 – w sprawie świadczeń przy wypadkach przy pracy oraz chorób zawodowych

- nr 128 z 1967 – w sprawie świadczeń na wypadek inwalidztwa lub śmierci żywiciela rodziny

- 130 z 1969 – o pomocy leczniczej i świadczeniach w razie chorób

 

Polska nie mogła ich ratyfikować z powodu wysokich standardów ochrony przewidzianych w tych normach. Np., konwencja z 1969 wprowadzała minimalny okres wypłaty zasiłku chorobowego wynoszący 52 tygodnie, a w Polsce – 182 dni (26 tygodni).

 

 

Państwo, które ratyfikowało konwencję, jest zobligowane do przestrzegania jej postanowień w części, w jakiej państwo ją ratyfikowało. Gdy nie przestrzega normy konwencji, zmuszone jest do jej wypowiedzenia. Dotyczyło to także Polski, która nie przestrzegała ratyfikowanej konwencji dot. zachowania uprawnień z ubezp. społ. w przypadku starości oraz śmierci żywiciela. Prawo ówczesne (PRL) przewidywało zawieszenie świadczenia w razie wyjazdu obywatela za granicę na czas dłuższy niż 3 miesiące – a konwencja gwarantowała zachowanie uprawnień nabytych przed wyjazdem. Polska musiała wypowiedzieć tę konwencję 1973.

 

Na łonie MOPu działa zgromadzenie, które grupuje strony państwa członkowskiego, pracowników i pracodawców – komisje trójstronne każdego państwa.

 

 Konwencją MOP  znaczącą dla zabezpieczenia społecznego jest konwencja nr 102 z 1952 o minimalnych normach zabezpieczenia społecznego ( Polska ratyfikowała ją w 2003 roku). Wykorzystana była przez Radę Europy dla wyznaczenia minimalnych standardów ochronnych w dziedzinie zabezpieczenia społ. w Europejskiej Karcie Społecznej (EKS).

Konwencja ta zawiera definicje 9 tradycyjnych gałęzi zabezp. społ. i jest traktowana jako norma międzynarodowa uściślająca występujące w innych aktach międzynarodowych pojęcia zabezpieczenia społecznego. Powszechnie przyjmuje się, ze pojęcie to należy definiować w taki sposób, jak ustalono w konwencji.

Szczególna rola tej konwencji polega na tym, ze po raz pierwszy w normach międzynarodowych pojawił się akt prawny określający minimalny poziom świadczeń określonych w stosunku procentowym do wynagrodzenia pobieranego przez pracownika. Minimalne standardy ochrony zawarte są w załącznikach do tej konwencji, określających wypłaty periodyczne dla typowych uprawnionych korzystających z określonych świadczeń – na przykład zasiłek chorobowy określono na poziomie 40% wynagrodzenia. Poprzez odniesienie do procentowego obliczania tego zasiłku, uznaje się wynagrodzenie uzyskiwane przez mężczyznę mającego na utrzymaniu żonę i 2 dzieci (?? O co tu chodzi??). Przy macierzyńskim – będzie to 45 % wynagrodzenia.

W krajach rozwiniętych poziom świadczeń przewyższa o wiele te normy. Normy te są uniwersalne, adresowane do wszystkich krajów świata. Norma ta jest punktem, do którego powinny zmierzać kraje na słabym poziomie rozwoju.

USTALENIE PODSTAWY ŚWIADCZENIA

Konwencja MOP z 1952 wyznacza nietypowy dla byłych krajów KDL sposób ustalania tego wynagrodzenia. W krajach KDL rodzina, aby się utrzymać, musiała się opierać na wynagrodzeniu obojga małżonków. Ostatecznie trzeba było brać pod uwagę, dla obliczenia tego świadczenia, wynagrodzenie męża oraz zasiłek dla żony i zasiłek dla dzieci. Tak wygląda podstawa dla obliczenia świadczenia.

Ta konwencja nie mogła zostać ratyfikowana przez Polskę, ponieważ nie spełnialiśmy standardów. Polska stała się jednak w 1991 członkiem Rady Europy, więc musieliśmy ratyfikować EKS. Do tego celu potrzebna była ratyfikacja konwencji 102. Była to jednak ratyfikacja niepełna.

Na 9 oddziałów Polska ratyfikowała 5, dotyczących:

- 2 – opieki lekarskiej

- 5 – świadczeń na starość

- 7 – świadczeń rodzinnych

- 8 – świadczeń macierzyńskich

- 10 – świadczeń w razie śmierci żywiciela rodziny

Nie przyjęła zaś zobowiązań wynikających z części:

- 3 – dotyczącej zasiłków chorobowych

- 4 – świadczeń w razie bezrobocia

- 6 – w razie wypadku przy pracy i chorób zawodowych

- 9 – świadczeń w razie inwalidztwa

Te cztery działy zawierają unormowania, które odbiegają zasadniczo od standardów polskiego systemu. :

             choroby – 182 dni wypłacania zasiłku chorobowego

             bezrobocie – nie mamy ubezpieczenia społecznego bezrobocia, mamy zabezpieczenie bezrobocia. Standardy konwencji nie wymagają tu ubezpieczenia, może być także zaopatrzenie

             wypadek przy pracy i choroba zawodowa – brak prawa do świadczeń kapitalizowanych, brak prawa do wypłaty jednorazowej renty przy niewielkim uszczerbku na zdrowiu. Konwencja przewiduje, ze należy wypłacić ubezpieczonemu jednorazową rentę kapitalizowaną na rozpoczęcie działalności gospodarczej.

             inwalidztwo – niski poziom rent inwalidzkich, minimalnych zwłaszcza co do kobiet, bo ich przeciętne zarobki są niższe od najniższych rent inwalidzkich wynikających z konwencji

 

3. Organy regionalne  

# RADA EUROPY – to regionalny organ międzynarodowy powstały w 1949 roku w Strasburgu, założona została przez 10 państw Europy. Jej celem jest podejmowanie wszelkich działań w celu przestrzegania, obrony i rozwijania praw państw członkowskich, popieranie demokracji parlamentarnej, popieranie pluralizmu społecznego oraz działania na rzecz wprowadzenia rządów prawa.

Państwa KDL-u nie mogły przystąpić do Rady Europy

 

Polska przystąpiła do Rady Europy w 1991. Liczba członków stale ulega zwiększeniu: w 1992 były 23 państwa, w 2002 już 41 państw.

 

Rada Europy wydaje bardzo dużą liczbę traktatów dotyczących naszej dziedziny, np.:

1.  tymczasowa konwencja

            - o zakresie zabezpieczenia społecznego z 1953

            - dot. świadczeń długoterminowych

            - dot. świadczeń krótkoterminowych

2. Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego z 1964 roku, zrewidowany w 1990, dot. dość wysokich standardów w zabezpieczeniu społecznym

3. Europejska Konwencja o zabezpieczeniu społecznym

4. Europejska konwencja o statusie praw pracowników migrujących

5. Europejska Karta Społeczna z 1961 roku – wyznacza standardy ochrony socjalnej pracowników, w krajach członkowskich RE.

 

Polska jako członek RE musiała ratyfikować EKS i tylko ją, ponieważ tylko ona uzyskała wystarczający poziom ratyfikacji w państwach członkowskich i weszła w życie.

 

Normy RE jak i MOP mają uniwersalny charakter i wymagają ratyfikacji zgodnie z systemem prawnym konkretnego państwa.  W Polsce ratyfikacji dokonuje Prezydent za uprzednią zgoda sejmu wyrażoną w ustawie. Z EKS wynika, że dla jej ratyfikowania muszą być spełnione pewne standardy – mianowicie, państwo-sygnatariusz musi ratyfikować minimalną liczbę artykułów ( co najmniej 10 artykułów), w tym co najmniej 5 art. stanowiących jej rdzeń lub 45 numerowanych ustępów.

 

Rdzeń zawiera:

1. prawo do pracy – art.1

2. prawo do organizowania się – art.5

3. prawo do rokowań zbiorowych – art.6

4. prawo do zabezpieczenia społecznego – art.12

5. prawo do pomocy społecznej i medycznej – art.13

6. prawo rodziny do ochrony prawnej, społecznej i ekonomicznej – art.16

7. prawo pracowników migrujących i ich rodzin do ochrony i pomocy – art.18

 

Adresatem norm wynikających z Karty jest wyłącznie państwo, które powinno doprowadzić ustawodawstwo w kraju do odpowiednich standardów dla ratyfikacji artykułów Karty. Kontrola ratyfikacji artykułów lub ustępów Karty jest dokonywana przez organy powoływane przez RE, w szczególności przez Komitet Niezależnych Ekspertów – to grupa niezależnych arbitrów o wykształceniu prawniczym, nieskazitelnych cechach charakteru, wysoko ocenianych w swoim kraju.

Kontrola odbywa się na podstawie sprawozdań przesyłanych przez państwa-sygnatariuszy co 2 lata, z wykonywania postanowień Karty. Polska ratyfikowała wszystkie 19 praw socjalnych zdefiniowanych w części II EKS, ale nie wszystkie artykuły zostały ratyfikowane w całości.

W całości ratyfikowaliśmy art.12 dot. prawa do zabezpieczenia społecznego. Art.12 zbudowany jest z 4 ustępów (Polska ratyfikowała wszystkie 4):

 

1 ustęp - państwo, które ratyfikowało ten ustęp, zobowiązane jest do utrzymania albo do ustanowienia systemu zabezpieczenia społecznego,

2  - państwo zobowiązuje się utrzymać system zabezp. społ. na zadowalającym poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu dla ratyfikowania konwencji MOP nr 102 o minimalnych normach zabezp. społ.

3 – państwo zobowiązuje się do zabiegania o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezp. społ.

4 – państwo zobowiązuje się do:

            a. równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych umawiających się stron, jeżeli chodzi o uprawnienia z tytułu zabezp. społ., w tym zachowanie korzyści wynikających z ustawodawstwa dotyczącego zabezp. społ., bez względu na zmiany miejsca pobytu na terytoriach umawiających się stron, które mogłyby podjąć osoby chronione

            b. przyznawania, zachowania i przywracania uprawnień, z tytułu zabezpieczenia społecznego za pomocą takich środków jak zliczanie okresów ubezpieczenia lub zatrudnienia wypełnionych zgodnie z ustawodawstwem każdej z umawiających się stron.

 

Polska zobowiązała się do tego, co wynika z ustępu 1.

 

Ustęp 2 jest istotny, bo jest tu odniesienie do konwencji MOP nr 102 – Polska jest zobowiązana utrzymać poziom zabezpieczeń społ. na takim poziomie, na jakim ratyfikowała tę konwencję, czyli z wyłączeniem tych 4 części, których nie ratyfikowała.

Ustęp 3 – skoro jest on po ustępie drugim, to podnoszenie poziomu systemu zmierzać musi do podnoszenia standardów z konwencji nr 102

 

Drugi z organów regionalnych, czyli:

 

# UNIA EUROPEJSKA

Powstała na gruncie struktur gospodarczych. Jej początki to Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Atomowa, a w 1957 powstała EWG – Europejska Wspólnota Gospodarcza.

Traktat o utworzeniu EWG z 1957 jest podstawą ukształtowania norm w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Jest to struktura, mająca ważne dla nas znaczenie.

W dziedzinie zabezp. społ. bardzo ważny jest art.51 traktatu rzymskiego o utworzeniu EWG, który to art. po traktacie amsterdamskim otrzymał numer 42 (TA).

Art.51 wprowadził 2 podstawowe uprawnienia, które adresowane były do pracowników migrujących oraz członków ich rodzin. Art. ten należał do prawa pierwotnego. Gwarantował pracownikom, którzy w okresie aktywności zawodowej przenoszą się i podejmują zatrudnienie w innym państwie i pod rządami innych systemów zabezp. społ. pełną ochronę w zabezp. społ. opartą na:

            a. sumowaniu okresów ubezpieczenia lub zatrudnienia albo zamieszkania, których spełnienie w określonym wymiarze stanowi warunek nabycia prawa do określonych świadczeń zabezp. społecznego.

            b. prawie do przesyłania nabytych świadczeń pieniężnych zabezp. społecznego w ślad za ubezpieczonym niezależnie od tego, gdzie ubezpieczony po uzyskaniu tych świadczeń zamieszkiwał – pod warunkiem, że zamieszkał na terytorium Wspólnoty.

 

Od początku przyjęto, ze nie chodzi o harmonizowanie, unifikowanie ani o zbliżanie systemów zabezp. społ. Art. 51 interpretowany jest w taki sposób, ze powoduje on koordynowanie krajowych systemów. Organem, który ma wdrożyć rozwiązania prawne, zawierające te 2 mechanizmy, jest Rada Wspólnot Europejskich. Na podst. upoważnienia wynikającego z tego przepisu Rada wydała 2 rozporządzenia, z których 1 ma charakter materialno-prawny a 2 ma charakter wykonawczy. Oba stają się częścią systemu krajowego każdego państwa od dnia uzyskania przez to państwo statusu państwa członkowskiego. Częścią systemu polskiego stały się z dniem 1 maja 2004. :

1. rozporządzenie nr 1408/71 (czyli z 1971 r) – o stosowaniu systemu zabezp. społ. do pracowników ( obecnie, od 1981 ta nazwa jest poprawiona) i osób samodzielnie zarobkujących oraz członków ich rodzin przemieszczających się na obszarze Wspólnoty.

Zawiera unormowania o charakterze materialno-prawnym , uściśla na jakich warunkach, przy jakich regulacjach prawnych lub osobowych pracownik zachowa prawo do świadczeń okresowych rodzinnych, choć podlegał będzie w okresie aktywności zawodowej, różnym systemom zabezp. społ.

 

2. rozporządzenie nr 574/72 – o wprowadzeniu środków ułatwiających stosowanie rozporządzenia 1408/71

To przepisy techniczne.

 

Pytanie – co to jest ta koordynacja na gruncie obydwu rozporządzeń? Prowadzi ona do współistnienia odrębnych krajowych systemów zabezp. społ. przy założeniu równoważenia każdego krajowego systemu przez zastosowanie jednolitych zasad postępowania określonych w rozporządzeniach oraz wspólnych łączników takich jak miejsce pracy, zamieszkania, siedziba pracodawcy, itp.

 

Od początku utworzenia EWG przyjęto, że jej celem nie jest ustanowienie powszechnego systemu zabezp. społ. Różnice, między innymi historyczne, doprowadziły do tego, że wszędzie są różne systemy i uniemożliwia to utworzenie systemu jednolitego. Pracownik nie może tracić uprawnień wynikających z poszczególnych systemów. Koordynacja nie prowadzi do naruszenia krajowego systemu zabezp. społ. Działania wspólnotowe mają prowadzic do zachowania przez pracownika całości uprawnień z zakresu zabezp. społ., tak jakby przez cały czas pozostawał on pod rządami jednego tylko systemu. Z drugiej strony (jak wynika z orzecznictwa), z faktu, że pozostawał pod rządami różnych systemów, nie może nabyć uprawnień wyższych niż pracownik, który znajduje się pod rządami tylko jednego systemu.

 

Rozporządzenia wspólnotowe (oba) mają doprowadzić do likwidacji możliwych sporów negatywnych, kiedy pracownik przeniesie się i nie będzie podlegał żadnemu systemowi z powodów wynikających z systemu krajowego, jak również sporów pozytywnych, gdy ubezpieczony podlega równolegle różnym systemom zabezp. społ.

Gdyby każda instytucja, której podlega zażądała wpłaty składki, to on i tak dostanie tylko jedno świadczenie. Nie może jednocześnie finansować np. trzech różnych systemów i uzyskiwać trzech różnych świadczeń. Czyli są to rozwiązania, które uniemożliwiają podleganie różnym systemom

 

Wynika to z rozporządzenia 1408, z art. 12

Ust. 1. Na mocy niniejszego Rozporządzenia nie można przyznać ani zachować prawa do kilku świadczeń tego samego rodzaju za ten sam okres ubezpieczenia obowiązkowego.

 

W rozporządzeniu tym zapisano również zasadę równego traktowania  obywateli własnych i cudzoziemców. Wynika stąd zasada niedyskryminacji bezpośredniej ze wzg. Na obywatelstwo, jak i pośredniej, ze wzgl. na inne okoliczności.

Inną zasadą-normą jest zasada stosowania ustawodawstwa jednego tylko państwa, wyrażona w art. 13 rozp.

1.      Z zastrzeżeniem (..) osoby, których niniejsze Rozporządzenie dotyczy, będą podlegały ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Wybór ustawodawstwa zostanie dokonany zgodnie z postanowieniami niniejszego Tytułu

Najogólniej zasada ta polega na tym, ze przyjmuje się, ze właściwe jest miejsce pracy -  bez względu na to, gdzie mieszka ubezpieczony czy gdzie ma swoją siedzibę pracodawca ( lex loci labori)

Zasada zachowania praw nabytych, wynikająca z szeregu norm rozporządzenia, polega na gwarancji danej osobie ubezpieczonej, która nabyła prawo do świadczenia, wypłaty tych świadczeń bez względu na miejsce osiedlenia się.

Zasada zachowania praw w trakcie nabywania – realizowana jest poprzez techniki (mechanizmy), polegające na:

- sumowaniu – okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania, jeśli jest to konieczne dla nabycia prawa do określonego świadczenia

- uwzględnianiu zdarzeń, które zaszły pod rządami jednego państwa, za zaszłe pod rządami innego państwa, np. poród, wypadek przy pracy, śmierć,

- uchylania klauzul terytorialnych – czyli przepisów ustawodawstwa krajowego, które wprowadzają ograniczenia w przesyłaniu świadczeń pieniężnych.

 

Wykład 3

 

 

 

TECHNIKI ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Temat ten łączy się ze wspomnianym art. 67 Konstytucji, w którym ustawodawca po raz pierwszy użył terminu „zabezpieczenie społeczne”. Powstała dyskusja, czy zabezpieczenie społeczne można uznać za gałąź prawa.

- Jończyk – to młoda gałąź prawa, niekorzystająca jeszcze z przywileju oczywistości.

- Prof.: należy to zakwestionować, bo o wyodrębnieniu danej gałęzi przesądza jednorodność regulowanych stosunków prawnych, rozmiar i ranga społeczna oraz jednolita metoda regulacji zastosowana do unormowania tych stosunków.

Tych kryteriów nie spełnia zabezp. społ. i dlatego w teorii prawa istnieje pogląd, że pojęcie zabezp. społ. jest terminem zbiorczym, obejmującym co najmniej 3 różne techniki przy pomocy których następuje realizacja uzasadnionych społecznie potrzeb. Te 3 techniki to:

1. technika ubezpieczenia społecznego

2. technika zaopatrzenia społecznego

3. technika pomocy społecznej

Każda z nich charakteryzuje się swoistymi cechami – ma odrębny zakres stosowania, strukturę organizacyjną, i odrębne metody regulacji. Z tych powodów pogląd Jończyka jest przedwczesny. Prawo zabezp. społ. może być traktowane jako jednolite dydaktycznie przy wykładaniu na uczelni wyższej, dla przedstawienia wykorzystywanych w państwie metod dla realizacji potrzeb społecznych, ale poza tym może być traktowane odrębnie. (trochę niejasno, ale skrypt był nieczytelny)

Są 3 odrebne techniki. Trzeba przedstawić cechy charakterystyczne, podobieństwa i odrębności między nimi.

TECHNIKA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

1. jest to prawny stosunek ubezpieczenia spolecznego, który:

• powstaje z mocy prawa (ex lege)

• ma charakter osobisty, podmiotowy i trwały

• gaśnie wraz ze śmiercią ubezpieczonego

- ale ta śmierć może wywołać pewne skutki następcze, np. renta rodzinna, gdy zmarły miał rodzinę na utrzymaniu.

2. Stos.ubezpieczenia jest adresowany do wszystkich osób zarobkujących – nieważne na jakiej podstawie prawnej- czy to umowa o pracę, działalność gospodarcza czy umowy cywilnoprawne.

3. Treść stos. ubezpieczenia ustalona jest przez przepisy – strony nie moga więc kształtować jej treści swoimi oświadczeniami. Prawo do świadczeń z ubezp. społ. powstaje ex lege, po spełnieniu ściśle określonych przeslanek (określonych z góry).-> takie rozwiązanie przesądza o bezpieczeństwie socjalnym osób podejmujących pracę zarobkową.

4. Bezpieczeństwo socjalne polega na tym, że przed podjęciem pracy osoba może sprawdzić:

• na jakich warunkach i w jakiej wysokości

• oraz czy w ogóle przysługiwać jej będą świadczenia z ubezp. społecznego.

Ochrona ta wiąże się z zajściem zdarzenia o charakterze biologicznym – jak choroba, inwalidztwo, urodzenie dziecka, starość.

5. Ubezpieczenie społ. obejmuje także pewne ryzyka o charakterze spolecznym, jak np. bezrobocie – w naszym systemie ryzyko bezrobocia nie jest objęte techniką ubezpieczenia społecznego, choć tradycyjnie jest jednym ze zdarzeń objętych ochroną.

(bezrobocie nalezy do techniki zaopatrzenia)

- zdarzenia typu biologicznego jak i spolecznego sa przeszkoda w zarobkowaniu. Są różne formy zabezpieczenia oby tych ryzyk.

6. Zamknięty jest katalog zdarzeń chronionych – tylko wymienione uzyskają ochronę.

Utracony dochód zastępowany jest świadczeniem, dlatego swiadczenie to ustalane jest proporcjonalnie do uzyskiwanego dochodu

7.Prawo doświadczenia ma charakter roszczeniowy i może być dochodzone na drodze spornej - w postępowaniu sądowym prowadzonym w trybie KPC przewidzianym dla spraw z zakresu ubezpieczeń spolecznych ( są to bowiem sprawy cywilne formalnie).

Postępowanie przed organem rentowym ma natomiast charakter administracyjny.

8. Decyzje organu rentowego mają charakter deklaratoryjny, czyli ustalający – ich treścią jest jedynie ustalenie, czy ubezpieczony spełnił wszystkie warunki dla nabycia świadczenia.

Samo prawo zaś powstaje ex lege.

Przeciwny charakter mają decyzje konstytutywne, czyli kształtujące. Na gruncie ubezp. społ. podejmuje je tylko Prezes ZUS, przyznając tzw. świadczenie wyjątkowe, o którym była już mowa. Jest to świadczenie rentowe, z tytułu niezdolności do pracy lub rodzinne.

Kryteria:

• może być przyznane ubezpieczonemu lub pozostałemu po nim członkowi jego rodziny, który wskutek szczególnych okoliczności nie spelnia wymogów przewidzianych dla nabycia świadczenia

• nie może ich spełnić ze wzgl. na wiek lub niezdolność do pracy

• osoba ta nie posiada ponadto wystarczających środków do życia

Jest to świadczenie typu zaopatrzeniowego, finansowane z budżetu państwa. Korzystali z niego np. dawni działacze opozycyjni, olimpijczycy.

9. Prawo do świadczeń jest ściśle związane ze składką, obliczaną jako procent od dochodów – jest to tzw. wzajemność świadczenia i składki. Składka jest jednakowa dla wszystkich, to przeciętna i jednolita stopa procentowa. Nie uwzględnia się tu cech osobistych ubezpieczonego.

10. Fundusze Ubezpieczenia Społecznego – stanowią organizacyjno-finansową strukturę gromadzenia skłądek odprowadzanych na ubezp. społ. Fundusze te mogą mieć dwojaki charakter:

- mogą byc wyposażone w osobowość prawną, np. OFE, Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników

- mogą mieć charakter parabudżetowy – ustalany corocznie wraz z ustawą budżetową i stanowiący jej część, np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.

Regulacje prawa ubezpieczeń społecznych jako techniki, sa w zasadzie jednolicie ukształtowane dla wszystkich ubezpieczonych. Ustawodawca realzuje cele okreslone w tych ustawach. Moze wprowadzić kryteria dyferencjacji w regulacjach. Kryteium takim jest wiek ubezpieczonych – osoby urodzone po 31 grudnia 1968 są wszyscy, czy chcą czy nie chcą, w nowym systemie ubezpieczeń. Drugie kryterium to praca w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Skutkiem może być prawo do szczególnych świadczeń, np. mniejszy wiek nabycia świadczenia.

Technika ubezp. społ. jako metoda, adresowana jest do z góry określonych grup społecznych i zawodowych utrzymujących się z dochodów uzyskiwanych z tej pracy. Cechą tej metody jest przymus ubezpieczenia, czyli obowiązek wynikający z ustawy, wpłacania obowiązkowych składek. Składki są gromadzone w funduszach ubezpieczeniowych.

TECHNIKA ZAOPATRZENIA SPOLECZNEGO

Jakie są cechy tej techniki? Podobieństwa i różnice do poprzedniej?

Technika ta adresowana jest nie do ogółu osób zarabiających, ale do wyłącznie do wybranych grup osób, ktore wyodrębnione sa ze wzg. Na określony tytuł do ochrony. Ten szczególny tytuł uzasadnia przyznanie im ochrony typu zaopatrzeniowego, a nie prawa. Nie jest tutaj ważne czy ta osoba pracuje, czy nie - wazny jest ten tytuł ochrony. Te tytuły są sciśle określone w ustawach, stanowią zamknięty katalog. Przykładowo:

1. służba na rzecz państwa:

- żolnierze zawodowi

- funkcjonariusze służb paramilitarnych: Policja, Agencja Wywiadu, ABW, BOR, SW

2. udział w walkach wyzwoleńczych

- kombatanci

- inwalidzi wojenni

- żołnierze, którzy brali udział w walkach i doznali szkody na osobie

3. Potrzeba wsparcia rodzin o niskich dochodach (np. zasiłek rodzinny z ustawy o świadczeniach rodzinnych)

4. Potrzeba wsparcia ubezpieczonych, którzy nie nabylo prawa do świadczenia ustawowego z ubezpieczenia społecznego.

Trzeba tu zaliczyć zasiłki dla bezrobotnych z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także renty socjalne oraz świadczenia przedemerytalne ( ustawa o swiadczeniach przedemerytalnych). Te wszystkie świadczenia finansowane są z budżetu państwa, czyli z podatków obywateli – w tej technice nie ma składki.

Przesłanki dla nabycia prawa do świadczeń zaopatrzeniowych są z góry określone w ustawie, podobnie jak w technice ubezp. społecznego. Kolejnym podobieństwem jest to, że świadczenia zaopatrzeniowe mają charakter roszczeniowy – czyli osoba, która spełnia ustawowe warunki, ma roszczenie o wypłatę świadczenia.

Świadczenia w tej technice sa unormowane w sposób schematyczny – przeciętny i jednakowy dla wszystkich. Jednakowy jest wymiar swiadczeń. Pozycja uprawnionego w ramach tej techniki jest silna, dlatego że ma on kompetencje do żądania ochrony, o ile tylko spełnia określone w ustawie warunki. Nie ma tu jednak przymusu. Może wystąpić o ochronę, ale nie musi.

PODSUMOWANIE: Jest to technika, która stanowi metodę zaspokajania punktowo wybranych potrzeb uzasadnionych społecznie, które finansowane są z budżetu państwa. Świadczenia przyznawane w ramach tej techniki mają wyłącznie formę pieniężną. Świadczenia typu zaopatrzeniowego realizowane są albo jako zadania zlecone przez ZUS albo przez inny podmiot określony w ustawie. Wypłata tych świadczeń nie następuje z urzędu, lecz wyłącznie na wniosek uprawnionego (podobnie do techniki ubezp. społ.). Z tym, ze przy technice ubezpieczenia społ. są wyjątki, kiedy świadczenie może być wypłacone albo podwyższone z urzędu. Natomiast w technice zaopatrzeniowej nie ma możliwości waloryzacji (choć pani prof. na kolejnym wykładzie mówiła, ze są waloryzowane- przyp. ze skryptu)

TECHNIKI OPIEKUŃCZE

Technika ta ma najszerszy zakres podmiotowy. Adresowana jest do wszystkich obywateli, a także do cudzoziemców, którzy przebywają legalnie na terytorium naszego państwa. Świadczenia z pomocy społecznej wyplacane są wyłącznie na terytorium RP, co jest przejawem zasady terytorializmu (tego nie ma w poprzednich dwóch technikach – gdy chodzi o pobyt emeryta w UE, to świadczenia są bez problemu wypłacane, problemy z wyplatami mogą pojawić się jeśli przebywa w państwie nienależącym do Unii).

Wymiar swiadczeń pomocowych i ich rodzaj podlega indywidualizacji, w zależności od potrzeb osoby lub całej rodziny objętej pomocą. Indywidualizacja świadczeń jest cechą charakterystyczna tej techniki – w odróżnieniu od pozostałych dwóch technik, gdzie wysokość świadczeń jest jednolita a zasady przyznawania jednakowe.

Przesłanki udzielania pomocy są w ustawie określone tylko przykladowo. Brak jest zamknietego katalogu przesłanek, świadczenia (przesłanki??-A.) te mają charakter otwarty.

Świadczenia te nie mają charakteru roszczeniowego. Przyznanie swiadczenia z pomocy spolecznej oparte jest na uznaniu ( nie oznacza to jednak całkowitej swobody, podlega to kontroli) podmiotu, do ktorego kompetencji należy przyznawanie określonych świadczeń.

Postępowanie o przyznanie świadczeń z pomocy społ. prowadzone jest w oparciu o KPA, jest to sprawa administracyjna. Cechą charakterystyczną i przesłanką jest przyznanie pomocy społecznej po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego (nstytucja ta nie występuje w dwóch poprzednich technikach). Przeprowadzany jest zwykle przez pracownika socjalnego w środowisku, w którym zamieszkuje przyszły beneficjent. Wywiad powoduje deprecjację odoby w środowisku. Pracownik, wykonując wywiad, powinien prowadzić swe działaniaw taki sposób, aby nie naruszyć dóbr osobistych, osób korzystających z tych świadczeń. W dwóch poprzednich technikach nie można raczej o takim naruszeniu mówić.

Cechą charakterystyczną jest także brak składki – świadczenia te finansowane są albo ze środków budżetu terytorialnego (gmina, powiat), albo centralnego (województwo). Finansowanie świadczeń może ponadto następować ze srodków pozostających w dyzpozycji innych podmiotow – osób fizycznych, prawnych, stowarzyszeń, fundacji, kościołów – wielość źródeł finansowania jest cechą charakterystyczną tej techniki.

Jest tu także wielość świadczeń. Mogą to być świadczenia pieniężne o charakterze zwrotnym lub bezzwrotnym, jak również świadczenia rzeczowe, np. pochowanie osoby zmarłej, umieszczenie w domu pomocy spolecznej.

Jeżeli beneficjent pomocy marnotrawi środki, to może na przyszłość zostać pozbawiony świadczeń mimo występowania potrzeb. Przyznawanie świadczeń następuje na wniosek samego zainteresowanego albo pracownika socjalnego( czyli z urzędu), a nawet na wniosek osoby trzeciej – innego podmiotu, który wie, ze danej osobie potrzebna jest pomoc.

Udzielone świadczenia pieniężne mogą zostać ściągnięte w trybie postępowania egzekucyjnego lub w trybie ściągnięcia z majątku zmarłego, który korzystał z pomocy, choć faktycznie miał środki – np. od osób bliskich, zobowiązanych do alimentacji na podstawie KRO. Wkońcu cywilno-prawny obowiązek alimentacyjny wyprzedza taki sam obowiązek administracyjno-prawny udzielenia pomocy społecznej na podst. ustawy o pomocy społecznej. Ustawa o pomocy społecznej – 12.03.2004.

Technika ta stanowi uzupełnienie roszczeniowych form zabezpieczenia uzasadnionych społecznie potrzeb – to forma uznaniowa, przeznaczona dla wyrównania selektywnie wybranych potrzeb występujących w społeczeństwie, z przeznaczeniem tych świadczeń również dla osób objętych techniką ubezpieczenia i zaopatrzenia – np. emeryt, nie posiadający wystarczających srodków na życie.

Ta technika ma najszerszy zasięg – to jest sito ustawione na samym dole. Na nim zatrzymuja się przypadki nie objęte dwoma wcześniejszymi technikami.

Te trzy techniki nie są wyłączne. Są powszechnie uznane, ale podkreśla się, że są nowe zjawiska, które będą podlegały zaspokojeniu – np. będą tego wymagały ze względu na rosnące koszty utrzymania mieszkań. Inną formą moze być pomoc prawna – wiele osób nie dochodzi swoich roszczeń, ponieważ nie mają pieniędzy na adwokata.

Istnieje możliwość dodatkowego zaspokojenia swoich potrzeb poprzez korzystanie z ofert ubezpieczenia gospodarczego osobowego. Obejmuje ono te same dobra, co ubezpieczenie spoleczne: zdrowie, życie, zdolnośc do zarobkowania osoby fizycznej. Ubezpieczenia te przeznaczone są dla osób wyżej zarobkujących, czyli zamożniejszej części spoleczeństwa mającej „wolny pieniądz”. Jest tu dobrowolnie oplacana składka. Ubezpieczenia te nie maja charakteru powszechnego, jest to uzupelniająca forma ochrony, jednak oferowana tylko części naszego spoleczeństwa.

UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE A UBEZPIECZENIE GOSPODARCZE

Podobieństwa i różnice w obydwu rodzajach ubezpieczeń.

Ubezp. gospodarcze wykształciły się w toku rozwoju na ubezp. typu majątkowego i osobowego.

Z ubezpieczeniem społecznym porównywać będziemy ubezpieczenie gospodarcze osobowe

Podobieństwa: w obydwu ubezpieczeniach jest ten sam przedmiot ochrony – zdrowie, życie, zdolność zarobkowania, oraz ten sam rodzaj ochrony.

Ubezpieczenie gospodarcze występowało już w bardzo odległych czasach. Pierwowzorem przyjętych następnie rozwiązań, była ochrona majątku kupca oraz jego osoby (przedmiotem ochrony był zarówno towar jak i życie kupca). Pierwsze ubezpieczenia gospodarcze istniały w formie zwyczajowej. Następnie rozwinęły się w formę ustawową, któa stała się częścią prawa cywilnego.

Początki ubezpieczeń społecznych sięgają pierwszych ustaw Bismarcka ( koniec XIX wieku).

Pierwsza ustawa wydana została w roku 1883 – o ubezpieczeniu chorobowym, potem w 1884 – o ubezpieczeniu wypadkowym, a w 1889 – o ubezpieczeniu na wypadek inwalidztwa i śmierci ( to było ubezpieczenie rentowe i emerytalne).

Ten okres pierwszych ustaw Bismarcka to pierwszy okres ustaw społecznych. Był wtedy liberalizm gospodarczy i społeczny, stosunki społeczne oparte były na prawie cywilnym, istaniała wolność kształtowania więzi prawnych .Ustawy Bismarcka opierały się na rozwiązaniach cywilnych – wprowadzały skłądkę na fundusz ubezpieczenia oraz podział na działy ubezpieczenia, odpowiednio ze względu na ryzyka:

• wypadkowe

• na wypadek starości

• inwalidztwa

• śmierci żywiciela rodziny

Równocześnie Bismarck wprowadził nowość – przymus ubezpieczenia spolecznego. To spowodowało, że pierwsze ustawy Bismarcka były bardzo niechętnie przyjmowane – naruszały bowiem wolność jednostek. Przymus ubezpieczania adresowany do grup zarobkujących jest tym, co ogranicza wolnośc obywateli. Możliwość ubezpieczenia spolecznego w kształcie Bismarcka uzależniona była od możliwości gromadzenia środków pieniężnych. Możliwość taką dało pojawienie się banków i ich sieci.

Ubezpieczenie społeczne nie istniało w takim kształcie wcześniej, przed Bismarckiem. Dopiero koniec XIX stworzył okoliczności sprzyjające pojawieniu się takich ubezpieczeń spolecznych. Istotną rolę odegrało pojawienie się klasy robotniczej, utrzymującej się z pracy własnych rąk. Oni wymagali nowych rozwiązań prawnych.

Prawo ubezpieczeń spolecznych pojawiło sie jako prawo pisane w końcu XIX wieku. Wcześniej nie istniało w formie prawa wyodrębnionego.

RÓŻNICE

I. Różnice w konstrukcji pranej tych dwóch ubezpieczeń opierają się, po pierwsze, na ich podstawach:

1. Gospodarcze osobowe – podstawą obowiązywania tych instytucji jest umowa i dobrowolne przystąpienie do ubezpieczenia podmiotu zainteresowanego. Umowy te są z reguły określone w KC

2. Ubezpieczenie spoleczne – od samego początku oparte zostało na ustawie i to ustawa jest podstawą prawną powstania stosunku prawnego objęcia ubezpieczeniem, a także wysokości swiadczenia.

Ustawa działa z mocy prawa, a ubezp. gospodarcze to umowa. Przy ubezp. społecznym wola osoby nie ma znaczenia dla faktu, czy będzie ona objęta ubezpieczeniem czy też nie.

Ponadto, jeśli chodzi o ubezp. gospodarcze, istnieje możliwośc odstąpienia od ubezpieczenia przez towarzystwo, które organizuje te ubezpieczenia, oferując określone produkty za określoną składkę. Odstąpienie wiąże się ze zmianą okoliczności dotyczących strony umowy. Zmiana ta polegać będzie najczęściej na podwyższeniu ryzyka wystąpienia okoliczności, od której strona się ubezpieczyła.

W ubezp. społecznym nie można odstąpić od stosunku ubezpieczenia, bez względu na to w jakich warunkach ta osoba działa zarobkowo, wykonuje swoją pracę. Gdyby ta osoba z urzędnika stała się górnikiem to nie stanowi to podstawy do odstąpienia od ubezp. spolecznego.

2. Kolejny element różniący oba ubezpieczenia to składka i sposób jej kształtowania.

1. Ubezp. gopodarcze osobowe – skłądka ma charakter indywidualny i jest ściśle powiązana z cechami osoby fizycznej, która zawarła umowę, np. ubezpieczenia na życie. Generalna zasada przy ubezp. gospodarczym osobowym jest taka, że im większa szansa szybszego zrealizowania ryzyka, tym wyższa jest składka. Gdy na życie ubezpiecza się osoba starsza, to jej skladka będzie wyższa, niż osoby młodej. Przy zawieraniu umowy z towarzystwem, osoba ta poddawana jest szczegółowym badaniom lekarskim – od ich wyniku towarzystwo uzależnia zawarcie umowy i wysokość składki.

2. Ubezp. społeczne – sklądka ma charakter przeciętny, jest jednolita dla wszystkich ubezpieczonych, niezależnie od ich cech osobistych, plci, wieku, warunków, w jakich wykonują pracę. Ubezp. społeczne obejmuje wszystkie ryzyka – natomiast w gospodarczym są szczegółowo określone i od nich zależy też składka.

3. Wina w ubezpieczeniu:

Ubezp. gospodarcze – wina traktowana jest jako granica odpowiedzialności świadczeniowej towarzystwa ubezpieczeniowego. Chodzi o dwie kwalifikowane postaci winy – umyślną oraz rażące niedbalstwo.

W tych dwóch postaciach wystepuje tu wina.

Występuje także w pewnym stopniu w ubezp. spolecznym w pewnych działach, w szczególności w ubezpieczeniu wypadkowym. Jest szczegółowa konstrukcja, któa przewiduje, że gdy wypadek spowodowany byl wylącznie z winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa osoby ubezpieczonej, wówczas osoba ta nie będzie uprawniona do świadczenia. Osoba ta nie nabędzie prawa do świadczenia z ubezp. wypadkowego, ale będzie chroniona na poziomie ochrony niższej – ubezp. inwalidzkiego, emerytalnego lub chorobowego.

Jest również pewna grupa przepisów przy ubezp. spolecznym chorobowym, ograniczających prawo do świadczeń chorobowych i zasiłku chorobowego. Ochrona będzie ograniczona w razie określonych zachowań ubezpieczonego

• np. nadużywanie alkoholu

• czy działanie sprzeczne ze zwolnieniem od pracy.

Takie zachowanie ogranicza ochronę, ale nie pozbawia jej całkowicie. W pierwszym przypadku, gdy niezdolność do pracy spowodowana byla udziałem w bójce lub pobiciu – osoba nie dostanie świadczenia w związku z zawinionym zachowaniem. Gdyby dalsze konsekwencje udziału w bójce lub pobiciu ( już po utracie zdolności zarobkowej) spowodowały konieczność wystąpienia o rentę, to te negatywne konsekwencje nie przechodzą na dalsze świadczenia.

Nie ma konsekwencji negatywnych, jeśli chodzi o nabycie prawa do emerytury. Można być jej pozbawionym, gdy np. sfałszowało się dokument urodzenia, ale to już jest przestępstwo.

Przy winie kwalifikowanej w ubezp. społecznym, nawet szeroko rozumianej, można pozbawić daną osobę prawa do świadczenia, a w ubezp. gospodarczym jest granica wysokości świadczenia (??-A.)

W ubezp. spolecznym to regulacja o charakterze wyjatkowym, obejmujaca przypadki ściśle określone w ustawie. Nie mogę podlegac one wykładni rozszerzającej.

4. Sila wyższa a gwarancja ochrony:

1. Ubezp. gospodarcze – ochrona w pewnych okolicznościach jest wyłączona, okoliczności te zwykle określone są w umowie lub ogólnych warunkach umów.

Tymi okolicznościami wyłączającymi zwykle są wyłączna wina ubezpieczonego poszkodowanego, wyłączna wina osoby trzeciej, za którą ubezpieczony nie ponosi odpowiedzialności, oraz vis maior (siła wyższa). Okoliczności wyłączające odpowiedzialnośc nazywane sa okolicznościami egzoneracyjnymi. Sila wyższa zwalnia zatem od zapłaty sumy ubezpieczenia.

2. Ubezp. spoleczne – siła wyższa nie jest przewidywana jako okoliczność ograniczająca lub wyłączająca ochronę ubezpieczeniową. To samo dotyczy odpowiedzialności osoby trzeciej.

Jedynie wyłaczna wina ubezpieczonego może wyłączyć lub ograniczyć ochronę, czyli wyplatę świadczenia.

5. Organizacja ubezpieczeń – spolecznego i gospodarczego:

1. Ubezp. gospodarcze – zbudowane jest na zasadzie konkurencji, istnieje suża liczna towarzystw ubezpieczeniowych, które podejmuja działalność ubezpieczeniową i adesują swe produkty do ogółu społeczeństwa. Jest duża grupa towarzystw, ale ich tworzenie jest pod kontrolą państwa. Ważne jest, aby były one wypłacalne. Srtuktura organizacyjna tych towarzystw oparta jest na zasadzie konkurencyjności, co widać na przykładzie ubezpieczeń komunikacyjnych.

2. Ubezp. spoleczne – od okresu stalinowskiego (1933 ) w Polsce przyjmuje strukturę organizacyjną typu scalonego. Zatem jest jednolita struktura administracyjna, która administruje wszystkimi działami ubezpieczenia społecznego oraz zapewnia jednolitą strukturę ubezpieczenia spolecznego. ( chyba po prostu chodzi o to że jest ZUS-A.)

Organizacyjnie jest jeszcze KRUS (to jednostka odrebna organizacyjnie) oraz NFZ (Administruje całością ubezpieczenia zdrowotnego).

Istnieją również inne systemy, w których jest podział ubezpieczenia spolecznego na działy – każdy z nich ma odrębną strukturę administracyjną. Mimo to nie ma między nimi konkurencyjności, działają pod kontrolą państwa.

W ubezpieczeniu spolecznym jest nadzór państwa, ale brak jest konkurencyjności . ZUS działa w sposób wynikający z ustaw.

W ubezpieczeniach gospodarczych jest wielość struktur organizacyjnych.

6. Działanie w strukturach organizacyjnych:

Towarzystwa ubezpieczeniowe działają w sposób lukratywny – dla osiągnięcia zysku. To penetracja rynku polegająca na ściągnięciu wolnego pieniądza, czyli tych pieniędzy,, które pozostają w kieszeni obywateli. Towarzystwa ubezpieczeniowe oferują działalność na rzecz zamożniejszej części spoleczeństwa, mającej wolne środki.

Ubezpieczenie społeczne – ZUS nie działa dla zysku , to forma obowiązkowej i powszechnej ochrony ludności pracującej przed skutkami zdarzeń typu biologicznego, które powodują przejściową lub trwałą utratę możliwości dalszego zarobkowania, gwarantowana przez państwo.

Ubezpieczenie gospodarcze osobowe stanowi formę dodatkowego, dobrowolnego ubezpieczenia regulowanego przepisami prawa cywilnego w zamian za dodatkową składkę bez gwarancji wypłacalności swiadczeń mających charakter indywidualny i przeznaczonych dla zamożniejszej części społeczeństwa.

Jeśli chodzi o wypłacalność towarzystw ubezp., to zobligowane są one do stworzenia funduszu gwarancyjnego wypłacalność świadczeń.

Ubezpieczenie społ. - składka przeciętna, dzialalność nie lukratywna, wyplata świadczeń po spełnieniu warunków określonych przepisami prawa.

ZASADY UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Zasady prawa to podstawowe normy, które określają założenia danego systemu, które mogą być sformulowane w przepisie prawa (zasada-norma) lub moga być wyprowadzone z calego systemu przepisów prawa danej dziedzin.

W obrębie prawa ubezp. społecznych można wyodrębnić następujące zasady:

1. zasada przymusu ubezpieczenia społecznego

2. zasada automatyzmu prawnego

3. zasada powszechności

4. zasada solidarności społecznej

5. zasada równego traktowania ubezpieczonych bez względu na płeć, stan cywilny lub stan rodzinny

6. zasada terytorializmu

7. zasada gwarancji państwa

ZASADA PRZYMUSU

To kluczowa zasada, wprowadzona od samego początku, zdeterminowana normatywnie.

Od samego powstania przyjęto, że prawidłowe funkcjonowanie ubezpieczeń społecznych jako instytucji, która zabezpiecza określone potrzeby ludności pracującej, wymaga objęcia szerokiego kręgu osób pracujących. Oparcie ubezp. społecznego na przymusie pozwala na wprowadzenie jednolitej organizacji tych urzadzeń i gwarantuje zgromadzenie wystarczających środków pieniężnych, ktoe przeznaczone są na zabezpieczenie potrzeb objętych ubezpieczeniem.

Przymus, jako cecha ubezp. społecznego, przesądza o włączeniu do ubezp.społecznego jednostek, wg kryteriów obiektywnych, związanych z przynależnością tych jednostek do określonych grup społecznych, niezależnie od indywidualnych cech tych osób. W ten sposób unika się tzw. autoselekcji ze strony członków tej grupy – która polega na tym, że gdyby przymusu nie było, to do ubezpieczenia zgłaszałyby się tylko osoby starsze i chore, a unikałyby ubezpieczenia osoby młode i zdrowe.

Przymus ubezpieczenia polega także na tym, że objęcie nim następuje niezależnie od woli tych osób. Wyklucza się możliwość porozumiewania się pracowników i pracodawców co do wyłączenia danego pracownika z ubezp. społecznego. Takie porozumienie byloby możliwe przy braku przymusu.

Ubezpieczony nie może żądać wyłączenia go z ubezpieczenia, powołując się np. na wysokie zarobki, które pozwolą mu na zabezpieczenie własnych potrzeb. Są sytuacje, w których posiadanie wysokiego wynagrodzenia może być podstawą do wyłaczenia z ubezpieczenia – można być zwolnionym przy 3 pułapie wynagrodzenia – ale aktualnie w Polsce wysokie zarobki nie są podstawą do wyłączenia z ubezpieczenia.

Fakt opłacania sklądek na ubezp. spoleczne przez osobę, ktora nie jest objęta z mocy ustawy przymusem ubezpieczeniowym, nie daje jej prawa do świadczeń z ubezpieczenia spolecznego (nastąpiloby oddalenie wniosku o wyplatę świadczenia). Powinna mieć prawo żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Pani prof: nie spotkała się z podobnym stanem faktycznym, ale uważa że chodzi tu o bezpodstawne wzbogacenie.

Ze spolecznego punktu widzenia takie rozwiązanie nie jest rozsądne. Można by wprowadzić rozwiązanie następujące – faktycznie ubezpieczony nie ma podstawy w ustawie, ale faktycznie wplacał składki i powinien uzyskać świadczenie w wysokości uiszczonych przez niego składek.

Po stronie ubezpieczonego istnieje obowiązek wpłacania składek na ubezp. społeczne – realizowanie tego obowiązku realizowane jest sankcjami z ustawy o systemie ubezpieczenia. Oprócz tego jest jeszcze obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia – to czynność techniczna, nie prawna, tę czynnośc ubezpieczony musi wykonac, aby powiadomić ZUS, że powstała sytuacja objęta ustawą o ubezpieczeniu spolecznym. Gdyby takiego zgłoszenia nie było, to i tak powstaje stosunek ubezpieczenia, a organ może żądać składki za cały okres nieprzedawniony (10 lat).

Zwrot skladek na ubezp. społ. rolników – po przejęciu gospodarstwa osoba przejmująca staje się podmiotem tego ubezpieczenia.

ZASADA AUTOMATYZMU PRAWNEGO

Uściśla, ze stosunek ubezpieczenia społecznego i objęcia ubezpieczeniem społecznym nastepuje z mocy prawa, czyli ex lege, po spełnieniu warunków określonych w ustawie. Sa to kryteria kwalifikacyjne uznania danej osoby za ubezpieczoną.

O kryteriach przesądza ustwa. Każdy, kto je spelnia, z mocy prawa staje się ubezpieczonym. Zainteresowany nie musi dokonywać żadnych działań, nie musi zgłaszać spełnienia warunku ( ze np. podejmuje działalność opisaną w przepisach ustawy).

Działania pracownicze objete są z mocy ustawy ubezpieczeniem spolecznym pracowniczym.

ZASADA POWSZECHNOŚCI

Świadzcy o tym, ze system ubezp. społecznego jest adresowany nie do poszczególnych, indywidualnie określonych osób, lecz do całych grup społeczno-zawodowych i wszystkich osób zarobkujących – m.in. pracowników, osób prowadzących działalność gospodarczą. Ubezpieczenie społ. nie ma wymiaru jednostkowego.

ZASADA SOLIDARNOŚCI SPOŁECZNEJ

Wyraża się we wspólnocie gromadzenia składek w ramach funduszy ubezp. społecznego, z których następuje wypłacanie świadczeń.

Solidarność społeczna opiera się na unormowaniach polegających na wprowadzeniu jednolitej stopy procentowej składki dla wszystkich ubezpieczonych – ale równocześnie ta jednolita stopa procentowa powoduje, że nie wszystkie jednostki w jednolity sposób przyczyniaja się do powstania tych funduszy. Wyżej zarobkujący odprowadzają większe składki.

Zasadat ta polega również na tym, ze choć wszyscy ubezpieczeni przyczyniają się do tworzenia funduszy, to i tak nie wszyscy z tego korzystają. Z chorobowego – korzystają ci co chorują. Z emerytalnego – nie wszyscy dożywają do emerytury, a opłacają świadczenia. Aby uzyskac świadczenia , mężczyzna musi pracować przez 25 lat, kobieta, 20. Nie wszyscy dożywają tej chwili.

ZASADA RÓWNEGO TRAKTOWANIA

To zasada – norma, sformułowana w art. 2A ustawy o systemie ubezp. społecznego.

Art. 2a. 1. Ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, stan cywilny, stan rodzinny.

Artykuł ten formułuje zasadę równego traktowania bez względu na płeć, stan cywilny lub rodzinny. Ta zasada dotyczy w szczególności warunków obejmowania systemem ubezp. społ., które muszą byc jednakowe bez wzgl. na pleć, etc. Dotyczy to również obowiązku opłacania składki, jej wysokości oraz okresu wyplacania świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.

Jeżeli ubezpieczony uważa, ze naruszono wobec niego zasadę równego traktowania, może w drodze postępowania przed sądem dochodzić wyrównania tych szkód, jakich doznał z powodu nierównego traktowania.

Zasada ta została wprowadzona zgodnie z wymaganiami dyrektywy europejskiej – było to ważne, gdy Polska przygotowywała się do wejścia do Unii.

Odnośnie dyrektywy Rady UE nr 99/7 z 1978 roku o stopniowym wprowadzaniu zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie ubezp. społecznego – dyrektywa ta została w Polsce wprowadzona w latach 98-99. W jej art. 4 przyjęto, że należy w systemach krajowych wprowadzić zasadę równego traktowania, która zakazuje wszelkiej dyskryminacji opartej na płci, zarówno bezpośredniej jak i pośredniej – przez odwolanie się do stanu małżeńskiego czy rodzinnego.

W rezultacie art 2a powtarza art. 4 dyrektywy. Te regulacje nie zostały wprowadzone do uregulowań państw zachodnich, ponieważ wyłączyły zróżnicowany wiek emerytalny kobiet i mężczyzn, a inne państwa chciały tej regulacji.

Renta rodzinna – ta kwestia wyłącza zróżnicowanie mężczyzn i kobiet, dlatego również nie zostało to przyjęte na zachodzie.

ZASADA TERYTORIALIZMU

System krajowy jest adresowany wyłacznie do obywateli naszego państwa i jest stosowany w oparciu o terytorium naszego państwa. Z drugiej strony są przepisy, któe przewidują, że prawa obywateli polskich poza granicami państwa mogą być w szczególności określone umownie.Art.18 ust.14 ustawy o systemie.( nie ma takiego przepisu-A.).

Z zasady terytorializmu wynika, że warunki objęcia ubezpieczeniem ( które przesądzają o tym, czy dana osoba jest objęta ubezpieczeniem) muszą być spełnione na terytorium Polski, chyba że umowy międzynarodowe lub inne regulacje przewidują odrębne unormowania w tym zakresie.

ZASADA GWARANCJI PAŃSTWA

To zasada-norma. Sformułowana jest niejednakowo. Najbardziej ogólny przepis to art.2a ust.3 ustawy o systemie :

Wypłacalność świadczeń z ubezpieczeń społecznych gwarantowana jest przez państwo.

Znaczenie mają również szczególne unormowania dotyczące ubezp. emerytalnego z I filara.

Art.180 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych – zapowiada wprowadzenie gwarancji państwa w zakresie wypłacalności w granicach II filara.

Zasada ta w większości państw była przyjęta od początku wprowadzania ubezp. społecznego i tak również przyjął Bismarck. Ale na przykład pierwsze ustawy w Austrii nie wprowadziły tej zasady ze wzgl. na złą kondycję budżetu państwa.

W konkretnym systemie prawa władza publiczna może tę zasade uchylić wlaśnie ze wzgl. na zły stan finansów państwa.

Polska – wprowadziła tę zasade od początku – aktualnie: art.2 ust.3 ustawy o systemie.

Wypłacanie świadczeń jest więc gwarantowane przez państwo. Wypłacanie to jest realizowane przez dotacje z budżetu państwa do Funduszu Ubezpieczenia Społecznego. Jest to konieczne dla zapewnienia bieżących wypłat z funduszu.

To szczególnie widac przy emeryturach. Do niedawna były korzystne pożyczki z banków komercyjnych, ale zostało to zniesione wobec takiej formy gwarantowania świadczeń przez państwo z art.2ust.3

Jest jednak szczególna regulacja Ministra Finansów upowazniająca Prezesa ZUS do zaciągania pożyczek z banków. Pożyczki te są gwarantowane przez budżet państwa.

Wykład 5

Ubezpieczenie dobrowolne

Chodzi o dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, które co do zasady rozszerzają zakres podmiotowy ubezp. społecznego, ponieważ ustawodawca wprowadza możliwość przystąpienia do tego ubezpieczenia w różnych innych z góry określonych sytuacjach, nie przewidzianych w przepisach dot. ubezpieczenia obowiązkowego. Mając na względzie przepisy prawa o ubezp. społ emeryt.- rentowych, które co do zasady maja charakter iuris cogentis (bezwzględnie obowiązujące), jest pewna grupa unormowań, któe rozluźniają ten pancerz ubezp. społecznego – w taki sposób, ze wprowadzają w pewnym zakresie ubezpieczenie dobrowolne. Ta dobrowolnośc jest też uściślona przepisami prawa, tzn. ustawodawca z góry określa, kto moze przystąpić do ubezp. emeryt.-rentowego dobrowolnie, jakie kryteria musi spełnić,w jakim zakresie przysługuje mu ochrona w ramach tego ubezpieczenia.

Występują 3 formy ubezpieczenia dobrowolnego:

1. Ubezpieczenie dobrowolne od początku

2. Ubezpieczenie dobrowolne kontynuowane

3. Ubezpieczenie dobrowolne równoległe ( występujące obok ubezp. obowiązkowego)

Ad.1 DOBROWOLNE OD POCZĄTKU

Ubezpieczenie to unormowane jest w art.7 ustawy o systemie. Charakteryzuje się pewnymi cechami. Po pierwsze, jest to ubezp. dobrowolne od początku w tym sensie, ze nie ma żadnego dodatkowego warunku, w postaci uprzedniego ubezpieczenia, dla przystąpienia do tej formy ubezpieczenia emeryt.-rentowego. Jednakże istnieje ściśle określony krąg podmiotów, które ustawodawca upoważnia, wyposaża w kompetencję przystąpienia do ubezp. emeryt.-rentowego dobrowolnie. Ten krąg jest wyliczony w sposób enumeratywny i obejmuje 6 grup:

1) małżonkowie pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą,

2) osoby, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie mogą podjąć zatrudnienia ani jako pracownicy ani jako osoby wykonujace inną formą zatrudnienia.

3) obywatele polscy, wykonujący pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatele polscy wykonujący pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa,

4) studenci oraz doktoranci studiów dziennych, o ile nie podlegają ubezp. emeryt-rentowemu z innego tytuł

5) alumni seminariów duchownych, nowicjusze, postulanci i junioryści do ukończenia 25 roku życia, jeśli do tego czasu się kształcą, albo uzyskują święcenia i stają się duchownymi

6) odbywający na podstawie nieodpłatnych umów cywilnoprawnych staż adaptacyjny wnioskodawcy-obywatele państwa członkowskiego Unii Europejskiej w postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności regulowanej - w rozumieniu odpowiednio przepisów o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych lub przepisów o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do podejmowania lub wykonywania niektórych działalności.(dotyczy to cudzoziemców, którzy muszą przejść staz adaptacyjny)

Wyliczenie z art.7 jest wyliczeniem taksatywnym,więc tylko te osoby, jeśli spełniają przesłanki tam uściślone, to przez czas trwania tych przesłanek moga dobrowolnie przystąpić do ubezp. emeryt.-rentowego. Możliwość przystąpienia pozwala im na zachowanie stażu ubezpieczeniowego( np. towarzyszenie małżonkowi za granicą pozwala drugiemu małżonkowi zachować staż ubezpieczeniowy, gdy mu towarzyszy i gdy ta osoba towarzysząca ubezpiecza się dobrowolnie w polskim systemie prawnym. Jest to bardzo istotne rozszerzenie tymczasowego stanu prawnego, ponieważ do końca 1998 roku prawnicy i wszystkie inne grupy osób pracujących, objete ubezp. społecznym, nie mogły dobrowolnie przystępować do ubezp. społecznego – poza osobami, które wykonywały pracę na podst. umów cywilnoprawnych, oraz osobami prowadzącymi działalnośc pozarolniczą, ale dopiero po zakończeniu tej działalności.

Ubezpieczenie to powstaje na wniosek osoby zainteresowanej, spełniającej kryteria kwalifikacyjne z art.7. Ten wniosek jest oświadczeniem woli jednostronnym, na podstawie i na mocy którego dochodzi do powstania dobrowolnego stosunku ubezpieczenia społecznego. To oświadczenie woli kształtujaco wplywa na sytuację prawną tej osoby. Od momentu złożenia oświadczenia w organie rentowym, nastepuje ustawowy skutek powstania stosunku ubezp. emeryt.-rentowego. ( te organy pozostają w normatywnym związku z wolą ustawodawcy). Organ rentowy nie może odmówić przyjęcia takiego oświadczenia, jeżeli osoba składająca spełnia wymagane warunki. Gdy decyzja organu jest negatywna – przysługuje odwołanie na drodze postępowania spornego.

Dobrowolne ubezpieczenie obejmuje 2 działy – to nie tylko ubezpieczenie emerytalne, ale i rentowe, ponieważ te 2 działy występują w normatywnym powiązaniu. Zatem zainteresowany nie może wybrać sobie tylko jednego działu.

Skladka na ubezpieczenie jest opłacana w pełnej wysokości, a więc na emerytalne jest to 19,52% podstawy wymiaru, a w ubezp. rentowym – 13% podstawy wymiaru. Jest ona wypłacana w całości przez samych uprawnionych.

Podstawa wymiaru jest zadeklarowana przez samego zainteresowanego, ale nie może być niższa, niż minimalne wynagrodzenie (obecnie, r.2008, najniższe wynagrodzenie wynosi 1126 zł)

Ustanie ubezp. dobrowolnego – Ustaje albo od dnia złożenia oświadczenia przez samego zainteresowanego o wystąpieniu z tego ubezpieczenia albo od zaprzestania wnoszenia składek.

Czyli w momencie gdy danym miesiącu ubezpieczony nie wniesie tej dobrowolnej składki, ubezpieczenie ustaje z końcem miesiąca.

Składka opłacana w ubezp. dobrowolnym podlega zaliczeniu do rocznego limitu podstawy wymiaru składek, jeśli obowiązuje w tych dwóch działach ubezpieczenia na podst. art.19. Chodzi o to, by w ubezpieczeniu zachować względną wzajemność pomiędzy wielkością opłacanej składki a późniejszym świadczeniem. Czyli ustawodawca nie może narzucac obowiązku skłądkowego nieograniczonego kwotowo. Ponieważ później, kiedy jest wypłacane świadczenie od tego wynagrodzenia, ustawodawca ustala w przepisach limit tego świadczenia – nie może być większe niż 250% podstawy wymiaru składki. Dlatego zatem wprowadza pewną normę podstawową, której przekroczenie powoduje, że po przekroczeniu tej kwoty płatnik nie moze pobierac składek od wynagrodzenia (jeżeli osoba zauważy, że przekroczyła ten limit powinna zawiadomić ZUS, że płatnik nie moze już pobierać skladek od jej wynagrodzenia)

Art.19.1.Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób, o których mowa w art. 6, 7 i 10, w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone (przeciętne wynagr.wynosi około 2700, więc będzie to kwota ok. 81 tyś.zł)

Ad.2 DOBROWOLNE KONTYNUOWANE

Tę formę określa w podstawowym zakresie art.10 ustawy o systemie. Przepis ten odgrywa w aktualnym stanie prawnym istotną rolę, ponieważ zezwala na kontynuowanie ubezpieczenia dobrowolnego przez praktycznie nieograniczony czas. Kontynuowanie w tej formie polega jednak na tym, że uprzednio musi być spełniony warunek pozostawania przez jakiś czas w obowiązkowym ubezpieczeniu emeryt.-rent. To jest podstawowy warunek, jaki musi być spełniony. Ubezp. emeryt.-rentowe musi ustać i dopiero od tego momentu można kontynuować. Ta forma ubezp. dobrowolnego dotyczy wszystkich ubezpieczonych, bez względu na tytuł, którzy pozostawali w ubezp. emeryt.-rentowym oraz jednej grupy osób, które są objęte ubezp. dobrowolnym od początku.

Chodzi tu o obywatela polskiego, który wykonywał pracę u pracodawcy zagranicznego poza granicami Polski, albo też wykonuje taką pracę u pracodawcy zagranicznego na terytorium Polski, a pracodawca ten nie ma w Polsce swojej siedziby ani też stałego przedstawicielstwa.

Ustawodawca nie określa, jak długo musi trwać ten okres obowiązkowego ubezp. emeryt.-rentowego. To oznacza że może być to nawet bardzo krótki okres - w opracowaniach pojawia się termin miesiąca, pani prof. nie zawahałaby się jednak stwierdzić, ze moze być to nawet jeden dzień- już daje prawo do kontynuowania ubezpieczenia.

Zgłoszenie się do kontynuowania ubezpieczenia dobrowolnie musi nastąpić w okresie 30 dni od ustania obowiązkowego ubezpieczenia. Przekroczenie tego terminu powoduje praktycznie nieodwracalną utratę możliwości przywrócenia terminu. To oznacza, ze taka osoba musiałaby znów zostać objęta ubezpieczeniem obowiązkowym i dopiero przy zachowaniu warunków kontynuować dobrowolnie ubezpieczenie.

Ustawodawca nie określa terminu przez jaki ubezpieczenie ma być kontynuowane. Równocześnie jednak postanawia w art.10, że ubezp. dobrowolne kontynuowane trwające dłuzej niż 10 lat nie daje gwarancji uzyskania co najmniej minimalnego świadczenia, jeśli wielkość odprowadzanych składek zapisanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego nie daje podstway do uzyskania świadczenia.

Art.10.Osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz osoby, o których mowa w art. 7 pkt 3, mogą po ustaniu tych ubezpieczeń kontynuować je dobrowolnie, jednakże wówczas, gdy okres tego ubezpieczenia przekracza 10 lat, nie obowiązuje gwarancja wypłaty minimalnego świadczenia, w wypadku gdy stan własnego konta ubezpieczonego nie będzie go zapewniał.

Z drugiej strony, ustawa o emeryturach i rentach wprowadza w art.87 przepis, który stanowi, że w stażu ubezpieczeniowym, który jest brany pod uwagę przy obliczaniu emerytury, uwzględnia się wyłącznie 10-letni okres kontynuowanego ubezpieczenia. Więc nie będzie uwzględniony okres dłuższy niż 10 lat.

Tutaj podstawa wymiaru składek jest taka sama jak w ubezp. dobrowolnym od początku.

Ad.3 DOBROWOLNE RÓWNOLEGŁE

Regulowane w art.9 ustawy o systemie. Szczegółowo ustala on w jakich okolicznościach, przy jakich tytułach możliwe jest równoległe ubezp. emeryt.-rentowe dobrowolne.

Kończąc omawianą tematykę dobrowolnego ubezp. emeryt.-rentowego – w szczególności możliwość dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia rozszerza możliwość jakby życiowej organizacji swojej aktywności zawodowej przez osobę fizyczną, która zarobkuje, ponieważ w życiu każdego człowieka występują różne sytuacje, w których z różnych powodów nie może pracować. Możliwość dobrowolnego ubezp. o charakterze kontynuowanym daje szansę zachowania stażu ubezpieczeniowego przez czas nieograniczony.

Trudno powiedzieć na gruncie aktualnych przepisów, jaka jest grupa osób, które korzystają z tych form dobrowolnego ubezpieczenia. Pani prof. nie spotkała danych statystycznych na ten temat.

W ustawie scaleniowej z 1933 był wymóg wykazania, skąd pochodzą pieniądze wpłacane jako składka. Teraz tego nie ma, ale prof. uważa, że powinno być, żeby uniknąć wprowadzania do obrotu pieniędzy z jakichś nielegalnych źródeł.

Ubezpieczenie obowiązkowe

Po wprowadzeniu ustawy o systemie ubezp. społecznych nastąpiło scalenie zakresu podmiotowego – osób objętych ubezpieczeniem. Uchylone zostały wówczas regulacje wcześniejsze (np. odrębna dla artystów, dla duchownych). Możemy powiedzieć, ze zostało ujednolicone prawo do nabycia świadczeń, składka – wcześniej różne grupy płaciły różne składki, np artyści i twórcy 3%, pracownicy 45%. (Twórcy korzystali z dopłat z budżetu państwa ).

W ustawie o systemie mamy to wszystko ujednolicone. Podstawa wymiaru jest zróżnicowana, ale o tym później.

Poza systemem, wyłączeni z systemu ubezpieczeń społecznych, zostały 4 grupy:

1. sędziowie i prokuratorzy

2. rolnicy

3. żołnierze zawodowi i funkcjonariusze grup paramilitarnych – Policji, ABW, Agencji Wywiadu, BOR etc.

4. Cudzoziemcy

Prof. podkreśla, ze jest to wyłączenie o charakterze przedmiotowym, nie podmiotowym, wyłącznie ze wzgl. na wykonywaną przez te grupy działalność. To kryterium zadecydowało o wyłączeniu tych grup z systemu powszechnego.

1. SĘDZIOWIE I PROKURATORZY

Art.180 Konstytucji jednoznacznie postanawia, że sędziowie po przejściu w stan spoczynku z powodu utraty sił lub choroby albo innych okoliczności, któe uniemożliwiają wykonywanie zawodu – korzystają z uposażenia. Z takich samych uprawnień korzystają prokuratorzy. Jeśli chodzi o sędziów, kwestie te reguluje ustawa prawo o ustroju sądów powszechnych z 2001 roku – rozwija ona regulację zawartą w Konstytucji.

Ustawa ta przewiduje, że sedzia, który przechodzi w stan spoczynku, nabywa prawo do uposażenia, które wynosi 75% uposażenia sędziego aktywnego zaowodowo. Co więcej, to uposażenie sedziego w stanie spoczynku podlega waloryzacji w takimsamym czasie i procencie jak uposażenie sędziego akytwnego zawodowo. Odpowiednio stosuje się to do prokuratorów. To uposażenie jest finansowane z budżetu państwa i dlatego przez cały okres wykonywania przez sedziego i prokuratora ich funkcji zawodowych, nie jest za nich odprowadzana składka na ubezp. społeczne – poniewarz nie korzystają z systemu powszechnego.

Ale gdyby sędzia lub prokurator odszedł ze służby sedziowskiej czy prokuratorskiej przed nabyciem prawa do uposazenia w stanie spoczynku, wówczas instytucja ich zatrudniająca zobowiązana jest do przekazania ZUS rownowartości całych składek od pobieranego uposażenia, za cały okres od podjęcia do zakończenia służby jako sędzia lub prokurator. W ten sposób osoby te uzyskuja możność nabycia prawa do emerytury w systemie powszechnym.

W orzecznictwie powstał następujący problem – czy sędzia lub prokurator, będąc w stanie spoczynku i podejmując dzialalność zawodową, np. jako profesor na wyższej uczelni , czy podlega systemowi powszechnemu na ogólnych zasadach?

W orzecznictwie przyjeto jednoznacznie, że pdjęcie przez sedziego w stanie spoczynku działalności, która objęta jest obowiązkowym ubezp. rodzi obowiązek wplacania skłądek itd. Zostało to zaskarżone do TK, który uznał, że podlega systemowi powszechnemu i musi placić składki. Argumentowano, że przecież ten sędzia nigdy nie nabędzie prawa do emerytury w systemie powszechnym – a zatem będzie placił skladki, ale nigdy nie dostanie emerytury. Zbieg tych dwóch systemów i uprawnie rozstrzyga prawo o ustroju sądów powszechnych – ustawa stanowi, ze w zbiegu tych dwóch systemów sędzia nie moze nabyć emerytury z systemu powszechnego. Ustawa arbitralnie rozstzryga, że sędzia nabędzie tylko prawo do uposażenia sedziego w stanie spoczynku. Nie można korzystać z dwóch systemów jednocześnie. W razie zbiegu – pierwszeństwo ma ten z ustawy o ustroju sądów powszechnych.

2. ROLNICY:

 

Drugą grupę, która została wyłączona, stanowią rolnicy. Dotyczy ich ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników  z dnia 20.12.1990. Jest to odrębna regulacja prawna, zarówno jeśli chodzi o unormowanie materialno-prawne, jak i organizację i strukturę ubezp. społecznego, zorganizowanego w tej ustawie. Ubezpieczeniem kieruje KRUS, który ma charakter państwowej jednostki administracyjnej. A zatem jest to wyspecjalizowana struktura administracji państwowej. Struktura ta administruje ubezp. społ. rolników. Na czele KRUS stoi Prezes, który jest centralnym organem administracji państwowej. Ubezp. społ. rolników jest zorganizowane w 2 działach:

1. ubezp. krótkoterminowe, obejmujące ubezp. chorobowe, wypadkowe, macierzyńskie

2. ubezp. emerytalno-rentowe

 

Na każdy z tych działów rolnik odprowadza składkę również za małżonka i domowników. Składka jest zróżnicowana w poszczególnych działach.

Ad.1 – składka określana jest co kwartał przez prezesa KRUS-u. Obliczana jest wg potrzeb wynikających ze stanu funduszu w ramach działu pierwszego

Ad.2 –  odprowadzana jest składka w wysokości  …………………. emerytury podstawowej systemu pracowniczego za każdego ubezpieczonego – składki są więc na bardzo niskim poziomie, opłacane są kwartalnie. Składki pokrywają zaledwie 7% wydatków z ubezp. społ. rolników, reszta pochodzi z dotacji z budżetu państwa.

 

(o drodze legislacyjnej prowadzącej do tej ustawy doczytać z Juńczyka)

 

Jak wiemy, rolnicy pozostali poza systemem wprowadzonym w zw. z  reformą właśnie z powodu niemożności ujednolicenia ich sytuacji prawnej w dziedzinie ubezp. społ. spowodowanej niejednolitą strukturą gosp. rolnych. Żeby być objętym ubezp. w tym systemie wystarczy żeby ubezpieczony posiadał gosp. rolne powyżej użytków rolnych, albo mniej, jeśli jest to dział specjalny. W takim gosp. może się ubezpieczyć na takich zasadach nieograniczona w zasadzie liczna osób. Małżonek tego rolnika jest objęty ubezp. rolniczym tylko o ile pracuje wyłącznie w tym gosp. rolnym.

 

Natomiast jeśli prowadzi sam działalność taką, ze ma własny tytuł do ochrony ubezpieczeniowej, np. jako pracownik albo osoba prowadząca dzielność gosp. to nie korzysta z ubezp. rolniczego. Tu jest problem, który powstał na gruncie świadczeń w zw. z bezrobociem. Mianowicie, chodziło o małżonka rolnika, który nie był rozwiedziony, był w separacji, wyjechał do innej wsi, gdzie był pracownikiem, następnie przestał być pracownikiem i wystąpił do Urzędu Pracy o zasiłek dla bezrobotnych. Urząd ustalił, że jego małżonek posiada gosp. rolne i odmówiono mu wypłaty zasiłku. Wtedy wydane zostało orzeczenie na mocy którego ostatecznie pozbawiono tego małżonka świadczeń, bez uwzględniania jego własnej sytuacji, jako podmiotu objętego samodzielnym ubezp. społ. Pozbawiono go prawa do świadczeń bez względu (ze wzgl.??) na formalną przesłankę bycia małżonkiem rolnika.

 

Trzecia grupa objęta ubezp. rolniczym to domownicy rolnika – są to osoby bliskie, które zamieszkują w tym gospodarstwie lub w bliskim sąsiedztwie i pracują w tym gosp. nie (np.??) na podst.. stosunku pracy czy umowy cywilnoprawnej.  Pojęcie domownika występuje tylko na gruncie ubezp. społ. rolników – w systemie powszechnym mówimy tylko o osobach pracujących.

 

Zbieg systemu rolniczego z systemem społecznym

 

Rozstrzygnięty został mocą art. 5a ustawy o ubezp. społ. rolników, tej kwestii dotyka też przypadkowo art…. Ust.1 ustawy o systemie ubezp. społ. Decydujące znaczenie ma ten pierwszy. Mianowicie, rolnik, który prowadzi gosp. rolne pow. użytków rolnych nieprzerwanie przez okres dłuższy niż 3 lata i rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności osp. Lub współpracę przy prowadzeniu takiej działalności , pozostaje nadal w systemie ubezp. rolników, jeśli spełni pewne warunki:

1. musi kontynuować prowadzenie gosp. rolnego i zgłosi to kontynuowanie w KRUSie w terminie 14 dni od rozpoczęcia pozarolniczej działalności.

2. w poprzednim roku z działalności gosp. uzyskał przychód nie wyższy niż 2500 zł. Przychód ten określa się na podst. Zaświadczenia wydawanego przez U. Skarbowy, gdzie rolnik się rozliczał – ten warunek dotyczy tych rolników którzy w poprzednim roku prowadzili już działalnośc gosp. lub przez częśc roku.

Jeśli nie – musi być spełniony tylko pierwszy warunek.

 

Wyjątki:

A. Jeśli rolnik podejmuje dodatkową działalność w charakterze:

1. pracownika ( czyli stosunek pracy)

2. w ramach służby, np. Służby Celnej, jako żołnierz zawodowy, albo funkcjonariusz,

to nie podlega on ubezp. rolniczemu, ale automatycznie podlega systemowi powszechnemu z tych tytułów. 

B. Również rolnik prowadzący działalność pozarolniczą, który nabył prawo do emerytury lub renty albo korzysta z jakichkolwiek innych świadczeń z tyt. ubezpieczenia społ. – nie pozostaje  w systemie rolniczym.

 

 

 

3. ŻOŁNIERZE ZAWODOWI I INNI FUNKCJONARIUSZE:

 

Dotyczy żołnierzy zawodowych i funkcj. służb paramilitarnych.

Było już o nich, więc teraz krótko.

 

 Te osoby korzystają z systemu zaopatrzenia społecznego, finansowanego z budżetu państwa. (była o tym mowa przy zaopatrzeniu emerytalnym), a więc nie opłacają składek. Jeżeli żołnierz zawodowy albo funkcjonariusz, np. policji zostanie wydalony lub odejdzie ze służby z jakichkolwiek powodów, przed nabyciem prawa do nabycia zaopatrzenia emerytalnego, to wtedy jednostka właściwa musi odprowadzić do ZUS taką kwotę składek od uposażenia pobieranego przez te osoby -  od chwili rozpoczęcia służby do jej zakończenia . W ten sposób osoby te maja możliwość nabycia prawa do emerytury lub renty w systemie powszechnym.

 

Jest to nowa regulacja – u jej podstaw legło założenie, ze za każdą osobę, która jest objęta systemem em. – rent. musi być odprowadzona składka. Czyli na gruncie nowego systemu nie mamy okresów tzw. niespłaconych, jak to było do 1998 roku.

 

Jest to grupa uprzywilejowana. Warunkiem nabycia prawa do zaopatrzenia emerytalnego jest wyłącznie wysługa lat, wiek nie gra roli.

W systemie powszechnym trzeba spełnić przesłankę wieku i stażu ubezpieczeniowego – dla żołnierzy i funkcjonariuszy tylko wysługa i to 15 lat pełnienia funkcji żołnierza lub funkcjonariusza.

 

4.CUDZOZIEMCY

 

Dotyczy cudzoziemców, o jakich mowa w art. 5 ust. 2 ustawy o systemie.

 

Nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

 

Problem ich ubezp. reguluje Konwencja Wiedeńska z 1963 i 1965 roku.

 

ZAKRES PODMIOTOWY UBEZPIECZENIA EMERYTALNEGO I RENTOWEGO

 

 

Zakres ten  jest ustalony w art. 6 ustawy o systemie. Przepis ten określa enumeratywnie  tytuły obowiązkowego ubezp. emeryt. – rent. ( podstawę powstania obowiązkowego ubezp. emeryt.-rent. stanowią tylko podmioty wymienione w ust. 1i2-   pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów oraz osoby wykonujące pracę nakładczą)

 

Art. 6 określa również kwalifikacje prawne osób, które są tym tytułem objęte – zwykle przez wskazanie nazwy osób, których dotyczy obowiązek ubezpieczenia. Bardziej szczegółowe warunki, które wymieniona osoba musi spełniać, są zwykle określone poza przepisami ubezp. społ. – są to warunki uściślone w innych gałęziach prawa, np. K.P. , K.C.

 

Zgodnie z zasada terytorializmu, przesłanki kwalifikacyjne dot. Ubezpieczonego, określone w ustawie i innych przepisach, muszą być spełnione na terytorium Państwa Polskiego. Chyba ze przepis szczególny rozszerza je o pracę wykonywaną poza granicami państwa polskiego. Takie rozszerzenie nastąpiło w art.8 ust.14

 

Na równi z zatrudnieniem na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej uważa się zatrudnienie obywateli polskich za granicą w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

 

Art. 6 wyznacza krąg osób objętych ubezp. obowiązkowym, zaś art. 7 przewiduje krąg osób, które mogą być objęte dobrowolnym ubezp. od początku. Jeśli chodzi o ubezp. dobrowolne kontynuowane – podmioty z art. 6 i 7.

 

Krótka charakterystyka tytułów obowiązkowego ubezp. emeryt. – rent.:

Różne mogą być klasyfikacje ze wzgl. Na różne kryteria.

 

I. Kryterium – składka opłacana przez osoby objęte tym ubezpieczeniem:

 

Ta składka, opłacana przez podmiot zainteresowany lub przez inną osobę, stanowi w przekonaniu pani prof. Pewną formę legalizacji tytułu do objęcia takiej osoby ubezp. społecznym. To uprawnienie do bycia objętym rośnie w takim stopniu, w jakim ta osoba własną działalnością zarobkuje i odprowadza składkę na swoje ubezpieczenie. Maleje trochę w odniesieniu do sytuacji, kiedy obowiązkiem ubezpieczenia objęte są różne grupy już nie zarobkujące ( składka za nie odprowadzana jest z budżetu państwa)

 

Osoby zarobkujące – pracownicy, osoby wykonujące pracę nakładczą, osoby zatrudnione na podst. umów cywilnoprawnych, wykonujące wolne zawody.

 

Ale jest też grupa osób objęta ubezpieczeniem z woli ustawodawcy, która nie ma żadnych dochodów uzyskiwanych pracą własną, ale która korzysta z funduszy społecznych, np. zasiłku dla bezrobotnych. Osoba taka korzysta podwójnie z funduszy publicznych:

            - raz korzysta z zasiłku dla bezrobotnych, który pochodzi z funduszu pracy

            - drugi raz – bo za taką osobę, przez okres pobierania zasiłku, odprowadzana jest z budżetu państwa składka na ubezp. emeryt. – rent.

Ta grupa ponad wszelką wątpliwość jest grupą o charakterze zaopatrzeniowym ( bo drugie świadczenie pochodzi z budżetu państwa)

 

Jest wolą ustawodawcy, aby w jednym systemie połączyć grupy stricte ubezpieczeniowe i te, które korzystają z zaopatrzenia społecznego (grupy, które korzystają z zasiłku pielęgnacyjnego, czy zasiłku z pomocy społecznej).

 

1. Pracownicy

 

Najważniejszą i najliczniejszą grupą osób objętych obowiązkowym ubezp. społ. są pracownicy. Definicja pracownika jest uściślona w art.2 KP. Osoba która spełnia kryteria z tego art. nabywa status ubezpieczonego automatycznie, jako skutek następczy powstania stosunku pracy. Czyli, stos. pracy rodzi z mocy prawa, bez potrzeby dokonywania dodatkowych czynności, stosunek ubezpieczenia. Jednakże dla potrzeb prawa ubezpieczeniowego nie wystarczy definicja z art. 2 KP. Rozszerza ono pojęcia pracownika w taki sposób, ze uznaje za pracownika także osobę, która zawarła z własnym pracodawcą umowę agencji, zlecenia, albo inna umowę o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia, albo zawarła umowę o dzieło, bądź też wyliczone umowy zostały zawarte z innym podmiotem, ale praca na podstawie tych umów wykonywana jest na rzecz własnego pracodawcy.

 

To rozszerzenie pojęcia pracownika ustawa jednocześnie zawęża, nie uznając za pracownika osoby bliskiej, która zawarła umowe o pracę z bliskim krewnym prowadzącym pozarolnicza działalność gospodarczą, lub też zawarła z taką osobą umowę zlecenia ( ta konstrukcja będzie omawiana później).Ponadto, nie uznaje się za pracownika osoby bliskiej, która zawarła umowe o pracę z osobą prowadzącą pozarolnicza działalność gosp. lub zleceniodawcą.

 

Pojęcie osób bliskich obejmuje:

- małżonka

- dzieci ( w tym dziecko drugiego małżonka i przysposobione)

- rodziców ( naturalnych jak i przysposabiających)

 

Czyli osoba, która jest pracodawcą i zatrudnia na podst. umowy o pracę swojego małżonka,  z którym prowadzi wspólne gosp. domowe i który to małżonek uczestniczy w prowadzeniu tej działalności – taka umowa o pracę jest ważna na gruncie przepisów prawa pracy, ale na gruncie prawa ubezp. społ. taka osoba uzyskuje nową kwalifikację. Mianowicie jest osobą współpracującą i z tego tytułu podlega obowiązkowemu ubezp. emeryt.-rent.

 

SKŁADKA na ubezp. emeryt. – rent. podzielona jest po Polowie między pracownika i pracodawcę., czyli”

            - składka emerytalna ( 19.52 % - każdy po 9,76%)

            - składka rentowa  (13 % - po 6,5 % każdy)

Pracownik podlega najszerszej ochronie ubezpieczeniowej i dla niego wszystkie działy – emerytalny, rentowy, chorobowy, wypadkowy – są obowiązkowe.

 

2. Osoby wykonujące pracę nakładczą

 

Jest to osoba zatrudniona na podst. umowy o pracę nakładczą. Umowa ta jest konstrukcją prawa cywilnego, nie daje ona wykonawcy tej umowy pozycji pracownika, nie jest to stosunek pracy. Z drugiej strony przepisy KC mają tu zastosowanie w niewielkim stopniu, bowiem wykonawcy umowy o pracę nakładczą mają status ekonomiczny bliski statusowi pracownika – dlatego też rozporządzeniem Rady Ministrów z 31.01.1975  nastąpiło rozszerzenie uprawnień pracowniczych na osoby, wykonujące pracę nakładczą. To rozp. Jest przykładem ekspansji prawa pracy na stosunki niepracownicze.

 

Osoby, które pozostają w stos. pracy nakładczej, zostały objęte obowiązkowym ubezp. emeryt. i rent. Są to osoby, które mogą dobrowolnie przystąpić do ubezp. chorobowego, nie zostały natomiast objęte ubezp. wypadkowym. Tłumaczy się to tym, że osoby te organizują swoją pracę w domu, w warunkach przez siebie ustalonych. Zwykle przy wykonywaniu pracy nakładczej uczestniczą członkowie rodziny tego wykonawcy, ale ustawodawca nie nadaje im żadnych kwalifikacji odrębnych w zakresie ochrony ubezpieczeniowej – czyli chociaż rodzina może i zwykle uczestniczy w wykonywaniu pracy nakładczej, to nie uzyskuje żadnych dodatkowych uprawnień w ubezpieczeniu społecznym.

 

Podstawę składki stanowi przychód osiągany przez wykonawcę umowy o pracę nakładczą. Nie ma tu żadnego minimalnego progu. Odprowadzanie składki dzieli się pomiędzy wykonawcę pracy nakładczej a organizatora tej pracy.

 

3. Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych

 

Osoby te objęte są obowiązkowym ubezpieczeniem emeryt. i rent. Objęci są ochroną w takim zakresie jak pracownicy, czyli dotyczy ich ubezpieczenie wszystkich 4 działów – emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, a także oczywiście zdrowotne, które jest traktowane jako odrębna część szerszego pojęcia ubezpieczenie społeczne. Składka jest podzielona pomiędzy spółdzielnię i członka tej spółdzielni. Definicja pojęcia „członek spółdzielni” zawarta jest w ustawie Prawo spółdzielcze – tam również zdefiniowane są rolnicze spółdzielnie produkcyjne czy spółdzielnie kółek rolniczych. Ustawa o systemie rozszerza pojęcie członka spółdzielni również na domowników, a więc na osoby, które nie pozostają za spółdzielnią w stosunku członkostwa, ale wykonują na jej rzecz pracę i są wynagradzane na takich samych zasadach jak członkowie tych spółdzielni. Domownik ten nie jest zatrudniony w spółdzielni na podst. stosunku pracy – to jest, często występujące w stosunkach wiejskich, faktyczne zatrudnienie bez podstawy prawnej. Ustawa prawo spółdzielcze taką możliwość przewiduje, akceptując faktyczne sytuacje, jakie w stosunkach rolniczych występują.

 Jednak musi być spełniony warunek, że:

-  osoba będąca domownikiem, czyli należąca do członków rodziny, faktycznie w spółdzielni pracuje i

-  jest wynagradzana na zasadach dotyczących członka.

 

Objęcie obowiązkowym ubezp. obydwu tych grup, czyli członka spółdzielni i jego domownika, następuje od pierwszego dnia, w którym nastąpiło rozpoczęcie wykonywania pracy na rzecz spółdzielni . Zatem to nie stosunek członkostwa przesądza o początku powstania obowiązkowego ubezpieczenia emeryt. i rent., ale pierwszy dzień rozpoczęcia pracy na rzecz spółdzielni. Od tego momentu powstaje również przychód, który stanowi podstawę odprowadzania składki.

 

4. Osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych

 

Chodzi o umowę zlecenia, umowę agencyjną oraz inne umowy o świadczenie usług, do których, zgodnie z KC, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.

 

Te umowy cywilnoprawne sa podstawą powstania obowiązkowego ubezp. emeryt. i rent. od pierwszego dnia zawarcia takiej umowy. Zwykle umowy takie zawierane są pomiędzy zleceniodawcą a zleceniobiorcą (czyli wykonawcą tej umowy). Wszystkie te umowy są umowami tzw. starannego działania, z reguły są długotrwałe, uściślają pozycję prawną w płaszczyźnie zawodowej wykonawcy, czyli zleceniobiorcy.

 

Zleceniodawca przy wykonywaniu tych umów może korzystać z pomocy członków rodziny i wówczas członkowie ci uzyskują pozycje osoby współpracującej w wykonaniu tych umów. Ta współpraca stanowi dla członków rodziny odrębny, samodzielny tytuł obowiązkowego ubezpieczenia emeryt. – rent.

 

Wyjątek dotyczy tutaj uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów do 26 roku życia  - te osoby, choćby zawarły wskazaną umowę cywilnoprawną, wyłączone są z obowiązkowego ubezpieczenia emeryt. i rent. Jest to związane z tym, ze ustawodawca chciał stworzyć tym osobom konkurencyjną możliwość zaw….. przez te grupy pracy zarobkowej na podst. umów cywilnoprawnych, nie dając tym osobom jeszcze pozycji zawodowej. Są to bowiem osoby, które nie mają kwalifikacji zawodowych, one je dopiero zdobywają. Żeby te grupy mogły być przez pracodawców zatrudniane, ustawodawca zdecydował się na to wyłączenie. Oznacza to, że zatrudnienie tych osób jest zatrudnieniem ……., bo pracodawca zatrudnia je przy kosztach pracy dużo niższych aniżeli normalne osoby dorosłe zatrudnione na tej podstawie, bowiem nie odprowadza składek na ubezpieczenie emeryt. i rent.

 

Składka na ubezpieczenie emeryt. i rentowe jest podzielona, przy czym składkę za członków rodziny współpracujących przy wykonywaniu tej umowy cywilnoprawnej opłaca po połowie zleceniodawca i członek rodziny. Jest tu pełny podział składek między zleceniodawcę i osobę wykonującą umowę (zleceniobiorcę) lub członka rodziny

Na gruncie poprzedniego stanu prawnego było wyraźnie określone to, że zleceniodawca wyraża zgodę na zatrudnienie członka rodziny, teraz tego nie ma, należy zatem domniemywać, ze skoro zleceniodawca jest zobligowany do zapłacenia połowy składki za członków rodziny, to zgodę na zatrudnienie tych członków wyraża w momencie zawarcia umowy cywilnoprawnej.

 

Przepisy KC znają umowę zlecenia pod tytułem darmym. Taka umowa również jest, wg niektórych autorów, podstawą powstania obowiązkowego ubezp. emeryt. i rent.

Otóż, umowa zlecenia pod tytułem dartym, nie daje tej osobie żadnego dochodu ani nie wyznacza jej pozycji zawodowej – a zatem nie ma żadnej podstawy do objęcia takiej osoby obowiązkowym ubezp. emeryt. i rent. Umowa zlecenia pod tytułem dartym wyłącza więc obowiązek ubezpieczenia. Ustawa o systemie nie wprowadza własnej definicji umowy zlecenia ani umowy agencji, lecz odwołuję się do KC ( odmiennie było w poprzednim stanie prawnym). Jest to zasadnicza zmiana, bowiem do końca 1998 roku ustawodawca ubezpieczenia społecznego konstruował własne pojęcie umowy zlecenia i umowy agencyjnej.

 

Jedyną konstrukcją cywilnoprawną, z którą nie łączy się obowiązek ubezpieczenia jest umowa o dzieło. Umowa ta jest bowiem umową rezultatu, krótkotrwałą i nie daje podstawy do powstania obowiązkowego ubezpieczenia emeryt. i rent.

             jeśli chodzi jednak o pracownika, to umowa cywilnoprawna zawarta z własnym pracodawcą ( była o tym mowa wcześniej), obejmuje także umowę o dzieło (oprócz zlecenia i agencyjnej). Wszystkie te umowy traktowane są z mocy prawa jak zatrudnienie w ramach stos. pracy, co oznacza, ze wszystkie dochody z umów są sumowane z dochodami z umowy o pracę i stanowią podstawę odprowadzania składek na ubezp. społ. Zapobiegło to ucieczce od obowiązkowego ubezpieczenia w ramach stosunku pracy.

 

5. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą

 

Pojęcie pozarolniczej działalności pojawiło się dopiero w ramach reformy ubezpieczenia społecznego. Po raz pierwszy pojawiło się w ustawie o ubezp. zdrowotnym z 1997, jednak nie zostało w ustawie zdefiniowane. Pojęcie to zostało rozwinięte w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Obejmuje ono, można powiedzieć, 4 subtytuły, czyli 4 różne rodzaje działalności, które zostały objęte wspólnym tytułem – mianowicie zostały określone jako prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.

 

Art. 6.(ustawy o systemie): Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1.osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o          działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,

2. twórcę i artystę,

3.osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

a.  w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

b.  z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

 4. wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.

 

Ad.1.

Ten subtytuł stanowi kontynuację dotychczasowego ubezpieczenia osób, prowadzących działalność gosp., wywodzącego się pierwotnie z ubezp. społ. rzemieślników.

Ta grupa, która po raz pierwszy jako grupa niepracownicza została objęta ubezp. społ. w 1965 roku ( ustawa o ubezp. społ. rzemieślników) dała początek, poprzez kolejne ewolucje, stworzeniu odrębnego działu ubezpieczenia dla grupy niepracowniczej określanej jako osoby prowadzące działalność gosp. Osoby objęte tym subtytułem określa ustawa o swobodzie działalności gosp. a także przepisy szczególne. Wszystkie grupy, które w tej ustawie zostały zdefiniowane jako przedsiębiorca i które mogą prowadzić działalność gosp. na podst. tej ustawy i przep. szczególnych, mają kwalifikacje osób prowadzących działalność gosp. objętych obowiązkowym ubezp. emeryt. i rent.

Ad.2

Definicja twórcy i artysty zawarta jest bezpośrednio w ustawie o systemie.

 

 Za twórcę uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii i lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego

            - jest to wyliczenie enumeratywne – katalog zamknięty

 

 Za artystę uważa się osobę wykonującą zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.

            - również katalog zamknięty

W praktyce istnieje jednak wątpliwość co do uznania określonych osób za twórców lub artystów. Trudno było tę kwestię pozostawić organowi rentowemu, czyli urzędnikowi ZUS, który mógłby mieć określone wątpliwości czy zastrzeżenia. Dlatego też kwestię tę rozstrzygnięto w taki sposób, że o tym, czy dana osoba jest twórcą bądź artystą przesądza w drodze decyzji Komisja do spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, usytuowana przy Ministrze Kultury. Decyzja wydawana jest na wniosek osoby zainteresowanej po przedstawieniu przez nią dowodów potwierdzających prowadzenie działalności wcześniej wskazanej.

 

Dowody te mogą być różnego rodzaju, np. wycinki z prasy o organizowanej wystawie obrazów, wypowiedzi krytyki na temat napisanej książki etc. – dyplom ukończenia studiów danego rodzaju ani przynależność do określonego związku twórczego nie przesądza uznaniu danej osoby za twórcę bądź artystę.

 

Decyzja jest wiążąca dla organu rentowego. Od daty decyzji rozpoczyna się początek obowiązkowego ubezp. emeryt. i rent. artysty i twórcy.

Jeżeli decyzja jest negatywna, to zainteresowany może odwołać się do Ministra Kultury – jego decyzja jest ostateczna.

W przypadku, gdy brak jest objęcia obowiązkowym ubezp. emeryt. i rent. z powodu nie uznania danej osoby za twórcę lub artystę to od negatywnej decyzji organu rentowego (który nie ma wyjścia, bo jest związany decyzją Komisji) – zainteresowany może wystąpić na drogę sądową w trybie przewidzianym dla spraw z zakresu ubezp. społ. Wtedy to sąd zdecyduje czy dana osoba jest artystą bądź twórcą i czy powstał co do niej obowiązek ubezpieczenia emeryt. i rent.

 

Ad.3

Trzecim subtytułem jest wolny zawód. Zdefiniowany jest w taki sposób, że ustawodawca odsyła nas do przepisów prawa podatkowego. Chodzi o przepisy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz przepisy o podatku dochodowym os osób fizycznych. To odesłanie jest dość wątpliwe, dlatego, że prawo podatkowe definiuje wolny zawód z punktu widzenia potrzeb prawa podatkowego, natomiast trudno na podst. tych przepisów jednoznacznie ustalić, kto spełnia kryteria wolnego zawodu i z jakiego tytułu jest objęty obowiązkowym ubezp. emeryt.-rentowym.

Najogólniej przyjmuje się, że osobą wykonującą wolny zawód jest osoba, która pracuje na własny rachunek i która przy wykonywaniu swojej pracy korzysta z własnych wysokich kwalifikacji zawodowych, wykonuje tę pracę samodzielnie, na własne ryzyko i na własną odpowiedzialność. A zatem nie zatrudnia ona pracowników, co może zrobić przedsiębiorca, który może prowadzić np. aptekę, nie mając żadnych kwalifikacji farmaceutycznych.

Ad.4

Substytut™ czwarty mówi o wspólniku jednoosobowej sp. z o.o. , wspólnikach sp. jawnej, komandytowej lub partnerskiej.

Ta grupa podmiotów przez długi czas była pozostawiona jakby na uboczu obowiązkowego ubezpieczenia emeryt.-rent., zwłaszcza jeśli chodziło o wspólnika sp. z o.o. W tej chwili przepisy prawa ubezpieczeniowego jednoznacznie zdecydowały, że wszystkie te osoby są objęte obowiązkowym ubezp., jako osoby prowadzące działalność gospodarczą. Te osoby odprowadzają składkę na swoje ubezp. w całości z własnych środków, ponieważ pracują na podstawie zorganizowanego przez siebie miejsca pracy, zakładu. Podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom – emeryt.-rent. oraz wypadkowem, natomiast do chorobowego mogą przystąpić dobrowolnie. Osoby te mogą przy wykonywaniu działalności pozarolniczej współpracować z członkami rodziny. Członkowie rodziny korzystają wtedy z odrębnego tytułu do ubezpieczenia.

W tym miejscu należy omówić kolejny tytuł, a mianowicie, współpraca przy prowadzeniu działalności pozarolniczej lub wykonywaniu umów cywilnoprawnych. Omawiamy te tytuły łącznie, albowiem współpraca wystepuje zarówno przy umowach cywilnoprawnych jak i działalności pozarolniczej.

Pojęcie osoby współpracującej obejmuje krąg osób bliskich, ściśle przez ustawodawcę określonych i ograniczonych do:

• małżonka

• dzieci własnych

• dzieci drugiego małżonka

• dzieci przysposobionych

• rodziców

• macochę i ojczyma

• rodziców przysposabiających

Należy zwrócić uwagę na to, że pojęciem tym nie są objęci teść i teściowa.

N gruncie poprzedniego stanu prawnego pojęcie osób bliskich było bardzo szerokie, obejmowało również szwagra, szwagierkę, teściów i dziadków. Oprócz tego, że trzeba spełnić kryterium pokrewieństwa z osobą prowadzącą działalność, konieczne jest spełnienie kolejnego warunku – osoby te muszą pozostawać we wspólnym gospodarstwie domowym. Trzeci warunek – osoby te muszą współpracować przy prowadzeniu pozarolniczej działalności albo przy wykonywaniu umowy zlecenia albo umowy agencji. Osoby współpracujące są objęte na takich samych zasadach jak osoba prowadząca działalność obowiązkiem ubezp. emeryt.-rentowego oraz wypadkowego, a do chorobowego mogą przystąpić dobrowolnie.

Inaczej jest rozłożone opłacanie składek na ubezpieczenie osób współpracujących:

• przy zleceniu – składka jest podzielona między zleceniodawcę i zlecenioniorcę lub zleceniodawcę/zleceniobiorcę i osobę współpracującą przy wykonaniu umowy (???)

• przy działalności pozarolniczej – składka na osoby współpracujące na wszystkie działyubezpieczenia jest opłacana że środków osoby prowadzącej działalność, czyli w ten sposób ubezpieczenie tej grupy osób bliskich jest oparte na więzach rodzinnych.

Podstawe wymiaru składek za osoby prowadzące pozarolnicza działalność oraz osoby z nimi współpracujące stanowi kwota zadeklarowana przez osobę prowadzącą działalność, przy czym ta kwota nie może być niższa niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

6. posłowie i senatorowie pobierający uposażenie oraz posłowie do Parlamentu Europejskiego wybrani w Rzeczypospolitej Polskiej

Posłowie i senatorowie objęci są obowiązkowym ubezp. z tytułu funkcji posła/senatora, o ile pobierają uposażenie posła lub senatora. Poseł lub senator, po uzyskaniu mandatu, powinien zrezygnować z dotychczasowej działalności – pracowniczej, duchownej, służby w wojsku. Powinien zawiesic tamtą działalność – wtedy nabywa prawo do uposażenia. Jeśli tego nie uczyni, wówczas fakt bycia posłem lub senatorem nie stanowi odrębnego tytułu obowiązkowego ubezp. emeryt.-rent.

Składka jest podzielona pomiędzy posła/senatora a Kancelarię Sejmu/Senatu. Podstawę tej składki stanowi pobierane uposażenie. Poseł jest objęty ubezp. emeryt-rentowym, natomiast nie jest objęty – chorobowym, gdyż jest to mu niepotrzebne – ponieważ nawet jeśli jest chory i nie uczestniczy w posiedzeniu sejmu, to i tak otrzyma uposażenie, gdyż jest to nieobecnośś usprawiedliwiona.

Pozycję prawną posła i senatora reguluje ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora z 1998

7. osoby pobierające stypendium sportowe

Stypendium sportowe może przyznane przez każdy podmiot, przez każdego mecenasa sportu, pod warunkiem, że ten sportowiec nie uczy się w szkole i nie ma innego tytułu na podst. którego mógłby być objęty obowiązkowym ubezp. emeryt-.rentowym. Sportowiec jest objęty ubezp. emeryt. i rentowym, oraz wypadkowym, natomiast brak tutaj ubezp. chorobowego. Minister Sportu przeznacza stypendia dla kadry olimpijskiej, kadry para-olimpijskiej oraz mistrzów sportu. Są to wielkości, które odpowiadają wartości dwukrotnego lub trzykrotnego średniego wynagr. w gpospodarce.

8. stypendyści Krajowej Szkoły Administracji Publicznej

Jest to niewielka grupa osób, jednak uznano że należy objąć ich obowiązkowym ubezp. emeryt.-rent. przez czas trwania nauki w tej szkole. Podstawą odprowadzania składki jest pobierane stypendium, a składka podzielona jest pomiędzy stypendyste a krajową szkołę. Objęci są ubezp. wypadkowym, nie ma jednak chorobowego.

9. funkcjonariusze służby celnej

Funkcjonariusze celni od początku pozostawali w systemie pracowniczym, dlatego nie mogła być wyłączona od powszechnego systemu tak jak inne formacje paramilitarne.

Są to osoby objęte powszechnym ubezp. emeryt. i rent oraz wypadkowym. Nie ma tu ubezp. chorobowego, dlatego, że funkcjonariusz służby celnej na podst. pragmatyki służbowej zachowuje uposażenie przez czas trwania niezdolności do służby

Składka jest podzielona między podmiot zatrudniający funkcjonariusza i samego funkcjonariusza. Podstawe składki stanowi uposażenie, czyli dochód. Który funkcjonariusz uzyskuje że stosunku służbowego.

10. osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,

Te przepisy są wurazem postępu społecznego. Uznano, że więzień, bez wzgl. na to co zrobił, jest ukarany przez fakt, że jest osadzony w więzieniu.Nie można go karać jeszcze w taki sposób, zeby zabraniać mu pracy, która mogłaby dać mu szansę na uzyskanie dochodu po zakończeniu odbywania kary. Regulację szczegółową dot. tych osób zawiera KKW.Kodeks ten przewiduje, że więzień, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, może być przez dyrektora więzienia skierowany do wykonywania pracy, zwykle w zakładzie przywięziennym albo w zakładzie poza więzieniem. Jest to skierowanie do pracy, a zatem praca, choć odpłatna, nie daje więźniowi statusu pracownika, a zatem przepisy KP nie mają tu zastosowania. Na podstawie tego skierowania powstaje natomiast karno-wykonawczy stosunek między dyrektorem więzienia a więźniem (nie pomiędzy podmiotem u którego więzień pracuje). Ten odpłatny stosunek stanowi tytuł do obowiązkowego ubezp. emeryt.-rentowego tych więźniów – ta sama zasada dotyczy tymczasowego aresztowania.

Więźniowie są objęci obowiązkowym ubezp. emeryt., rentowym i wypadkowym, a do chorobowego mogą przystąpić dobrowolnie.

Składka jest podzielona między więźnia i zakład, w którym pracuje

KKW przewiduje również szczególne uregulowanie, na podst. którego więzień w trakcie odbywania kary może być zatrudniony na umowę o pracę albo wykonywać działalność gospodarczą – w takim wypadku te formy działalności będa tytułem do ubezpieczenia, a nie skierowanie do pracy.

11. osoby pełniące zasadniczą służbę wojskową

Okres zasadniczej służby wojskowej jest w ten sposób okresem niestraconym, z punktu widzenia obowiązk. ubezpieczenia. Jest on w całości wliczony do stażu ubezpieczeniowego, ponieważ składka za ten okres jest odprowadzana przez organ wojskowy.

Składka pochodzi z budżetu państwa, a jej podstawę stanowi kwota minimalnego wynagrodzenia. Nie ma tu ubezp. wypadkowego i chorobowego!

12. Osoby pełniące służbę zastępczą

Służba zastępcza regulowana jest ustawą o służbie zastępczej z 2003 roku. Wchodzi w rachubę wtedy, kiedy osoba zobowiązana do pełnienia czynnej służby wojskowej, nie chce jej wykonywać – z pobudek religijnych, ideologicznych, wyznaniowych, które przesądzają o tym, że osoba ta nie moze nosić munduru czy używać broni.

Służba zastępcza pełniona jest na podst. skerowania. Określona jednostka wojskowa kieruje taką osobe do różnych zakladów takich jak: szpitale, ośrodki pomocy spolecznej. Służba trwa od 18 miesięcy- dla ogółu poborowych, do 6 miesięcy – dla absolwentów szkół wyższych.

Mamy tu obowiązkowe ubezp. emerytalne, chorobowe, chorobowe – nie ma wypadkowego,dlatego że taka osoba podlega ogólnym regułom dot. żolnierzy – jeśli dozna uszczerbku podczas pełnienia służby zastępczej, szkoda ta zostanie wyrównana na podstawie ustawy o powszechnym obowiązku obronności RP.

Składka jest podzielona pomiędzy pracodawcę, na rzecz któego służba zastępcza jest wykonywana a samego poborowego. Podstawę wymiaru składk stanowi kwota określona w liczbie bezwzględnej w ustawie o służbie zastępczej – wynosi ona 640 zł, czyli poniżej minimalnego wynagrodzenia. Ubezp. trwa od momentu skierowania do służby, do jej zakończenia.

13. bezrobotni

Chodzi tu zarówno o bezrobotnych, których dotyczy ustawa o promocji zatrudnienia, którzy uzyskują zasiłek dla bezrobotnych finansowany przez Urząd Pracy, jak i tych, którym zasiłek lub stypendia wypłacają inne podmioty.

Chodzi o nowa ustawę z 2004 roku o narodowym planie rozwoju, która przewiduje możliwośc zdobycia dodatkowych środków przez różne podmioty, wymienione w ustawie, któe mogą byc przeznaczone na walkę z bezrobociem. W przypadku tych osób składka jest odprowadzana i finansowana że środków budżetowych lub pośrednio pochodzących z budżetu, albo że środków, którymi dysponują te podmioty z ustawy o narodowym planie rozowju.

Aby uzyskać środki, trzeba spełniać kryteria osoby bezrobotnej, zdefiniowane w ustawie o promocji zatrudnienia.

Występuje tutaj tylko obowiązkowe ubezp. emeryt. i rentowe, nie ma chorobowego i wypadkowego. Wypadkowe jest tylko dla tych bezrobotnych, którzy pobierają stypendium w czasie skierowania na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe.

Podstawę wymiaru skladki stanowi kwota zasiłku dla bezrobotnych lub kwota stypendium. Bezrobotny nie partycypuje w opłacaniu składki, jego pozycja jest tak szczególna, że nie musi on nawet w części tej składki finansować.

14. osoby duchowne

Pojęcie duchownego zostało zdefiniowane w ustawie o systemie:

 Za osobę duchowną uważa się duchownego oraz członków zakonów męskich i żeńskich Kościoła Katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych, z wyjątkiem alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia.

Jest to tytuł, który wiąże się z obowiązkowym ubezp. emeryt. i rentowym oraz wypadkowym, natomiast chorobowe jest dobrowolne.

Składka za duchownego jest podzielona wg odrębnych zasad aniżeli składk z innych tytułów, ponieważ duchowny partycypuje w finansowaniu składk w wysokości 20% podstawy wymiaru, natomiast w 80% składka finansowana jest z funduszu kościelnego.

Podstawę wymiaru stanowi kwota minimalnego wynarodzenia.

Fundusz kościelny powstał w 1950 roku i istnieje do dnia dzisiejszego. Finansowany jest z budżetu państwa. Fundusz kościelny finansuje w takiej samej proporcji duchownych wszystkich wyznań, nie tylko katolickich.

Jeśli duchowny prowadzi działalność gospodarcza, to wtedy z tego tytułu jest obowiązkowo ubezpieczony – ten tytuł uzyskuje pierwszeństwo.

Ponadto duchowny, który z różnych powodów ubezpiecza się dobrowolnie w ubezp. emeryt., rentowym, chorobowym, wypadkowym – w całości odprowadza na ten cel składkę z własnych środków.

15. osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,

Jeśli chodzi o pracowników, korzystanie z urlopu wychowawczego jak i macierzyńskiego, jest to okres zawieszenia stosunku pracy. Oznacza to, że zachowuje sie status pracowniczy, natomiast nie sa wykonywane podstawowe prawa i obowiązki – pracownik nie pracuje. Ponieważ jednak ta osoba ma status pracowniczy, dlatego objęta jest ubezpieczeniem emeryt. - rentowym, przy czym składka jest w całości odprowadzana z budzetu państwa. Platnikiem składki za te osoby jest ZUS.

Podstawę wymiaru składk stanowi kwota swiadczenia pielęgnacyjnego – 420 zł (na początku było to minimalne wynagrodzenie). Od tej składki nie odprowadza się części do OFE, choćby ta osoba była czlonkiem OFE – dlatego, że część składki emerytalnej odprowadzana do OFE, pochodzi od ubezpieczonego, a tu nie mamy składki płaconej przez ubezpieczonego.

Składka jest w całości finansowana z budżetu państwa, a zatem jest zapisywana tylko w I filarze.

Tytuł ten, czyli przebywanie na urlopie wychowawczym, w zbiegu z jakimkolwiek innym tytułem – wygasa, natomiast normatywne pierwszeństwo uzyskuje ten inny tytuł.

Gdy chodzi o pobieranie zasiłku macierzyńskiego oraz zasilku w wysokości zasilku macierzyńskiego – sytuacja jest inna o tyle, że zasiłek ten jest pobierany przez wszystkie osoby objete ubezp. chorobowym, obowiązkowo lub dobrowolnie, zatem są to nie tylko pracownicy. Zasilek macierzyński przysługuje przez okres urlopu macierzyńskiego, jeśli chodzi o pracownika, a jeśli chodzi o inne osoby, które nie mają statusu pracowniczego – jest to okres równy okresowi tego urlopu (skladka za te osoby również pochodzi z budżetu państwa)

Składka pochodzi że środków, które pozostają do dyspozycji ZUSu, zatem platnikiem jest ZUS.

Podstawę wymiaru składki stanowi zasilek macierzyński i jest to korzystniejsze rozwiązanie, bowiem zasilek ten stanowi zawsze 100% pobieranego wynagrodzenia lub dochodu -jeśli chodzi o osobę ubezpieczoną, niemającą statusu pracowniczego.

16. osoby pobierającei świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy

Za te osoby składkę finansuje budżet państwa. Podstawę wymiaru stanowi kwota pobieranego świadczenia socjalnego, a płatnikiem jest ten podmiot, który wypłaca to świadczenie socjalne.

17. osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia.

Podstawę wymiaru składki stanowi kwota pobieranego świadczenia szkoleniowego. Skladka jest podzielona między płatnika tego świadczenia a ubezpieczonego. Jest to świadczenie, które przysługuje po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy zawartej między pracownikiem a zakładem, który go zwalnia. Występuje tu obowiązkowe ubezp. emeryt.. i rentowe, nie ma chorobowego i wypadkowego.

18) osoby rezygnujące z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, za które ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę

Jest tu odesłanie to ustawy o pomocy społecznej z 2004, która określa zasady podlegania przez te osoby ubezp. emerytalnemu i rentowemu. Składka opłacana jest za cały okres sprawowania opieki. Świadczenie finansowane jest że środków pomocy społecznej, czyli z budżetu państwa.

19. osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne na podst. ustawy z 2003 roku o świadczeniach pielęgnacyjnych.

Za osobę taką wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezp. emeryt. i rentowe, od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego, przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego), odpowiednio 20-letniego dla kobeit i 25-letniego dla mężczyzn.

Wójt/burmistrz/prezydent nie oplaca składki za taką osobę, jeśli podlega ona obowiązkowemu ubezp. emeryt.-rentowemu z innego tytułu na podstawie ustawy albo odrębnych przepisów.

Zbieg tytułów- c.d.

Zbieg tytułów odgrywa istotną rolę dlatego, że ustawodawca uściśla z góry, jaki będzie zakres obowiązkowego ubezp. emeryt. i rentowego w odniesieniu do osób ubezpieczonych.

W polskim prawie nie ma ubezpieczenia obowiązkowego z jednego tytułu (jak ostatnio stwierdził SN w jednym z orzeczeń) – o tym, ile to będzie tytułów decyduje ustawodawca.

Jeśli chodzi o zbieg tytułów, można wyodrębnić 3 zasadnicze grupy, co do których ustawodawca przyjął różną, odrębną formułę podlegania obowiązkowemu ubezp. społecznemu:

1. Obejmuje tytuły, których dotyczy obowiązkowe ubezpieczenie z wszystkich tytułów w tej grupie wymienionych

2. Realizuje zasadę pierwszeństwa tytułu najwcześniejszego, czyli tytułu, który powstał jako pierwszy w czasie – zasada pierwszeństwa w czasie

3. Grupa tytułów z tzw. względnym pierwszeństwem. Są to tytuły, które sa podstawą obowiązkowego ubezp. tylko o tyle, o ile nie istnieje równocześnie inny tytuł, który rodzi obowiązek ubezpieczenia. Ten inny tytuł, jeśli istnieje, uzyskuje pierwszeństwo.

Ad. I. Grupa, w której występuje wielość tytułów, a każdy z nich jest podstawą obowiązkowego ubezp. emeryt.-rentowego.

1. pracownicy – przy czym chodzi tu o szerokie pojęcie pracownika, a więc nie tylko umowa o pracę i umowy cywilne zawarte z własnym pracodawcą, ale również umowy cywilnoprawne łacznie z umową o dzieło, zawarte z innym pracodawcą, jeżeli praca wykonywana w ramach tych umów, jest wykonywana na rzecz osoby pracodawcy.

2. członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych

3. funkcjonariusze sużby celnej, bo tylko ta służba pozostaje w systemie powszechnym

4. osoby, które korzystają że świadczenia szkoleniowego

5. osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy,

6. duchowni

Osoby, których dotyczy ten zbieg tytułów, a więc są jednocześnie pracownikami, funkcjonariuszami celnymi etc (wszystkie punkty), podlegają obowiązkowemu ubezp. emeryt.-rentowemu z wszystkich tych tytułów, z wyjątkiem duchownego. Jest tu zatem wielość tytułów, z wyjątkiem duchownego.

Jednakże w odniesieniu do tej grupy ustawodawca wprowadził dalszą możliwość rozszerzenia obowiązkowego ubezp. na inne jeszcze tytuły, jeżeli osoby te uzyskują niską podstawę wymiaru świadczeń, które są podstawą opłacenia składki.

Chodzi tutaj o podstawę, która jest niższa, niż minimalne wynagrodzenie.

Jeżeli w odniesieniu do tej grupy występuje zbieg takich tytułów, przy których suma podstawy wymiaru jest niższa niż minimalne wynagrodzenie, to następuje rozszerzenie obowiązku ubezp. emeryt.-rentowego na inne jeszcze tytuły.

Jeśli w zbiegu pozostaje np. wykonywanie posługi duchownej, to i duchowny w tym przypadku będzie objęty obowiązkowym ubezp. emeryt.-rentowym

Jeśli tym innym tytułem będzie, w odniesieniu do tej grupy, np. umowa nakładcza to ta forma zatrudnienia zostanie objęta obowiązkowo ubezp. emeryt. i rentowym.

To jest jednak, jak trzeba podkreślić, grupa, co do której ustawodawca przyjął minimalną podstawe wymiaru składki opłacanej przez ubezpieczonych, która to podstawa nie powinna być niższa niż minimalne wynagrodzenie.

Jeżeli tych dodatkowych tytułów jest więcej, osoby te mogą ubezpieczać się dobrowolnie.

Ad. II

W grupie tej występuje zasada pierwszeństwa:

1. osoby wykonujące pracę nakładczą

2. osoby wykonujące pracę na podst. umowy zlecenia, agencji albo innych umów, do których stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu, albo też współpracują przy wykonywaniu takich umów.

3. Osoby prowadzące działalność pozarolnicza ( wszystkie 4 subtytuły)

4. posłowie i senatorowie

5. duchowni (występują w I i II grupie)

W razie zbiegu tych tytułów, zbieg ten rozwiązywany jest z mocy ustawy wg zasady pierwszeństwa tytułu najwcześniejszego.

Jest to rozwiązanie ustawowe. Tytuł, który powstał najwcześniej jest tytułem wyłącznym i jedynym obowiązkowego ubezpieczenia, więc chociażby wszystkie 5 tytułów pozostawało w zbiegu – może być tylko jeden.

Jednakże, ustawodawca dla tej grupy przewiduje możliwość zmiany tytułu na inny, wybrany przez samego zainteresowanego. W ten sposób, następuje z woli ubezpieczonego zmiana obowiązkowego tytułu, wg dokonanego przez niego wyboru.

Nie ma jasnej sytuacji, czy ten zainteresowany może wielokrotnie zmieniać ten tytuł, w zależności od tego, jak rozwija się jego aktywność zawodowa, czy tylko jeden raz – ustawodawca tego nie uściślił. Należy zakładać, że w zasadzie ZUS nie mógłby odmówić przyjęcia oświadczenia o ponownej zmianie tytułu wybranego przez zainteresowanego.

W tej grupie występuje obserwowana w praktyce ucieczka do tytułu o najniższej podstawie wymiaru składki – to jest naturalne, wybierają ten tytuł, z którego mają najniższe dochody, żeby płacić mniejszą składkę.

W ostatnim czasie, w 2005 roku, wprowadzono nową regulację odnośnie osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą – więc odnosi się tylko do tych osób. Mianowicie – dla osób które rozpoczynają pozarolniczą działalność ustawodawca wprowadza obniżoną składkę przez okres pierwszych 24 pierwszych miesięcy kalendarzowych od podjęcia tej działalności. W tym okresie osoba ta opłaca składkę na obowiązkowe ubezpieczenie emeryt.-rentowe w wysokości zadeklarowanej ale nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia. A więc jest to znaczące obniżenie podstawy wymiaru składek dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą.

Dla przypomnienia – osoba prowadząca pozarolniczą działalność płaci składkę od podstawy nie niższej niż 60% przeciętnego wynagrodzenia. Jest to więc obniżka istotna. Rozwiązanie to ma na celu zachęcanie do podejmowania działalności gospodarczej. W świetle prawa ubezpieczeń narusza to jednak zasadę równego traktowania i wymagałoby zbadania przez TK pod względem zgodności z Konstytucją.

W przypadku tych osób rozpoczynających działalność, które korzystają z obniżonej składki, ustawodawca, aby zapobiec uciekaniu do jeszcze niższej składki, gdyby był zbieg z umową zlecenia – wyłącza wybór i określa, że podstawą wymiaru składki będzie w tym przypadku podstawa z działalności gospodarczej. Zatem jeśli osoba prowadzi rozpoczyna gospodarczą w zbiegu z wykonywaniem umowy cywilnoprawnej, z której osiąga jeszcze niższe dochody niż te 30%, nie ma tutaj wyboru. Natomiast z umów cywilnoprawnych może ubezpieczyć się dobrowolnie.

Oczywiście można postawić sobie pytanie, jaki byłby sens takiego dodatkowego, dobrowolnego ubezpieczenia. Oto korzyści:

1. osiąga się szybciej roczną podstawę wymiaru składek na ubezp. emeryt. i rentowe – ten roczny limit określony jest na 30-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

2. okres wykonywania równoległej działalności, którą można ubezpieczyć dobrowolnie, nie wlicza się do stażu ubezpieczeniowego, ponieważ to działalność równoległa, ale dochody są sumowane i stanowią podstawę obliczenia późniejszych świadczeń emerytalnych.

W nowym systemie ta dobrowolna składka podlega także podziałowi na ogólnych zasadach, pomiędzy ZUS i OFE i jest zapisana na indywidualnym koncie ubezpieczonego w obydwu tych filarach i w ten sposób następuje podwyższenie podstawy do obliczenia późniejszych świadczeń emerytalnych.

# Mówiąc o zbiegu, należy wspomnieć jeszcze o jednym wyjątku, jeśli osoba prowadzi działalność pozarolniczą i jednocześnie wykonuje różne rodzaje tej działalności – działalność gospodarcza, wykonywanie wolnego zawodu – w przypadku takiego zbiegu zainteresowany musi wybrać jeden rodzaj działalności, który będzie podstawą obowiązkowego ubezpieczenia i z której dochód będzie podstawą opłacenia składek.

Nie ma tutaj uprawnienia do dobrowolnego ubezpieczania się z pozostałych rodzajów.- chodzi tu o zawężenie podstawy wymiaru składek dla tej osoby

Pytanie: czy jeśli osoba ta dozna szkody przy wykonywaniu tej innej działalności, której nie wybrała, wykonywanej równolegle, to czy będzie objęta ubezp. wypadkowym i uzyska świadczenie z tego ubezpieczenia.?

Nie ma tu jasnej regulacji, ale logicznie rzecz biorąc – tak, otrzyma. Każda działalność wykonywana przez ubezpieczonego objęta jest ubezpieczeniem wypadkowym. Poza tym, skoro nie ma tu uprawnienia do dobrowolnego ubezpieczenia z tej drugiej działalności to oznacza, że ustawodawca przyjmuje szeroki zakres ubezpieczenia z tytułu wszystkich form działalności pozarolniczej.

# Drugi wyjątek dotyczy duchownego. Duchowny w zbiegu z prowadzeniem działalności gospodarczej - w takiej sytuacji podlega obowiązkowemu ubezp. emeryt.-rentowemu tylko z działalności gosp. To rozwiązanie słuszne, bowiem ubezpieczenie duchownego angażuje środku Funduszu Kościelnego ( czyli budżetu państwa), a zatem skoro ma on własne źródło dochodu jest w pełni uzasadnione, by Fundusz Kościelny był zwolniony od obowiązku ubezpieczenia duchownego, a duchowny sam opłacał składkę na wszystkie działy ubezpieczenia.

Ad. III

To tytuły ze względnym pierwszeństwem. Osoby, o których będzie mowa, są ubezpieczone ze wskazanych niżej tytułów tylko o tyle, o ile nie istnieje żaden inny tytuł obowiązkowego ubezpieczenia , który z mocy ustawy uzyskuje pierwszeństwo. Chodzi tu o 6 tytułów:

1. wykonywanie odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności

Jeśli taka osoba ma inny tytuł obowiązkowego ubezp. to tamten ma pierwszeństwo. Tytuł, o którym mowa wygasa, w razie nabycia prawa do emerytury lub renty

1. przebywanie na urlopie wychowawczym oraz pobieranie zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości macierzyńskiego

Dokładnie taka sama sytuacja jak wyżej.

1. pobieranie zasiłku dla bezrobotnych albo stypendium wypłacanego przez Urząd pracy albo inny podmiot.

W obydwu przypadkach, jeśli osoby te mają jakikolwiek inny tytuł, to pobieranie zasiłku lub stypendium przestaje być tytułem.

4.Żołnierze pełniący służbę czynną a także,

5. osoby, odbywające służbę zastępczą.

Tutaj taka sama sytuacja. Jeśli osoby te mają jakikolwiek inny tytuł, to te tytuły przestają być podstawą obowiązkowego ubezpieczenia emeryt.-rentowego.

1. osoby, pobierające świadczenie pielęgnacyjne

Tak samo. Oświadczeniach pielęgnacyjnych – patrz wcześniej.

Zbieg może dotyczyć także osób, pozostających w stosunku służbowym, tzn. żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy służb paramilitarnych, z wyjątkiem służby celnej, które to osoby, pozostając w zaopatrzeniowym systemie emerytalnym, mogą dobrowolnie przystąpić do powszechnego systemu emerytalnego, jeśli wykonują działalność taką jak:

- praca nakładcza

- umowy cywilno-prawne

- prowadzą działalność pozarolniczą lub współpracują przy jej prowadzeniu

- pełnią mandat posła lub senatora

- są duchownymi

Osoby te, aby przystąpić dobrowolnie do systemu powszechnego, muszą złożyć wniosek i opłacać w całości składkę na obydwa działy ubezp. emeryt. i rentowego.

Jeśli te grupy pozostają w stosunku pracy lub stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej to podlegają równolegle obowiązkowi ubezp. emeryt. i rentowego w systemie powszechnym, będąc jednocześnie objętymi tym specjalnym systemem zaopatrzeniowym. Wiąże się to z wyraźną regulacją ustawodawcy, zgodnie z którą pozostawanie w stosunku pracowniczym zawsze jest podstawą obowiązkowego ubezp. emeryt.-rentowego.

Oczywiście nie można dostawać świadczeń z zaopatrzenia i systemu powszechnego, trzeba jeden wybrać. Pierwszeństwo ma ten system, który daje prawo do wyższych świadczeń, wg wyboru zainteresowanego.

Trzeba również wspomnieć o zbiegu prawa do nabytej już emerytury lub renty oraz tytułu obowiązkowego ubezp. emeryt. lub rentowego.

Ten zbieg powstaje wtedy, kiedy po nabyciu prawa do emerytury lub renty, osoba taka podejmuje działalność objętą obowiązkiem ubezpieczenia, czyli kontynuuje aktywność zawodową.

Można tu wyodrębnić 2 podstawowe grupy:

1. w zbiegu prawa do emerytury lub renty z zatrudnieniem w ramach stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni rolniczej lub służby celnej – wszystkie te tytuły są podstawą obowiązkowego ubezp. emeryt.-rent obok emerytury.

Tu również można by spytać, dlaczego emeryt ma płacić składkę zarówno na ubezp. rentowe, jak i emerytalne? Na emerytalne ma jeszcze o tyle uzasadnienie, że może potem wystąpić o uwzględnienie dodatkowego okresu odprowadzania składki i przeliczenia emerytury na nowo/ Ale rentowe? Przecież nie nabędzie on prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, skoro ma już emeryturę.

Odpowiedź jest taka, ze należy sięgnąć do zasady solidarności społecznej. Uznaje się, ze skoro ustawodawca chciał normatywnego powiązania tych 2 działów, emerytalnego i rentowego, to dotyczy to wszystkich. Poza tym fakt odprowadzania składki rentowej przez tego emeryta będzie wyznacznikiem zasady solidarności społecznej wobec wszystkich innych ubezpieczonych, którzy w takiej samej sytuacji również będą zobligowani do odprowadzania tej składki niezależnie od tego, czy będą z tego świadczenia korzystać czy też nie.

1. osoby, które mając ustalone prawo do emerytury lub renty, wykonują pracę na podst. umów cywilnoprawnych lub współpracują przy wykonywaniu takich umów.

I w tym przypadku wykonywanie takiej pracy będzie podstawą obowiązkowego ubezp. emeryt.-rentowego. Jeżeli w zbiegu, w przypadku tych osób, występuje jeszcze stosunek pracy, to on właśnie będzie podstawą obow. ubezp. emeryt.-rent.

Czyli, nie ma zbiegu ze stosunkiem pracy – podstawą jest praca z umów cywilnych. Jest zbieg ze stosunkiem pracy – podstawą jest stos. pracy.

We wszystkich innych przypadkach, o których nie było tutaj mowy, nabycie prawa do emerytury lub renty albo podjęcie innej działalności, np. umowy o pracę nakładczą, nie rodzi już w przypadku emerytów i rencistów obowiązkowego ubezpieczenia. Natomiast mogą oni z tych innych tytułów przystąpić do ubezp. dobrowolnie.

W kwestii zbiegu prawa do emerytury lub renty oraz tytułu obowiązkowego ubezpieczenia wypowiedział się TK. : TK podkreślił, że jeśli chodzi o pracowników, i stosunek np. służby lub członkostwa w rolniczej spółdzielni, sytuacja ekonomiczna odprowadzania składek jest szczególna, dlatego, że składka jest podzielona – a więc tylko połowę składki płaci pracownik, czy członek spółdzielni, czy celnik, natomiast jeśli chodzi o osobę prowadzącą działalność gosp. czy szerzej- pozarolniczą, to osoby te odprowadzają całą składkę.

Tym argumentem TK wspomógł ustawodawcę uznając, ze ma on prawo różnicować te grupy ubezpieczonych po przejściu przez nie na emeryturę. Niejednakowa partycypacja w obowiązku składkowym uzasadnia też zróżnicowanie po nabyciu prawa do emerytury lub renty.

Jest jeszcze jedna, drobna regulacja – weszła w życie w 2006 roku – jeśli chodzi o zbieg prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy i prowadzonej równolegle pozarolniczej działalności gospodarczej – osoby podlegają obowiązkowemu ubezp. emeryt.-rent. do czasu ustalenia praw do emerytury. Co do zasady nie podlegają obowiązkowemu ubezp. z tytułu prowadzenia działalności gosp. jeżeli występuje zbieg prawa do renty z tytułu niezdolności do prowadzenia tej pozarolniczej działalności, ale w momencie, gdy osoby te wystąpią o przekształcenie swojego prawa do renty w emeryturę, to od tego momentu do czasu uzyskania prawa do emerytury podlegają obowiązkowemu ubezp. emeryt.-rent. Taką regulację wprowadza art. 9 ust.4c – to jest przykład regulacji, w której zaczyna się gubić sens nowego systemu emerytalnego :D

FINANSOWANIE UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Tradycyjnie wyodrębnia się 2 modele finansowania:

1. model funduszowy

2. model budżetowy

Ad.1.

Model funduszowy występuje w tradycyjnym ubezp. społecznym, w którym składka opłacana jest przez pracownika (szerzej-ubezpieczonego) i pracodawcę, czyli podmiot zatrudniający tego ubezpieczonego. Składka wpływa do funduszu lub funduszy( jeśli jest ich kilka) ubezpieczenia społecznego i z tych funduszy wypłacane są świadczenia.

Ad.2

Model budżetowego finansowania jest związany z systemem zaopatrzenia społecznego. To jest ten system, w którym świadczenia finansowane są bezpośrednio z budżetu państwa, a więc z podatków obywateli.

Współcześnie modele te nie występują już w czystej postaci. Występuje uzupełnianie np. modelu funduszowego, który występuje w większości krajów europejskich, przez dotacje z budżetu, czyli partycypację budżetu państwa. Ta partycypacja wiąże się z koniecznością zapewnienia stabilności finansowej w obrębie funduszu ubezp. społecznego. Model funduszowy jest tradycyjnym modelem, występującym w polskim systemie prawnym, począwszy ok. okresu II RP Az po dzień dzisiejszy. W owej II RP fundusze te (było ich 5) miały osobowość prawną i były zarządzane przez zcentralizowaną strukturę, jaką był ZUS.

Po II wojnie model funduszowy został zlikwidowany na rzecz budżetowego. W latach 50-tych władza ludowa zlikwidowała wszystkie fundusze ubezpieczenia społ. i zachowana składka w całości wpływała do budżetu – i z niego były wypłacane świadczenia. W tym też okresie zlikwidowano ZUS a wykonawstwo ubezpieczeń podzielono między związki zawodowe - które wypłacały świadczenia krótkoterminowe, oraz Rady Narodowe – które wypłacały świadczenia długoterminowe – czyli renty i emerytury. W tym okresie doszło też do podziału wymiaru składki, która była dotychczas składką łączna (jedna składka na pokrycie wszystkich ryzyk). Podział przebiegał wg sektorów gospodarki narodowej. Sektor uspołeczniony płacił składkę na ubezp. społ 15,5%, a nieuspołeczniony – 30% podstawy wymiaru,

Metoda funduszowa została przywrócona w roku 1965, przy okazji objęcia ubezp. społ. pierwszej grupy niepracowniczej, czyli rzemieślników. W 1968 przywrócono Fundusz Emerytalny Pracowników - został on wyodrębniony z budżetu i gromadził 8,5% z tych 15,5%. W 1972 – przywrócono Fundusz Ubezpieczenia Społecznego, wkrótce pochłonął on inne fundusze i od 1986 mamy jednolity FUS. W okresie PRL nie miał on oczywiście osobowości prawnej, miał charakter parabudżetowy – był ustalany corocznie wraz z budżetem państwa w formie planu finansowego. Taka struktura FUS przetrwała do chwili obecnej.

Po 1.01.1999 nastąpiło wdrożenie nowego systemu ubezp. społecznego zachowano parabudżetowy charakter FUS, nadając mu charakter państwowej jednostki organizacyjnej, która pozostaje w dyspozycji ZUS.

W nowej rzeczywistości prawnej obok FUS pojawiły się nowe struktury organizacyjne – Fundusz Rezerwy Demograficznej (FRD), który uzyskał osobowość prawną i na który odprowadzane jest 0,1 % składki emerytalnej. Zgromadzone środki przewidziane są na uzupełnienie przewidywanego braku środków Funduszu Emerytalnego wyodrębnionego z FUS – co ma wiązać się z przechodzeniem na emeryturę powojennego wyżu demograficznego, poczynając od roku 2009.

FRD ma ustawowy zakaz zaciągania kredytów i pożyczek, jego dysponentem jest ZUS. ZUS jest równocześnie jedynym organem FRD (jako osoba prawna musi mieć organy). Przyjmuje się, ze organy ZUS-u są jednocześnie organami FRD. Mówi się o rozdzieleniu środków jakimi dysponują FRD i ZUS – formalnie są one rozdzielone, ale np. prof. Jończyk formułuje tezę, że teraz ZUS może manipulować środkami FRD nie ujawniając co z nimi robi i tak naprawdę to nikt nie wie co się z tymi środkami dzieje.

W ramach reformy utworzono całkiem nową strukturę finansową – Otwarty Fundusz Emerytalny (OFE). Powstała na podst. odrębnej ustawy – o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.

OFE do II filar, adresowany jest nie do wszystkich ubezpieczonych, ale do tych, którzy należą do tzw. grupy narastającej (rozwijającej się) – mianowicie są to ubezpieczeni urodzeni po 31.12.1968, oraz osoby o 5 lat wcześniej, czyli po 31.12 1948 , jeśli znajdują się w tzw. wieku przejściowym (nieukończone 50 lat) i zdecydowały się na przystąpienie do nowego systemu emerytalnego. Osoby te wybierając OFE, rezygnowały z pozostania w starym systemie, który dawał pewne przywileje, np. wcześniejszą emeryturę czy możliwość uwzględnienia w stażu ubezpieczeniowym okresów składkowych i nieskładkowych, a także obliczenie wymiaru emerytury wg starych reguł – przyjmuje się ze w wymiarze świadczeń emerytalnych grupy wygasającej uwzględnia się tzw. świadczenia socjalne, które stanowią 24% każdej emerytury niezależnie od tego, jak długi był okres składkowy i nieskładkowy. Poza tym uwzględnia się okresy składkowe, za które placi się 1,3 podstawy wymiaru ( przelicza się przez 1,7 podstawę wymiaru) ---- tu następuje chaos w skrypcie-------------- : 1,3 , a potem 0,7 za okresy nieskładkowe. Tak, 1,3 podstawy za każdy rok okresu składkowego i okresy nieskładkowe, które sa liczone po 0,7 podstawy wymiaru za każdy rok okresu nieskładkowego. Ale okresy nieskładkowe nie mogą stanowić więcej niż 1/3 całości okresów składkowych.

Po 1950:

W nowej grupie osób, w grupie osób młodszych –w tej grupie rozwijającej się nie uwzględnia się w ogóle okresów nieskładkowych. Podstawę wymiaru przyszłego świadczenia emerytalnego będą stanowić środki odprowadzone do Funduszu Emerytalnego, stanowiącego część składową FUS, które to składki są zapisywane jako wielkość rachunkowa na indywidualnym koncie każdego młodego ubezpieczonego. Równocześnie w II filarze, czyli w OFE, na indywidualnym koncie tego samego ubezpieczonego część jego składki emerytalnej, w wysokości 7,3 %.

Cała składka na ubezp. emeryt. i rentowe opłacana przez płatnika składek i przez ubezpieczonego wynosi 19,52 podstawy wymiaru. Ta składka jest podzielona pomiędzy płatnika i ubezpieczonego – czyli każdy płaci po 9,76%). Składka płatnika jest w całości odprowadzana do FUS na konto indywidualne ubezpieczonego i tam jest zapisywana w wielkości odprowadzanej przez płatnika.

Z połowy składki ubezpieczonego, część wynosząca 7,3% jest odprowadzana do OFE na indywidualne konto wybranego przez ubezpieczonego OFE. Pozostała część składki (2,46%) trafia do FUS.

Czyli:

płatnik – 9,76 % - wszystko idzie do FUS

ubezpieczony – 7,3% idzie do OFE

- 2,46% idzie do FUS

Czyli ogółem do FUS idzie 9,76 + 2,46 = 12,22% z tym, ze w FUS ta wartość ma jedynie wymiar matematyczny, faktycznie tam nie ma żadnych środków pieniężnych, dlatego że FUS jest nadal oparty na modelu repartycyjnym.

Repartycja – to znaczy, ze składki są zapisane na koncie indywidualnym ubezpieczonego, ale są one natychmiast wypłacane w formie świadczeń dla tych wszystkich emerytów, którzy bieżąco korzystają ze świadczeń. – jest to model repartycyjny finansowania świadczeń ubezp. społecznego.

Natomiast ta część składki, która trafia do OFE, podlega inwestowaniu. OFE są bowiem prywatnymi podmiotami posiadającymi osobowość prawną, które są tworzone i zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). Mają one wyłączność tworzenia OFE. Aby PTE mogły utworzyć OFE, muszą spełniać szereg warunków, głównie finansowych. Chodzi bowiem o to, by te PTE miały własne rozległe zasoby finansowe i żeby rozsądnie dysponowały środkami, które dostają, ze zgromadzonych w OFE.

OFE mają osobowość prawną. Środki zgromadzone w ramach OFE nie są bezpośrednio oddawane do dyspozycji PTE. Pomiędzy Funduszem a PTE występuje jeszcze jeden podmiot, mianowicie depozytariusz, czyli jeszcze jeden podmiot, w którym sa przechowywane środki zgromadzone w ramach OFE. Depozytariuszem jest zwykle Bank Krajowy, który w ramach swej działalności jest z mocy ustawy zobligowany do kontrolowania, czy decyzje PTE są zgodne z przepisami prawa.

Kiedy rozpoczynało się tworzenie OFE, było ich 21, obecnie mamy 15 – nastąpiła konsolidacja OFE, czyli przejmowanie przez bardziej prężnie działające PTE.

Tryby powstawania członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

1) Ubezpieczony może z tych wszystkich OFE wybrać ten, który ma najlepsze wyniki finansowe (czyli najwyższą stopę zwrotu). Środki zgromadzone na indywidualnym koncie ubezpieczonego są przeliczane na jednostki obrachunkowe i zapisywane na tym koncie indywidualnym. Nie mogą być one podejmowane aż do osiągnięcia wieku emerytalnego. Jest to przymusowe inwestowanie przez cały ten okres.

PTE może inwestować środki w różne przedsięwzięcia finansowe i w ten sposób pomnażać ilość środków pracujących na przyszłą emeryturę ubezpieczonego. Przepisy są jednak tak sztywno sformułowane, że nie dają swobody inwestowania.

W zasadzie OFE osiągają bardzo zbliżoną stopę zwrotu, aczkolwiek co jakiś czas któryś uzyskuje gorszy wynik. OFE może być przejęty przez inny PTE, nie będzie zlikwidowany.

Jednym z elementów bezpiecznego funkcjonowania II filaru jest brak zdolności upadłościowej OFE – nie może być zlikwidowany ani upaść. Może być natomiast przejęty przez inne PTE. Ustawa przewiduje odpowiedzialność PTE za działania finansowe, które spowodowały straty członków, uczestników tego OFE. Jeśli takie niewłaściwe działania zostaną udowodnione, to wtedy PTE musi z własnych środków uzupełnić powstałe niedobory w Otwartym Funduszu.

Jeśli chodzi o II filar, zasadą funkcjonowania funduszu jest gwarancja państwa ( była o tym mowa przy zasadzie gwarancji). Nie ma jednak konkretnej regulacji – ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emeryt. przewiduje, że ustawa określi w jakim zakresie państwo zabezpieczy wypłacalność świadczeń z II filaru – póki co, takiej regulacji nie ma .

2. Ubezpieczony, który należy do młodszej grupy wiekowej, ma obowiązek wyboru otwartego funduszu emerytalnego spośród aktualnych 15 funduszy i zawarcia z tym OFE umowę o członkostwo. Obowiązek wyboru nie jest obowiązkiem samodzielnym ale wynika z podstawowego, powszechnego obowiązku ubezpieczenia społecznego mocy prawa od pierwszego dnia podjęcia ubezpieczonej działalności. Umowa o członkostwo jest konstrukcją prawną, ale nie cywilno-prawną mieszczącą się w obrębie prawa zabezpieczenia społecznego i zawarcie jej nie przenosi stosunków prawnych między stronami na unormowania regulacji w KC. Poglądy w tej kwestii są różne, niektórzy uważają, że jest to umowa cywilno – prawna, ale Bińczycka – Majewska nie zgadza się z tym. Wg niej to ustawa reguluje tę umowę i nie ma tu żadnej autonomii woli stron w zakresie łączącego je stosunku prawnego, autonomia istnieje tu tylko w kwestii wyboru strony umowy, czyli OFE. Jeżeli ubezpieczony nie dokonał wyboru, to zostaje on skierowany do OFE wybranego w losowaniu. Losowanie przeprowadza ZUS dwa razy do roku.

W razie śmierci ubezpieczonego przed osiągnięciem wieku emerytalnego środki zgromadzone w ramach OFE są dziedziczone. Środki te dziedziczy osoba wskazana przez ubezpieczonego w dniu zawarcia umowy o członkostwo, a jeżeli ubezpieczony nie wskazał takiej osoby, to dziedziczą spadkobiercy ustawowi.

3) Kolejny tryb powstawania członkostwa w OFE, to otwarcie rachunku, ale tylko w przypadku rozwodu członków OFE.

PŁATNIK SKŁADEK

To podmiot , który wykonuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych obok ZUS-u, OFE, zakładów emerytalnych ( ten podmiot zostanie określony w przyszłości w wyniku reformy emerytalnej; zapisano to wyraźnie w Art. Ustawy o systemie ale sprawa nie jest jeszcze do końca jasna).

Płatnik składek to każdy podmiot zatrudniający każdą osobę fizyczną na podstawie stosunku prawnego( np. stosunku pracy , stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej) albo też pozostający z osobą fizyczną w innym stosunku, z którego wynika obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne( np. stosunek służby zastępczej, urlop wychowawczy, pobieranie zasiłku pielęgnacyjnego.

Pojęcie płatnika składek wzorowane jest na Ordynacji Podatkowej ( płatnik podatku) ale Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadza własną definicję tego pojęcia. Definicja płatnika składek przyjęta przez ustawodawcę ubezpieczenia społecznego jest definicją wyliczającą zawartą w art. 4 pkt.2 litera a-z Ustawy o systemie:

Płatnikiem składek jest:

a) pracodawca – w stosunku do pracowników i poborowych odbywających służbę zastępczą oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi, w tym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo pobierania zasiłku macierzyńskiego, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca Zakład,

b) jednostka wypłacająca świadczenia socjalne, zasiłki socjalne oraz wynagrodzenia przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie – w stosunku do osób pobierających świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu, osób pobierających zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia oraz osób pobierających wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie,

c) podmiot, na którego rzecz wykonywana jest odpłatnie praca w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania – w stosunku do osób, które ją wykonują, na podstawie skierowania do pracy, lub podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, jeżeli zasiłek wypłaca ten podmiot,

d) ubezpieczony zobowiązany do opłacenia składek na własne ubezpieczenia społeczne,

e) Kancelaria Sejmu w stosunku do posłów i posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz Kancelaria Senatu w stosunku do senatorów,

f) duchowny niebędący członkiem zakonu albo przełożony domu zakonnego lub klasztoru w stosunku do członków swych zakonów lub, za zgodą Zakładu, inna zwierzchnia instytucja diecezjalna lub zakonna w stosunku do duchownych objętych tą zgodą,

g) jednostka organizacyjna podległa Ministrowi Obrony Narodowej – w stosunku do żołnierzy niezawodowych pełniących służbę czynną, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę wojskową w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego oraz żołnierzy służby okresowej,

h) (uchylona),

i) (uchylona),

j) (uchylona),

k) ośrodek pomocy społecznej – w stosunku do osób rezygnujących z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem,

l) (uchylona),

ł) powiatowy urząd pracy – w stosunku do osób pobierających zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium,

m) Zakład – w stosunku do osób podlegających ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, jeżeli zasiłki te wypłaca Zakład,

n) podmiot wypłacający stypendium sportowe – w stosunku do osób pobierających te stypendia,

o) minister właściwy do spraw finansów publicznych oraz dyrektor izby celnej – w stosunku do funkcjonariuszy celnych,

p) Krajowa Szkoła Administracji Publicznej – w stosunku do słuchaczy pobierających stypendium,

r) osoba prowadząca pozarolniczą działalność – w stosunku do osób współpracujących przy prowadzeniu tej działalności,

s) Biuro Terenowe Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – w stosunku do osób, których świadczenia pracownicze finansowane są ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, jeżeli świadczenia te wypłacane są przez to Biuro,

t) jednostka obsługi ekonomiczno-administracyjnej utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego – jeżeli rozlicza i opłaca składki za ubezpieczonych wykonujących pracę w podlegających jej szkołach, przedszkolach i innych jednostkach organizacyjnych systemu oświaty,

u) podmiot, w którym jest pełniona służba – w odniesieniu do żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy oddelegowanych do pełnienia w nim służby, jeżeli podmiot ten wypłaca im uposażenie,

w) wójt, burmistrz lub prezydent miasta – w stosunku do osób otrzymujących świadczenie pielęgnacyjne, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych,

z) podmiot, który wypłaca świadczenie szkoleniowe po ustaniu zatrudnienia – w stosunku do osób, którym wypłaca to świadczenie,

za) inne niż powiatowe urzędy pracy podmioty kierujące – w stosunku do osób pobierających stypendium w okresie szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego – którymi są:

– jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne, wojewódzkich wyjątkiem wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy,

– Ochotnicze Hufce Pracy,

– agencje zatrudnienia,

– instytucje szkoleniowe,

– instytucje dialogu społecznego,

– instytucje partnerstwa lokalnego,

– organizacje pozarządowe działające na rzecz rozwoju zasobów ludzkich i przeciwdziałania bezrobociu,

– jednostki naukowe,

– organizacje pracodawców,

– związki zawodowe,

– ośrodki doradztwa rolniczego,

– ośrodki poradnictwa zawodowego i psychologicznego

– korzystające z publicznych środków wspólnotowych i publicznych środków krajowych na podstawie umowy o dofinansowanie projektu albo decyzji, o których mowa w przepisach ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr 116, poz. 1206, z późn. zm.1)) albo ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. Nr 227, poz. 1658 oraz z 2007 r. Nr 140, poz. 984),

Jest to wyliczenie taksatywne, a więc zupełne.

Płatnik składek jest zobowiązany wg zasad wynikających z Ustawy o Systemie :

1. obliczyć składki

2. potrącić składki z dochodów ubezpieczonego

3. rozliczyć składki na poczet wypłacanych zasiłków

4. opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy w ustalonych terminach;

Jeżeli płatnik składek jest zobowiązany do wypłacania zasiłków (czyli świadczeń krótkoterminowych) wówczas wypłaca je w taki sposób, że zmniejsza o równowartość wypłaconych zasiłków należne składki, z wyjątkiem zasiłków wypłaconych bezpodstawnie. To jest moment, w którym płatnik składek ponosi ryzyko wadliwego obliczenia zasiłku a ZUS na mocy Ustawy o systemie nie uznaje wadliwie obliczonego zasiłku za wypłatę z ubezpieczenia społecznego, a zatem wadliwe obliczenie przez osobę zajmującą się tym u pracodawcy obciąża koszty działalności gospodarczej tego pracodawcy.

Płatnik składek co do zasady wypełnia swoja zdania bezpłatnie, z wyjątkiem zasiłków chorobowych, co do których ustawodawca przewiduje możliwość uzyskania stosownego wynagrodzenia za dokonanie tych czynności. Wynagrodzenia płatnika składek jest obliczane jako zmniejszenie wymiaru należnych składek.

Obowiązek składkowy ulega przedawnieniu po upływie 10 lat. Do niedawna okres ten wynosił 5 lat. Wydłużenie okresu składkowego jest niekorzystne, bo zaciera się wiedza co do wielkości zaległych świadczeń. Konieczność przedłużenia tego okresu jest spowodowana niewydolnością ZUS. Okres 10 lat liczy się od dnia, w którym składki stały się wymagalne.

Ustawa o systemie wprowadza liczne sankcje z tytułu niedopełnienia obowiązku składkowego. Sankcje te stosuje ZUS wobec płatników składek:

1. ZUS może stosować odsetki za zwłokę naliczone wg Ordynacji Podatkowej ( a nie KC ). Jak chodzi o obowiązek składkowy, to w ogóle w sprawach nieuregulowanych w Ustawie o systemie stosuje się odpowiednio niektóre przepisy OP, a zakres tych przepisów wskazuje art.31 Ustawy o systemie. Obowiązek składkowy jest bardzo blisko należnościom podatkowym. Trzeba przy tym zawsze korzystać z aktualnej Ustawy o systemie. Natomiast przepisy OP stosować odpowiednio. ( art. 23 ustawy o systemie);

2. ZUS może podjąć decyzję o zastosowaniu dodatkowej opłaty do wysokości 100% nieopłaconych składek, przy czym zwrot „ do wysokości” sugeruje, że ZUS ze względu na całokształt okoliczności może wyznaczyć mniej niż 100% nieopłaconych składek (ale nie więcej). Ta sankcja wchodzi w grę tylko, gdy składka nie została opłacona w ogóle!!! ( art. 24 ustawy o systemie);

3. Możliwość ściągnięcia nieopłaconych składek w trybie przepisów o post. egz. w adm. albo egzekucji sądowej w zależności od tego, na jakim etapie i w jakim trybie stwierdzono naruszenie tego obowiązku składkowego.

4. ZUS może założyć dla nieruchomości dłużnika zalegającego ze składką(także dla państwowych jednostek organizacyjnych) księgę wieczystą, z wyjątkiem jednak jednostek budżetowych i wystąpić o wpis hipoteki do tej księgi. Wyłączenie jednostek budżetowych tego trybu uzasadnia fakt dotowania tych jednostek z budżetu państwa. ( art. 26 sut. 1 i 2 ustawy o systemie).

5. Dla zabezpieczenia należności z tytułu składek ZUS-owi przysługuje hipoteka przymusowa na:

- wszystkich nieruchomościach dłużnika

- część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział dłużnika;

- nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka;

- nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej – w przypadku gdy dłużnikiem jest spółka.

- użytkowanie wieczyste, w tym budynki i inne urządzenia znajdujące się na użytkowanym terenie, stanowiące własność użytkownika wieczystego;

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego;

- spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;

- prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej (prawo do lokalu mieszkalnego w domu budowanym przez spółdzielnię mieszkaniową w celu przeniesienia jego własności na członka spółdzielni);

- wierzytelność zabezpieczona hipoteką; ( art. 26 ust 3 -6 ustawy o systemie).

6. Należności z tytułu tych składek są zabezpieczone ustawowym prawem zastawu na wszystkich będących własnością dłużnika i współwłasnością łączną dłużnika oraz jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych ( art. 27 ustawy o systemie);

7. W stosunku do płatnika składek, który nie dopełnił obowiązku składkowego zastosować można odpowiedzialność wykroczeniową. Ta odpowiedzialność zabezpieczona jest karą grzywny do 5 tys. zł. i dotyczy zachowań, które zostały uznane za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy. Wykroczenia te odnoszą się do tego, kto jako płatnik składek albo osoba zobowiązana do działania w imieniu płatnika nie dopełnia obowiązku opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne przewidzianym przepisami terminie.

Osoba zobowiązana do działania w imieniu płatnika – płatnik składek może wskazać inną osobę zobowiązaną do realizacji obowiązku składkowego i wtedy odpowiedzialność skierowana będzie przeciwko tej sobie, która nie dopełniła obowiązku.

Przepisy o wykroczeniach należy odczytywać w sposób bardzo ścisły.

Ww sankcje wiążą się z naganną oceną zachowań płatnika składek i można stosować je jednocześnie, co nie zdarza się w praktyce, bo ZUS kieruje się rozsądną oceną całokształtu okoliczności.

ZUS może uwzględnić trudną sytuację ekonomiczną po stronie płatnika, która to trudna sytuacja powoduje naruszenie obowiązku składkowego. ZUS nie stosuje wówczas sankcji, tylko :

1. umarza w całości lub w części należności z tytułu składek w razie ich całkowitej nieściągalności ( art. 28 ustawy o systemie); Należności z tytułu składek podlegają umorzeniu na podstawie decyzji terenowej jednostki organizacyjnej ZUS-u w okolicznościach wskazanych w art28 ustawy o systemie( także w okolicznościach wymienionych w przepisach wykonawczych do tego artykułu):

Art. 28.

1. Należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez Zakład, z uwzględnieniem ust. 2–4.

2. Należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności, z zastrzeżeniem ust. 3a.

3. Całkowita nieściągalność, o której mowa w ust. 2, zachodzi, gdy:

1) dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostaw codziennego przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;

2) sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze;

3) nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa;

4) nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;

4a) wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;

5) naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;

6) jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

3a. Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności.

3b. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady umarzania, o którym mowa w ust. 3a, uzasadniających uwzględnieniem przesłanek uzasadniających umorzenie, biorąc pod uwagę ważny interes osoby zobowiązanej do opłacenia należności z tytułu składek oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych.

4. Umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty.

5. W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 1, decyzję umarzającą należności z tytułu składek pozostawia się w aktach sprawy.

Najogólniej, ZUS podejmując decyzję ( pozytywną/ negatywną) powinien brać pod uwagę dwie zasadnicze okoliczności:

- ważny interes osoby zobowiązanej do opłacenia należności z tytułu składek

- stan finansów ubezpieczeń społecznych

Decyzja pozytywna( umarzająca) oznacza zaliczenie do stażu ubezpieczeniowego okresu, za który nie została opłacona składka i w takiej części konieczna będzie dopłata z Budżetu Państwa. Od decyzji ZUS-u w sprawie umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, a także składek na Fundusz Pracy , na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne nie przysługuje odwołanie do sądu.

Art. 83 ustęp 4 ustawy o systemie – przewiduje szczególny tryb postępowania odwoławczego tzn. stronie przysługuje prawo wniesienia wniosku do Prezesa Zakładu o ponowne rozpatrzenie sprawy, na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez Ministra. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji określone w KPA. W zakresie decyzji o odmowie uwzględnienia umorzenia zaległych składek ostatnio pojawiło się bardzo dużo orzeczeń NSA, który to sąd rozpoznając skargę od decyzji odmownych Prezesa Zakładu przyjmuje, że od decyzji Prezesa Zakładu można odwołać się do Ministra Polityki Społecznej. Wg prof. B.-M. to źle, bowiem decyzję Prezesa Zakładu należy traktować z taką mocą prawną jak decyzje ministra, więc nie powinno odwoływać się do ministra od decyzji Prezesa Zakładu, gdyż jest to decyzja o charakterze ostatecznym!!!!

1. albo na wniosek płatnika składek odracza termin ich płatności lub rozkłada płatność na raty w drodze umowy zawartej z ZUS-em; w tym wypadku dłużnik ponosi dodatkową opłatę prolongacyjną przewidzianą w OP ( art. 29 ustawy o systemie);

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

To podstawowy podmiot, który realizuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych, przedstawiony w rozdziale 7 ustawy o systemie.

ZUS od czasu wejścia z życie nowej ustawy o systemie został wyposażony w osobowość prawną, a zatem jest państwową osobą prawną, co stanowi zasadniczą różnicę od czasów PRL – wówczas ZUS był traktowany jak wyspecjalizowana jednostka administracji budżetowej, a zatem był usytuowany w strukturze administracyjnej państwa . Skarb Państwa odpowiadał za zadania ZUS-u, a majątek i struktura ZUS-u miały charakter państwowy.

Aktualnie ZUS jest państwową osobą prawną, dlatego że działa na podstawie:

- ustawy o systemie, bo ta go powołuje jako osobę prawną;

- statutu nadanego przez Ministra do spraw zabezpieczenia społecznego – czyli organu administracji państwowej; Statut na podstawie którego działa ZUS nadany jest przez organ zewnętrzny - to wskazuje, że mamy do czynienia z państwową osobą prawną , którą należy odróżnić od cywilnej osoby prawnej.

Aktualny ZUS jest następcą prawnym ZUS-u działającego do 1950r. a ten z kolei utworzony był na podstawie ustawy z 1934r. Aktualny ZUS jest także następcą Ubezpieczalni Społecznych i Funduszy Ubezpieczeniowych, które w tamtym czasie były powołane. Obecny ZUS może wystąpić do ww podmiotów o zwrot nieruchomości do nich należących.

Na gruncie ustawy o systemie ZUS przejął cały majątek będący w zarządzie ZUS-u należący dotąd do Skarbu Państwa. Nie można ogłosić upadłości ZUS-u, podobnie jak i innych osób powołanych na mocy ustawy o systemie.

ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze są zaliczane do sektora finansów publicznych na podstawie „ustawy o finansach publicznych” publicznych 2005r.

W tej nowej ustawie wyróżnia się 3 sektory finansów publicznych:

1. rządowy

2. samorządowy

3. ubezpieczeń społecznych – i tu umieszczone są ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze ( po raz pierwszy wyod….. nie mogę rozczytać….. sektor);

Takie wyodrębnienie może wskazywać na zamiar państwa gromadzenia środków i wykorzystanie tych środków wyłącznie na cele z zakresu ubezpieczeń społecznych, co należy oceniać bardzo pozytywnie. Obecnie taka możliwość nie istnieje. Sektor ubezpieczeń społecznych jest raczej nie dofinansowany.

Nadzór nad działalnością ZUS sprawuje Minister ds. zabezpieczeń społecznych, a szczególny nadzór – sąd (art. 477 ¹⁴ & 3 KPC ), który, jeżeli rozpoznając sprawę z zakresu ubezpieczeń społecznych ustalił niedopełnienie ustawowego obowiązku przez organ rentowy, to zobowiązany jest powiadomić o tym Ministra. Np. gdy organ rentowy mimo obowiązku wydania decyzji milczy. W zakresie swojej działalności ZUS –u w obrębie administrowania ubezpieczeniami społecznymi ZUS-owi przysługują środki prawne właściwe organom administracji państwowej. W sprawach nieuregulowanych przez ustawę o systemie stosuje się odpowiedni przepisy KPC.

Podstawą działania ZUS-u jest decyzja, ale to nie jest decyzja administracyjna sensu stricte. Tzn. że mamy do czynienia z jednostronną czynnością prawną z zakresu ubezpieczenia społecznego podejmowaną na podstawie ustawy przez właściwy podmiot( organ rentowy, Prezes ZUS-u).

ZUS to ponadto strona w indywidualnych stosunkach powstających na podstawie prawa ubezpieczeń społecznych.

Inaczej trzeba ocenić charakter kompetencji ( decyzję) ZUS-u jako organu egzekucyjnego, do którego stosuje się wprost przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 83 ustawy o systemie). W tym zakresie ZUS-owi przysługuje władztwo i możność dysponowania środkami prawnymi typowymi dla organu egzekucyjnego. Jest to szczególna kompetencja ZUS-u wynikająca z ustawy o systemie, który występuje też jako organ egzekucyjny. Przepisy o postępowania egzekucyjnym w administracji stosuje się wprost.

Art. 66.

1. Zakład jest państwową jednostką organizacyjną i posiada osobowość prawną. Siedzibą Zakładu jest miasto stołeczne Warszawa.

2. Nadzór nad zgodnością działań Zakładu z obowiązującymi przepisami sprawuje Prezes Rady Ministrów.

3. Zakład działa na podstawie niniejszej ustawy oraz innych ustaw regulujących poszczególne zakresy jego działalności.

4. W zakresie prowadzonej działalności, o której mowa w art. 68–71, Zakładowi przysługują środki prawne właściwe organom administracji państwowej.

5. W postępowaniu administracyjnym organem wyższego stopnia w stosunku do Zakładu jest minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego.

Struktura organizacyjna ZUS-u

W strukturze ZUS-u można wyodrębnić :

1.centralę

2.terenowe jednostki organizacyjne

Jeżeli ZUS ma osobowość prawną, to wszystkie jednostki mieszczące się w jego strukturze mają taki sam charakter prawny. Zakres rzeczowy działania centrali oraz podział na jednostki wewnętrzne w ramach centrali i wyodrębnienie komórek organizacyjnych ustala statut nadany ZUS-owi przez Ministra ds. zabezpieczeń społecznych.

W centrali wyodrębniono 33 komórki, w skład których wchodzi gabinet Prezesa i 5 biur (np. biuro ds. integracji europejskiej) oraz 25 departamentów( np. ds. zamówień publicznych). Aktualnie zmniejszono liczbę terenowych jednostek organizacyjnych z 52 do 42 z powodu oszczędności. ZUS zajmuje pozycję pracodawcy w stosunku do pracowników zatrudnionych w tych jednostkach. ZUS ma obowiązek zgłoszenia tych pracowników do ubezpieczenia, opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne tych osób i realizacji nabytego przez pracowników prawo do świadczeń. Zakład występuje też w roli płatnika składek w stosunku do swoich pracowników.

Zadania ZUS-u, które są w większości realizowane przez terenowe jednostki organizacyjne polegają na realizacji przepisów prawa ubezpieczenia społecznego, ale przede wszystkim chodzi o (art.68 ustawy o systemie):

1. Stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczenia społecznego;

2. Ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wypłacanie tych świadczeń, chyba że ten obowiązek należy do płatnika składek;

3. Dochodzenie nienależnie pobranych świadczeń

4. Wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenie społecznie, ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;

5. Prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek z tytułu należnych składek i wypłacanych przez nich świadczeń podlegających finansowaniu z funduszy ubezpieczeń społecznych i innych źródeł;

6. Prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych i kont płatników składek;

7. Orzekanie przez lekarzy orzeczników Zakładu oraz komisje lekarskie Zakładu dla potrzeb ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;

8. Kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy;

9. Kontrola płatników składek w zakresie wykonywania przez nich obowiązku składkowego;

10. Wypłacanie świadczeń wyjątkowych przyznanych decyzją konstytutywną Prezesa Zakładu;

Art. 68.

1. Do zakresu działania Zakładu należy między innymi:

1) realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności:

a) stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych,

b) ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wypłacanie tych świadczeń, chyba że na mocy odrębnych przepisów obowiązki te wykonują płatnicy składek,

c) wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

d) prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek z tytułu należnych składek i wypłacanych przez nich świadczeń podlegających finansowaniu z funduszy ubezpieczeń społecznych lub innych źródeł,

e) prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych i kont płatników składek,

f) orzekanie przez lekarzy orzeczników Zakładu oraz komisje lekarskie Zakładu dla potrzeb ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;

1a) opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu zabezpieczenia społecznego;

2) realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych;

2a) wystawianie osobom uprawnionym do emerytur i rent z ubezpieczeń społecznych imiennych legitymacji emeryta–rencisty, potwierdzających status emeryta–rencisty;

3) dysponowanie środkami finansowymi funduszów ubezpieczeń społecznych oraz środkami Funduszu Alimentacyjnego13);

4) opracowywanie aktuarialnych analiz i prognoz w zakresie ubezpieczeń społecznych;

5) kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy;

6) kontrola wykonywania przez płatników składek i przez ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań zleconych Zakładowi;

7) wydawanie Biuletynu Informacyjnego;

8) popularyzacja wiedzy o ubezpieczeniach społecznych.

2. W ramach realizacji zadań określonych w ust. 1 pkt 1 lit. f i pkt 5 oraz zadań związanych z orzekaniem przez lekarzy orzeczników i komisji lekarskiej Zakładu dla potrzeb ustalania uprawnień do świadczeń innych niż z ubezpieczeń społecznych

Zakład udziela zamówień na dodatkowe opinie lekarza konsultanta lub psychologa oraz wyniki czasowej obserwacji szpitalnej – zgodnie z potrzebami orzecznictwa lekarskiego z wyłączeniem przepisów o zamówieniach publicznych.

3. Przepis ust. 1 pkt 2a stosuje się odpowiednio do osób uprawnionych do emerytur i rent wypłacanych przez Zakład w ramach zadań zleconych na mocy odrębnych przepisów.

4. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, wzór legitymacji emeryta–rencisty, tryb jej wydawania, wymiany lub zwrotu, a także zakres informacji, jakie legitymacje mogą zawierać, kierując

się koniecznością zapewnienia sprawności postępowania przy wydawaniu legitymacji emeryta–rencisty.

Art. 69.

1. Do zakresu działania Zakładu należy także prowadzenie prewencji rentowej, obejmującej:

1) rehabilitację leczniczą ubezpieczonych zagrożonych całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy, osób uprawnionych do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, a także osób pobierających rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy;

2) badania i analizy przyczyn niezdolności do pracy;

3) inne działania prewencyjne.

2. W ramach prewencji rentowej Zakład:

1) kieruje ubezpieczonych i osoby, o których mowa w ust. 1 pkt 1, do ośrodków rehabilitacyjnych;

2) może tworzyć i prowadzić własne ośrodki rehabilitacyjne;

3) udziela zamówień na usługi rehabilitacyjne w innych ośrodkach;

4) prowadzi we własnym zakresie badania i analizy przyczyn niezdolności do pracy;

5) może zamawiać przeprowadzanie przez inne podmioty badań naukowych dotyczących przyczyn niezdolności do pracy oraz metod i rozwiązań zapobiegających niezdolności do pracy;

6) może finansować inne działania dotyczące prewencji rentowej.

3. Do zamówień, o których mowa w ust. 2 pkt 3, nie stosuje się przepisów o zamówieniach publicznych.

4. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i tryb:

1) kierowania na rehabilitację leczniczą;

2) (uchylony);

3) udzielania zamówień na usługi rehabilitacyjne.

Terenowe jednostki organizacyjne zajmują specjalne miejsca w strukturze organizacyjnej Zakładu, bo to do nich należy wyłącznie ustalanie uprawnień i obowiązków w indywidualnych sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych w drodze decyzji, od której można się odwołać do sądu wg przepisów KPC. Takich kompetencji nie ma centrala. Dlatego na gruncie KPC terenowe jednostki organizacyjne ZUS-u są określane jako organy rentowe( art. 476&4 KPC).

Terenowe jednostki organizacyjne( organy rentowe) posiadają zdolność sądową i procesową, a zatem mogą występować w sądzie jako strona postępowania cywilnego. Mogą pozywać i być pozywane, mogą dokonywać czynności procesowych( składać wnioski, pisma procesowe i dowody w postaci dokumentów, natomiast w postaci świadków tylko, jeżeli przepisy o postępowaniu w sprawach ubezpieczeń społecznych dopuszczają taki dowód, albowiem to szczególne postępowanie opiera się w zasadzie na dokumentach).

Organy ZUS-u

ZUS ma osobowość prawną i ma organy, którymi są:

1.Prezes, który kieruje działalnością Zakładu i reprezentuje go na zewnątrz;

2. Zarząd

3. Rada Nadzorcza

Prezes – powołany przez Prezesa RM na wniosek Ministra ds. zabezpieczenia społecznego. Prezes RM określa jego wynagrodzenie. Od 2005r. stanowisko prezesa jest kadencyjne na okres 5 lat. Aktualnie stanowisko Prezesa jest obsadzane w drodze konkursu. Prezes ZUS może być odwołany przez Prezesa RM w przypadku rażącego naruszenia interesów osób ubezpieczonych. W takiej sytuacji Prezes RM powinien zasięgnąć opinii Rady Nadzorczej.

Kompetencje Prezesa ZUS:

1. kieruje pracami Zarządu( z urzędu jest jego przewodniczącym);

2. koordynuje pracę Zakladu z różnymi instytucjami państwowymi na szczeblu ministerialnym, a także Komisją Nadzoru, Ubezpieczeń Społecznych i funduszami emerytalnymi;

3. tworzy i przekształca terenowe jednostki organizacyjne;

4. powołuje i odwołuje kierowników nowych terenowych jednostek organizacyjnych;

5. sprawuje zwierzchni nadzór orzecznictwa;

6. przyznaje świadczenia w drodze wyjątku;

7. pełni funkcje pracodawcy w stosunku do pracowników zgodnie z przepisami KP

Art. 73.

1. Działalnością Zakładu kieruje Prezes Zakładu, który reprezentuje Zakład na zewnątrz.

2. Prezesa Zakładu powołuje Prezes Rady Ministrów spośród osób należących do państwowego zasobu kadrowego. Prezes Rady Ministrów odwołuje Prezesa Zakładu.

2a. (uchylony).

2b. (uchylony).

2c. (uchylony).

3. Do zakresu działania Prezesa Zakładu należy w szczególności:

1) kierowanie pracami Zarządu;

2) koordynowanie współpracy Zakładu z urzędami administracji rządowej, w tym w szczególności z Komisją Nadzoru Finansowego, a także z innymi organami rentowymi;

3) tworzenie, przekształcanie i znoszenie terenowych jednostek organizacyjnych oraz określanie ich siedziby, właściwości terytorialnej i rzeczowej;

4) powoływanie i odwoływanie kierowników jednostek organizacyjnych Zakładu, ich zastępców oraz głównych księgowych;

5) zwierzchni nadzór nad orzecznictwem lekarskim dla celów ubezpieczeń społecznych;

6) przyznawanie świadczeń w drodze wyjątku;

7) spełnianie funkcji pracodawcy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy;

8) zatwierdzanie projektów dotyczących administrowania środkami FRD.

Zarząd – organ konieczny;

- od 2 do 4 członków, których powołuje i odwołuje Rada Nadzorcza na wniosek Prezesa Zakładu;

- bieżąco zarządza funduszami;

- przygotowuje projekty planów i sprawozdania z zakresu gospodarki finansowej ZUS-u;

- tryb pracy Zarządu określa regulamin przygotowany przez Radę Nadzorczą;

Art. 74.

1. Zarząd Zakładu składa się z Prezesa Zakładu oraz z 2–4 osób, powoływanych i odwoływanych przez Radę Nadzorczą Zakładu, na wniosek Prezesa Zakładu.

2. Zarząd kieruje działaniami Zakładu w zakresie niezastrzeżonym dla Prezesa Zakładu.

3. Do zadań Zarządu należy w szczególności:

1) bieżące zarządzanie funduszami, których dysponentem jest Zakład;

2) przygotowywanie projektów dotyczących administrowania środkami FRD;

3) prowadzenie gospodarki finansowej Zakładu;

4) opracowywanie projektu rocznego planu finansowego FUS i FRD oraz przekazywanie go w trybie określonym w przepisach dotyczących prac nad projektem budżetu państwa – po zaopiniowaniu przez Radę Nadzorczą Zakładu

– Prezesowi Rady Ministrów;

5) sporządzanie rocznych sprawozdań finansowych Zakładu, FUS i FRD i przedkładanie ich – po zaopiniowaniu przez biegłego rewidenta niebędącego pracownikiem Zakładu – Prezesowi Rady Ministrów;

5a) sporządzanie rocznych sprawozdań z wykonania planów finansowych FUS i FRD i przedkładanie ich – po zaopiniowaniu przez Radę Nadzorczą Zakładu – Prezesowi Rady Ministrów;

6) przedstawianie Radzie Nadzorczej Zakładu informacji o pracy Zakładu – zakresie formie, zakresie i terminach określonych przez Radę Nadzorczą Zakładu;

7) (uchylony);

8) sporządzanie planu finansowego Zakładu i sprawozdań z jego wykonania oraz przedkładanie ich – po zatwierdzeniu przez Radę Nadzorczą Zakładu – Prezesowi Rady Ministrów;

9) opracowywanie rocznych sprawozdań z działalności Zakładu i przedkładanie ich – po zatwierdzeniu przez Radę Nadzorczą Zakładu – Prezesowi Rady Ministrów;

10) sporządzanie wieloletniej prognozy kroczącej dochodów i wydatków funduszu emerytalnego, o której mowa w art. 61 ust. 3.

3a. W sprawozdaniu z wykonania planu finansowego Zakładu, o którym mowa w ust. 3 pkt 8, podaje się także informację o kwocie składek należnych, o których mowa w art. 40 ust. 1 pkt 1, nieopłaconych przez płatników składek.

4. Tryb pracy Zarządu określa regulamin uchwalany przez Radę Nadzorczą Zakładu.

5. Prezes Rady Ministrów nadaje, w drodze rozporządzenia, statut Zakładowi, w którym określa w szczególności:

1) strukturę organizacyjną Zakładu oraz zakres rzeczowy działania centrali i terenowych jednostek organizacyjnych Zakładu;

2) tryb funkcjonowania i kompetencje organów Zakładu.

6. (uchylony)

Rada Nadzorcza – jest to organ wewnętrznej kontroli, składający się z 4 członków( w tym przewodniczący), powoływany przez Prezesa RM na 5 lat na wniosek Ministra ds. zabezpieczenia społecznego, wg następujących zasad:

Po jednym członku powołuje na wniosek reprezentatywnej organizacji pracodawców. Reprezentatywność jest określana przez ustawę z dn. 1 lipca 2001r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno- Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego;

Po jednym członku powołuje na wniosek organizacji związkowej, reprezentatywnej w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno- Gospodarczych;

Po jednym członku na wniosek ogólnokrajowych organizacji emerytów i rencistów;

Zadania Rady Nadzorczej:

1. Uchwalanie regulaminu działania Zarządu Zakładu;

2. Ustalanie wynagrodzenia członków Zarządu z wyłączeniem wynagrodzenia Prezesa Zakładu;

3. Okresowa ocena pracy Zarządu;

4. Zatwierdzenie projektu rocznego planu finansowego Zakładu i sprawozdania z jego wykonania, a także rocznego sprawozdania z działalności Zakładu;

5. Opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych;

6. Opiniowanie projektów finansowych FUS i RFD;

7. Opiniowanie projektu statutu ZUS;

Art. 75.

1. Rada Nadzorcza Zakładu jest powoływana przez Prezesa Rady Ministrów na pięcioletnią kadencję, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b, przy czym:

1) 4 członków, w tym przewodniczący Rady, powoływanych jest na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, złożony w porozumieniu ministrem właściwym do spraw finansów publicznych;

2) po 1 członku jest powoływanych na wniosek każdej z organizacji pracodawców, reprezentatywnej w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej omisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, z późn. zm.15)), zwanej dalej „ustawą o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-

Gospodarczych”;

3) po 1 członku jest powoływanych na wniosek każdej organizacji związkowej, reprezentatywnej w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych;

4) 1 członek jest powoływany na wniosek ogólnokrajowych organizacji emerytów i rencistów.

1a. Członek Rady Nadzorczej Zakładu może być odwołany przez Prezesa Rady Ministrów przed upływem kadencji w przypadku złożenia przez niego rezygnacji lub na wniosek organu albo organizacji, która zgłosiła jego kandydaturę.

1b. Prezes Rady Ministrów dokonuje uzupełnienia składu Rady Nadzorczej Zakładu w trybie przewidzianym dla powołania.

2. Do zadań Rady Nadzorczej Zakładu należy w szczególności:

1) uchwalanie regulaminu działania Zarządu Zakładu;

2) ustalanie wynagrodzenia członków Zarządu, z wyłączeniem Prezesa Zakładu;

3) okresowa ocena – w przyjętym przez siebie trybie – pracy Zarządu;

4) zatwierdzanie projektu rocznego planu finansowego Zakładu i sprawozdania z jego wykonania, a także rocznego sprawozdania z działalności Zakładu;

5) opiniowanie projektów planów finansowych FUS i FRD oraz sprawozdań z ich wykonania;

6) opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz zgłaszanie inicjatyw w tym zakresie kierowanych do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego;

7) (uchylony);

8) wybór biegłego rewidenta wykonującego badanie rocznego sprawozdania finansowego Zakładu, FUS i FRD;

9) (uchylony);

10) (uchylony).

3. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:

1) tryb zgłaszania kandydatów na członków Rady Nadzorczej Zakładu;

2) regulamin i zasady wynagradzania członków Rady Nadzorczej Zakładu.

Art. 75a.

Organy Zakładu współpracują z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych

w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych.

Środki finansowe jakimi dysponuje ZUS to ( art.76 ustawy o systemie) :

Art. 76.

1. Zakład uzyskuje przychody z:

1) odpisów z funduszy, o których mowa w art. 55; wysokość odpisu ustala sięcorocznie w ustawie budżetowej na podstawie planu finansowego FUS, zatwierdzonegoprzez Prezesa Rady Ministrów,

2) należności z tytułu poniesionych kosztów poboru i dochodzenia składek na:

a) ubezpieczenie zdrowotne od Narodowego Funduszu Zdrowia,

b) Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

c) (uchylona),

d) Fundusz Pracy

– których wysokość określają odrębne przepisy;

3) należności z tytułu poniesionych kosztów poboru i dochodzenia składek na otwarte fundusze emerytalne w wysokości nie wyższej niż 0,8 % kwoty przekazanych do otwartych funduszy emerytalnych składek na to ubezpieczenie, z tym że wysokość należności ustala się corocznie w ustawie budżetowej;

4) wpływów z tytułu wykonywania innych zadań zlecanych Zakładowi;

5) dotacji z budżetu państwa;

6) należności z tytułu poniesionych kosztów bieżącej działalności Zakładu związanych z:

a) (uchylona),

b) obsługą świadczeń wypłacanych z FUS, podlegających finansowaniu ze środków budżetu państwa,

c) obsługą rent socjalnych, finansowanych ze środków budżetu państwa;

6a) (uchylony);

6b) oprocentowania środków Zakładu na rachunkach bankowych;

7) innych dochodów.

2. Należności z tytułu poniesionych kosztów, o których mowa w ust. 1 pkt 6, podlegają refundacji z budżetu państwa w części proporcjonalnej do liczby świadczeń finansowanych z tych źródeł.

3. (uchylony).

4. Koszty związane z teletransmisją, obsługą bankową, zakupami licencji oraz amortyzacją ustalane są w każdym roku odrębnie na podstawie aktualnych potrzeb i cen.

UBEZPIECZENIA CHOROBOWE

Jest to ubezpieczenie najwcześniejsze - ze względu na częstotliwość ryzyka występującego jako główny przedmiot ochrony tego ubezpieczenia. Wiemy, że np. pierwsza ustawa bismarckowska z 1883r. była ustawą o ubezpieczeniu chorobowym, co najlepiej sygnalizuje wartość, rangę tego ubezpieczenia. Pierwsza ustawa w Polsce po odzyskaniu niepodległości to była także ustawa o ubezpieczeniu chorobowym. Pierwsza ……………….….. później z 1920r., kolejna ustawa to ustawa scaleniowa z 1933r, potem ustawa z 1974r. o świadczeniach pieniężnych ubezpieczenia chorobowego, aktualna ustawa z 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa.Może nie było zbyt dużej i zmieniającej się legislacji ,ale jednak te zmiany następowały , zwłaszcza w okresie PRL, gdy chodziło o całe finansowania ubezpieczenia chorobowego.

1. zasiłki chorobowe w PRL były instrumentem dyscyplinowania pracowników, miały funkcje pozaubezpieczeniową;

2. finansowanie zasiłków chorobowych – początkowo finansowane z łącznej składki, opłacanej na ubezpieczenia społeczne oraz zakłady gospodarki uspołecznionej, a w latach 60 – 1968r. wdrożono limity na zasiłki chorobowe, które polegały na tym, że pracodawca przekraczając ów limit na wypłatę zasiłków, musiał pozostałą kwotę opłacić z własnych funduszy pracy . W latach 70-tych partycypacja zakładów poszła tak daleko, że opłacały one składkę w wysokości prawie 45 % na ubezpieczenia społeczne, a pamiętajmy, że w tym okresie to była składka łączna do końca 1998r., która obejmowała wszystkie ryzyka objęte ochroną w ubezpieczeniu społecznym, niezależnie od tej składki opłacali całą wartość zasiłków chorobowych wypłacanych pracownikom. W latach 90tych zmieniono KP w ten sposób, że dodano art. 92, który przewidywał, że pracodawca wypłaca pracownikowi wynagrodzenie gwarancyjne z tytułu niezdolności do pracy przez pierwsze 35 dni tej niezdolność w każdym roku kalendarzowym. Ostatnio ta liczba została skrócona do 33 dni w roku.

Art. 92.KP

§ 1. Za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek:

1) choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną - trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego - pracownik zachowuje prawo do 80% wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy

prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu,

2) wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży - w okresie wskazanym w pkt 1 - pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia,

3) poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów - w okresie wskazanym w pkt 1 - pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia.

§ 1¹. (uchylony).

§ 2. Wynagrodzenie, o którym mowa w § 1, oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i wypłaca za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.

§ 3. Wynagrodzenie, o którym mowa w § 1:

1) nie ulega obniżeniu w przypadku ograniczenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego,

2) nie przysługuje w przypadkach, w których pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego.

§ 4. Za czas niezdolności do pracy, o której mowa w § 1, trwającej łącznie dłużej niż 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

Obecnie obowiązuje ustawa z 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa. Była przygotowana w ustawie systemowej, w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych w taki sposób, żę ta ustawa tworzy odrębny dział ubezpieczenia chorobowego, co jest nowością w strukturze organizacyjnej ubezpieczenia społecznego w Polsce. Odrębną składkę wynoszącą 2,45 % podstawy wymiaru składki odliczanej ubezpieczenie emerytalne i rentowe( ?). Składkę opłaca ubezpieczony.

Ustawa o systemie ubezpieczeń wprowadza ubezpieczenie chorobowe w dwóch formach:

1. obowiązkowe -

1. dla pracowników

2. członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i członków kółek rolniczych

3. osób odbywających służbę zastępczą

1. dobrowolne –

1. dla osób, które wykonują pracę nakładczą

2. osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia

3. osób wykonujących pozarolniczą działalność

4. osób wykonujących pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności

5. duchowni;

Art. 11.

1. Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i 12.

2. Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione ubezpieczeniami art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10.

Tam, gdzie jest płatnik to płatnik odprowadza składkę, a jeżeli przy konkretnym tytule nie mamy do czynienia z płatnikiem to ubezpieczony opłaca za siebie składkę. W przypadku duchownych – w całości pokrywają składkę z własnych środków ( nie fundusz kościelny).

Podstawowym ryzykiem, które jest chronione w obrębie ubezpieczenia chorobowego to choroba. Przy czym nie ma w przepisach ustawy definicji tego pojęcia. Przyjmuje się bowiem, że chorobą w prawie ubezpieczeń społecznych jest jednostka chorobowa uznana za taką w naukach medycznych. Prawo ubezpieczeń społecznych uznaje taką jednostkę za przedmiot ochrony tylko o tyle, o ile z jednostką chorobową związane jest orzeczenie o niezdolności do pracy wystawione przez lekarza pierwszego kontaktu.

Choroba jako zdarzenie chronione w ubezpieczeniu chorobowym obejmuje 2 elementy, które występują łącznie:

1. element biologiczny – polega na naruszeniu sprawności organizmu z powodu wystąpienia u tej osoby jednostki chorobowej;

2. element ekonomiczny- polega na przejściowej, całkowitej niezdolności do zarobkowania. Ta niezdolność nie podlega stopniowaniu. To różni niezdolność zarobkowania od niezdolności do pracy w ubezpieczeniu rentowym.

Ta choroba wiąże się z całkowitą niemożnością wykonywania pracy, przy której nie można od chorego, ubezpieczonego żądać wykonywania jakiejś innej pracy. Nie można uznać, że nadaje się do innej pracy. Niemożność wykonywania pracy jest całkowita i nie podlega stopniowaniu.

Choroba jest zdarzeniem występującym przejściowo, przy czym ta przejściowość jest wyznaczana z góry i dotyczy określonego czasu. Przejściowość ta wynosi 182 dni dla wszelkich chorób 270 dni dla gruźlicy. Po upływie tego czasu kończy się ochrona w ubezpieczeniu chorobowym, co polega na tym, że kończy się wypłata świadczeń chorobowych, mimo tego, iż choroba może nadal trwać. U nas ten okres jest krótki. W innych systemach czasem wynosi nawet 3 lata, a jeśli chodzi o normy międzynarodowe to Konwencja nr 130 z 1969r. o ochronie pierwotnej i zasiłkach chorobowych przewiduje ochronę w ciągu 52 tygodni( pełny rok).

Ubezpieczenie chorobowe obejmuje ochroną także zdarzenia, które nie są chorobą, ale będące z mocy ustawy ( ex lege) zrównane w skutkach z niezdolnością do pracy z powodu choroby. Na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy:

1. w wyniku decyzji właściwego organu albo uprawnionego podmiotu wydana na podstawie przepisów o chorobach zakaźnych i zakażeniach – (stwierdzenie nosicielstwa zarazków, przymusowa hospitalizacja);

2. z powodu przebywania w :

- stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego celu leczenia uzależnienia alkoholowego;

- stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia uzależnienia

od środków odurzających lub substancji psychotropowych;

3. wprowadzone w II 2005r. – w skutek poddania się badaniom koniecznym dla dawców komórek , tkanek i narządów;

Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia chorobowego wymienia art. 2 ustawy o św. pieniężnych:

Art. 2.

Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanego dalej „ubezpieczeniem chorobowym”, obejmują:

1) zasiłek chorobowy;

2) świadczenie rehabilitacyjne;

3) zasiłek wyrównawczy;

4) zasiłek macierzyński;

5) zasiłek opiekuńczy.

Najważniejszym świadczeniem w ubezpieczeniu chorobowym jest zasiłek chorobowy. Warunkiem nabycia prawa do zasiłku jest spełnienie odpowiedniego okresu karencji, po którym pojawia się prawo do zasiłku chorobowego. Okres karencji jest zróżnicowany w zależności od tego, czy mamy do czynienia z obowiązkowym czy dobrowolnym ubezpieczeniem. W przypadku obowiązkowego ubezpieczenia okres karencji wynosi 30 dni, a w dobrowolnym okres ten jest wydłużony do 180 dni. Po tym okresie nabywa się prawo do pierwszego zasiłku. Ustawodawca pozwala zaliczyć pewne okresy na poczet tej karencji.

Art. 4.

1. Ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:

1) po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu;

2) po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.

2. Do okresów ubezpieczenia chorobowego, o których mowa w ust. 1, wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem

bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

W pewnych okolicznościach ustawodawca uchyla okres karencyjny w celu ułatwienia nabycia prawa do zasiłku( nie jest potrzebny okres karencji):

Art.4

3. Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego przysługuje:

1) absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych;

2) jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy;

3) ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10- letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego;

4) posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.

Okres zasiłkowy( okres tak długi, jak długo pobierany jest zasiłek chorobowy) to bardzo istotna konstrukcja. Okres zasiłkowy wyznacza ramy uzyskiwania zasiłku chorobowego.

Art. 8.

Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2

– nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została gruźlicą – nie dłużej niż przez 270 dni.

Art. 9.

1. Do okresu, o którym mowa w art. 8, zwanego dalej „okresem zasiłkowym”, wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak również okresy niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2.

2. Do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzedniej niezdolności do pracy, spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni.

3. Do okresu zasiłkowego nie wlicza się okresu niezdolności do pracy przypadającego w okresach, o których mowa w art. 4 ust. 1.

Do niedawna była to przerwa, która nie powinna być dłuższa niż 30 dni. Ta zmiana oznacza wprowadzenie surowszych reguł.

Wysokość zasiłku:

Jeżeli chodzi o wymiar zasiłku to można w systemie ubezpieczenia chorobowego wprowadzić jedną z dwóch metod:

1. świadczenie typu zaopatrzeniowego – powinno być jednakowe dla wszystkich bez względu na zarobki;

2. parametryczny ustalony wymiar zasiłku chorobowego w relacji do pobierania wynagrodzenia – ta parametryczność jest wyrażona procentowo;

Wymiar zasiłku chorobowego w obecnym systemie prawnym został ustalony na 80% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za wszystkie niezdolności do pracy z wyjątkami:

Art. 11.

1. Miesięczny zasiłek chorobowy, z zastrzeżeniem ust. 1a i 2, wynosi 80 % podstawy wymiaru zasiłku.

1a. Miesięczny zasiłek chorobowy, z zastrzeżeniem ust. 2, za okres pobytu w szpitalu wynosi 70 % podstawy wymiaru zasiłku.

2. Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 100 % podstawy wymiaru zasiłku, jeżeli niezdolność do pracy lub niemożność wykonywania pracy, o której mowa w art. 6 ust. 2:

1) przypada w okresie ciąży;

2) powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów;

3) powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

3. (uchylony).

4. Zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.

5. Ilekroć przy ustalaniu prawa do zasiłku chorobowego lub jego wysokości okres jest oznaczony w miesiącach, za miesiąc uważa się 30 dni.

Podstawa wymiaru – podstawę wymiaru stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie, jakie uzyskał pracownik lub przeciętny miesięczny dochód, jeżeli chodzi o osoby niemające kwalifikacji pracowniczych, uzyskany w ciągu 12-stu miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Zasada jest taka, że im krótszy jest okres, tym stabilniejsza jest podstawa.

Jeżeli chodzi o pracownika i nakładcę, to należy pamiętać, że przez pierwszy okres swej niezdolności do pracy wynoszący 33 dni, pracodawca na podstawie art.92 KP uzyskuje wynagrodzenie gwarancyjne. Przysługuje ono jednak w przypadku niezdolności do pracy lub tych przypadków powstałych na podstawie decyzji wdanych przez organ zwalczający choroby zakaźne. Pracodawca jest zwolniony od tego wynagrodzenia gwarancyjnego. Zatem wynagrodzenie wynosi 80% wynagrodzenia, a w przypadku………. drodze do pracy pracodawca wypłaca 100% wynagrodzenia.

Wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy jest świadczeniem ze stosunku pracy, więc wszelkie świadczenia pomiędzy ubezpieczonym pracownikiem a pracodawcą są rozpoznawane w trybie postępowania przewidzianego dla spraw ze stosunku pracy w terminach i przed organami właściwymi dla takich spraw. Wynagrodzenie gwarancyjne nie jest świadczeniem z ubezpieczenia chorobowego. Jest to ustawowa, obowiązkowa partycypacja pracodawcy w finansowaniu ryzyka choroby pracownika. Wg. Prof. nie powinna się ostać zbyt długo. Większość chorób nie przekracza 30 dni, więc ciężar ryzyka chorobowego jest znacznie przerzucony na pracodawcę, uwalniając ubezpieczenie chorobowe.

Brak prawa do zasiłku chorobowego – zasiłek nie przysługuje w pewnych sytuacjach mimo choroby, bo nie ma istotnego znaczenia ekonomicznego dla ubezpieczonego:

Art. 12.

1. Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Okresy te wlicza się do okresu zasiłkowego.

2. Zasiłek chorobowy nie przysługuje również za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie:

1) urlopu bezpłatnego;

2) urlopu wychowawczego;

3) tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.

3. Okresów niezdolności do pracy, o których mowa w ust. 2, w których zasiłek nie przysługuje, nie wlicza się do okresu zasiłkowego.

Utrata prawa do zasiłku chorobowego – następuje poprzez zawinione zachowanie ubezpieczonego, który ze względu na niewłaściwe zachowanie traci całkowicie lub częściowo prawo do zasiłku:

Art. 14.

Ubezpieczonemu będącemu pracownikiem, odsuniętemu od pracy w trybie określonym w art. 6 ust. 2 pkt 1, z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej, zasiłek chorobowy nie przysługuje, jeżeli nie podjął proponowanej mu przez pracodawcę innej pracy niezabronionej takim osobom, odpowiadającej jego kwalifikacjom zawodowym lub którą może wykonywać po uprzednim przeszkoleniu.

Art. 15.

1. Zasiłek chorobowy nie przysługuje ubezpieczonemu za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność ta spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez tego ubezpieczonego.

2. Okoliczności, o których mowa w ust. 1, stwierdza się na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Art. 16.

Ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy spowodowana została nadużyciem alkoholu, zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres pierwszych 5 dni tej niezdolności.

Art. 17.

1. Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

2. Zasiłek chorobowy nie przysługuje w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.

3. Okoliczności, o których mowa w ust. 1 i 2, ustala się w trybie określonym w art. 68.

Sankcja nietypowa – obniżenie zasiłku chorobowego o 25 % za okres od 8 dnia do dnia przyniesienia zwolnienia z pracy. Ubezpieczony ma obowiązek w ciągu 7 dni od wystawienia orzeczenia o niezdolności do pracy przedłożyć je płatnikowi albo zakładowi ubezpieczeń, chyba że to niedoręczenie nastąpiło z przyczyn niezawinionych. Mato dyscyplinować ubezpieczonych. Pracodawcę powinien ubezpieczony zawiadomić o swej niezdolności do pracy w sumie niezwłocznie np. telefonicznie.

Należy pamiętać, że ochrona powstaje tylko wtedy, kiedy ubezpieczony podlega ubezpieczeniu chorobowemu. Wszystkie zdarzenia przed ubezpieczeniem lub po jego zakończeniu nie są objęte ochroną.

Art. 13.

1. Zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy:

1) ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;

2) kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby;

3) nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia, w przypadkach określonych w art. 4 ust. 1;

4) jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;

5) podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.

2. Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego.

Po wygaśnięciu ubezpieczenia chorobowego obowiązkowego lub dobrowolnego nie można tego ubezpieczenia dobrowolnie kontynuować. Ubezpieczenie chorobowe wygasa z dniem wygaśnięcia tytułu – przy obowiązkowym, a przy dobrowolnym – z dniem ustania ubezpieczenia.

Zasiłek chorobowy może być wypłacany po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli: art.7 jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała:

1) nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego;

2) nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego – w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.

Świadczenie rehabilitacyjne – to świadczenie, które wydłuża okres ryzyka choroby lub stanów z nią zrównanych. Kiedyś to świadczenie w latach 70tych było pierwotnie nazywane rentą chorobową – było traktowane jak świadczenie rentowe, później dopiero uznano, że to świadczenie typu chorobowego.

Świadczenie rehabilitacyjne wydłuża ochronę związaną z zasiłkiem chorobowym i przysługuje po spełnieniu dwóch warunków:

1. wyczerpanie prawa do zasiłku chorobowego;

2. stwierdzenie przez lekarza orzecznika, że wskutek leczenia ubezpieczonego istnieją pomyślne rokowania co do odzyskania przez niego pełnej zdolności zarobkowania;

Po spełnieniu tych dwóch warunków następuje wydanie decyzji przez organ rentowy o wypłacie świadczenia rehabilitacyjnego. Wypłaca się to świadczenie przez okres koniecznej terapii, ale nie dłużej niż przez 12 miesięcy. Przysługuje ono w wymiarze zróżnicowanym:

- przez pierwsze 3 miesiące – w wymiarze 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego;

- a kolejny okres – 75% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego;

- jeżeli wypłacane w okresie ciąży – 100% podstawy wymiaru;

Nie przysługuje to świadczenie osobie uprawnionej do :

- emerytury bądź renty (chyba że jest to renta rodzinna);

- zasiłku dla bezrobotnych;

- zasiłku przedemerytalnego;

- osobie przebywającej na urlopie zdrowotnym;

Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne przysługuje wszystkim ubezpieczonym. Natomiast zasiłek opiekuńczy tylko ubezpieczonym obowiązkowo. A zasiłek wyrównawczy – wyłącznie pracownikom. Zatem nie ma równego dostępu do wszystkich świadczeń przez wszystkich ubezpieczonych.

Zasiłek opiekuńczy – przysługuje osobie ubezpieczonej, która jest zwolniona od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8, chorym dzieckiem w wieku do lat 14 lub innym chorym członkiem rodziny.

Opieka nad zdrowym dzieckiem do lat 8 powinna wynikać z:

- nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza;

- porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki;

- pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej;

Od dn. 14.06.2008r wchodzi w życie nowe brzmienie przepisu, stanowiąc, że osoba ubezpieczona nie musi obowiązkowo podlegać ubezpieczeniu chorobowemu. Słowo „obowiązkowo” niezgodny z Konstytucją - wyrok TK (Dz.U. z 2007 r. Nr 47, poz. 318).

Dziećmi, nad którymi może być sprawowana opieka są:

- dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione;

- a także dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie;

Do innych członków rodziny, nad którymi ubezpieczony może sprawować opiekę, zalicza się:

- małżonka, rodziców, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat, jeżeli pozostają w wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki;

Prawo do zasiłku przysługuje na równi matce i ojcu dziecka, a zasiłek wypłaca się tylko jednemu z rodziców – temu, który wystąpił z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez okres:

1) 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dzieckiem zdrowym do lat 8 i chorym do lat 14;

2) 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi

członkami rodziny

Zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym.

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80 % podstawy wymiaru zasiłku.

Zasiłek macierzyński - przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego:

1) urodziła dziecko;

2) przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia;

3) przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia.

Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, czyli przez :

18 tygodni – przy pierwszym porodzie

20 tygodni – przy każdym następnym porodzie

28 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie;

Zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:

1) wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;

2) z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Miesięczny zasiłek macierzyński wynosi 100 % podstawy wymiaru zasiłku.

Zasiłek wyrównawczy - przysługuje ubezpieczonemu będącemu pracownikiem ze zmniejszoną sprawnością do pracy, wykonującemu pracę:

1) w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej,

2) u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy;

Prawo do zasiłku wyrównawczego ustaje:

1) z dniem zakończenia rehabilitacji zawodowej i przesunięcia do innej pracy, nie później jednak niż po 24 miesiącach od dnia, w którym ubezpieczony będący pracownikiem podjął rehabilitację;

2) jeżeli z uwagi na stan zdrowia ubezpieczonego będącego pracownikiem rehabilitacja zawodowa stała się niecelowa.

Przedawnienie prawa do uzyskania zasiłku

Roszczenie o wypłatę zasiłku chorobowego, wyrównawczego, macierzyńskiego i opiekuńczego przedawnia się po upływie 6 miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługiwał. Jeżeli zgłoszenie roszczenia nie mogło nastąpić przez owe 6 miesięcy powodu przeszkód po stronie ubezpieczonego, to owe 6 miesięcy liczy się wtedy od dnia ustąpienia owej przeszkody. Kolejny termin przedawnienia to termin 3 lat, w przypadku, gdy niewypłacenie świadczenia było spowodowane błędem organu rentowego bądź płatnika składek.

Postępowanie w sprawie świadczeń z ubezpieczenia chorobowego jest zawsze postępowaniem na wniosek osoby uprawnionej. Świadczenia wypłaca płatnik albo ZUS. Płatnik wypłaca wszystkim swoim pracownikom, jeżeli zatrudnia więcej niż 20 osób. Natomiast ZUS:

- ubezpieczonym, których płatnik nie zatrudnia 20 osób;

- osobom prowadzącym pozarolniczą działalność;

- duchownym;

- wszystkie zasiłki po ustaniu ubezpieczenia chorobowego

- osobom ubezpieczonym, które podlegają ubezpieczeniu w Polsce, ale zatrudnionym u pracodawcy zagranicznego;

Płatnik oblicza wymiar świadczenia. Nie ma tu decyzji organów. Ustalenia płatnika nabywają status normatywnej decyzji z upływem 6 miesięcy, jeżeli ubezpieczony ich nie kwestionuje w zakresie prawidłowości obliczenia i wypłaty świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. Jeżeli ubezpieczony nie zgadza się, to zwraca się z wnioskiem do ZUS o wydanie decyzji przez zakład. Dopiero ta decyzja ZUS jest podstawą odwołania się na drogę sądową.

UBEZPIECZENIE WYPADKOWE

Ubezpieczenie wypadkowe – odpowiedzialność regulowana jest odrębnymi ustawami – w zasadzie ustawy te oparte są na zasadach ryzyka. Ustawy te wprowadzały odpowiedzialność cywilnoprawną, co miało swoje wady, m.in. długość postępowania, nieprzewidywalność rozstrzygnięcia, konieczność przeprowadzenia całego postępowania. Pracodawca ponadto musiał odprowadzić składkę na ubezpieczenie zapewniane przez zakład ubezpieczeniowy.

Pierwsza ustawa wprowadzająca ubezpieczenie wypadkowe została wydana w 1884r. w Niemczech. Bismarck oparł koncepcje ubezpieczenia wypadkowego na ubezpieczeniach gospodarczych – konieczność zorganizowania odrębnego funduszu, do którego wpływała składka podzielona między pracodawcę a pracownika w stosunku 1:9. Przy czym pracodawcy ze względów humanitarnych przejęli część pracowniczą i opłacali całość składki. 1889r. wydano Ustawę Ubezpieczeniową Rzeszy, scalającą w Niemczech następujące ryzyka: chorobowe, wypadkowe, od śmierci/ starości żywiciela rodziny. Ustawa ta zaakceptowała stan faktyczny – nadała formę prawną obowiązkowi opłacania całej składki przez pracodawcę. Ponadto zwolniono pracodawcę od obowiązku ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Mimo to mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnoprawnej w przypadkach w ustawie przewidzianych – w przypadku wystąpienia kwalifikowanej winy jako przyczyny szkody ( wypadku przy pracy, a także, gdy ubezpieczenie wypadkowe nie pokrywało wszystkich szkód). Ubezpieczenie wypadkowe było podstawową formą zabezpieczenia szkód powstałych w wyniku wypadku – tak pozostał do dziś – odpowiedzialność cywilna jest „resztowa” – uzupełniająca. Poszkodowany nie może występować z powództwem cywilnym przed uzyskaniem świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego.

W Polsce w tym zakresie wydano ustawę scaleniową w 1933r. – w krótkim czasie zabezpieczenie wypadków przy zatrudnieniu rozciągnięto na choroby zawodowe. Wprowadzono Fundusz Ubezpieczenia Wypadkowego, jako osobę prawną. Składka była opłacana wyłącznie przez pracodawcę( tak jak w ustawie Bismarcka) – model ten jest przyjęty wszędzie na świecie. Z funduszu są wypłacane świadczenia dla osób, które doznały szkód na osobie. Ubezpieczenia te były traktowane w sposób uprzywilejowany – uprzywilejowanie przejawiało się w wyższym wymiarze świadczeni, ponadto nie było konieczne spełnienie żadnego warunku dotyczącego stażu ubezpieczeniowego( objęto tym samym szkody doznane nawet w pierwszym dniu zatrudnienia). Ten model zostaje przejęty po drugiej Wojnie Światowej, przy czym do lat 50tych obowiązuje stary system, a w 1954r. zostaje dokonana pierwsza reforma zabezpieczenia emerytalno- rentowego. Wydany został Dekret o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Znajduje się tu całość świadczeń długoterminowych w tym renty wypadkowe, rodzinne, w razie śmierci pracownika w wypadku. Dekret wprowadza odrębną regulację świadczeń związanych z wypadkami w zatrudnieniu – jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, pozostające w związku z pracą – w tym w drodze do i z pracy – nie tylko w miejscu i czasie pracy. Dekret ten był wydany w szczególnych warunkach ekonomicznych i społecznych – ogromne zniszczenie kraju, duże ubóstwo społeczeństwa, wiele kalek – z tego punktu widzenia regulacja ta jest niewystarczająca, a poziom świadczeń zbyt niski. Dlatego też wprowadzono uzupełniającą odpowiedzialność zakładu uspołecznionego w drodze powództwa cywilnego, jeżeli zakład ten ponosi winę w organizacji pracy i naruszeniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Przesłanka ta powoduje, że szanse na uzupełniające świadczenie są minimalne. Udowodnienie jej było prawie niemożliwe – świadkami byli pracownicy tego samego zakładu. 1968r. wydano Ustawę o ubezpieczeniu społecznym w razie wypadku przy pracy i chorób zawodowych – dopiero tu w tytule pojawia się pojęcie wypadku przy pracy. W tym czasie mamy do czynienia z pierwszą bardzo poważną reformą ubezpieczenia społecznego – wydano cały szereg innych ustaw m.in. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Nowością jest odrębność regulacji i inny zakres świadczeń – podział świadczeń między zakładem uspołecznionym a zakładem ubezpieczeń społecznych:

- świadczenie należne od zakładu uspołecznionego( jednorazowe odszkodowanie pieniężne);

- świadczenie należne od zakładu ubezpieczeń społecznych( zasiłki chorobowe, renty wypadkowe, inwalidzkie renty wypadkowe, renty wypadkowe rodzinne);

Przy czym charakterystyczny jest brak odrębnej składki ( brak rozdziału składki). Wprowadzono odrębne pojęcie wypadku przy pracy – pojęcie to składa się z 3 elementów:

1. zdarzenie nagłe,

2. w wyniku zewnętrznej przyczyny,

3. pozostające w związku z pracą.

Pojęcie „wypadku przy pracy” nie obejmuje drogi do i z pracy. Wprowadzono jednak odrębne zdarzenie chronione – wypadek w drodze do i z pracy – nastąpilo więc rozdzielenie pojęć na wypadek przy pracy i wypadek w drodze .

Równocześnie ustawa z 1968r. zamknęła drogę dla powództwa cywilnego – uniemożliwiając dochodzenie uzupełniających świadczeń cywilnoprawnych od zakładu uspołecznionego. Ale dotyczy wyłącznie zakładów uspołecznionych!!!

Ustawa o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin utrzymuje nadal pojęcie wypadku w zatrudnianiu obejmujące także zdarzenia w drodze do i z pracy – adresowana jest wyłącznie do pracowników nieuspołecznionych zakładów pracy – rozdział świadczeń. Ponadto pracownicy tacy mogą w drodze powództwa cywilnego dochodzić uzupełniających świadczeń odszkodowawczych.

12.06.1975r. zniesiono dualizm – nowa regulacja- Ustawa o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wprowadza scaloną ochronę – uchyla poprzednią regulację, dotyczy też wszystkich pracowników. Wprowadza ochronę w związku z wypadkiem przy pracy i chorobą zawodową i odrębnie w związku z wypadkiem w drodze do i z pracy. Nadal zamknięta jest droga z powództwa cywilnego – dla wszystkich pracowników. Zamknięcie to przetrwa 20 lat – uchylone zostanie w 1990r. w dość przypadkowy sposób. Kolejna ustawa, obowiązująca aktualnie, to ustawa z 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych.

Grunt dla tej ustawy przygotowała Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych 13.10.1998r. , która wprowadziła odrębny dział ubezpieczeń od wypadków przy pracy / chorób zawodowych obok trzech pozostałych działów( emeryt/ rent/ chor.). Wprowadziła odrębne zasady dotyczące składki – w całości opłacana jest przez płatnika składek ( rezygnacja z pojęcia pracodawcy). Płatnikiem jest osoba zatrudniająca inne osoby z jakiegokolwiek tytułu prawnego, z którego wynika obowiązek ubezpieczenia. Składka jest zróżnicowana od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie em/rent. Zróżnicowanie uzależnione jest od poziomu bezpieczeństwa w konkretnym zakładzie pracy i poziomu zatrudnienia. Ocenia się liczbę wypadków przy pracy, jakie wystąpiły / liczbę zachorowań na choroby zawodowe. Ustawa ta przywróciła więc zróżnicowanie przedwojenne. Ponadto ustaliła zakres podmiotowy ubezpieczenia wypadkowego – ubezpieczenie to jest skonstruowane wyłącznie jako ubezpieczenie obowiązkowe. Zakres podmiotowy określa art. 12 Ustawy o systemie- jako zasada: objęcie ubezpieczeniem wypadkowym osób objętych uprzednio ubezpieczeniem em/rent ( niezależnie od tego, czy obowiązkowo czy nie) z wyjątkami wyrażonymi w ustawie expresis verbis – brak sytuacji pośredniej.

Wyłączeni spod ubezpieczenia wypadkowego są:

- bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne;

- wykonawcy umowy o pracę nakładczą;

- żołnierze niezawodowi wykonujący czynną służbę wojskową;

- osoby przebywające na urlopach wychowawczych pobierające zasiłek macierzyński,

- osoby pobierające świadczenie socjalne wypłacane w okresie przekwalifikowania;

- osoby pobierające świadczenie szkoleniowe po ustaniu zatrudnienia;

- osoby dobrowolnie przystępujące do ubezpieczenia em/ rent od początku lub kontynuowanego;

- zleceniobiorcy wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia/ agencji poza siedzibą pracodawcy/ miejscem wykonywania działalności przez pracodawcę;

Ustawa o systemie przygotowała grunt pod nową Ustawę o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy chorób zawodowych z 30.10.2002r. nowa ustawa wprowadza uporządkowanie materii w tym zakresie. Wreszcie zawiera całościową regulacje ubezpieczenia wypadkowego – mamy do czynienia z odrębnym działem ubezpieczenia i odrębną składkę. Zlikwidowała podział między płatników ( pracodawców) i ZUS – świadczenia wypłacane są wyłącznie z ubezpieczenia wypadkowego a nie z zakładu pracodawcy – odrębne konto w ramach FUS-u, na które odprowadza się składkę w zróżnicowanej wysokości. Ujednolicenie dla płatników - niezależnie od sektora – ale niezupełne bo istnieje zróżnicowanie składki – ale nie różnicuje to pozycji prawnej. Ustawa utrzymuje możliwość występowania o uzupełniające świadczenie na drodze powództwa cywilnego – jednolity zakres świadczeń dla wszystkich ubezpieczonych.

Są dwie podstawy – wina albo ryzyko ( 415 KC , 435KC). Konstrukcja uzupełniającej odpowiedzialności cywilnej nadal jest „resztowa”.

Zdarzenia, jakie są chronione na podstawie tej ustawy, są następujące:

1. wypadek przy pracy sensu stricto( wyłącznie pracownicy – umowa o prace z KP );

2. wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy( wyłącznie pracownicy);

3. wypadek przy wykonywaniu działalności niepracowniczej( dotyczy wszystkich innych grup ubezpieczonych poza pracownikami);

4. choroba zawodowa( art.4 ustawy z 2002r.);

Jeżeli chodzi o wypadek w drodze do i z pracy – regulacja tego zdarzenia przeszła ewolucję. W momencie wydania ustawy, była przewidziana w art.5 – zawierał on definicję taka samą jak wcześniej - z tym..m.in. droga chroniona do szkoły, innego zakładu pracy, organizacji społ.- polit. Później przesunięto regulację tego zdarzenia do Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z 17.12.1998r. – aktualnie art. 57b. Dlaczego tak się stało? – nie ma powodów, by pracodawca ze swojej składki opłacał takie szkody. Liczba szkód w tej drodze jest wypadkową bezpieczeństwa komunikacji masowej, na którą pracodawca nie ma wpływu.

Ostatecznie uznano go za kwalifikowaną przyczynę szkód na osobie regulowaną tylko w ubezpieczeniu chorobowym i rentowym w uprzywilejowany sposób, co zostało omówione wcześniej w wykładach – mimo to jednak są wypłacane wyłącznie z ubezpieczenia wypadkowego( niezależnie od miejsc uregulowania). Drugi dział to ubezpieczenie rentowe – art.57a i 57b – część dotycząca renty z tytułu niezdolność do pracy. Wypadek w drodze jest kwalifikowana przyczyną tej niezdolności. Uprzywilejowanie polega na uchyleniu warunku uprzedniego stażu ubezpieczeniowego dla ogólnej renty z tytułu niezdolność do pracy. Art.57b wprowadza ustawowe pojęcie wypadku w drodze – jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga jest najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uznaje się także taką drogę, która została przerwana, ale przerwa była życiowo uzasadniona i nie przekracza granic potrzeby, a także gry nie była najkrótsza, ale najdogodniejsza ze względów komunikacyjnych. Jest to zawsze droga z domu do pracy, odwrotnie, do innego miejsca pracy, pełnienia funkcji społecznej lub zawodowej i zwykłego spożywania posiłków. Droga jest chroniona wyłącznie dla osób objętych ubezpieczeniem chorobowym i rentowym( obowiązkowo lub dobrowolnie).

Podstawowym zdarzeniem jest wypadek przy pracy sensu stricto – zdefiniowany w art.3 ust.1 za pomocą 4 elementów:

1. nagłość

2. zewnętrzność

3. uraz

4. związek z pracą

1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Ad.1 Nagłość jest we wszystkich ustawodawstwach zdefiniowana jednakowo. Oceniana jest jako wystąpienie zdarzenia w okresie nie dłuższym niż jedna dniówka robocza – ale oddziaływanie nie jest identyfikowane z urazem – uraz może wystąpić później- np. zepsucie urządzenia RTG, które spowodowało uraz( białaczkę) u osoby obsługującej po 6 miesiącach. Nagłość to element odróżniający to zdarzenie od choroby zawodowej ( choroba zawodowa to zdarzenie, którego oddziaływanie przekracza okres dniówki roboczej). Jest to konwencjonalna granica w orzecznictwie – są to sformułowania otwarte – decydują okoliczności sprawy ustalone w toku postępowania sądowego. Orzecznictwo ma nadać im treść – m. in. ustalono okres 1 dniówki roboczej( nie ma tego w ustawie).

Ad.2 Zewnętrzność przyczyny – w orzecznictwie sformułowana jako przyczyna leżąca poza organizmem poszkodowanego, niezależnie od jego charakteru – promienie słoneczne, warunki atmosferyczne, substancje toksyczne, uderzenia mechaniczne; W praktyce definicja ta jest ustalana w zależności od całokształtu okoliczności zdarzenia, które musi być ostatecznie zakwalifikowane lub nie jako zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną( wątpliwości powstają np. przy zawale na statku podczas sztormu – akcja ratunkowa niemożliwa w wyniku warunków atmosferycznych - sąd uznał w tym stanie faktycznym, że niemożliwość udzielenia pomocy była przyczyną zewnętrzną0. W praktyce występują zdarzenia obejmujące zbieg przyczyny wewnętrznej i zewnętrznej – np. pracownik chory i leczcy się na serce w czasie pracy uderzony zostaje w serce korbą maszyny – w następstwie zawału zmarł – zbieg przyczyny. Sąd uznał, że przyczyna zewnętrzna miała przewagę – i tak najczęściej uznaje się w orzecznictwie. Takich stanów faktycznych jest bardzo wiele – podobne wątpliwości wywołuje ocena stresu – stres jest oceniany niejednakowo. Jeśli pracownik pracuje na stanowisku kierowniczym uznaje się, że jest to przyczyna nie zewnętrzna, chyba że stwierdzono szczególne okoliczności - np. polecenie wykonania inwentaryzacji w krótkim czasie - praca bez przerwy 48 godzin – zawał – śmierć. Podobnie w przypadku, gdy podwładny popełnia samobójstwo w skutek poniżającego go zachowania przełożonego – może to być uznane za przyczynę zewnętrzną – orzecznictwo podaje wtedy zwykle bardzo szczegółowe okoliczności samobójstwa – od tego zależy ocena – może być uznane za wypadek w przypadku nagonki na pracownika, poniżania go przez pracodawcę.

Ad.3 Uraz – wprowadzono ten element dopiero w aktualnej ustawie – poprzednie akty nie zawierały tego elementu, ale nie znaczy to, że nie był uwzględniany. Definicją urazu jest uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Wątpliwości powstają przy zaburzeniach psychicznych – odpowiedź – nie można interpretować zawężająco – wszelkie uszkodzenia zdrowia są urazem.

Ad.4 Związek z pracą –element ten jest zdefiniowany normatywnie w art.3 ust.1,2,3 ustawy:

- podczas lub w związku z wykonywaniem zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

- podczas czynności wykonywanych przez pracownika na rzecz pracodawcy nawet bez plecenia – wyjście poza stosunek pracy; dawniej określana jako – w interesie pracodawcy);

- w czasie pozostawania przez pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między jego siedzibą a miejscem wynikającym z obowiązków świadczenia pracy.

Powyższe kryteria są otwarte – muszą być zdefiniowane przez sąd, np. dróżniczka została w godzinach pracy zaczepiona przez sąsiada , który na tle sąsiedzkiej kłótni zaatakował ją siekierą – pytanie czy tło sprawy pozwala zakwalifikować to zdarzenie jako wypadek przy pracy – SN uznał, że można - nie ma znaczenia powód ataku a stanie przy zaporze to praca dróżniczki. Tak samo jest np. podczas przerwy w pracy – jest ona elementem dnia pracy.

Definicja wypadku przy pracy jest definicją prawną – nie występuje w rzeczywistości naturalnej. Jest to zdarzenie prawne wymagające do spełnienia wszystkich elementów łącznie, a związek z pracą jest normatywny a nie adekwatny w rozumieniu art. 362KC.

Drugim zdarzeniem chronionym jest zdarzenie zrównane z wypadkiem przy pracy – które obejmuje również tylko pracowników. Elementy pojęcia są tożsame z wypadkiem przy pracy, natomiast różni się czwarty element, czyli związek z pracą.

Zrównanie ma miejsce tylko w zakresie świadczeń wypłacanych z ubezpieczenia wypadkowego. Art.3

2. Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;

3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Kolejne, trzecie zdarzenie, to wypadek przy pracy dotyczący grup niepracowniczych. Pojęcie to jest zdefiniowane w sposób następujący:

Art.3

3. Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

1) uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;

2) wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

3) pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;

3a) sprawowania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego wybranego w Rzeczypospolitej Polskiej;

4) odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący;

5) wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych,

pracy na rzecz tych spółdzielni;

6) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

7) współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

8) wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

9) wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

10) wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;

11) odbywania służby zastępczej;

12) nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium;

13) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;

14) pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych.

( w wyliczeniu zwrocić uwagę zwłaszcza na pkt. 1,3,8)

Ocena, czy zdarzenie jest czy nie jest wypadkiem przy pracy, wymaga dokładnej analizy stanu faktycznego. Szczególnie dotyczy to osób wykonujących pozarolniczą działalność.

Czwartym zdarzeniem chronionym w ramach ubezpieczenia wypadkowego jest choroba zawodowa. Art. 4.

Za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych, o którym mowa w art. 237 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Jest to kwalifikacja zdarzenia jako choroby zawodowej znana od XIX wieku. Pierwsze regulacje ubezpieczenia wypadkowego jeszcze nie obejmowały choroby zawodowej. Ale w krótkim czasie objęły.

Duży udział w ukształtowaniu pojęcia choroby zawodowej miały Konwencje MOP –u:

1. Konwencja nr 18 z 1925r. – wprowadziła pierwsze 3 choroby zawodowe;

2. Konwencja nr 42 z 1934r. – powiększyła wykaz chorób zawodowych do 10 pozycji;

3. Konwencja nr 121 z 1964r. – dotyczyła świadczeń w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Jest to już konwencja znacząco rozbudowana, gdyż zawiera ona w załączniku listę chorób, która była już w międzyczasie wielokrotnie rewidowana wskutek zaleceń ekspertów WHO.

Pierwsza lista chorób zawodowych powstała w Szwajcarii w roku 1877. Szwajcaria dała początek tej regulacji, która polega na tym, że ustala się schorzenia uznawane za schorzenia pochodzenia zawodowego powstałe pod wpływem warunków wykonywanej pracy. Przykład Szwajcarii i dobre rezultaty, jakie w ten sposób osiągnięto, spowodowały rozpowszechnienie tej metody. Konwencje MOP – nr 42 i 121 zachęcają do formowania jednej listy chorób zawodowych w danym państwie. W Konwencjach MOP –u dochodzi w ogóle do ustalenia istnienia różnych metod w różnych krajach. Obok metody listy pojawiła się w niektórych państwach tzw. Metoda klauzuli generalnej.

Metoda listy – lista chorób zawodowych opiera się na medycznym rozpoznaniu, że dane schorzenie powstaje pod wpływem działania określonych warunków wykonywanej pracy. Lista oparta jest na doświadczeniu lekarzy.

Zaletą tej metody jest to, że z listy wynika domniemanie zawodowego pochodzenia schorzenia, które zostało stwierdzone u poszkodowanego. To domniemanie prawne ułatwia poszkodowanemu uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Wystarczy bowiem wskazanie, że schorzenie stwierdzone i pracownika mieści się na liście chorób zawodowych. Konieczny jednak jest pewien dodatkowy warunek – między schorzeniem stwierdzonym u poszkodowanego a warunkami wykonywanej pracy musi wystąpić pewna zależność ( praca musi być wykonywana w warunkach szkodliwych dla zdrowia). Oznacza to, że to domniemanie prawne jest domniemaniem wzruszalnym. Może ono zostać obalone przez zakład ubezpieczeniowy albo przez pracodawcę.

Metoda listy ma też pewne aspekty negatywne. Wady tej metody polegają na tym, że władza państwowa słabo reaguje na nowe ustalenia medyczne – nowe przypadki zależności między schorzeniami a warunkami pracy nie są wystarczająco szybko umieszczane na liście chorób zawodowych. Opóźnienie jest znaczne i skutki wielu chorób przerzucane są na poszkodowanych. Ponadto pracodawcy finansujący ubezpieczenie wypadkowe wywierają naciski na ustawodawcę, by nie umieszczać nowych schorzeń w wykazie, gdyż znacznie podwyższa to koszty utrzymania takiego ubezpieczenia. Minusem jest również to, że lista ma charakter zamknięty – tylko te schorzenia, które są na liście uważa się za choroby zawodowe. Pracownik, który doznał schorzenia, które nie jest na liście, choć ewidentnie wiąże się z warunkami pracy, nie ma szans na uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Pozostaje mu uwikłanie się w postępowanie sądowe, którego wynik jest nieprzewidywalny.

Metoda klauzuli generalnej – spotykana jest stosunkowo rzadko( metoda listy jest metodą powszechnie przyjmowaną w większości państw świata). Metoda klauzuli generalnej występuje np. w Finlandii. Rozwiązanie to polega na zamieszczeniu normy pozwalającej pracownikowi, który doznał szkód w związku z pracą zawodową, na wystąpienie na drogę sądową celem ustalenia istnienia związku między doznanym przez niego schorzeniem a warunkami wykonywanej pracy. Nie ma tu więc listy chorób zawodowych. Nie ma tu zamkniętego normatywnego wyliczenia. Jest natomiast otwarta klauzula, która daje wszystkim ubezpieczonym pracownikom możliwość dochodzenia świadczeń na drodze sądowej.

Plusem tej metody jest jej otwartość – każdy, kto uznaje, że doznał szkód związanych z warunkami wykonywanej pracy może udowadniać ten związek na drodze sądowej. Jeśli uda się to wykazać, uzyska wszystkie świadczenia przysługujące mu z tytułu ubezpieczenia.

Metoda ta ma jednak także minusy. Konfliktuje ona strony stosunku pracy, następuje uwikłanie się w długotrwały spór cywilny, którego wynik jest niepewny, pracownik nie posiada też środków pieniężnych pieniężnych chwili, gdy są mu najbardziej potrzebne – musi czekać na zakończenie postępowania sądowego.

MOP dostrzegła obie metody i stwierdziła, że najlepszą formą ustalenia chorób zawodowych jest metoda mieszana, która łączy dwie ww – metodę listy i metodę klauzuli generalnej. Tworzony jest wykaz chorób zawodowych i jednocześnie uzupełnia się go klauzulą generalną. Funkcjonuje również domniemanie prawne, że schorzenie umieszczone na liście jest chorobą zawodową.

Konwencja MOP-u nr 121 z 1964r. jest ostatnią konwencja z zakresu chorób zawodowych. Nic nowszego nie zostało wydane. Konwencja ta wprowadza regulację, która ma zachęcać państwa przystępujące do tej konwencji do przyjmowania systemu mieszanego ( system mixte). Wiele państw taki system przyjęło – Niemcy, Szwajcaria, Dania, Portugalia, Turcja, Belgia, czy też kanadyjska prowincja Quebec.

Jeśli chodzi o Unię Europejską to wprowadziła ona 3 zalecenia z zakresu chorób zawodowych. Pochodzą one z lat 60tych. Najogólniej rzecz ujmując, dotyczą one uporządkowania listy i odpowiedzialności związanej z chorobą zawodową. Chodzi tu głównie o problemy związane z przemieszczającymi się pracownikami, wynikające z unikatowego charakteru tych chorób i ich unikatowego nazewnictwa.

Ostatnie zalecenie z 1990r. zachęca państwa członkowskie do przyjęcia europejskiego wykazu chorób zawodowych. Do tego zalecenia zostały dodane dwa załączniki:

1. pierwszy – zawiera listę 90 chorób uznanych ponad wszelką wątpliwość za schorzenia pochodzenia zawodowego. Te schorzenia nie budzą żadnych wątpliwości, że są pochodzenia zawodowego;

2. drugi – zawiera listę krótszą, 45 chorób, o których z bardzo dużą dozą prawdopodobieństwa można powiedzieć, że są pochodzenia zawodowego;

Z tym zaleceniem łączy się sugestia, by te wykazy przeniesiono w sposób dosłowny do systemu krajowego każdego państwa członkowskiego. W ten sposób UE chce osiągnąć harmonizację w dziedzinie ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych. Jednocześnie też z tym zaleceniem łączy się druga sugestia – by państwa dążyły do wprowadzania do siebie systemu mieszanego.

W Polsce funkcjonuje ustalona metoda listy chorób zawodowych od początku niepodległego bytu państwa polskiego.

Organem zobligowanym do ustalania wykazu chorób zawodowych jest od początku RM. Przeciętnie co 10 lat RM wydaje nowe rozporządzenie. Jest duża różnica między rozporządzeniem wydanym w 1983r. ( przedostatnie rozporządzenie) a dzisiejszym. Rozporządzenie z 1983r. zawierało listę jedynie 20stu chorób i to ujętych tak ogólnie, że P. prof. zasugerowała nawet, że jest to system mieszany.

Aktualnie obowiązujące normy są już daleko bardziej restrykcyjnie sformułowane.

Wykaz jest zamieszczony w rozporządzeniu z 20 lipca 2002r. w sprawie wykazu chorób zawodowych. Wykaz zawarty jest w załączniku do tego rozporządzenia. Obejmuje 26 jednostek chorobowych zgrupowanych w poszczególnych działach w zależności od czynnika powodującego uszczerbek na zdrowiu. Mówi się o czynnikach mechanicznych, technicznych, gorączkach metalicznych. Lista jest zbudowana ze szpalt tzn. jest podzielona na dwie albo trzy części. Jedna szpalta zawiera wykaz schorzeń, druga szpalta zawiera warunki pracy, w których to schorzenie się ujawnia. Jest często również trzecia szpalta, która określa okres czasu, od rozpoczęcia pracy w tych warunkach, których to schorzenie ma się ujawnić. Jeśli schorzenie się ujawni po upływie tego czasu, to nie zostanie uznane za chorobę zawodową. Okres ten może mieć różną długość – od jednego dnia do braku terminu ( wówczas schorzenie może się ujawnić w jakimkolwiek momencie). Ponieważ jednak jak już wcześniej zauważono, nagłość zdarzenia różni wypadek od choroby zawodowej, to należy zadać sobie pytanie, jak należy liczyć ten jeden dzień jako okres, w którym ma się ujawnić choroba zawodowa. Otóż wypadek przy pracy ma się ujawnić w okresie dniówki roboczej, ale nie dłuższy niż 24 godziny.

Tradycyjnie w polskim systemie prawnym podmiotem uprawnionym do stwierdzenia choroby zawodowej jest Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Od decyzji wydanej przez powiatowego inspektora sanitarnego przysługuje odwołanie do właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Z kolei od ostatecznej decyzji wojewódzkiego inspektora sanitarnego można się odwołać do sądu administracyjnego na ogólnych zasadach.

W decyzji stwierdza się istnienie lub nieistnienie choroby zawodowej (decyzja pozytywna/ negatywna).

Są także pewne podmioty, które mogą wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie istnienia choroby zawodowej – lekarz pierwszego kontaktu, stomatolog. Podmioty te mogą wystąpić w takim wnioskiem, jeśli uważają, że powstałe schorzenie jest związane z warunkami wykonywanej pracy.

Istnieje też cały szereg pośredniczących specjalistycznych instytutów medycyny pracy, które wydają ostateczne orzeczenia o ustaleniu lub nieustaleni choroby zawodowej.

Jednakże decyzję wiążącą organ rentowy wydaje tylko i wyłącznie inspektor sanitarny. Ta decyzja inspektora jest częścią decyzji organu rentowego o odmowie lub o przyznaniu świadczeń z tytułu ubezpieczenia wypadkowego. Ta decyzja nie wiąże ani poszkodowanego ani płatnika składek. W postępowaniu sądowym mogą oni dochodzić ustalenia, że dane schorzenie jest lub nie jest chorobą zawodową. Sąd nie jest związany tę decyzją administracyjną. Sąd musi wówczas przeprowadzić cale postępowanie orzecznicze.

Świadczenia przewidziane w związku z ubezpieczeniem wypadkowym i chorobowym

Są one określone ściśle i taksatywnie w art.6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowe. Jest to wyliczenie zamknięte – tylko te świadczenia są świadczeniami z tytułu ubezpieczenia wypadkowego.

Art. 6.

1. Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:

1) „zasiłek chorobowy” - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;

2) „świadczenie rehabilitacyjne” - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;

3) „zasiłek wyrównawczy” - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

4) „jednorazowe odszkodowanie” - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

5) „jednorazowe odszkodowanie” - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;

6) „renta z tytułu niezdolności do pracy” - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

7) „renta szkoleniowa” - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;

8) „renta rodzinna” - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

9) „dodatek do renty rodzinnej” - dla sieroty zupełnej;

10) dodatek pielęgnacyjny;

11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Powstało pytanie o charakter prawny tych świadczeń. Prof. Jończyk w swoim podręczniku określił te świadczenia jako świadczenia autonomiczne, uznając, że są one niezależne od wszystkich innych świadczeń zabezpieczenia społecznego. Prof. B. – M. nie zgadza się z tym stwierdzeniem, zauważając, że świadczenia wypadkowe są ściśle związane ze świadczeniami z innych działów zabezpieczenia społecznego i do nich podobne. Są one jednak oczywiście od tych pozostałych świadczeń odrębne, a ta odrębność wynika z celu zabezpieczenia wypadkowego. Ta odrębność najogólniej polega na uprzywilejowaniu tych świadczeń wypadkowych. Chodzi np. o możliwość kumulowania dochodu dodatkowego z pobieranym świadczeniem wypadkowym. Można kumulować rentę wypadkową z emeryturą wg odpowiedniego klucza:

- pełna em + połowa przysługującej renty lub

- pełna przysługująca renta+ połowa em.

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego można pogrupować wg formuły:

1. świadczenia zasiłkowe – wypłacane na wniosek;

2. świadczenia rentowe – wypłacane na wniosek;

3. świadczenia odszkodowawcze – wypłacane z urzędu;

4. świadczenia rzeczowe – dwa rodzaje:

   • bezpośrednio rzeczowe;

   • pośrednio rzeczowe – polegają na pokryciu świadczeń ze środków pieniężnych funduszu określonych kosztów leczenia.

W aktualnym wykazie świadczeń wypadkowych nie mieści się odszkodowanie za przedmioty osobistego użytku oraz przedmioty niezbędne do wykonywania pracy zniszczone lub uszkodzone w czasie wypadku. Ta regulacja była znana poprzednim ustawom. Zawsze wyłączone są z zakresu tego odszkodowania pojazdy samochodowe oraz wartości pieniężne. Nigdy nie podlegały zwrotowi. Pewna zmiana polega na tym, że do KP wprowadzono art. 237¹, który w § 2 przewiduje, że pracownik, który uległ wypadkowi, ma prawo do uzyskania od pracodawcy odszkodowania za utratę/ zniszczenie przedmiotu osobistego użytku lub niezbędnych do wykonywania pracy.

Co do metody obliczania wysokości tego odszkodowania – na gruncie poprzedniej ustawy wypadkowej, kiedy to odszkodowanie było częścią ochrony wynikającej z ubezpieczenia wypadkowego, ustalony był również tryb ustalania wysokości tego odszkodowania. Tryb ten polegał na tym, że pracodawca ustalał w porozumieniu z organizacjami związkowymi wysokość należnego odszkodowania. Nie było wyraźnie powiedziane, że pracownik, który nie zgadzał się z taką wyceną miał prawo wystąpienia z powództwem cywilnym o ustalenie wartości tych przedmiotów.

Aktualna regulacja także pozostawia otwartą kwestię. Należy wyraźnie powiedzieć, że poprzez art.300 KP należy odpowiednio stosować przepisy KC dotyczące ustalania wysokości odszkodowania. Wówczas należy także uwzględniać przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody. W konsekwencji takiego rozumowania nie jest możliwe stosowanie do odszkodowania ze stosunku pracy art. 21 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym – art. 21 zawiera katalog okoliczności wyłączających prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Istnieją poglądy, że w związku z tym pracownik, który spowodował wypadek nie będzie miał prawo do dochodzenia odszkodowania od pracodawcy na podstawie art. 237¹KP i że należy stosować w sposób odpowiedni przepisy ustawy wypadkowej. Zdaniem prof. jest to rozumowanie niedopuszczalne na gruncie państwa prawa, żeby przez stosowanie wykładni aksjologicznej pozbawić obywatela prawa do świadczeń. Zdaniem prof. pogląd powyższy budzi zasadnicze wątpliwości.

Wracając do świadczeń –

Ad.1 świadczenie zasiłkowe – mamy ich różne rodzaje:

1. zasiłek chorobowy

2. świadczenie rehabilitacyjne

3. zasiłek wyrównawczy;

Zasiłek chorobowy – ma charakter świadczenia uprzywilejowanego, podobnie zresztą jak świadczenie rehabilitacyjne. Polega to na tym, że do nabycia prawa do tego zasiłku nie jest wymagany żaden okres wyczekiwania, okres pozostawania w ubezpieczeniu. Ponadto należy zauważyć, że zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego jest czymś innym od zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego wynosi zawsze 100% podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru zasiłku stanowi kwota będąca podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe. Ponadto zasiłek ten przysługuje od pierwszego dnia niezdolności do pracy. Zasiłek ten nie będzie jednak przysługiwał wtedy, kiedy na podstawie odrębnych przepisów poszkodowany pracownik zachowuje pełne wynagrodzenie/ uposażenie/ stypendium.

Świadczenie rehabilitacyjne – przepisy o zasiłku chorobowym z ubezp. wypadkowego stosuje się wprost do świadczenia rehabilitacyjnego. Ono także jest zawsze wypłacane w wysokości 100% podstawy wymiaru. Jest jednak ono wypłacane, gdy spełnione są pewne dodatkowe warunki:

- po wyczerpaniu zasiłku chorobowego( wyczerpany okres pobierania zasiłku)

- jest nadal niezdolny do pracy

- dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy( lekarz orzecznik orzeka, że istnieją pomyślne rokowania do odzyskania zdolności do zarobkowania po okresie pobierania św. reh.);

Świadczenie rehabilitacyjne jest wypłacane przez taki sam okres, jaki wynika z ubezpieczenia chorobowego. Przepisy ustawy wypadkowej przewidują w art.7 co następuje:

Art. 7.

Przy ustalaniu prawa do świadczeń, podstawy wymiaru i ich wysokości, a także przy ich wypłacie, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego, z uwzględnieniem

przepisów niniejszej ustawy.

Zasiłek wyrównawczy – jest wymieniony w art. 6 ustawy wypadkowej ale w całej ustawie nie ma poza tym ani jednego słowa na temat tego zasiłku. W związku z tym stosujemy odpowiednio przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego.

Do świadczeń zasiłkowych z ustawy wypadkowej nie stosujemy odpowiednio przepisów art. 15,16,17 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego w związku z treścią art.7 ustawy wypadkowej. Art. 15,16,17 dotyczą utraty prawa do zasiłku chorobowego poprzez zawinione zachowanie ubezpieczonego, który ze względu na niewłaściwe zachowanie traci całkowicie lub częściowo prawo do zasiłku. Nie stosujemy tego odpowiednio, bo ustawa wypadkowa zawiera własny katalog okoliczności wyłączających prawo do świadczeń w art. 21.

Ad.2 świadczenia rentowe- przysługują one tylko w razie stwierdzenia przez lekarza orzecznika związku pomiędzy stałym lub długotrwałym uszkodzeniem zdrowia ubezpieczonego albo jego śmiercią a wypadkiem przy pracy. Różni się to właśnie od zasiłku chorobowego, który charakteryzuje się przejściowością. Świadczenia rentowe obejmują:

1. rentę z tytułu niezdolności do pracy

2. rentę rodzinną;

Renta z tytułu niezdolności do pracy nie może być niższa niż:

1) 80% podstawy jej wymiaru - dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy;

2) 60% podstawy jej wymiaru - dla osoby częściowo niezdolnej do pracy;

3) 100% podstawy jej wymiaru - dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej.

Wszystkie 3 rodzaje rent wypadkowych są ustalane wg zasad ogólnych określonych w ustawie o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych. Po pierwsze nie mogą być one niższe od tych wskazanych wyżej procentów, a po drugie przy ustalaniu tych rent nie uwzględnia się wskaźnika ograniczenia podstawy wymiaru wynoszącego 250%. Jeżeli jednak nie stosujemy się do tego ograniczenia ( 250% ) to również nie stosujemy wówczas przepisu o tych minimalnych progach procentowych( 60%,80%,100%).

Zbieg emerytury i renty wypadkowej – w razie zbiegu tych dwóch świadczeń przysługuje bądź cała renta i połowa emerytury bądź cała emerytura i polowa renty. Jest tak tylko pod warunkiem, że osoba poszkodowana nie osiąga żadnych dodatkowych dochodów. Jeżeli bowiem je uzyskuje, to wtedy możliwość kumulacji renty i emerytury nie wchodzi w rachubę. Ale istnieje wówczas możliwość łączenia pełnej wypadkowej renty z pełnym, nieograniczonym dodatkowym dochodem.

Nie można łączyć rent wypadkowych, które oparte są na różnych tytułach ubezpieczenia wypadkowego. W razie zbiegu rent wypadkowych wypłaca się rentę wyższą lub wybraną przez osobę, której to osobie ta renta przysługiwać będzie.

Renta rodzinna – jest ona także ustalana wg zasad ogólnych przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych. Jest przy tym istotne, że wymiar tej renty nie może być niższy niż 120% kwoty najniższej renty rodzinnej ustalanej w oparciu o te przepisy ogólne. To oparcie na tych przepisach ogólnych stanowi potwierdzenie tego, że świadczenia wypadkowe nie są świadczeniami autonomicznym lecz po prostu są świadczeniami nieróżniącymi się zasadniczo od innych świadczeń zabezpieczenia społecznego, choć pewne odrębności zawierają.

Ad. 3. Świadczenia odszkodowawcze:

1. jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego, który doznał trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

2. jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;

To jednorazowe odszkodowanie przeznaczone jest na pokrycie trwałego uszczerbku tzn. uszczerbku, który pozostał w organizmie poszkodowanego po przeprowadzonym leczeniu i rehabilitacji. Nie jest ono bowiem wypłacane od razu po wypadku lecz po zakończeniu całego procesu leczniczego. Jest to nowe rozwiązanie, które pojawiło się dopiero w ustawie z 2002r. Przyjęto też zasadę, że nie należy opłacać uszczerbku na zdrowiu, który jest możliwy do usunięcia. Jest to odszkodowanie wypłacane z urzędu. Po zakończeniu leczenia poszkodowany nie musi występować z wnioskiem o to świadczenie.

Wymiar świadczenia w postaci jednorazowego odszkodowania został rozłożony w czasie. Od 2002r. wynosi ono 16% przeciętnego wynagrodzenia aż do osiągnięcia 20% w roku 2007. Odszkodowanie oblicza się w ten sposób, że mnoży się wartość każdego procenta uszczerbku na zdrowiu przez procent uszczerbku na zdrowiu:

% uszczerbku na zdrowiu x przyjęta wartość jednego % uszczerbku na zdrowiu

Aktualnie wartość jednego procenta uszczerbku na zdrowiu określona jest na 538 zł. Jest to kwota obowiązująca na mocy obwieszczenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 lutego 2008r. w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. W okresie od dnia 1 kwietnia 2008r. do dnia 31 marca 2009r. kwota ta obowiązuje.

Ustawa wypadkowa przewiduje możliwość zwiększenia kwoty jednorazowego odszkodowania w razie zajścia pewnych szczególnych okoliczności.

Obwieszczenie Ministra określa w sposób bezwzględny wszystkie zryczałtowane kwoty brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości odszkodowania. Obwieszczenie obowiązuje przez okres jednego roku, po upływie roku będzie wydane kolejne, również na rok. W stosunku do jednorazowego odszkodowania nie stosuje się ogólnych zasad przyjętych do określania odszkodowania w prawie cywilnym. Jest to system znacznie usprawniający pracę sądów i zapobiegający ich zablokowaniu nadmiarem spraw. Zawsze jednak istnieje możliwość dochodzenia uzupełniającego odszkodowania u pracodawcy. Ustawa nie zawiera jednak odesłania do KC i nie określa, na jakich zasadach można dochodzić odszkodowania uzupełniającego. Możliwość ta jednak pozostaje otwarta. Nie jest wyłączona. W grę wchodzi wiec odp. Na zasadzie winy ( 415 KC) albo na zasadzie ryzyka (435 KC ) w zależności od tego, z jakim pracodawcą mamy do czynienia.

Ad. 4 świadczenia rzeczowe – są bardzo ograniczone i nie odpowiadają one poziomowi ochrony przewidzianemu w Konwencji nr 121z 1964r.;

Istnieją pewne okoliczności powodujące wyłączenie możliwości uzyskania świadczeń z tytułu ubezpieczenia wypadkowego. Stanowi o tym art.. 21 i 22 ustawy wypadkowej:

Art. 21.

1. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków, o których mowa w art. 3, było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

To wyłączenie nie dyskwalifikuje wypadku jako zdarzenia, a jedynie pozbawia ubezpieczonego praw do świadczeń. Zachowanie ubezpieczonego musi mieć kwalifikowana postać:

- umyślnego działania ( dolus directus lub dolus eventualis) lub

- rażącego niedbalstwa ( najwyższa postać winy nieumyślnej);

Ponadto musi mieć miejsce naruszenie przepisów o ochronie życia i zdrowia – trzeba więc ustalić, jakie są to przepisy. To nie są wyłącznie przepisy BHP, np. dla kierowcy będą to także przepisy kodeksu drogowego. Nie chodzi też tu o zasady, tylko o przepisy prawne.

2. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują również ubezpieczonemu, który będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

Nie dotyczy to sytuacji, gdy takie zachowanie nie miało żadnego wpływu na zajście zdarzenia, np. urwał się kawałek sufitu i spadł na głowę pracownikowi.

3. Jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że ubezpieczony znajdował się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, płatnik składek kieruje ubezpieczonego na badanie niezbędne do ustalenia zawartości alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych

w organizmie. Ubezpieczony jest obowiązany poddać się temu badaniu. Odmowa poddania się badaniu lub inne zachowanie uniemożliwiające jego przeprowadzenie powoduje pozbawienie prawa do świadczeń, chyba że ubezpieczony udowodni, że miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddaniu się temu badaniu.

4. Koszty badań, o których mowa w ust. 3, zwracane są kierującemu na te badania przez Zakład, z zastrzeżeniem ust. 5.

5. W przypadkach określonych w ust. 2 koszty badań ponosi ubezpieczony.

6. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia sposób dokonywania rozliczeń kosztów, o których mowa w ust. 4, tryb postępowania, rodzaje dokumentacji niezbędnej do tych rozliczeń oraz termin ich dokonania, biorąc pod uwagę konieczność niezwłocznego uzyskania

zwrotu poniesionych kosztów kierującemu na takie badania.

Może też nastąpić odmowa wypłacenia świadczeń:

Art. 22.

1. Zakład odmawia przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego w przypadku:

1) nieprzedstawienia protokołu powypadkowego lub karty wypadku;

2) nieuznania w protokole powypadkowym lub karcie wypadku zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy;

3) gdy protokół powypadkowy lub karta wypadku zawierają stwierdzenia bezpodstawne.

2. Odmowa przyznania świadczeń z powodów, o których mowa w ust. 1, następuje w drodze decyzji Zakładu.

3. Jeżeli w protokole powypadkowym lub karcie wypadku są braki formalne, Zakład niezwłocznie zwraca protokół lub kartę wypadku w celu ich uzupełnienia.

Odmowa wypłaty następuje mocą decyzji negatywnej i od tej zasady poszkodowanemu służy odwołanie do sądu na zasadach ogólnych KPC.

Ubezpieczenie wypadkowe jest oparte na zasadzie wzmożonego ryzyka. Oznacza to, że okolicznością wyłączającą odpowiedzialność jest:

1. wyłączna wina poszkodowanego

2. działania siły wyższej

3. wyłączna wina osoby trzeciej, za którą pracodawca nie ponosi odpowiedzialności;

Prawo do świadczeń ubezpieczeniowych w stosunku do dwóch kategorii osób może być pod warunkiem zawieszającym. Dotyczy to :

- osób prowadzących pozarolniczą działalność lub współpracujących przy takiej działalności;

- duchownych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenia;

Jeżeli osoby te uległy wypadkom, to świadczenia nie przysługują im w razie wystąpienia w dniu wypadku lub w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 660 zl do czasu spłaty całości zadłużenia.

Jeżeli nie wpłaci tej zaległości przed upływem 6 miesięcy od wypadku, to prawo do świadczenia przedawnia się.

Jest jeszcze ustawa z dnia 30 października 2002r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach. Jest to rozwiązanie usytuowane w szeroko rozumianym zaopatrzeniu społecznym. Świadczenia, jakie są tu przewidziane są związane z wypadkiem, którego pojęcie niewiele różni się od określenia zawartego w ustawie o ubezpieczeniu wypadkowym.

Za wypadek uzasadniający przyznanie świadczeń uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło:

1) przy ratowaniu innych osób od grożącego ich życiu niebezpieczeństwa;

2) przy chronieniu własności publicznej przed grożącą jej szkodą;

3) przy udzielaniu przedstawicielowi organu państwowego lub organu samorządu terytorialnego pomocy przy spełnianiu czynności urzędowych;

4) przy ściganiu lub ujęciu osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub przy chronieniu innych osób przed napaścią;

5) przy wykonywaniu funkcji radnego lub członka komisji rady wszystkich jednostek samorządu terytorialnego albo przy wykonywaniu przez sołtysa czynności związanych z tym stanowiskiem;

6) przy wykonywaniu funkcji ławnika w sądzie;

7) w czasie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez jednostki organizacyjne systemu oświaty, zajęć w szkole wyższej lub zajęć na studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyki

przewidzianej organizacją studiów lub nauki;

8) przy pracy w Ochotniczych Hufcach Pracy na innej podstawie niż umowa o pracę;

9) przy pracy wykonywanej w ramach terapii zajęciowej w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz publicznych zakładach opieki zdrowotnej;

10) przy wykonywaniu bezpośredniej ochrony przed klęskami żywiołowymi;

11) przy wykonywaniu funkcji członka komisji powołanej przez organ państwowy lub organ samorządu terytorialnego do przeprowadzenia wyborów lub referendum;

12) przy wykonywaniu świadczeń przez wolontariusza, o którym mowa w art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873);

13) w trakcie uczestnictwa w centrum integracji społecznej.

<14) przy wykonywaniu przez bezrobotnego prac społecznie użytecznych, o których mowa w art. 73a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, z

późn. zm.1)).>

POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z ZAKRESU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Mamy dwa podstawowe tryby postępowania:

1. tryb prowadzony przez organ rentowy

2. tryb będący postępowaniem sądowym przed sądem powszechnym

Ad. 1. Postępowanie przed organem rentowym

Jest to postępowanie prowadzone przez ZUS, który jest uczestnikiem tego postępowania na zasadach równości z ubezpieczonym. Jest to postępowanie w I instancji.

Organ rentowy prowadzi postępowanie wyjaśniające w sprawie ustalenia przesłanek nabycia prawo do określonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego przez ubezpieczonego. W postępowaniu wyjaśniającym stosuje się przepisy KPA, o ile przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie stanowią inaczej.

Postępowanie to wszczyna się na wniosek ubezpieczonego z wyjątkiem nielicznych przypadków, gdy postępowanie prowadzone jest z urzędu, np. w przypadku waloryzacji świadczeń em/rent.

Postępowanie to ma charakter postępowania gabinetowego. Nie ma tu rozprawy określonej w KPA.

W postępowaniu tym uczestniczy ubezpieczony, który zgodnie z ustawą o systemie zobowiązane jest do współdziałania z organem rentowym w wyjaśnianiu okoliczności sprawy oraz zobowiązany jest do przedstawienia koniecznych dokumentów będących dowodem nabycia prawa do świadczeń. Jeśli ubezpieczony odmawia współdziałania z organem to Zakład może w drodze decyzji zawiesić postępowanie lub wstrzymać wypłatę świadczeń, jeśli już ubezpieczony ze świadczeń korzysta. Decyzja o zawieszeniu postępowania z powodu braku współdziałania ubezpieczonego nie może być wydana, jeśli Zakład może określone okoliczności wyjaśnić mniejszym kosztem niż musiałby ponieść ubezpieczony.

Zakład bada dokumenty i inne dowody potwierdzające nabycie prawa do świadczeń. Postępowanie dowodowe opiera się w zdecydowanej większości na dokumentach w postaci różnych zaświadczeń, np. akcie urodzenia, dowodzie osobistym. Wyjątkowo dopuszczalne jest dopuszczenie dowodu z zeznań świadków, gdy zainteresowany nie może przedstawić zaświadczeń. Chodzi tu najczęściej o okresy zatrudnienia w sprawach o emeryturę. Dowodem może też być oświadczenie woli złożone przez stronę – oświadczenie to najczęściej dotyczy okoliczności mających istotne znaczenie dla ustalenia istnienia/nieistnienia określonych wydarzeń. Zwykle takie Oświadczenia, jeśli są składane w toku postępowania, zawierają stwierdzenie, że zostały złożone ze świadomością odpowiedzialności za złożenie oświadczeń nieprawdziwych tj. że zostały złożone ze świadomością sankcji za oświadczenie niezgodne z prawdą. Oświadczenie zawsze musi być poświadczone podpisem składającego oświadczenie, bo tylko wtedy można mówić o odpowiedzialności karnej za wprowadzenie w błąd.

W toku postępowania występują także ustalenia pomocnicze, które dokonywane są w określonej formie przez inne podmioty. Są to:

1. Orzeczenia zespołu powypadkowego

2. Decyzje Inspektora Sanitarnego

3. Orzeczenie lekarza leczącego

4. Orzeczenie lekarza orzecznika

• Orzeczenia zespołu powypadkowego - postępowanie powypadkowe będzie prowadzone na podstawie odrębnych przepisów – będą to przepisy prawa pracy, które ustalają formę, w jakiej postępowanie powinno być prowadzone.

Ustalenia zespołu powypadkowego nie są wiążące dla Zakładu ani tym bardziej dla sądu. Jeżeli orzeczenie zespołu zawiera oczywiście bezpodstawne stwierdzenia, to Zakład ubezpieczeń może odmówić wypłaty świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego i wtedy postępowanie o odszkodowanie toczy się przed sądem.

• Decyzje Inspektora Sanitarnego – są to decyzje wydawane w sprawie istnienia lub nieistnienia choroby zawodowej. Jest to decyzja administracyjna z zakresu administracji wyspecjalizowanej, dwuinstancyjna. Od decyzji Powiatowego Inspektora Sanitarnego przysługuje odwołanie do Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, jeśli zainteresowany nie uzyskał zadowalającej go decyzji to możliwa jest skarga do WSA. Decyzja Inspektora wiąże ZUS, ale nie wiąże sądu!!

Jeżeli WSA uznał, że schorzenie nie ma charakteru schorzenia zawodowego, to decyzja WSA( orzeczenie) nie jest wiążąca dla sądu powszechnego. Wyrok WSA będzie miał wagę dokumentu urzędowego, który potwierdza to, co jest w nim zaświadczone. Fakty zawarte w tym wyroku oparte są na domniemaniu wzruszalnym.

Wyrok ten nie ma waloru powagi rzeczy osądzonej, w związku z czym, w toku postępowania sądowego możliwa jest zmiana ustaleń dokonanych przez WSA. Tym niemniej na tym początkowym etapie postępowania wyjaśniającego, które jest prowadzone przez organ rentowy decyzja jest wiążąca dla zakładu.

• Orzeczenie lekarza leczącego o czasowej niezdolności do pracy wydane na podstawie ustawy z 25.06.1999r. o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa. Do niedawna orzeczenie lekarza było wiążące dla Zakładu, czy dla jednostki terenowej lub organu rentowego. Obecnie orzeczenie to nie jest wiążące dla organu rentowego.

Sam ubezpieczony może zgłosić sprzeciw od tego orzeczenia, kwestionujący treść tego orzeczenia. Sprzeciw może być zgłoszony w terminie 14 dni od wydania orzeczenia przez lekarza. Z podobnego uprawnienia korzysta Prezes ZUS, który zgłasza zarzut dotyczący orzeczenia. Orzeczenie lekarza nie jest wiążące dla Zakładu Ubezpieczeń.

• Orzeczenie wydane przez lekarza orzecznika stanowiące o stałej lub długotrwałej niezdolności do pracy. Jest to orzeczenie lekarza orzecznika podejmowane w związku z ubezpieczeniem niezdolności do pracy. Niezdolność ma charakter stały lub długotrwały i stanowi przesłankę nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Jest to stała renta, renta okresowa, ewentualnie renta szkoleniowa. Obowiązuje ten sam tryb postępowania odwoławczego jak wyżej, co oznacza, że orzeczenie lekarza orzecznika nie ma charakteru wiążącego.

Sprzeciw i zarzut od orzeczenia lekarza orzecznika jest skierowany do komisji lekarskiej, która jest zorganizowana przy oddziałach ZUS –u.

Początkowo obowiązywało 1osobowe orzecznictwo w sprawach dotyczących stałej lub długotrwałej niezdolności do pracy. W 2003r. uznano, że trzeba wprowadzić wewnętrzne postępowanie odwoławcze, bo orzeczenie wydane przez 1 osobę nie jest do końca wiarygodne. To wewnętrzne postępowanie odwoławcze polega na tym, że od orzeczenia lekarza leczącego albo lekarza orzecznika można wnieść odwołanie w ciągu 14 dni od wydania orzeczenia do komisji lekarskiej. Komisja jest złożona z kilku orzeczników specjalistów. To odwołanie do komisji następuje w skutek sprzeciwu wniesionego przez ubezpieczonego albo w skutek zarzutu wadliwości wniesionego przez Prezesa ZUS-u.

Nad orzecznictwem nadzór sprawuje Prezes Zakładu, co oznacza, że ten tryb postępowania odwoławczego w postaci sprzeciwu i zarzutu musi budzić pewne wątpliwości, co do bezstronności. Wątpliwości pojawiają się, bo orzecznictwo komisji jest sprawowane w ramach Zakładu. Jest to takie orzekanie we własnej sprawie.

Postępowanie, które prowadzi ZUS lub organ rentowy kończy się wydaniem decyzji. Decyzja ta konkretyzuje uprawnienia do świadczeń pieniężnych ubezpieczonego oraz aktualizuje obowiązki organu rentowego wypłacania tych świadczeń. Nie jest to decyzja administracyjna!!! Jest to decyzja prawa ubezpieczeń społecznych, która musi być kwalifikowana jako jednostronna czynność prawna organu rentowego, w której to czynności organ ustala uprawnienia ubezpieczonego do świadczenia pieniężnego. Decyzja powinna być wydana przez organ rentowy po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności, która jest niezbędna do wydania decyzji. Decyzja ta nie musi odpowiadać formalnym rygorom określonym dla decyzji w KPA. Wystarczy, że wynika z niej jednoznacznie, jaki organ ją wydał, do kogo jest adresowana, jaka jest jej treść.

Decyzja w sprawach z ubezpieczeń społecznych musi odpowiadać prawu. Ten element wystarcza dla uznania prawidłowości materialnej i formalnej.

Jeżeli od decyzji organu nie wniesiono odwołania, to staje się ona ostateczna.

Każda ustawa, która dotyczy świadczeń określonego rodzaju, zawiera oprócz przepisów wykonawczych część przepisów dotyczących postępowania. Dotyczy to także postępowania o ubezpieczeniu chorobowym, wypadkowym. Oznacza to, że przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych w przeważającej części regulują tryb postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Przepisy KPA są stosowane w ograniczonym zakresie – tylko, gdy ustawa szczególna nie stanowi inaczej.

Postępowanie prowadzone przez organ rentowy w sprawach z ubezpieczeń społecznych ma pierwszeństwo przed postępowaniem sądowym!!!

Ad.2. Postępowanie przed sądem 477⁸ - 477¹⁶ KPC

Jest to drugi etap postępowania w sprawach ubezpieczeń społecznych. Postępowanie przed sądem wszczyna się wskutek odwołania od decyzji organu rentowego. Odwołanie to przysługuje na decyzje wydane przez organ rentowy, Prezesa KRUS, wojskowe organy rentowe oraz organy emerytalne resortu spraw wewnętrznych i resortu sprawiedliwości.

W naszym systemie prawa obowiązuje zasada powszechności sądowego postępowania odwoławczego od decyzji organu rentowego. Odwołanie od każdej decyzji przysługuje do sądu z wyjątkiem spraw, w których droga postępowania sądowego została wyłączona. Nie przysługuje odwołanie do sądu:

1. Od decyzji Prezesa Zakładu w sprawach przyznania lub odmowy przyznania świadczeń wyjątkowych;

2. Od decyzji Zakładu o odmowie umorzenia zaległości z tytułu składek;

3. Od decyzji Zakładu o cofnięciu upoważnienia dla lekarza leczącego dotyczącego wystawiania zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy. Od tej decyzji przysługuje odwołanie nie do sądu, tylko do ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego.

Odwołanie adresuje się do sądu, a wnosi do organu w terminie 1 miesiąca od doręczenia decyzji organu rentowemu. To doręczenie musi nastąpić na piśmie. Organ rentowy może zmienić swoja decyzję, jeśli na podstawie argumentów odwołania stwierdzi, że jego decyzja jest niezasadna( autokorekta).

Odwołanie jest sporządzane na piśmie bądź zostaje wniesione ustnie do protokołu.

Jeżeli organ rentowy uzna odwołanie za słuszne, może zmienić lub uchylić decyzję. Jeżeli natomiast organ rentowy nie uznaje argumentów zawartych w odwołaniu, to przekazuje sprawę do sądu.

Sąd może odrzucić odwołanie. Odrzuca, gdy zostało ono wniesione po terminie, chyba że na podstawie okoliczności uzna, że termin nie został przekroczony nadmiernie i że nastąpiło to niezależnie od uprawnionego. Może wówczas przywrócić termin.

Odwołanie jest czynnością prawną prawa procesowego, dokonywaną przez zainteresowanego. Jeżeli zainteresowany nie ma co najmniej ograniczonej zdolności do czynności pr. jest wnoszone przez przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika.

W odwołaniu zainteresowany musi oznaczyć decyzję, określić zarzuty, sformułować uzasadnienie.

Jeżeli ubezpieczony zgłosi w postępowaniu nowe żądania, które dotychczas nie były rozpoznawane przez organ rentowy, to sąd przyjmie nowe żądanie i przekaże do rozpoznania organowi rentowemu. Sąd nie będzie rozpatrywał tego nowego żądania, bo nie może przejmować kompetencji organu rentowego.

Stronami postępowania przed sądem są:

- ubezpieczony

- inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja

- organ rentowy

- zainteresowany

Zainteresowanym jest ten, czyje prawa i obowiązki zależą od rozstrzygnięcia sprawy. Może to być np. pracodawca w sprawach dotyczących wypadków przy pracy albo choroby zawodowej.

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie jest dopuszczalna ugoda!!(art.477¹² KPC ).

Zmiana przez organ zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd poprzez wydanie nowej decyzji uwzględniającej w całości lub części żądania, powoduje umorzenie postępowania sądowego w całości lub części.

Sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia.

A w razie uwzględnienia odwołania sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub części i orzeka co do istoty sprawy. Jeżeli odwołanie zostało wniesione w związku z milczeniem organu rentowego, sąd w razie uwzględnienia odwołania zobowiązuje organ rentowy do wydania decyzji w określonym terminie i zawiadamia o tym fakcie niedopełnienia obowiązku przez organ rentowy organ nadrzędny.

Organem nadrzędnym jest minister ds. ubezpieczenia społecznego zgodnie z art.66 ust.2 ustawy systemie.

Sąd okręgowy lub rejonowy ubezpieczeń społecznych sam może także w razie milczenia organu rentowego orzec co do istoty sprawy. Sąd apelacyjny uchylając wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego może przekazać sprawę bezpośrednio do organu rentowego.

Właściwość rzeczowa ( kognicja) sądów w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych

- sądu rejonowego, stanowi o tym art. 477⁸ §2 KPC:

§ 2. Do właściwości sądów rejonowych należą sprawy:

1) o zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy, pogrzebowy, rodzinny oraz o dodatki do zasiłku rodzinnego,

2) o świadczenie rehabilitacyjne,

3) o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z

czynną służbą wojskową albo służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym,

Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celnej,

4) o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności,

5) (uchylony),

6) o świadczenie z tytułu funduszu alimentacyjnego.

- sądu okręgowego, stanowi o tym art. 477⁸ §1 KPC:

Art. 477⁸KPC .

§ 1. Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów rejonowych.

Art. 476§2 KPC

§ 2. Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych, dotyczących:

1) ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia rodzinnego,

2) emerytur i rent,

3) (uchylony),

4) innych świadczeń w sprawach należących do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,

5) odszkodowań przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskowa, albo służbą w Policji lub Służbie Więziennej.

§ 3. Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się także sprawy wszczęte na skutek niewydania przez organ rentowy decyzji we właściwym terminie, a także sprawy, w których wniesiono odwołanie od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności oraz sprawy o roszczenia ze stosunków prawnych między członkami otwartych funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami.

Można więc na podstawie tych przepisów wyodrębnić 4 grupy spraw, należące do właściwości sądów okręgowych:

1. Sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organu rentowego;

2. Sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji innego organu niż organ rentowy;

3. Sprawy, które nie są sprawami z zakresu ubezpieczeń społecznych, ale które na mocy wyraźnego przepisu zostały umieszczone na liście tych spraw;

4. Sprawy wszczęte na skutek nie wydania decyzji przez organ rentowy.

Właściwość miejscowa

Właściwym jest sąd, w którego okręgu mam miejsce zamieszkania strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy. Jeśli nie można określić właściwości sądu, a także w sprawach, w których ubezpieczony zamieszkuje na terenie naszego państwa i otrzymuje świadczenia wypłacane przez wyznaczony przez Prezesa ZUS organ rentowy, wówczas właściwy jest sąd, w którego okręgu mam siedzibę ten właśnie organ.

W postępowaniu tym nie ma obowiązku uiszczania opłat sądowych. Wszystkie wydatki związane z czynnościami ponosi ……. Nie mogę rozczytać, ale wygląda to na Skarb Państwa.. Zwolnienie z opłat jest wyznacznikiem realnej ochrony, z jakiej korzystają ubezpieczeni, gdyż opłaty mogłyby stanowić ograniczenie w korzystaniu z drogi sądowej.

Historia postępowania

Od początku powstania ubezpieczeń społecznych podkreślano potrzebę wprowadzenia instytucjonalnej gwarancji realizacji nabytych uprawnień w ramach ubezpieczenia społecznego. Tendencja ta znalazła wyraz w Konwencjach MOP-u, które od początku wymagają, aby ubezpieczony oraz członkowie jego rodziny mogli odwoływać się od decyzji instytucji ubezpieczeń społecznych oraz by sprawy te były rozpoznawane przez specjalne składy orzekające.

Konwencje poruszające te kwestie:

1. Konwencja nr 35 z 1933r. w sprawie ubezpieczeń na starość na wypadek inwalidztwa i śmierci.

2. Konwencja nr 102 z 1952r. o minimalnych progach zabezpieczenia społecznego, która w art. 70 stanowi, że każdy ubezpieczony ubiegający się o przyznanie świadczeń powinien mieć prawo do odwołania się w razie odmowy przyznania mu tych świadczeń albo w razie sporo co do rodzaju lub wysokości tych świadczeń. Odwołanie powinno być złożone do składu, który złożony jest z osób mających wiedzę i rozeznanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Konwencje MPO-u akcentują potrzebę wprowadzania specjalnego sądownictwa ubezpieczeń społecznych. Sądy powszechne bowiem zajmują się wszystkimi sprawami, czyli nie ma tam specjalistów z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Rozwój sądownictwa w RP

1. Ustawa Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych z 1939r.-

miała wejść w życie w roku 40, ale z powodu wojny zaczęła obowiązywać dopiero po 1945r. Obowiązywała do końca 1974r. Wprowadziła dwuinstancyjny tryb rozpoznawania spraw z zakresu ubezpieczenia społecznego przed sądem -

I instancja- okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych

II instancja- Trybunał ubezpieczeń społecznych

Uznawano te sądy za specjalne sądy administracyjne.

2. Ustawa z 1974r. o sądach pracy i ubezpieczeń społecznych ( obowiązywała od 01.01.1975r.).

Doprowadziła ona do likwidacji sądownictwa ubezpieczeń społecznych. Miało to związek z wejściem w życie KP i wprowadzeniem przez KP komisji rozjemczych rozjemczych sprawach z zakresu prawa pracy.

Jest to okres regresu w zakresie ochrony prawa do ubezpieczeń społecznych.

Na bazie zlikwidowanego sądownictwa ubezpieczeń społecznych utworzono okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych jako jedyne organy sądowe powołane do ostatecznego orzekania w postępowaniu odwoławczym w sprawach pracowniczych i w sprawach z ubezpieczenia społecznego ( sądownictwo jednoinstancyjne).

Nadzór judykacyjny nad tymi sądami sprawował SN Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. W sprawach pracowniczych przyjęto, że od orzeczeń terenowych komisji rozjemczych odwołanie było wnoszone do sądów pracy.

W sprawach z ubezpieczenia społecznego od decyzji organu rentowego odwołanie było wnoszone do rady nadzorczej a odwołanie od decyzji rady było wnoszone do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

3. Ustawa z 18 kwietnia 1985r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych

– jest to znacząca reforma sądownictwa zarówno pracy jak i ubezpieczeń społecznych.

Na tym etapie doszło do powiązania sądownictwa w zakresie ubezpieczeń społecznych z powszechnym wymiarem sprawiedliwości, choć ta reforma nie zapewniała sądownictwu ubezpieczeń społecznych pełnej samodzielności. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych postępowanie nadal jest jednoinstancyjne.

Od decyzji organu rentowego odwołanie przysługiwało do wojewódzkich sądów pracy i ubezpieczeń społecznych.

Utrzymano to jednoinstancyjne postępowanie dlatego, że wojewódzkie sądy pracy nie były w stanie przejąć spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych z powodu braku odpowiedniej liczby sędziów do rozpoznawania tych spraw. Nie chciano obarczać sądów dwuinstancyjnym trybem postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

W 1985r. rady nadzorcze utraciły funkcje orzecznicze i przestały pełnić rolę organu odwoławczego od decyzji organu rentowego.

4. 1990r.- powstanie sądów apelacyjnych, które stały się II instancją w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Zmieniono nazwę pierwszej instancji- nie były to już wojewódzkie sądy pracy i ubezpieczeń społecznych tylko okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, do których właściwości należały sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych z wyjątkiem tych spraw, dla których właściwość została zastrzeżona dla sądów rejonowych.

W sądzie rejonowym, który ma siedzibę w mieście będącym siedzibą sądu okręgowego tworzy się wydziały pracy i ubezpieczeń społecznych ds. z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Są to sądy powszechne, przed którymi toczy się jednak postępowanie odrębne w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Odwołanie do II instancji od orzeczenia sądu rejonowego albo okręgowego jest rozpatrywane przez sąd apelacyjny.

Od 1996r. od orzeczeń sądów apelacyjnych kończących postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przysługuje stronom skarga kasacyjna do SN, jako do III instancji. Skarga kasacyjna to środek odwoławczy wprowadzony w 1996r. w miejsce rewizji nadzwyczajnej. Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia niższa niż 10 tys. Zł ( art. 398²KPC), jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społ. przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE

Mamy 3 modele ochrony zdrowia na świecie:

1. Model pierwszy - o charakterze scalonym; obejmuje łącznie ochronę zarówno w związku z brakiem środków pieniężnych spowodowanych niezdolnością do pracy jak i ochronę w związku z pomocą zdrowotną.

To jest tzw. Ubezpieczenie chorobowe, które obejmuje zarówno niezdolność do pracy z powodu choroby i wiąże się z wypłatą zasiłku chorobowego, jak i obejmuje równocześnie ochronę rzeczową. Występował ten model w okresie II RP, obecnie we Francji i Niemczech.

1. Model drugi – polega na rozdzieleniu pomocy medycznej i utworzeniu odrębnego ubezpieczenia zdrowotnego, obejmującego wyłącznie pomoc medyczną z odrębną składką i odrębną strukturą organizacyjną, a obok tego ubezpieczenia jest ubezpieczenie chorobowe przewidujące tylko wypłatę świadczeń pieniężnych. Następuje rozdzielenie świadczeń pieniężnych związanych z chorobą od świadczeń rzeczowych związanych z tym samym ryzykiem – niezdolności do pracy ( model ten od 1998r. obowiązuje w Polsce).

2. Model trzeci - model państwowej służby zdrowia; Służba zdrowia jest realizowana na podstawie ustawy przez wyodrębnienie struktury administracji państwowej. Służba zdrowia jest bezpłatna, finansowana z budżetu państwa i adresowana do wszystkich obywateli. Model ten występuje w Wlk. Brytanii, występował też w Polsce do 1998r..

Unormowania ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce po 1999 r.

1. Ustawa z 6 lutego 1997r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym – zerwała ta ustawa z państwową służbą zdrowia. Wprowadziła ubezpieczenie zdrowotne oparte na składkach osób ubezpieczonych i na partycypacji budżetu państwa. Ściśle określa pulę świadczeń, które są finansowane z budżetu państwa i są to najogólniej świadczenia wysoko specjalistyczne albo świadczenia związane z ochroną zagrożeń społecznych( np. ochrona zdrowia psychicznego, ochrona związana z narkomania).

Sam system ubezpieczenia zdrowotnego oparty był na kasach chorych, które miały powstać regionalnie( 16 kas regionalnych i 1 branżowa – wojskowa). Miały one osobowość prawną. System został oparty na pewnych założeniach:

- rzetelność tego systemu

- racjonalność prowadzonych wydatków

- równy dostęp do świadczeń

- wybór lekarza

- gwarancje państwa( po pewnym czasie zostały jednak uchylone);

Świadczenia przysługiwały na podstawie skierowania, jednakże nie wszystkie usługi go wymagały. Funkcjonował obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego, który dotyczył wszystkich osób ubezpieczonych, wyraźnie wymienionych w przepisach ustawy. Pozwalał jednak również na ubezpieczenie osób, które nie były wymienione w ustawie.

1. Ustawa z 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia – w wyniku tej ustawy nastąpiła likwidacja kas chorych i w ich miejsce powołano NFZ. NFZ posiada osobowość prawną, jest państwową jednostką organizacyjną z siedzibą w Warszawie. W skład NFZ wchodzi centrala i oddziały wojewódzkie funduszu. Do NFZ należy;

- zabezpieczenie świadczeń zdrowotnych w zakresie określonym w ustawie

- zawieranie umów o świadczenia zdrowotne ze świadczeniodawcami.

Ustawa ta statuuje obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne a krąg osób objętych tym obowiązkowym ubezpieczeniem jest określony w art. 9 ustawy. Podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu realizuje się przez zgłoszenie się do funduszu wojewódzkiego i opłacenie pierwszej składki.

Istnieje również możliwość dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego – art. 11 ustawy.

Ustawa ta została zakwestionowana jako sprzeczna z art.. 68 Konstytucji RP. Uznano, że nie są spełnione przez ustawę wymogi dotyczące ochrony zdrowia zawarte w tym art. Zdanie TK ustawa nie gwarantowała równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. TK uznał tę ustawę w dużej części za niezgodną z Konstytucją.

1. Ustawa z 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych – system ubezpieczenia został oparty na zasadach równego traktowania, solidarności społecznej, równego dostępu do świadczeń zdrowotnych, wybory świadczeniodawców, którzy zawarli umowę z funduszem NFZ.

Świadczenia opieki zdrowotnej są finansowane ze środków publicznych. Te środki publiczne pochodzą ze składek, które mają charakter publicznoprawny. Zasilają one fundusz zdrowia, ale jednocześnie partycypuje w nim budżet państwa w zakresie określonym w odrębnych ustawach. Czyli sama składka nie pokrywa całości wydatków przewidzianych w ramach tej ustawy. Uzupełniająco następuje finansowanie na podstawie ustaw szczególnych np.

Ustawa o zdrowiu psychicznym z 1994r.

Ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach z 2001r.

Ustawa o ratownictwie medycznym z 2001r.

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997r.

Ustawa o publicznej służbie krwi z 1997r.

Ten system ubezpieczenia zdrowotnego( system ochrony zdrowotnej) nie ma stricte charakteru ubezpieczeniowego ani nie jest czystym modelem systemu zaopatrzeniowego. Ma on charakter mieszany, w którym występuje łączna partycypacja zarówno składki mającej charakter publiczno-prawny i partycypacja środków pochodzących z budżetu przeznaczona na sfinansowanie pewnych dodatkowych zadań wykonywanych także przez NFZ.

Określa się tu koszyk świadczeń finansowanych z NFZ.

Są pewne świadczenia, które co do zasady są wyłączone z zakresu opieki zdrowotnej, np. zmiana płci, operacji plastyczne.

Istnieje na gruncie tej ustawy możliwość uzyskania świadczeń zdrowotnych za granicą zgodnie z przepisami o koordynacji systemu zabezpieczenia społecznego. NFZ na podstawie Europejskiej Karty Ubezpieczenia Społecznego ma obowiązek zwrotu kosztów udzielonej pomocy.

Aby być objętym ubezpieczeniem wymaga się zgłoszenia do oddziału funduszu i opłacenie składki. Najczęściej podmiotem zgłaszającym jest ZUS, który jest płatnikiem składek( ma on obowiązek ściągnąć należne składki od ubezpieczonego). Składkę na ubezpieczenie zdrowotne płaci się od wszystkich dochodów( od całej podstawy). Możliwe jest także dobrowolne ubezpieczenie, które następuje na wniosek. Fundusz nie może odmówić tego dobrowolnego ubezpieczenia.

Stosunki ubezpieczenia zdrowotnego

1. stosunki między NFZ a ubezpieczonym – kluczowy podstawowy stosunek prawny, oparty na ustawie, o charakterze obowiązkowym – opłacenie składek i gwarancja wypłacenia świadczeń zdrowotnych w przypadku wystąpienia ryzyka. Tym ryzykiem jest ryzyko zaistnienia przypadku, który uzasadnia udzielenie pomocy zdrowotnej.

2. Stosunki między NFZ a świadczeniodawcami – oparte na umowach. Świadczeniodawcy są wybierani przez NFZ spośród różnych ofert.

3. Stosunki między świadczeniodawcami zakontraktowanymi przez NFZ a ubezpieczonymi jako pacjentami. Jest to najbliższy stosunek prawu cywilnemu. Jeżeli nastąpi szkoda( niewłaściwe wykonanie usługi medycznej) wtedy mamy do czynienia z konstrukcją stosunku prawnego regulowanego przepisami prawa cywilnego – z odpowiedzialnością odszkodowawczą. Jednakże pojawiają się wątpliwości czy będzie to odpowiedzialność ex delicto czy ex contracto. Większość autorów uważa, że ex contacto, ale to zależy od tego, jak daleko lekarz wyjdzie poza ramy umowy. W tej płaszczyźnie realizuje się ochrona praw pacjenta.