AGRESJA

1. DEFINICJA AGRESJI: zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia.

1. Jeżeli cierpienie ofiary jest gł./ jedynym celem sprawcy jest to agresja wroga (gniewną)

2. Jeżeli cierpienie to służy sprawcy jedynie jako instrument do osiągnięcia innego celu jest to agresja instrumentalna.

3. Aby działanie sprawcy uznać za agresję nie jest konieczne cierpienie ofiary (agresja nieskuteczna) ani świadoma intencja sprawcy.

1. TEORIE AGRESJI – 3 gł. typy

1. Teoria instynktu- widzi agresję jako zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologiczną koniecznością wyładowania agresywnej energii, mało podatne na wpływy zewnętrzne i proces uczenia

2. teoria uczenia – zajmuje wręcz przeciwne stanowisko, zakładając, że agresja podobnie jak prawie wszystkie ludzkie zachowania, jest nabytym rezultatem uczenia

3. teoria popędu - zajmuje tu stanowisko pośrednie, zakładając, że agresja stanowi wprawdzie rozładowanie popędu, jednak sam ów popęd i sposób jego roz­ładowania jest rezultatem oddziaływania czynników sytuacyjnych.

1. Agresja jako instynkt:

• Konrad Lorenz: zakładał, że agresja jest wrodzonym wzorcem zachowania, automatycznie wzbudzanym przez pojawienie się w otoczeniu odpowiednich „wyzwalaczy” i hamowanym przez pojawienie się „kontr wyzwalaczy”.

• Agresja ma charakter spontaniczny wyjaśnia to hydrauliczna koncepcja agresji zakładająca, że energia agresywna jest spontanicznie i w stałym tempie produkowana oraz gromadzona wewnątrz organizmu

• Stały napływ tej energii powoduje konieczność jej okresowego rozładowywania przez agresywne zachowanie, co następuje pod wpływem pojawienia się typowych bodźców spustowych - wyzwalaczy agresji.

• Rozładowanie takie jest przy tym nagradzające (przynosi ulgę) i także z tego powodu poszukiwane

• Im dłużej agresja nie jest rozładowywana, tym słabsze wyzwalacze wystarczają do jej spustu.

• Duże nagromadzenie energii prowadzi do jej rozładowania pod nieobecność wyzwalaczy typowych, a nawet jakichkolwiek (spontaniczna eksplozja agresywna).

• Jednak nawet typowe wyzwalacze agresji nie wystar­czają do jej pojawienia się, jeżeli poziom nagromadzonej energii jest bardzo niski.

• Obiekcje :

- bardzo wątpliwa jest teza, jakoby wzorce zachowania agre­sywnego były u wszystkich zwierząt wrodzone i mało podatne na wpływy indywidualnego doświadczenia

- badanie na małych kotkach

- Większość potwierdzających teorię danych pochodzi z obserwacji niższych zwierząt.

1. Agresja jako popęd:

• Teoria frustracji – agresji zakłada, że każda agresja jest wynikiem frustracji, zaś każda frustracja rodzi tendencję do agresji.

• Frustracja to zabloko­wanie skierowanej na cel aktywności organizmu, bądź też stan wewnętrzny wynikający z napotkania takiej przeszkody

• Wzbudzana frustracją tendencja do agresji jest tym większa:

- im większa jest wartość zablokowanego celu,

- im bardziej osiągnięcie tego celu jest przez daną frustrację uniemożliwione

- im większa liczba działań zostaje zablokowana

• Pobudzenia wywoływane różnymi frustracjami mogą się kumulować w or­ganizmie

• Wywołane frustracją pobudzenie zawsze prowadzi do agresji, choć nie zawsze jest ona ujawniana i kierowana na czynnik wywołujący daną frustrację

• Przemieszczenie agresji polega na jej skierowaniu na inny obiekt zagrożony słabszą karą

• Zmiana postaci agresji polega na jej zastąpieniu inną reakcją agresywną, słabiej zagrożoną karą

• Ogromna liczba badań zainspirowanych tą teorią pokazała liczne ograniczenia ogólności jej twierdzeń i konieczność jej modyfikacji:

• następstwem frustracji jest nie tylko agresja, ale przede wszystkim nasilenie zachowań ukierunkowanych na usunięcie przeszkody, regresja (pod wpływem frustracji zachowanie dzieci ulega prymitywizacji i upodabnia się do zachowania dzieci młodszych), f i k s a c j a (uporczywe powtarzanie jakiejś reakcji niemającej instrumentalnego znaczenia), apatia i wycofanie się, redukcja samego napięcia bez prób zmiany jego źródła (alkohol, narkotyki), a nawet zaburzenia psychosomatyczne

• nie każda frustracja prowadzi do agresji, lecz tylko niektóre jej rodzaje, frustracja nasila agresję szczególnie bądź wyłącznie wtedy, kiedy jest ona a r b i t r a 1 n a, tj. zamierzona przez sprawcę, choć niczym nieuzasadniona

• dodatkowym czynnikiem, który musi frustracji towarzyszyć, by doprowadzała ona do agresji, są s y g n ał y wywoławcze agresji. Termin ten oznacza „bodźce skojarzone z czyn­nikami wzbudzającymi gniew aktualnie lub w przeszłości. Frustracja powoduje jedynie gotowość do agresji zamienianą w czyny pod warunkiem obecności odpowiednich syg­nałów wywoławczych [obiekcje = niejasność pojęcia sygnałów wywoławczych]

• konieczne jest jedynie występo­wanie negatywnego pobudzenia emocjonalnego, interpretowanego przez jednostkę jako gniew

1. Agresja jako rezultat uczenia :

Poprzednie teorie okazały się nieprawdziwe. Teoria uczenia nie podzieliła ich losu.

Teoria uczenia zakłada, że agresja jest wynikiem jej uczenia się za pośrednic­twem procesów warunkowania sprawczego i modelowania.

1. Warunkowanie sprawcze jest procesem, przy pomocy którego organizm uczy się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji, a więc tego, że sprawia ona pojawianie się pożądanych stanów rzeczy. Jeżeli po jakimś zachowaniu następuje nagroda, szansa pojawienia się tego zachowania w przyszłości rośnie. Jeżeli więc agresja prowadzi do uzyskania jakiejś nagrody, winna się ona utrwalać i narastać u danej jednostki.

2. Początkowo twierdzono, że agresja jest samoistnie nagradzają­ca, że nagradzająco działa samo działanie agresywne i obserwacja jego skutków. Badania jednak nie potwierdzają.

3. Ważnym rodzajem nagrody jest w kontekście agresji redukcja nie­przyjemnych stanów psychicznych. Agresja często stanowi odpowiedź na nieprzyjemną prowokację czy agresję innych osób; jeżeli więc usuwałaby te stany skutecznie, powinno to prowadzić do jej wzmocnienia.

4. Agresję nasila każda nagroda, zarówno zewnętrzna, jak i „wewnętrzna" w postaci wzrostu samooceny. Co istotne, dotyczy to nie tylko agresji instrumentalnej, ale i wrogiej i wcale nie wymaga frustracji.

5. ludzie uczą się agresji nie tylko na podstawie własnych doświadczeń, ale i obserwując zachowanie innych oraz skutki, do jakich ono prowadzi. Uczenie się na podstawie cudzych doświadczeń nosi nazwę modelowania. Modelowanie w odniesieniu do agresji może mieć trojakiego rodzaju skutki:

• obserwując innych, człowiek uczy się nowych, dotąd sobie nieznanych
  wzorców agresywnego zachowania

• obserwowanie skutków cudzej agresji osłabia zahamowanie tych zachowań agresywnych, których obserwator już uprzednio się wyuczył

• cudze zachowanie ułatwia wykonywanie podobnych reakcji przez obserwatora, wzbudzając w nim podobne jak u „modela" emocje i motywacje

1. podatność na oddziaływania modeli zależy przede wszystkim od obserwowanych konsekwencji ich zachowań

2. Doświadczenia modela od­działują jako zastępcze nagrody i kary, wywierające taki sam wpływ na zachowanie, jak nagrody i kary bezpośrednio doświadczane przez jednostkę.

1. WYZNACZNIKI AGRESJI:

1. Prowokacja

2. Pobudzenie emocjonalne

3. Przemoc w mass mediach

4. Normy i oczekiwania społeczne

5. Alkohol

6. Czynniki genetyczne

1. Prowokacja:

1. Najbardziej niezawodnym sposobem wywołania agresji jest prowokacja w formie fizycznego ataku lub słownej obelgi

2. Prowokacje są ogólnie od­czuwane jako dotkliwsze przez mężczyzn niż przez kobiety i wywołują lub nasilają agresję co najmniej z trzech powodów:

• wzbudzają gniew i cierpienie, motywując sprowokowaną osobę do ich
  pozbycia się za pośrednictwem agresji (lub ucieczki);

• wzbudzają pragnienie rewanżu przez agresję zgodnie z zasadą wzajemności;

• podważają dobre mniemanie zaatakowanych o sobie i ich reputację,
  wzbudzając motywację do ich odzyskania

1. reakcja sprowokowanej osoby uwarunkowana jest stwier­dzeniem, czy szkoda została wyrządzona oraz czy prowokator jest za nią odpowiedzialny, co z kolei wymaga stwierdzenia, że atak był zamie­rzony, a jego konsekwencje przewidywalne z punktu widzenia prowo­katora.

2. Sposób reagowania na prowokację jest zatem silnie uwarunkowany po­znawczo, czego dobrym przykładem jest wychowanie w kulturze honoru, w której nawet drobne utarczki stają się polem walki o prestiż i reputację, gdzie ceni się „zachowanie twarzy" i staje w obronie honoru własnego i rodziny w obliczu najmniejszej zniewagi.

3. Poznawcza kontrola reagowania na prowokację dotyczy nawet emocjonal­nego pobudzenia - siła przeżywanych emocji uzależniona jest od sposobu rozumienia prowokującego zdarzenia.

4. Prowokacja jest najsilniejszym psychologicznym wyznacznikiem agresji. Choć kobiety są zasadniczo mniej agresywne od mężczyzn w większości znanych kultur, prowokacja powoduje zanikanie tych różnic. Przy silnej prowokacji kobiety stają się równie agresywne jak mężczyźni, prawdopodobnie dlatego, że w takich warunkach mniej są skrępowane wyma­ganiami kobiecej roli nakazującej łagodność.

1. Pobudzenie emocjonalne:

1. statystyki kryminalne przekonują, że jedynie 20-25% zabójstw popełnianych w Europie i USA motywowanych jest chęcią zysku. Pozostałe są motywowane głównie konfliktami, często między naj­bliższymi sobie osobami

2. Wzrost pobudzenia emocjonalnego nasila agresję co najmniej z dwóch powodów:

• pobudzenie nasila oddziaływanie prowokacji,

• silne pobudzenie osłabia poznawczą kontrolę zachowania

1. Sformułowana przez Dolfa Zillmanna teoria przesunięcia pobudzenia zakłada, że pochodzące z różnych źródeł pobudzenie emocjonalne sumuje się w organizmie i zwykle przypisywane jest w całości jednemu tylko czynnikowi.

2. Agresja rośnie, jeżeli wkrótce przed, albo wkrótce po prowokacji zostanie u sprowokowanej osoby wywołany dodatkowy wzrost pobudzenia. (Treść czynnika wywołującego owo pobudzenie nie ma znaczenia, istotny jest natomiast czas upływający między końcem działania owego czynnika a agre­sją)

3. Drugim powodem wpływu pobudzenia na agresję jest fakt, iż obniża ono poznawczą kontrolę zachowania. Znane prawo Yerkesa-Dodsona orzeka krzywoliniowy związek między wielkością pobudzenia a sprawnością działania. Początkowy wzrost pobudzenia wywołuje przyrost, zaś dalszy wzrost pobudzenia powoduje spadek sprawności działania.

1. Przemoc w mass mediach

• Agresja jest bardzo często pokazywana. Wiele koncepcji agresji każe przewidywać, że częste oglądanie przemocy winno prowadzić do nasilania agresji widzów

• ilość czasu spędzanego na oglądaniu przemocy w telewizji jest dodatnio związana z różnymi wskaźnikami agresji przejawianej w zachowaniu - Jest to jednak związek słaby.

• Obiekcje: Kierunek zależności przyczynowo-skutkowej może być odwrotny ( agresywne dzieci);
  skutki oglądania przemocy są albo krótkotrwałe (teoria przesunięcia pobudzenia), albo komplikowane tym, czy obserwowana przemoc zostaje ukarana, czy nie (teoria modelowania).

1. Normy i oczekiwania społeczne:

• Zakaz krzywdzenia innego człowieka jest powszechnym składnikiem systemów etycznych

• Pomimo tego, społeczna norma zakazująca agresji wcale nie zawsze obowiązuje

• Wpływ norm na postępowanie wiąże się zwykle z dwoma czynnikami. Po pierwsze, przestrzeganie norm przynosi człowiekowi aprobatę innych, zaś łamanie spotyka się z ich potępieniem. Po drugie, przestrzeganie norm pozwala człowiekowi na samonagradzanie (przede wszystkim w postaci wzrostu szacunku dla siebie), podczas gdy ich łamanie prowadzi do samopotępienia.

1. Alkohol:

• Alkohol nasila agresję

• Dlaczego? samospełniające się proroctwa: ludzie wierząc, że alkohol nasila skłonność do agresji, swoje oczekiwania wprowadzają w życie, tym bardziej, że zdając sobie sprawę z ich powszechności mogą liczyć na wyrozumiałość lub aprobatę otoczenia

• Placebo to alkohol a nie samo przekonanie o jego spożyciu nasila agresję (badanie w rathusie)

• Alkohol uszkadza funkcje poznawcze człowieka, zawęża pole uwagi do nielicznych i najbardziej wyrazistych bodźców, te zaś często są bodźcami nasilającymi agresję

• To zwężenie uwagi to krótkowzroczność alkoholowa

• Alkohol prowadzi do zaniżonej oceny zagrożeń, co osłabia strach a więc podstawowy czynnik hamujący agresję

1. Czynniki genetyczne:

• osoby o anomalii xyy nie są bardziej agresywne (po prostu mniej inteligentne)

• u mężczyzn agresywność jest cechą o znacznej stałości w ciągu życia pomimo oddziaływań środowiskowych uwarunkowanych na jej redukowanie

• bliźnięta jednojajowe są bardziej zbliżone pod względem poziomu agresji niż dwujajowe, nawet jeśli wychowywane były osobno indywidualne zróżnicowanie agresywności jest ponad 50 % uwarunkowane czynnikami genetycznymi.

• Sygnałem wywołującym agresję może być też seks

1. JAK ZAHAMOWAĆ AGRESJĘ? :

1. Katharsis – rozładowanie

2. Karanie agresji

3. Złożone interwencje psychologiczne

1. Katharsis – rozładowanie:

• Hipoteza katharsis pojawia się w trzech głównych postaciach

• Kathar­sis właściwa polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki dokonaniu aktu agresji przez człowieka przeżywającego owo pobu­dzenie. W wyniku agresji spadać by miało i pobudzenie, i szansa dalszego zachowania agresywnego

• katharsis pomocnicza polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki wykonaniu innego niż agresja działania obniżającego napięcie, takiego jak aktywność fizyczna, gry sportowe czy fantazje na temat przemocy

• katharsis za­stępcza polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki obserwowaniu innego człowieka, który w zastępstwie obserwatora rozłado­wuje swoje (i jego) pobudzenie czy to za pośrednictwem agresji, czy innych działań obniżających napięcie

• poziom fizjologicznego napięcia przeżywanego przez agresora sprowokowanego do agresji spada w wyniku jej dokonania

• przejawianie agresji nasila skłonność do dalszej agresji w stosunku do tej samej ofiary. Choć więc agresja powoduje spadek fizjologicznego napięcia zgodnie z hipotezą katharsis (właściwej), poziom następującej potem agresji rośnie, dokładnie sprzecznie z tą hipotezą

• udział w agresywnych grach i ćwiczeniach fizycznych nie obniża agresji, lecz zwykle ja nasila.

• przyglądanie się cudzej agresji powoduje u obserwatora przynajmniej krót­kotrwały wzrost agresywności

• wbrew hipotezie katha­rsis,przemoc rodzi dalsze s tos o w ani e pr zemocy (sp i rala przemocy). Co powoduje spiralę przemocy? …

1. karanie agresji:

• Psychologowie na ogół sceptycznie odnoszą się do karania, uważając je za mało skuteczne i nazbyt kosztowne dla karanego

• Skuteczność karania agresji u ludzi pozostaje jednak prob­lemem kontrowersyjnym

• Funk­cja odstraszająca polega na tym, że ukaranie agresji hamuje jej występowaniu u innych osób, które się jej (jeszcze) nie dopuściły

• Funkcja korekcyjna polega na tym, że ukaranie agresji hamuje jej przyszłe występowanie u ukaranej osoby

• obserwacja modela, którego agresja została ukarana, powoduje spadek agresji obserwatorów

• Czyn­nikiem decydującym jest natomiast nieuchronność kary, przekonanie potencjalnego agresora, że zostanie za swą agresję ukarany

• o skutecznym zwalczaniu przestępczości decyduje raczej procent jej wykrywalności i karalności, niż surowość kar przewidzianych prawem

• Wymogiem skutecznego karania jest odebranie agresji jej instrumentalnej wartości (najskuteczniejsze są kary natychmiastowe, niepozwalające agresji dokończyć i odnieść z niej korzyści), bądź też stosowanie kar na tyle silnych, że ich negatywne konsek­wencje dla agresora przeważają nad zyskami z agresji

1. Złożone interwencje psychologiczne:

• Ponieważ sama agresja jest uwarunkowana wieloma czynnikami, większą szansę na skuteczność mają złożone interwencje psychologiczne, w których usiłuje się agresję usunąć przez eliminacje różnych czynników ją inspirujących i podtrzymujących oraz przez dostarczanie alternatywnych w stosunku do agresji wzorców zachowania

• Program interwencji patterson’a i współpracowników:
  Program ten opiera się na idei, że poważne nasilenie agresji u dzieci jest skutkiem wychowania w rodzinie charakteryzującej się spiralą wzajemnego przymusu między rodzicami i dziećmi.

• program interwencyjny skierowany jest głównie na rodziców i rozpoczyna się od wyjaśnienia zasad, na mocy których spirala wzajemnego przymusu w rodzinie pojawia się, utrwala i narasta. Rodzice instruowani są, w jaki sposób spiralę tę przerwać.

PODSUMOWANIE:
Dwie popularne w potocznej refleksji teorie wyjaśniające agresję są zupełnie nieprawdziwe. Założenie o wrodzonym i powszechnym charakterze ludzkiej agresji (teoria instynktu) jest fałszywe. Daleka od prawdy jest też koncepcja, że frustracje powodują kumulowanie się popędu agresywnego, który prędzej czy później musi się wyładować albo bezpośrednio, albo w jakiejś przemieszczonej czy przetworzonej postaci. Choć frustracje faktycznie często prowadzą do agresji, wcale tak być nie musi. Liczne badania przekonują natomiast o wy­uczonym charakterze agresji - zachowania takie są nabywane, wywoływane, podtrzymywane, i wygaszane stosownie do naszych przekonań o karach i nagrodach, z jakimi zachowania te się spotykają. Przekonania te wywodzą się nie tylko z naszych doświadczeń, ale i z obserwacji cudzych doświadczeń. Najważniejsze czynniki nasilające agresję, to: prowokacja, pobudzenie emoc­jonalne, alkohol, normy społeczne i oglądanie cudzej przemocy. Choć ujawnie­nie agresji powoduje (w pewnych warunkach) rzeczywisty spadek pobudzenia emocjonalnego, nie powoduje to spadku dalszej agresji. Przeciwnie, prowadzi często do spirali agresji, ponieważ agresja bywa nagradzająca i zwykle zostaje uzasadniona negatywnymi cechami ofiary. Skutecznym sposobem odstrasza­nia od agresji (do której jeszcze nie doszło) jest zagrożenie jej karą, jeżeli kara ta jest spostrzegana jako nieuchronna i sprawiedliwa. W pewnym wąskim zakresie warunków kary mogą też usuwać agresję u osób, agresywnie już się zachowujących. Jednak najbardziej skuteczne są tu złożone interwencje psychologiczne, których istotą nie jest karanie agresji, lecz podsuwanie i nagradzanie alternatywnych w stosunku do niej wzorców zachowania.

+ agresja sprzyja agresji: materiał dowodowy przeciw hipotezie katharsis aronson (377-388)

Skutki obserwowania przemocy( 363-377)