SEMIOTYKA KULTURY

NAZWA DYSCYPLINY

Semiotyka – (termin wprowadzony przez J. Locke’a w XVII w.) to nauka o znakach. W XIX/XX w. jako synonimiczny pojawia się termin semiologia, a później także semantyka. Sprawy terminologiczne porządkuje w XX w. Ch. Morris definiując semiotykę jako naukę o znakach, na którą składają się: semantyka (opisuje relację znaku do rzeczywistości); pragmatyka (znak w relacji do użytkownika); syntaktyka (relacja znaku do innego znaku).

Semiotyka jako odrębna dyscyplina (obiekt+metoda) ma 2 źródła: filozofia – teoretyczna i praktyczna oraz językoznawstwo.

J. Pelc wyróżnia 5 rodzajów semiotyki: m.in. semiotykę S tzn. stosowaną, która jest owocem stosowania metod semiotycznych do pewnych przedmiotów, zdarzeń i zjawisk tworzących jakąś gałąź wiedzy. Semiotyka S jest zwykle semiotyką czegoś: literatury, religii itp.

Wkład tartusko-moskiewskiej szkoły semiotycznej w rozwój badań kultury: 5 semiotyków radzieckich, łotmanowskie pojęcie prymarnego i wtórnych systemów modelujących.

POJĘCIE ZNAKU

Znak (pierwszą definicję stworzył Ch.S. Peirce) to coś, co w określonej sytuacji zastępuje komuś coś innego. Istnieją różne definicje znaku! Znaki wskazują na coś tu i teraz. Ich zakres jest ograniczony sytuacją komunikacyjną. Znaki występują tam, gdzie jest komunikacja, są więc typowe dla ludzi (antropocentryzm semiotyczny?). Znaki mogą mieć charakter materialny lub duchowy = psychiczny, abstrakcyjny. Ze znakami mamy do czynienia w poznaniu pośrednim nieinstrumentalnym. Znak składa się z dwóch elementów: formy i treści , tzn. informacji, jaką przekazuje. W sytuacji znakowej, czyli takiej, w której coś działa jak znak występują 3 elementy: przedmiot w roli znaku (nośnik znaku); przedmiot, do którego dany znak się odnosi (desygnat); podmiot, dla którego coś jest znakiem czegoś innego (użytkownik znaku: nadawca i odbiorca). Mówimy więc o tzw. trójkącie semiotycznym Ogdena i Richardsa:

POJĘCIE

FORMA OBIEKT

Posługiwanie się znakiem polega na przeprowadzeniu operacji myślowej zwanej wnioskowaniem. Wnioskowanie semiotyczne to semioza = proces tworzenia, odbierania i przekazywania znaków.

Podział znaków (są różne!): 1) Naturalne (oznaki, symptomy, objawy) i konwencjonalne (umowne); 2) Na pograniczu znajdują się znaki ikoniczne (są podobne do tego, na co wskazują. Np. fotografie, mapy) oraz sygnały i symbole.

Znaki mają tendencję do łączenia się w systemy znakowe. System musi mieć strukturę = zespół reguł, na mocy których system działa i zachodzą w nim określone relacje między znakami. System to działająca struktura.

• Relacje paradygmatyczne (paradygmat = wzór, obraz), tj. związki potencjalne w obrębie systemu. Zachodzą między jednostkami należącymi do tej samej klasy (elementy są podobne do siebie a relacje tkwią w naszej świadomości). Np. synonimia, hiperonimia, meronimia.

• Syntagmatyczne, tj. relacje, jakie tkwią między znakami w określonej, konkretnej sytuacji. Znaki w tej relacji z zasady łączą się ze sobą.

ZNACZENIE – najważniejsze zagadnienie semiotyki. „Co znaczy znaczyć”? Istnieją różne koncepcje znaczenia, w których znaczenie wyznaczane jest np. przez użycie, czyli konkretną sytuację lub przez stereotyp, czyli utarte wyobrażenie o czymś.

Koncepcje znaczenia za J. Pelcem: teoria asocjacyjna = skojarzeniowa, biologiczna, weryfikacyjna, konotacyjna.

METODY SEMIOTYCZNE: metoda analizy i metoda interpretacji