Świątynia - budowla dla celów religijnych, miejsce kultu, składania ofiar, celebrowania obrzędów. Najstarsza znana świątynia powstała w Eridu w Mezopotamii 4500 lat p.n.e.

Większość religii używa własnych, specyficznych nazw określających świątynie:

• buddyzm - honzan, gompa, pagoda, wihara

• hinduizm - mandir

• islam - meczet

• judaizm - Świątynia Jerozolimska (synagoga nie jest świątynią, lecz miejscem spotkań wspólnoty wiernych)

• katolicyzm - kościół (katedra, kolegiata, bazylika)

• prawosławie - cerkiew (Sobór)

• protestantyzm - zbór

• świadkowie Jehowy - sala królestwa

• rodzimowierstwo słowiańskie - chram

• shintō - jinja (chram sintoistyczny)

Świątynie etruskie wznoszone w stylu architektonicznym określanym jako porządek toskański były budowane na planie prostokąta, z drewna, na fundamentach kamiennych. Zdobiono je terakotowymi figurkami ustawianymi na szczytach i wzdłuż gzymsu (antefiks, akroterion). Najważniejsze różnice pomiędzy świątynią etruską a grecką to:

• schody do świątyni na jednym z krótszych boków (świątynie stawiano na wysokim podmurowaniu)

• bardziej rozbudowany przedsionek pronaos, przykryty dachem wspartym na ogół na dwóch rzędach kolumn

• trójnawowa lub jednonawowa cella

Świątynia grecka

Pierwsze obrzędy religijne ludów greckich odbywały się pod gołym niebem, na symbolicznie wydzielonej przestrzeni nazywanej temenos. Stawiano tam ołtarz, kopiec lub kapliczkę. Przykładem takiego obszaru są Delfy. Najstarszą znaną świątynią grecką odkryto na wyspie Keos. Pochodzi ona z XVIII-XVII w. p.n.e. Jednak okres rozwoju świątyń, na podstawie zachowanych obiektów, ich ruin i wykopalisk, datuje się dopiero na czasy od VIII-VII w. p.n.e.

Kaplice pochodzące z VIII w. p.n.e. mają kształt megaronu. Wzorowane są na ówczesnych domach mieszkalnych, bowiem budowano dom bóstwa. Pomieszczenie, w którym stał posąg, przekryte było dwuspadowym dachem. Przed wejściem stały dwie kolumny. Za nimi znajdował się mały taras – pronaos – umieszczony pomiędzy dwoma wysuniętymi ścianami zakończonymi antami (templum in antis). Ten typ świątyni nazywa się distylos in antis. Przykładem takiej świątyni jest dorycka świątynia Temidy w Rammos z około roku 500 p.n.e. Częściej korzystano z takiego rozwiązania przy budowie skarbców świątynnych. Po dodaniu dwóch kolumn z tyłu takiej świątyni otrzymano typ świątyni zwany amfidistylos in antis.

Dalszy rozwój świątyń to wysunięcie kolumn przed front świątyni, przy jednoczesnym skróceniu ścian bocznych. W ten sposób powstał prostylos oraz amfiprostylos – po dodaniu szeregu kolumn za świątynią (np. świątynia Nike Bezskrzydłej – Apteros w Atenach).

Kolejny etapy rozwoju świątyń greckich to otoczenie kolumnadą (najczęściej w jednym lud dwóch rzędach: peripteros (dorycka świątynia Zeusa w Olimpii), pseudoperipteros, dipteros (jońska świątynia Artemidy w Efezie) oraz pseudodipteros.

Rzymska świątynia

Starożytni Rzymianie budowę swoich świątyń wzorowali na rozwiązaniach etruskich i greckich.

W Rzymie stosowano następujące typy świątyń:

• na planie prostokąta (bardziej popularny). Świątynie tego typu, budowane często przy placach, widoczną miały fasadę i ewentualnie elewacje boczne. Portyki nie otaczały ich ze wszystkich stron, jak w świątyniach greckich lecz podpierały wysunięty dach. Były to budowle typowo fasadowe.

• na planie koła (świątynia Westy na Forum Romanum z II w.).

• oraz mieszany – np. świątynia, w której cella była na planie koła a pronaos na planie prostokąta (Panteon z II w.).

Zastosowanie na szerszą skalę przez Rzymian łuków i łączenie linii prostych oraz krzywizn było możliwe przez przejęcie z kultury etruskiej pomysłu na zastosowanie łuku nad otworami w ścianach, sklepienia oraz udoskonalenie samej techniki budowania (wynalezienie pierwszego cementu złożonego z wapna i popiołów wulkanicznych, wypalanie cegły – II wiek p.n.e.). Świątynie rzymskie ściany miały murowane, licowane płytami kamiennymi. Stosowane porządki architektoniczne pełniły przede wszystkim funkcję ozdobną.

Stupa (sanskr. stūpa – kopiec, szczyt) zwana również pagodą – najprostszy typ budowli sakralnej buddyjskiej, rzadziej dźinijskiej, wywodzącej się z Indii. Ze względu na architekturę niezwykle odporna na trzęsienia ziemi. Zwykle funkcjonuje jako relikwiarz. Na terenie Sri Lanki ten typ budowli nosi nazwę dagoby; w Bhutanie, Nepalu i w Tybecie – czortenu, w Mongolii - suburganu.

Spis treści [ukryj] 1 Symbolika 2 Architektura 2.1 Pagoda 2.2 Czorten 2.3 Dagoba 3 Linki zewnętrzne

Symbolika [edytuj]

Dla buddystów stupa jest materialną reprezentacją doskonałego oświecenia. Obrazuje przekształcenie wszystkich emocji i żywiołów w oświeconą mądrość i pięć rodzin buddów. Wnętrze stupy wypełniane jest relikwiami i mantrami.

Architektura [edytuj]

Stupa pierwotnie pełniła funkcję kopca sepulkralnego (mogilnego). Pierwsze indyjskie stupy przybierały formę półkulistej czaszy na podstawie o planie kwadratu lub koła. Wieńczył ją tzw. ganek (harmika) oraz maszt (jaszti) z parasolem (ćhattra) – jednym z symboli obecności Buddy - który z czasem przekształcił się w iglicę. Stupę zwykle otaczało kamienne ogrodzenie (wedika) z czterema ozdobnymi bramami (torana). Dobrym przykładem takiej wczesnej formy buddyjskiej stupy są budowle w Sanći i Bharhut. Stupy wznoszono nie tylko jako samodzielne budowle, lecz także jako ołtarze w obrębie świątyń.

Późniejsze stupy w Azji południowo–wschodniej przybrały kształt dzwonowaty a następnie bardziej się różnicowały.

Wraz z rozwojem buddyzmu w Polsce wybudowano do tej pory kilka stup. Dwie największe - Stupa Cudów i Stupa Oświecenia znajdują się Buddyjskim Ośrodku Medytacyjnym w Kucharach koło Drobina (ok. 100 km od Warszawy).

Pagoda [edytuj]

Pagoda w Pekinie, pocz. XX wieku

W Europie przyjęło się rozróżnienie stupy i pagody jednak nie jest ono prawdziwe i należy utożsamiać stupę z pagodą.^{[potrzebne źródło]} Pagoda jedynie posiada rozwinięte funkcje sakralne poza zwykłymi funkcjami relikwiarza.

Pagody budowane są na ogół w kształcie poligonalnych wież złożonych z wielu kondygnacji wyróżnionych bogato zdobionymi daszkami, często z odchylonymi ku górze narożami i ozdobnymi wspornikami. Pagody zdobione są ornamentami rzeźbiarskimi, złoceniami, laką i polichromią.

W takiej postaci pagody pojawiają się przede wszystkim w Chinach i Japonii, ale także w Nepalu oraz w Korei. Forma ta wywodzi się od indyjskiej stupy.

Najbardziej znane pagody znajdują się w:

• Birmie: Pagoda (właściwie stupa) Szwe Dagon w stolicy Birmy Rangun. Wybudowana na przełomie IX wieku i X wieku.

• Chinach: Mała i Wielka Pagoda Dzikich Gęsi w Xi'an z VII wieku oraz Żelazna Pagoda w Kajfengu z XI w.

• Japonii: przy świątyniach w Narze – Hōryūji z VII w. i Yakushiji z VIII w.

Forma pogody pojawia się także w europejskiej architekturze ogrodowej, przede wszystkim w stylu chinoiserie.

Mandir - hinduistyczna świątynia. Tam hinduiści modlą się oraz odprawiają pudżę.

Istnieją zarówno mandiry w formie osobnych budynków, jak i o wiele mniejsze. Większość hinduistów posiada tego typu mniejsze mandiry w swoich domach.

Kościół (budynek)

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Kościół św. Mikołaja z Bączala Dolnego z 1667 roku

Bazylika św. Piotra na Watykanie

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Kościoły w Polsce

Kościół – w religii chrześcijańskiej budynek przeznaczony do celów sakralnych: odprawiania nabożeństw, sprawowania sakramentów, odmawiania modlitw itp. Początki budownictwa kościelnego sięgają IV w., wcześniej istniały jedynie kościoły domowe oraz kaplice w katakumbach.

kościół w akcie konsekracji, dokonywanym przez biskupa, otrzymuje wezwanie czyli imię patrona świątyni – w Kościele katolickim najczęściej świętego lub Matki Boskiej, zaś w innych Kościołach związane z Jezusem Chrystusem, Duchem Świętym czy Trójcą Świętą.

Pod względem rangi czy pełnionej funkcji w katolicyzmie wyróżnia się: bazyliki, archikatedry, katedry, kolegiaty, kościoły parafialne, farne, filialne i klasztorne. W Kościele Ewangelicko-Augsburskim zaś wyróżnia się kościoły parafialne i filialne. Kościoły prawosławne często nazywa się cerkwiami.

Pod względem planu kościoły można podzielić na kościoły na planie centralnym i kościoły na planie podłużnym, albo na jedno- i wielonawowe. Kościoły wielonawowe mogą występować w układzie halowym bądź bazylikowym. Główne części kościoła to: kruchta, nawa, transept, prezbiterium z apsydą i kaplice.

Główne elementy wyposażenia kościoła to: ołtarze, ambona, stalle, chrzcielnica.

Nazwy świątyń w innych religiach to m.in. meczet, cerkiew, stupa, synagoga, chram, kontyna, sala królestwa.

Chram

[edytuj]

Z Wikipedii

Brak wersji przejrzanej

Skocz do: nawigacji, szukaj

Chram (także kącina, kupiszta; niepoprawnie: kontyna, gontyna) – głównie w średniowieczu (lecz spotykany także współcześnie) typ budowli sakralnej w rodzimowierstwie słowiańskim – miejsce spotkań, modlitw, nabożeństw i wróżb, którego rolę pierwotnie pełniły święte gaje. W językach ukraińskim, rosyjskim i białoruskim chram nadal jest powszechnie używanym określeniem świątyni. Określenia chram używa się również w odniesieniu do świątyń shintoistycznych. Słowo gontyna jest wyrazem sztucznym, stworzonym ok. 1860, przez Bronisława Trentowskiego, fałszywie odtworzone przez adideację do słowa gont z kronik niemieckich z XII wieku^[1].

Zasadniczo w środowiskach badawczych przyjęto tezę, iż na terenach obecnej Polski tzw. pogaństwo słowiańskie (z powodu Chrztu Polski) nie rozwinęło się na tyle by wykształcić znaczącą warstwę kapłańską czy też by wznosić budowle sakralne. O ile niewykształceniu się warstwy kapłańskiej przeczyć mogą poniekąd badania językoznawcze (choćby takich terminów jak żerca czy wołchw), o tyle brak śladów budowy świątyń na terenach obecnej Polski niektóre środowiska tłumaczą przeprowadzaną stosunkowo wcześnie i bezkompromisowo chrystianizacją. Według zwolenników istnienia pogańskich świątyń we wczesnym średniowieczu, ich brak czyniłby te ziemie swego rodzaju ewenementem zakładając, że takowe spotykano u Słowian Zachodnich – m.in. w Szczecinie i Wolinie, a nawet wschodnich). Potwierdzenia tej tezy, wraz z rozwojem nauki, doszukują się oni w najnowszych badaniach archeologicznych (szczególnie w tych miejscach przeprowadzanych badań archeologicznych, gdzie na terenie Polski lokalizację kącin sugerowały wcześniej liczne podania i legendy związane choćby z historią polskich miast lub wręcz chrześcijańskich sanktuariów – np. Kościół w Mileszkach – kiedy to wówczas szczycono się wręcz niszczeniem pogańskich chramów i budowaniem w tym miejscu świątyń chrześcijańskich). O ile istnienie słowiańskich budowli sakralnych we wczesnym średniowieczu jest dalece dyskusyjne, o tyle nie ulega wątpliwości, że obok cieszące się zdecydowanie większą popularnością tzw. Świętych Gajów, w okresie późniejszym (wzorem praktyk chrześcijańskich) powstawać zaczęły chramy takie, jak choćby ten wzniesiony na Śląsku w latach 30. XI wieku, w trakcie reakcji poganskiej^[2].

Najbardziej znana kącina i zarazem główny ośrodek kultu Świętowita mieściła się w Arkonie na Rugii. W świątyni znajdował się ogromnych rozmiarów czterogłowy, drewniany posąg Świętowita z rogiem obfitości w dłoniach. Corocznie (w święto Libacji) róg ów napełniano nowym winem lub miodem, a z ubytku trunku przewidywano pomyślność przyszłych zbiorów. Gontyna pełniła też rolę wyroczni w innych dziedzinach życia plemiennego – po zachowaniu konia poświęconego bóstwu, określano np. przebieg planowanych wypraw wojennych. W mniej istotnych kwestiach żercy (kapłani) do odczytywania przyszłości posługiwali się rzucaniem losów lub jeszcze innymi praktykami magicznymi. W Arkonie funkcjonował także świątynny skarbiec pełniący funkcję skarbu publicznego Rugian. Zarówno skarbiec jak i sam chram strzeżony był przez specjalnie do tego wyszkoloną tzw. Drużynę Boga liczącą 300 konnych^[3].

A tak świątynię opisywał Józef Ignacy Kraszewski w Starej Baśni: Leży kontyna na wyspie zewsząd wodą otoczonej jak Lednica nasza, długa hać i mosty prowadzą do niej, a gdyś już na ląd wszedł, dziewięć bram przebywać musisz, a do każdej z nich pukać i prosić się, bo u każdej stróż stoi czujny dniem i nocą, a pyta cię i opatruje. Nie puszczają zaś więcej jak trzech naraz do chramu. Kontyna stoi na podwyższeniu z trojgiem wrót w tynach, co ją otaczają, z których dwoje się tylko otwiera, a trzecie tajemne do wody prowadzą... Bóstwo stoi całe złocone w koronie na głowie, na rogach jeleni i kozłów, misternie wywyższone pod dachem purpurowym ze słupy malowanymi, a obok niego łoże jego królewskie purpurą zasłane...