Płazińce
dwubocznie symetryczne
grzbietowo-brzuszne spłaszczone
bez jam ciała
przestrzenie między ścianą ciała a narządami wewnętrznymi wypełnione parenchymą
acelomata - zwierzęta parenchymatyczne
Drapieżne
Ciało możemy podzielić na przód (bez wyodrębnionej głowy), tył, stronę brzuszną i grzbietową. Pokryte jest ono jednowarstwowym nabłonkiem ektodermalnym, u wirków pokryty jest rzęskami, u pasożytów komórki nie są orzęsione i zlewają się w jedną warstwę zwaną syncytium. Pasożyty posiadają dodatkowo nabłonek pokryty oskórkiem, który chroni przed strawieniem przez enzymy gospodarza. Pod nabłonkiem znajdują się mięśnie gładkie pochodzenia mezodermalnego, u wirków tworzące kilka warstw, u pasożytów mają postać pojedynczych włókienek. Nabłonek oraz mięśnie tworzą wór powłokowo-mięśniowy nadający kształt. Wewnętrzna jama ciała wypełniona jest parenchymą.
Wewnątrz ciała występuje pierwotna jama ciała wypełniona parenchymą, która wypycha ciało od wewnątrz (pełni funkcję szkieletu hydraulicznego).
Układ pokarmowy
Rozpoczyna się otworem gębowym, położonym po brzusznej stronie ciała, dalej przechodzącym w sporą mięsistą gardziel (może być wynicowana na zewnątrz w postaci rurki czy rękawa), za nią znajduje się proste lub rozgałęzione jelito. Zawsze jednak jest ono ślepo zakończone, bez otworu odbytowego i wszelkie ewentualne niestrawione resztki są usuwane przez otwór gębowy. Otwór odbytowy występuje tylko u niektórych wirków i przywr. Tasiemce nie posiadają układu pokarmowego, ponieważ żyjąc w jelicie są całe zanurzone w strawionym pokarmie i mogą chłonąć całą powierzchnią swego płaskiego ciała.
Układ oddechowy
Do wymiany gazowej dochodzi bezpośrednio przez powierzchnię ciała. Nie posiadają układu oddechowego. U pasożytów wewnętrznych jak np. tasiemiec podstawowym procesem dostarczającym energii jest oddychanie beztlenowe. Jednak niektóre płazińce oddychają tlenowo - wirki i skrzelowce.
Układ krążenia
Płazińce nie mają układu krążenia: substancje odżywcze rozprowadzane są przez płyn znajdujący się w parenchymie. U niektórych transport ułatwia jeszcze silnie rozgałęzione jelito.
Układ nerwowy
Układ charakteryzujący się prostą budową zbudowany z dwóch zwojów nerwowych położonych zazwyczaj w przedniej części ciała oraz z odchodzących pni nerwowych połączonych poprzecznymi spoidłami.
U wolno żyjących wirków najsilniej rozwinięte są dwa pnie położone po brzusznej stronie ciała. Występują u nich także dość dobrze wykształcone narządy zmysłów, wśród których spotykamy zarówno receptory chemiczne, dotykowe, jak i proste oczka (fotoreceptory) w liczbie od jednej do kilkunastu par. Niektóre morskie wirki mają też statocysty.
Pasożyty, w związku z prowadzonym trybem życia, mają słabo rozwinięty układ nerwowy i właściwie pozbawione są wyspecjalizowanych narządów zmysłów. Występują u nich jedynie komórki czuciowe i proste receptory chemiczne.
Układ wydalniczy
Składa się z kanalików znajdujących się w parenchymie zakończonych protonefrydiami, do których uchodzą komórkami płomykowymi. Taki układ nosi nazwę układu protonefrydialnego.
Główną funkcją tego układu jest jednak nie tyle usuwanie ubocznych produktów metabolizmu (których z powodu małej intensywności metabolizmu jest niewiele), ale osmoregulacja. Świadczy o tym między innymi brak układu wydalniczego u niektórych wirków morskich. Kanały wydalnicze większości pozostałych wirków tworzą dwa podłużne ciągi uchodzące na zewnątrz jednym lub kilkoma otworkami po grzbietowej stronie ciała. Układ wydalniczy pozostałych płazińców ma podobny plan budowy.
Rozmnażanie
Charakteryzuje je hermafrodytyzm. Najczęściej występuje zapłodnienie krzyżowe. Zróżnicowany jest również rozwój osobnika. Wirki charakteryzują się rozwojem prostym, zaś pasożyty rozwojem złożonym. Bardzo różna jest liczba jaj produkowanych przez płazińce. Wolno żyjące wirki składają około 200 w ciągu swojego życia, a u wewnętrznych pasożytów liczy się je w milionach sztuk.
Przywry (Trematoda)
gromada pasożytniczych płazińców o ciele płaskim, nieczłonowanym, opatrzonym przyssawkami: gębową i brzuszną.
Do najgroźniejszych przywr należą: motylica wątrobowa (Fasciola haepatica), motyliczka (Dicrocoelium lanceatum), pasożytujące w przewodach żółciowych przeżuwaczy, królików, świń i człowieka, oraz przywry pasożytujące we krwi, których postacie dorosłe żyją w naczyniach krwionośnych pęcherza moczowego i jamy brzusznej człowieka (bilharcjoza). Obecność przywr w drogach żółciowych, jelicie grubym lub pęcherzu moczowym jest znaczącą przyczyną zachorowań na nowotwory tych narządów [1].
Przywry dzielone są na dwie podgromady[2]:
przywry wnętrzniaki (Digenea) - zwane też przywrami digenetycznymi
przywry zewnętrzniaki (Monogenea) - zwane też przywrami monogenetycznymi
Motyliczka wątrobowa (Dicrocoelium dendriticum) – pasożytnicza przywra. Wywołuje dikroceliozę. U żywiciela ostatecznego żyje w przewodach żółciowych. Zwykle nie atakuje człowieka (spowodowane jest to miejscem otorbienia metacerkarii pasożyta - w odwłoku mrówek. Aczkolwiek odnotowano przypadki zarażenia człowieka)
Osiąga do około 4–12 mm długości i 1,5–3 mm szerokości. Ciało spłaszczone, lancetowate, najszersze w tylnej części. Posiada dwa nieuzbrojone (bez haczyków) narządy czepne: przyssawki – gębową i brzuszną, przy czym ta druga jest większa.
Przyssawka gębowa znajduje się w sąsiedztwie otworu gębowego prowadzącego do umięśnionej gardzieli, a następnie do przełyku rozdzielającego się przed przyssawką brzuszną na dwie proste gałęzie. Nie występuje otwór odbytowy. W tylnej części ciała znajduje się ujście przewodu wydalniczego.
Zwierzęta te są obojnakami. Każdy osobnik posiada jądra (prawie okrągłe, za przyssawką brzuszną), nasieniowody, jajnik (kulisty za jądrami), jajowody, gruczoły żółtnikowe, przewody żółtkowe, macicę (nierozgałęzioną, tworzącą sploty).
Żywiciel pośredni – ślimak lądowy
Wektor – mrówki
Żywiciel ostateczny – przeżuwacze
Ślimak zaraża się, zjadając jaja zawierające miracidium. W jego jelicie larwa wykluwa się i wędruje do wątrobotrzustki, gdzie przekształca się w sporocystę. Sporocysta rozmnaża się partenogenetycznie, dając kolejne pokolenie sporocyst, a potem cerkarie. Cerkarie dostają się do jamy płaszczowej ślimaka (z rodzajów: Cionella w Ameryce Północnej, Helicella i Zebrina w Europie), a następnie są usuwane z jego organizmu ze śluzem. Są zjadane razem z roślinami, na których się osadzą, przez mrówki (Formica fusca, F. gagates, F. rufibarbis)[2]. W organizmach mrówek jedna cerkaria wędruje w stronę mózgu, przekształca się w metacerkarię i tworzy cystę w zwoju podprzełykowym[3]. Wpływa na zachowanie mrówki, powodując, że wieczorem, kiedy inne mrówki wracają do mrowiska, ta zarażona wchodzi na liście roślin polnych (lub traw) co zwiększa szansę na zjedzenie przez żywiciela ostatecznego. W ciągu dnia mrówka powraca do normalnego behawioru. W postaci metacerkarii są zjadane razem z trawą przez przeżuwacze. Osiedlają się w ich przewodach żółciowych. Są obojnakami, po zapłodnieniu krzyżowym składają jaja.
Wszystkie kontynenty z wyjątkiem Australii. Najczęściej występuje na terenach górzystych, z glebą o dużej zawartości wapnia. Wynika to ze środowiska życia ślimaka, który jest jednym z żywicieli.
Motylica wątrobowa (łac. Fasciola hepatica, ang. sheep liver fluke) przywra o złożonym cyklu życiowym. Forma dojrzała pasożytuje w przewodach żółciowych wątroby roślinożerców (gł. bydła, owiec, kóz oraz niekiedy człowieka) - żywicieli ostatecznych. Zarażenie następuje zwykle latem i jesienią. Wywołuje chorobę zwaną fasciolozą. Jest bezwarunkowym pasożytem, co oznacza że nie może występować w formie wolno żyjącej, jedynie w ciele swojego żywiciela.
Osiąga około 18 - 51 mm długości i 4-13 mm szerokości[1]. Ciało pokryte jest nieorzęsionym, elastycznym oskórkiem, posiada mikroskopijne kolce, które najobficiej występują w przedniej części grzbietowej strony ciała. Barwa ciała jest żółtawoszara, czasami z lekkim różowym odcieniem. Kształt ciała jest listkowaty, spłaszczony i najszerszy w przedniej części. Przód ciała zwężony jest w krótki stożek, na którego szczycie mieści się otwór gębowy. Ciało motylicy posiada 2 nieuzbrojone (bez haczyków) narządy czepne - przyssawki - gębową i brzuszną, przy czym ta druga jest większa. Między przyssawkami, bliżej brzusznej znajduje się otwór płciowy. Na tylnym końcu ciała mieści się pojedynczy otworek wydalniczy. Wór skórno-mięśniowy zbudowany jest podobnie jak u wirków. Komórki nabłonka nie tworzą jednak jednolitej warstwy, ale są rozproszone i pogrążone w parenchymie, gdzie leżą tuż pod warstwą mięśni.
Przyssawka gębowa znajduje się w sąsiedztwie otworu gębowego prowadzącego do umięśnionej gardzieli, a następnie do przełyku i rozgałęzionego jelita. Nie występuje otwór odbytowy.
Układ wydalniczy ma charakter protonefrydialny. W tylnej części ciała znajduje się ujście przewodu wydalniczego.
Układ nerwowy składa się z dwóch małych zwojów mózgowych, połączonych poprzecznym spoidłem nadprzełykowym. Od zwojów mózgowych odchodzi kilka pni nerwowych. Najlepiej rozwinięte są parzyste pnie brzuszne, oddające na boki kilka krótkich gałązek nerwowych.
Zwierzęta te są obojnakami. Każdy osobnik posiada jądra, nasieniowody, jajowody, jajniki, żółtniki, przewody żółtkowe, macicę (nierozgałęzioną, tworzącą sploty), ootyp i gruczoł Melisa (otaczający ootyp). Jaja są kształtu elipsoidalnego, długości 130-140 μm, szerokości 80-85 μm koloru brązowo-żółtego[2].
Żywiciel pośredni: ślimaki – błotniarka moczarowa, błotniarka wędrowna
Żywiciel ostateczny: bydło
Jaja pasożyta dostają się do przewodu pokarmowego żywiciela ostatecznego wraz z żółcią a następnie są wydalane razem z kałem. Poza organizmem żywiciela zachowują żywotność od 2 do 6 miesięcy. W zbiornikach wodnych wylęga się z nich pierwsze pokolenie larwalne tzw. miracidium lub też dziwadełko. Miracidium mające dość dobrze rozbudowany układ nerwowy, a nawet dwie plamki oczne, aktywnie wnika do ciała wodnego ślimaka, gdzie przekształci się w następny typ larwy sporocystę. Następnie namnażają się kolejne stadium larwalne - redia(na drodze rozmnażania bezpłciowego), a następnie cerkarie. Cały proces trwa ok. 2 miesiące i prowadzi do wytworzenia do 2000 cerkarii z jednego jaja.
Cerkarie (maja dwugałęziste jelito, dwie przyssawki oraz długi ogonek) aktywnie opuszczają ślimaka.Jeżeli w ciągu doby nie zostaną połknięte przez żywiciela ostatecznego, to tracą ogonek i przymocowują się do roślin wodnych, gdzie otaczają się osłonką(cysta . Następnie cerkarie tracą ogony, otorbiają się i przekształcają w formę inwazyjną - metacerkarię. W tej postaci są w stanie przetrwać nawet przez pół roku w temperaturach spadających poniżej -15 °C.
Po zjedzeniu przez żywiciela ostatecznego metacerkarii (razem z trawą, na której osiadły) dostają się one do jego przewodu pokarmowego. W jelicie roślinożercy cysta otaczająca metacerkarię zostaje strawiona, uwolniona larwa przebija ścianę jelita i wraz z krwią dostaje się do przewodów żółciowych, gdzie dorasta i osiąga dojrzałość płciową.