(TURBELLARIA)
SKRZELOWCE
(DIGENEA)
EUMETAZOA
PROTOSTOMIA
PŁAZIŃCE
(PLATYHELMINTHES)
TASIEMCE
(CESTODA)
PRZYWRY WNĘTRZNIAKI
(MONOGENEA)
PLATYHELMINTHES
* zwane są robakami płaskimi
* zwierzęta o dwubocznej symetrii i ciele spłaszczonym grzbietobrzusznie
* zbudowane z trzech warstw komórek (trzech listków zarodkowych) ekto-, endo- i mezodermy
* ich jama ciała wypełniona jest komórkową perenchymą
* w ich ciele wyróżniamy wyspecjalizowane narządy tworzące układy
* żyją w wodach słodkich i słonych (wirki)
* wiele prowadzi pasożytniczy tryb życia (przywry wnętrzniaki, tasiemce)
POCHODZENIE:
* wolno żyjące wirki wydają się bezpośrednimi potomkami najprymitywniejszych pierwoustych zwierząt tkankowych (ich przodkowe mogli być podobni do planuli), które jak się przypuszcza, są również przodkami wszystkich zwierząt trójwarstwowych
* pozostałe grupy wywodzą się z pierwotnych wirków (są to wyspecjalizowane pasożyty)
* ich ewolucja związana była z filogenezą żywicieli
* przejście wolno żyjących zwierząt do pasożytnictwa odbywało się stopniowo, a etapem przejściowym był
komensalizm (współbiesiadnictwo)
* przodkowie pasożytów żyli w przewodach pokarmowych bądź jamach skrzelowych pierwotnych strunowców i mięczaków, żywiąc się resztkami jedzenia
* potem zaczęły ewoluować w stronę coraz ściślejszych związków z organizmem-żywicielem, powoli przekształcając się w pasożyty
ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ PŁAZIŃCÓW
* na ogół zwierzęta obojnacze (hermafrodyty), czyli każdy osobnik ma komplet narządów rozrodczych żeńskich i męskich, często uchodzących do wspólnej kieszonki – przedsionka płciowego
* zapłodnienie najczęściej krzyżowe – równoczesna wymiana gamet męskich pomiędzy osobnikami przystępującymi do rozrodu
* bardzo różna jest liczba jaj produkowanych przez płazińce (wolno żyjące wirki – ok. 200 przez całe życie, wewnętrzne pasożyty – miliony sztuk)
* rozwój jest zróżnicowany
* większość wirków nie ma larwy (rozwój prosty), a z jaj wylęgają się osobniki zbliżone do form dorosłych
* przywry wnętrzniaki i tasiemce mają rozwój złożony, nieraz z kilkoma odrębnymi pokoleniami larwalnymi, które dodatkowo mogą się rozmnażać bezpłciowo
* zdarza się czasami, że różne pokolenia larw pasożytują w kilku organizmach różnych żywicieli
* płazińce mają wielką zdolność do regeneracji, która w wyjątkowych wypadkach może prowadzić do rozmnażania się zwierzęcia
BUDOWA PŁAZIŃCÓW
UKŁAD KRĄŻENIA
* nie występuje
* substancje odżywcze przenoszone są za
pośrednictwem płynu wpełniającego przestrzenie
międzykomórkowe w perenchymie
BUDOWA ZEWNĘTRZNA
* u niektórych transport ułatwia silnie
rozgałęzione jelito
* wydłużone ciało
* wyróżniamy (bez wyodrębnionej głowy) tył oraz
stronę brzuszną i grzbietową
* ciało pokryte jednowarstwowym nabłonkiem
entodermalnym (u wirków urzęsiony, u
pozostałych komórki nie urzęsione, zlewające się w
UKŁAD ODDECHOWY
UKŁAD NERWOWY
jednolitą warstwę – syncytium)
* pod nabłonkiem znajdują się mięśnie gładkie
* nie występuje
* ma prostą budowę
pochodzenia mezodermalnego (u wirków tworzą
* zapotrzebowanie na tlen
* występuje tu „centrum dowodzenia” w postaci dwóch
kilka warstw – okrężne, ukośne, podłużne)
zaspokajane jest przez wymianę
zwojów nerwowych (głowowych/mózgowych)
* nabłonek wraz z mięśniami tworzy zewnętrzną
gazową bezpośrednio przez
położonych zazwyczaj w przedniej części ciała
okrywę ciała (wór powłokowo-mięśniowy),
powierzchnię ciała
* od tych zwojów odchodzą parzyste pnie nerwowe
nadającą zwierzęciu kształt
* u pasożytów wewnętrznych
(nerwy) do przedniej i tylnej części ciała, zazwyczaj
* wewnętrzna jama ciała pomiędzy worem
(mających utrudniony dostęp do
połączone poprzecznymi spoidłami
powłokowo-mięśniowym a jelitem (zocel) wypełniona tlenu) podstawowym procesem
* u wolnożyjących wirków najsilniej rozwinięte są dwa pnie
jest luźną tkanką złożoną z różnokształtnych komórek dostarczającym energii jest
położone po brzusznej stronie ciała
połączonych wypustkami
oddychanie beztlenowe
* występują u nich też dość dobrze wykształcone narządy
* jest to prymitywna forma tkanki łącznej
zmysłów (receptory chemiczne, dotykowe, proste
(perenchyma), która służy go gromadzenia
oczka /fotoreceptory/ w liczbie od jednej do kilkunastu par)
substancji odżywczych i jednocześnie bierze udział w
* niektóre morskie wirki mają też statocysty
rozprowadzaniu ich po całym organizmie
* pasożyty mają słabo rozwinięty układ nerwowy i pozbawione
są wyspecjalizowanych narządów zmysłów (występują jedynie
komórki czuciowe i proste receptory chemiczne)
UKŁAD POKARMOWY
UKŁAD WYDALNICZY
PASOŻYTY
* w pierwotnej formie (u części wirków) rozpoczyna się otworem * ma postać kanalików rozmieszczonych w perenchymie,
* szczególnie wydłużone są tasiemce (osiągają do
gębowym położonym po brzusznej stronie ciała
zakończonych komórkami o specyficznej budowie
20m), które są dodatkowo podzielone na segmenty * za otworem znajduje się spora, mięsista gardziel
* komórki te mają liczne gwieździste wypustki oraz skierowany do
(człony) zwane proglotydami
(entodermalna), która może zostać wynicowana na zewnątrz w
światła kanalika ruchliwy pęczek rzęsek przypominający płomyk
* mają zazwyczaj różnego typu urządzenia czepne
postaci rurki czy rękawa (służy niektórym wirkom do polowania
świecy (komórki płomykowe)
zapobiegające przypadkowemu wypłukaniu z ciała
jako narząd chwytający zdobycz, może się przy tym bardzo
* taki układ wydalniczy, zamknięty od strony jamy ciała, nazywamy
żywiciela (np. przyssawki, bruzdy przylgowe,
rozciągać)
układem protonefrydialnym
haki, kolce)
* za gardzielą rozpoczyna się proste lub rozgałęzione jelito
* układ usuwa uboczne produkty metabolizmu (których z powodu
* u przywr i tasiemców urządzenia czepne znajdują (zawsze ślepo zakończone, bez otworu odbytowego) małej intensywności metabolizmu jest niewiele)
się z przodu ciała
* wszelkie resztki usuwane są przez otwór gębowy
* jego główną funkcją jest osmoregulacja (utrzymywanie
* nabłonek dodatkowo pokryty bezpostaciowym
* u przywr i skrzelowców układ jest podobny (nie ma tylko
odpowiedniego stężnia płynów tkankowych)
oskórkiem (przywry i tasiemce chroni przed
wysuwanej gardzieli)
* świadczy o tym m.in. brak układu wydalniczego u niektórych wirków
strawieniem przez enzymy gospodarza)
* tasiemce w ogóle nie mają takiego układu, ponieważ żyjąc w
morskich
* mięśnie gładkie zredukowane do pojedynczych
jelicie są całe zanurzone w strawionym pokarmie i mogą chłonąć
* kanały wydalnicze większości pozostałych wirków tworzą dwa
włókien
całą powierzchnią swego płaskiego ciała
podłużne ciągi uchodzące na zewnątrz jednym lub kilkoma otworkami
po grzbietowej stronie ciała
* układ wydalniczy pozostałych płazińców jest podobny
PRZEGLĄD I ZNACZENIE PŁAZIŃCÓW
TURBELLARIA
* około 3tys gatunków
* głównie wolno żyjące, o ciele spłaszczonym i wydłużonym (ich długość waha się od 5mm do 50zm u niektórych gatunków glebowych)
* nabłonek pokryty rzęskami ułatwiającymi poruszanie się
* pomiędzy komórkami nabłonka występują drobne pałeczki zwane rabditami (służą one do obrony lub ataku, z chwilą wyrzucenia na zewnątrz pęcznieją i śluzowacieją, krępując uchy potencjalnego napastnika)
* większość to drapieżniki
* zazwyczaj żyją w wodach słonych, nieliczne w słodkich i wyjątkowo wilgotnej glebie
* ich szczegółowy podział opiera się na budowie gardzieli i liczbie rozgałęzień jelita:
- bezjelitowe – spotykane w Polsce
- prostojelitowe
- trójjelitowe (wypławki) – spotykane w Polsce (WYPŁAWEK BIAŁY ma do 2,5cm długości, WYPŁAWEK
CZARNY/WIELOOCZKA CZARNA ma do 1,25cxm długości)
- wielojelitowe
DIGENEA
* pasożyty wewnętrzne kręgowców o ciele nieczłonowatym i „listkowatym”
* ich wielkość waha się w granicach kilku cm
* mają dwie przyssawki – okołogębową i brzuszną
* jelito zazwyczaj rozgałęzia się na dwa główne ramiona
* mają złożony cykl rozwojowy z co najmniej dwoma żywicielami (jednym z nich jest zazwyczaj mięczak)
* MOTYLICA WĄTROBOWA
- pasożyt ssaków roślinożernych (krowy, owce, kozy) oraz człowieka (głównie w Ameryce Południowej)
- postać dorosła pasożytuje m.in. w wątrobie powodując jej uszkodzenia
- rozwój larwy odbywa się w ciele wodnego ślimaka (zazwyczaj błotniarki stawowej)
* PRZYWRA KRWI
- poważny pasożyt krajów tropikalnych
- jej dojrzała postać żyje w naczyniach krwionośnych jamy brzusznej człowieka
- jest rozdzielnopłciowa (WYJĄTEK), a nawet występuje u niej wyraźny dymorfizm płciowy
- samica jest długa, walcowata i stale przebywa w rynience utworzonej przez krótszego, za to szerszego samca
- żywicielem pośrednim są wodne ślimaki
- jej cerkarie nie czekają biernie na zjedzenie, lecz potrafią aktywnie wniknąć do tkanek i naczyń krwionośnych człowieka (często dochodzi do tego u osób pracujących na polach ryżowych)
- jest przyczyną wielu stanów zapalnych u zarażonych, niekiedy prowadzi do śmierci
CESTODA
* pasożyty wewnętrzne w postaci dorosłej żyjące najczęściej w jelicie kręgowców
* choroby przez nie wywoływane nazywamy tasiemczycami (cestodozami)
* ciało najczęściej bardzo wydłużone, utworzone z połączonych ze sobą segmentów (członów/proglotydów)
* człony są zróżnicowane wiekowo (najmłodsze powstają ciągle w rejonie tzw. szyjki, a najstarsze, wypełnione zapłodnionymi jajaki, odrywają się z przeciwległego końca „tasiemki”)
* przypomina to proces strobilizacji, dlatego ciało tasiemca nazywamy strobilą
* wypłukaniu tasiemca z przewodu pokarmowego żywiciela zapobiega zespół narządów czepnych zwany skoleksem/główką, znajdujący się przed szyjką (w jego skład mogą wchodzić przyssawki, bruzdy przylgowe, wieńce haczyków itp.)
* tasiemce są „zwielokrotnionymi” obojnakami (w każdym członie z osobna rozwija się komplet narządów rozrodczych męskich i żeńskich)
* męskie zazwyczaj rozwijają się wcześniej, aby zmniejszyć ryzyko samozapłodnienia w obrębie jednego proglotydu
* może dochodzić do zapłodnienia pomiędzy członami z przedniej i tylnej części strobilu
* najkorzystniejsze jest zapłodnienie pomiędzy dwoma członami dwóch różnych tasiemców (dochodzi wtedy do rekombinacji materiału genetycznego)
* rozwój jest złożony, najczęściej występuj kilka pokoleń larwalnych i przynajmniej jeden żywiciel pośredni
* BRUZDOGŁOWIEC SZEROKI
- z jaja wydalonego wraz z kałem żywiciela do wody wylęga się swobodnie pływająca, orzęsiona larwa - koracidium
- gdy zostanie zjedzona przez pierwszego żywiciela pośredniego (planktonicznego skorupiaka) przekształca się w jego ciele w drugą postać larwalną – procerkoid
- gdy taki zarażony skorupiak zostanie zjedzony przez rybę, w jej mięśniach procerkoid przekształca się w plerocerkoid
- gdy rybę zje jakiś drapieżny ssak lub człowiek, w jego jelitach larwa przeobraża się w dorosłego tasiemca, osiągającego do 20m długości
* TASIEMIEC NIEUZBROJONY
- najpospolitszy w Polsce tasiemiec pasożytujący w jelicie człowieka, gdzie może osiągać do kilkunastu metrów
- w jego rozwoju nie ma stadium swobodnie pływającej larwy i występuje tylko jeden żywiciel pośredni
- wypełnione jajami człony, które zostały usunięte wraz z kałem z organizmu żywiciela ostatecznego, muszą być zjedzone bezpośrednio przez żywiciela pośredniego (bydło zjadające zanieczyszczoną trawę)
- w jelicie krowy z jaja wylęga się pierwsza postać larwalna – kulista onkosfera, mająca 6 charakterystycznych haczyków
- larwa ta przedostaje się przez ścianki jelita do naczyń krwionośnych i z krwią wędruje do mięśni, gdzie przekształca się w wągra/cysticerkusa (ma kilka milimetrów, kształt pęcherzyka z uwypuklonym do środka skoleksem)
- żywicielem ostatecznm jest człowiek, który zaraża się zjadając surową albo półsurową wołowinę z wągrami (np.
tatar albo słabo przywędzona kiełbasa)
- w jelicie człowieka główka dotychczas wypuklona do wnętrza wągra, wynicowuje się na zewnątrz, przyczepia do ścianki jelita i rozpoczyna produkcję członów
- podobny cykl rozwojowy do nieuzbrojonego, ale żywicielem pośrednim jest świnia
- człowiek (żywiciel ostateczny) zaraża się przez zjedzenie niedosmażonej lub niedogotowanej wieprzowiny
- mniejszy od nieuzbrojonego (ok. 4m długości)
- jego nazw pochodzi od dodatkowego wieńca haczyków na skoleksie
* TASIEMIEC BĄBLOWCOWY
- człowiek jest żywicielem pośrednim
- dorosły tasiemiec jest niewielki (do 5mm) i żyje w jelicie psa, wilka lub lisa
- najczęściejej żywicielami pośrednimi są przeżuwacze (świnie, rzadziej konie, które zjadają trawę zanieczyszczoną psimi odchodami)
- człowiek zaraża się nieprzestrzegając zasad higieny w kontakcie z psami
- z połkniętego jaja wylęga się onkosfera, która przedostaje się najczęściej do wątroby lub płuc i przekształca się w wągra (bąblowca/echinokok)
- wągier jest olbrzymi, może dochodzić do rozmiarów ludzkiej głowy i zawiera w sobie liczne drobne pęcherzyki z tysiącami główek tasiemca
* TASIEMCZYCE
- człowiek chory odczuwa bóle brzucha, nudności i osłabienie
- zakażenie może prowadzić do wychudzenia i ogólnego wyniszczenia organizmu
- bruzdogłowiec charakteryzuje się dużym zapotrzebowaniem na witaminę B12, której niedobory w organizmie ludzkim mogą się objawić poważną anemią
- gdy człowiek jest żywicielem pośrednim skutki obecności larw w jego organizmie są poważniejsze
- wągry osadzające się w mięśniach powodują ból i upośledzenie ich czynności
- mogą się też zagnieździć w innych narządach (mięsień sercowy, wątroba, płuca, siatkówka oka czy mózg) i spowodować ich uszkodzenie lub śmierć chorego na tasiemczycę
- szczególnie niebezpieczny jest tasiemiec bąblowcowy (w Polsce zarażonych jest ok. 5% psów)