Robaki- bezkręgowce o dwubocznej symetrii ciała i kształcie wydłużonym, o narządach wydalniczych typu protonefrydiów lub metanefrydiów i ośrodkowym układzie nerwowym.
Robaki pozbawione sa praktycznie odnóży- ruch dzięki skurczom i rozkurczom nie rozczłonowanego wora powłokowo mięśniowego.
Platyhelminthes- płazińce
Obejmuje:
Robaki spłaszczone grzbietowo-brzusznie o worze powłokowo-mięśniowym
- jednowarstwowy nabłonek
- warstwa włókien mięśniowych przylegających do nabłonka
- miąższ -parenchyma
- układ trawienny prymitywny (pasożyty brak)
* ektodermalna gardziel
* entodermalne jelito środkowe, zakończone ślepo
- układ wydalniczy - protonefrydia
- układ rozrodczy obojnaczy, bardzo złożony
TURBELLARIA- wirki
- ciało wydłużone lub liściaste z orzęsionym nabłonkiem
- otwór gębowy i płciowy po stronie brzusznej
- jelito środkowe zawsze ślepo zakończone/ u wirków bezjelitowych funkcję jelita przejmuje miąższ
- rozwój przeważnie prosty
- obojnakie
Budowa ciała:
- kilka mm do kilka cm
- przedni koniec ciała- zmysł dotyku zwykle wyodrębniony, zawiera czułkowate lub płatowate wyrostki
- „oczy” narządy światłoczułe
- bezbarwne oraz także żywe kolory: żółte i zielone (symbiotyczne glony)
Wór powłokowo-mięśniowy
- z jednowarstwowego urzęsionego nabłonka i warstw włókien mięśniowych
- pomiędzy komórkami nabłonka rozsiane są komórki czuciowe i gruczoły skórne
- 2 rodzaje gruczołów: wytwarzające śluz (tworzenie niteczek, na których się mogą zawieszać), produkujące wydzielinę o stałej konsystencji
- wydzielane przez gruczoły wydzieliny stałe:
* rabdoity- postać drobnych pałeczek z jednorodnej subst. równomiernie załamującej światło (wytwarzane w nabłonku i miąższ) np. ramity- kształt długich pręcików wygiętych esowato (wytwarzane w nabłonku)
* pseudorabdoity- nieprawidłowa, guzkowata postać, zbudowane z subst. ziarnistej (wytwarzane w nabłonku)
-nabłonek odgrodzony jest od warstwy mięśni elastycznych, bezpostaciową błoną podstawową z włóknami miąższowymi
- pod błona podstan a mięśnie podłużne
- nieraz występują mięśnie skośne
Miąższ (parenchyma)
- tkanka łączna o charakterze syntycjum pochodzenia mezodermalnego
- w tkance syntycjum z licznymi jarami ma szczeliny wypełnione osoczem pozatrzewowym (komórki pełzakowate i kuliste)->przyswajanie i magazynowanie pokarmu, wydalanie ubocznych produktów
- krążąca w szczelinach ciecz rozprowadza subst. pokarmowe
- wieki bezjeliowe: miąższ to ciągnące plazmatyczne małozwakuolizowane skupienia z k. pełzakowatymi
Układ pokarmowy
- brzuszny otwór gębowy prowadzący do gardzieli (u bezjelitowych otwiera się do miąższ)
- ruchy gardzeli -mięśnie parenchymatyczne
- występuje fałda gardzielowa, przyczynia się do powstania jamy okołogardzielowej (w niej tkwi gardziel)-> gardziel złożona
- jeśli fałda gardzielowa uwypuklająca się w jamie okołogardzielowej, przechodzi bezpośrednio do miąższu -> gardziel fałdowa
- fałda oddzielona jest od miąższu przegrodą mięśniową -> gardziel bulwiasta (!!!)
- do gardzieli otwierają się przewody komórek gruczołowych
- Dendrocoelum lacteum rurkowata gardziel może wysuwać się z jamy okołogardzielowej- narząd chwytny
- obecne wypukliny jelitowe
- u Polyclada- gardziel prowadzi do rozszerzenia jelita-żołądka
- światło jelita wyściela 1warstwowy nabłonek, komórki mogą wytwarzać nibynóżki, chwytują pokarm dzięki protoplazmatycznym wypustkom na podobieństwo fagocytów
Układ wydalniczy
- typu protonefrydiów (u bezjelitowych miąższ)
- przewód wydalniczy zakończony k. płomykowymi - wytwarzają wypustki, łączą się z naczyniami włosowatymi, wydaliny unoszą się prądem wywołanym przez ruch płomyka rzęskowego
- układ wydalniczy to 2 główne naczynia, biegnące po bokach ciała i otwierające się 1 wspólnym otworem lub samodzielnymi otworami wydalniczymi na zewnątrz ciała
Układ nerwowy
- ośrodkowy układ nerwowy i splot skórny (siateczka pod nabłonkiem u lądowych)
- ośrodkowy układ nerwowy: 2płatowy zwój mózgowy i nerwy
- 2 silnie rozwinięte pnie brzuszne oraz 1 para słabiej rozwiniętych pni grzbietowych i bocznych
- Acoela (w. wielogałęziste)- 6 par pni nerwowych
- Eulecithophora (prostojelitowe)- 1 para nerwów brzusznych
Narządy zmysłów
- oczy- 1 czasem kilka, kilkanaście par w przedniej okolicy ciała, pozostają w związku z mózgowymi zwojami nerwowymi
- kielichowate wydrążenie
- dno wysłane komórkami pigmentowymi komórek kolbkowych przechodzących w komórki wzrokowej
- statocysty nieliczne morskie, wypełniony cieczą pęcherzyk i drobnego statolitu z węglanem wapnia, brak u wyprawek (Triclada)
- bruzdy rzęskowe- narząd chemorecepcyjny, często u wypławków słodkowodnych i morskich
- komórki czuciowe- na całej powierzchni ciała
Układ rozrodczy
- obojnaki
- rozrodczy męski: jądra (liczne pęcherzyki), przewody i narządy kopulacyjne
- od każdego pęcherzyka odchodzi przewód odpowiadający skierowany do nasieniowodu
- 2 nasieniowody łączą się w 1 przewód nasienny, a on wpada do pęcherzyka nasiennego (wnętrze trzonu kopulacyjnego)
- przewód wytryskowy
- prącie mięsiste, spoczywa w torebce prąciowej
- rozrodczy żeński: jajniki, przewód płciowy, gruczoły płciowe
- jajniki - jajowody - pochwa - przedsionek płciowy
- z przedsionkiem łączy się także długą szyjką macica- w jej rozszerzeniu zbiera się nasienie partnera
- jaju zasób żółtka dostarczają żółtniki (rozgałęzione cewki wzdłuż jajowodów) do jajowodów przedostają się przez lejki żółtnikowe
- skorupkę buduje końcowa część jajowodu
- u wirków bezjelitowych plemniki wędrują do przedsionka płciowego przez szpary miąższu, jaj wydostają się otworem gębowym lub inna szparą
Rozród
- zapłodnienie- skrzyżowanie 2 osobników
- jaj występują zazwyczaj w kokonach (zawiera liczne zarodki, przytwierdzany do korzeni)
- Sabussovia dioica- gatunek rozdzielnopłciowy
- niektóre wirki prostojelitowe są dwojakiego rodzaju jaja:
* zimowe-gruba skorupka (zapłodnienie krzyżowe)
* letnie- cienka skorupka (samozapłodnienie)
- u wirków jaja złożone (ektolecytalne)- właściwa komórka jajowa otoczona komórkami żółtkowymi
- u Polyclada, Archeophora, Eulecithophora- jaja proste (entolecytalne)
- rozwój u większości prosty jedynie u Polyclada- larwa Mullera (jajowata z 8 wyrostkami)
- rozmnażanie bezpłciowe przez podział poprzeczny
Ruch
- małe: rzęski
- większe ruchy pełzakowate
- odżywiają się okrzemkami, glonami, pokarmem miernym lub mieszanym
i większe zdobycze uprzednio trawione zewnętrznie
Regeneracja-dalece posunięta
MONOGENEA
- drobne, kilku milimetrowe płazińce
- spłaszczone grzbietowo- brzusznie, rzadziej walcowate
- na tyle widoczna tarczka czepna (opisthohaptor) z hakami i klamarami
Budowa ciała
- brak urzęsionego nabłonka i obecność bezpostaciowego skórka pokrywającego ciało
- pod oskórkiem warstwa mięśni okrężnych, 1-2 warstwy mięśni skośnych i ostatnia między tymi ostatnimi warstwa włókien podłużnych
- tarczka czepna zaopatrzona we własne mięsnie
- narządy czepne są słabiej rozwinięte na stronie czepnej niż na tylnej
- przywieranie przedniego końca do żywiciela wynika z wytwarzania lepkiej cieczy przez gruczoł
- tylne narządy czepne występują jako tarczka czepna, płytko lub głęboko uwypuklona z własną muskulaturą
- obecność brzeżnych kolców lub kolców pokrywających całą tarczkę, chroni pasożyty przed zmyciem ich przez prąd wody
- narządy czepne umożliwiają życie w żywicielu
Układ pokarmowy
- otwór gębowy przykońcowo na stronie brzusznej i wyjątkowo w przedniej części ciała na dnie przyssawki
- otwór prowadzi do gardzieli o umięśnionych ścianach
- wysysanie płynów- skurcz włókien, rozszerzenia światła gardzieli, ciśnienie
- gardziel prowadzi do ślepo zakończonego jelita środkowego (rozwidlone)
Układ wydalniczy:
- otwory wydalnicze w przedniej części po stronie grzbietowej, na wysokości gardzieli
- stanowią ujście pęcherzyków obydwu głównych przewodów wydalniczych, światło tych ostatnich pokryte rzęskami
Układ nerwowy
- zwój mózgowy: 2 skupienia zwojów nerwowych, połączonych poprzecznym spoidłem
Narządy zmysłów:
- plamki oczne z soczewkami, umieszczone nad mózgiem, u Polyopisthocotylea liczba jest zmienna
- brodawki czuciowe na całym ciele, najczęściej na krążku czepnym
Układ rozrodczy:
-męski:
- liczba jąder zmienna zależy od gatunku, u większości Polyopisthocotylea są liczne
- przewody odprowadzające łączą się w nasieniowód -ujście w prąciu
- prące uchodzi w przedsionku płciowym
- do narządu kopulacyjnego odprowadzają wydzieliny gruczoły prostetyczne (rurka z haczykami i kolcami u )
Polyopisthocotylea
- protandria- wcześniejsze dojrzewanie jąder niż jajników
- żeński:
- macica przedłużenie jajowodu, długiego przewodu skierowanego do pochwy
- rozszerzenie jajowodu ootyp- otoczone gruczołami Melisa (wydzielina bierze udział w tworzeniu skorupki jajka)
- zawsze pojedynczy jajnik
- ujście pochwy głównie po stronie lewej osi ciała
- żółtniki położone są po obu bokach ciała , wydzieliny tych gruczołów są odprowadzane do jajowodu
- u Polyopisthocotylea występuje przewód jelitowo-płciowy łączy jeden z pni jelita z jajowodem, usuwa do jelita nadmiar żółtka zebranego w jajowodzie
Rozród
- obojnaki i jajorodne
- wykluwające się larwy oncomiracidium zaopatrzone w urzęsiony nabłonek, przypominają postać dojrzałą
- rozwój prosty
- z wyjątkiem Udonelli wszystkie larwy pływają w wodzie w poszukując żywicieli
- są też gatunki żyworodne
- wyst. na skrzelach i skórze ryb, Polyopisthocotylea pasożytują jamie gębowej, przednim odcinku przewodu pokarmowego i pęcherza płazów
TREMATODA- przywry str 477
-