Typ Arthropoda- stawonogi |
Gromada Crustacea- skorupiaki |
|
|
- 1 500 000 gatunków - kutykularny pęcherz - dwuboczna symetria - wodne i lądowe formy - członowane odnóża i segmentowane ciało - cechy podstawowe: 1. heteronomiczna metameria - zróżnicowana budowa segmentów w różnych częściach ciała - grupy segmentów o podobnej budowie tworzą poszczególne części ciała - tagmy: głowa, tułów i odwłok - segmenty wew. tagm lub tagmy mogą zlewać się ze sobą - u poszczególnych grup wahania liczby segmentów- tendencja do zmniejszania ich liczby *odcinek głowy: akron (płat przedgębowy) + 5 segmentów leżących za nim -akron jest homologiczny do płata przedgębowego wieloszczetów - jego przysadki antenule (antennulae) odpowiadają głaszczkom (palpi) pierścienic - *odwłok: ostatni jego człon - telson - jest homologiczny w stos. Do płata analnego (pygidium) pierścienic 2. Odnóża - wykształcone w ewolucji z parapodów wieloszcetów - wieloczłonowe, ruchomo połączone z ciałem za pomocą stawów - mogą wykonywać ruchy złożone - osadzone w różnych tagmach ciała - części wyspecjalizowane - u wielu zanikły odnóża segmentów odwłokowych 3. ciało pokryte chitynowym oskórkiem (kutukulą) -> szkielet zewnętrzny - szkielet zbudowany z twardych płytek- sklerytów i łączącej je miękkiej błony - w każdym segmencie występują 4 skleryty: * skleryt grzbietowy (tergit) * płytka brzuszna (sternit) * 2 boczne płytki (pleuryty) - kutykula zawiera lipidy, proteiny i chitynę - chityna jest plastyczna, organiczna substancja azotowa, trwała pod względem chemicznym - twardnienie oskórka- wysycanie węglanem wapnia (skorupiaki, wije) lub inkrustowanie białkami (pajęczaki, owady) - wzrost związany z linieniem: * stara kutykula odstaje od ciał, nabłonek oskórka wytwarza nową, która początkowo jest miękka * stary oskórek pęka, zwierze wysuwa się z niego * w krótkim czasie, gdy kutykula jest jeszcze miękka - wzrost * twardnienie oskórka (kilka godzin, kilka dni) * rozmiary zachowane, ąż do następnego linienia - brak nabłonka migawkowego 4. umięśnienie - wyodrębnione wiązki mięśniowe- mięśnie - nie tworzą wora powłokowo-mięśniowego - mięśnie poprzecznie prążkowane - jama ciała ma dwojakie pochodzenie - miksocel 5. układ pokarmowy: - jelito przednie- pochodzenie ektodermalne - jelito środkowe - jelito tylne- pochodzenie ektodermalne - wyściela je chityna - z poszczególnymi odcinakami przewodu pokarmowego związane są gruczoły wydzielające enzymy trawienne 6. układ krwionośny - pojawienie się serca - układ otwarty - istnieją tylko główne naczynia krwionośne- aorta i tętnice, z nich hemolimfa wlewa się do jamy ciała i obmywa narządy wewnętrzne, a następnie ponownie dostaje się do naczyń i serca - hemolimfa płyn o dwoistej naturze: częściowo odpowiada prawdziwej krwi wypełniającej układ krwionośny, a częściowo płynowi celomatycznemu- funkcje jej są zgodne z podstawowymi funkcjami krwi. 7. narządy oddychania - u niektórych odnóża całkowicie lub tylko w części przekształcają się w skrzela, - przekształconymi odnóżami są także płuca - wyższy stawonogom do oddychania służą tchawki 8. układ nerwowy - parzysty mózg głowowy (protocerebrum, deutocerebrum, tritocerebrum) - konektywy okołogardzielowe - brzuszny łańcuszek nerwowy - często obserwujemy koncentracje i zlewanie zwojów nerwowych brzusznego łańcuszka nerwowego -> duże zwoje nerwowe 9. rozmnażanie - płciowe - z reguły rozdzielnopłciowe - często wyraźny dymorfizm płciowy BUDOWA CIAŁA: - głowa t tułów może zlać się w głowotułów - nieraz odwłok można podzielić na za- i przedodwłok - szkielet zew.: tergity, sternity i pleuryty - teoretycznie w każdym metamerze na stronie brzusznej jest para przysadek- redukują się, specjalizują, są to przydatki gębowe i odnóża - pierwotny typ to odnóże 2-gałęziste: człon podstawowy (protopodit), 2 gałęzie zewnętrzna (egzopodit) i wewnętrzna (endopodit)-> trylobity, skorupiaki niższe - doskonalenie nogi polega na: zaniku jednej gałęzi, fragmentaryzacja, połączenia stawowe - pancerz to twór oskórkowy hypodermy - oskórek ma budowę chitynowa i białkową - oskórek: - warstwa okrywająca (woskowo-lipidowa, nieprzepuszczalna dla wody) - oskórek zewnętrzny albo pigmentowy (warstwa twarda, sklerotyna) - oskórek wewnętrzny (gruba, elastyczna, chityna i rezylina-białko) - linienie (linka): - pod wpływem hormonów następuje wzmożone wydzielanie gruczołów linkowych i komórek hypodermy - rozmiękczenie, rozpłynnienie warstwy endokutikuly - oderwanie od warstwy twórczej powierzchownego oskórka - płyn linkowy jest częściowo resorbowany, a jego składniki są użyte do budowy nowego oskórka - parcie hemolimfy doprowadza do pęknięcia starego oskórka w określonym miejscu - na powierzchni wewnętrznej oskórka występują apodemy, służą do przytwierdzania mięśni - u owadów ogólnie możemy wyróżnić muskulaturę: trzewiową, segmentalną i przysadkową - bardzo duża siła mięsni - u stawonogów włókno mięśniowe ma wiele płytek nerwowych - u kręgowców jest 1 płytka JAMA CIŁA: - ma charakter mieszany- mixocel- resztki jamy pierwotnej zlewają się z jamą wtórną niezbyt wyraźnie wykształconą - jama ciała zalewana hemolimfą (hemocel) UKŁAD WYDALNICZY: - bardzo różnorodny - metameryczność występowania narządów wydalniczyc, spotykamy jedynie u najpierwotniej-szych stawonogów - u stawonogów lądowych wykształcają się odrębne narządy wydalnicze w postaci cewek Malpighiego w łączności z układem pokarmowym - wydalany amoniak - UKŁAD KRĄŻENIA: - otwarty - wyodrębniona część grzbietowa hemocelu przez poziomą błonę prowadzi do utworzenia jamy osierdziowej z sercem - serce ma zawsze charakter tętniczy ma otwory, przez, które wpływa hemolimfa - u tchawkodysznych (Tracheata) układ jest zredukowany na korzyść układu oddechowego - UKŁAD ODDECHOWY: - skrzela- skorupiaki, staroraki - tchawki- owady, wije - skrzelotchawki- wodne larwy owadów - płuca- pajęczaki - drobne formy oddychają całą powierzchnia ciał UKŁAD NERWOWY: - drabinkowy - często ulega kondensacji zwojów - ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy - układ wegetatywny- kieruje niezależnie automatyką narządów trawiennych, oddechowych, a także pozostałych - ROZMNAŻANIE: - przeważnie rozdzielnopłciowe - tylko wąsonogi i pasożytnicze równonogi są obojnakami - ROZWÓJ: - bruzdkowanie z regały powierzchniowe - segmentacja typu spiralnego tylko u prymitywnych form - w rozwoju regułą jest przeobrażenie, a stadia larwalne nieraz znacznie, się różnią budową i sposobem życia od form dorosłych - FILOGENEZA: - wspólne pochodzenie Arthropoda i Annelida wykazuje zasadniczy plan budowy ich ciała, jak i szereg tendencji rozwojowych - nauplius wykazuje podobieństwo od metatrochofory - formowanie metamerów w podobny sposób - annntenulle odpowiadałyby palpi pierścienic - anteny- cirrci segmentu zagębowego dzisiejszych pierścienic PODTYP: Trilobitomorpha GROMADA: Trilobita - wymarłe - chciało skład się z 3 części: tarczy głowowej, segmentów tułowia, i tarczy ogonowej, w kierunku poprzecznym również trójdzielność ciała - Budowa ciała: - homonimia segmentacji, słabe zróżnicowanie odnóży - głowa- 5 pierścieni (segm. przedgębowy i 4 za-) - na segmencie przedgębowym- jedna para czułków na stronie brzusznej, na stronie grzbietowej para oczu złożonych - na tarczy głowowej znajdują się 4 pary 2-gałęzistych odnóży prawie nieróżniących się od odnóży reszty ciała - tarcza głowowa na grzbietowej powierzchni ma silnie wysklepiona płaszczyznę - naturalne przedłużenie części osiowej - tułów: od 2 do 40 wolnych segmentów, część osiowa obejmuje jamę ciała, płaty boczne stanowią ochronę dla odnóży, nieraz płytki boczne są silnie wydłużone - odnóża występują na wszystkich segmentach, są dwugałęziste - od członu nasadowego odchodzi krótka gałąź grzbietowa z licznymi szczecinkami oraz dłuższa 6-członowa gałąź brzuszna - pierwotniejsze trylobity część ogonowa mają zakończona pojedynczym segmentem ogonowym- telsonem - u trylobitów późniejszych szereg segmentów wraz z nelsonem tworzy tarczę ogonową - Układ oddechowy: - miękkie wyrostki- epipodity, 2 segmentu podstawowego - Rozmnażanie: - protaspis- najmłodsza larwa (0,5-1mm) ma płat głowowy i 3 segm. pastoralne oraz płat ogonowy telson - po każdej lince powstają nowe segmenty ciała - Ruch: - kroczyły po dnie pasa przybrzeżnego, formy lżejsze mogły pływać - Odżywiały się w mule drobną fauną |
- istotny element fauny wodnej - opisano nie mniej niż 20 000 gatunków - morza, słodkowodne zbiorniki w tym zbiorniki wód podziemnych - reprezentowane także jako gatunki bentosowe i planktonowe - przedstawiciele różnych grup przystosowała się do życia na lądzie - w wielu przypadkach u skorupiaków odnóża zachowują prymitywna dwugałęziastą budowę (w procesie ewolucji poległ silnym zmianom i wtórnie przekształcił się w odnóże jednogałęziaste) - oddychają za pomocą skrzeli - przekształconych wyrostków odnóży czyli epipodiów Budowa i fizjologia - największe zróżnicowanie segmentacji -znaczne wahania w liczbie segmentów wchodzących w skład ciała, od 5-8 do 50 - w toku ewolucji zmniejszanie liczby segmentów - Odcinek głowowy - stałą liczba i rodzaj segmentów - akron - czułki I pary antenulle + 5 segm. - drugi segment głowowy (antenalny) ma czułki II pary anteny- przekształcone odnóża drugiego segmentu ciała - na 3 segmencie występują żuwaczki - na 4 -5 2 pary szczęk (maksillule, maksille) - szczękonóżki- odnóża biorące udział w przytrzymywaniu i rozdrabnianiu pokarmu - u larw żuwaczki są 2 gałęziaste u osobników dorosłych gałęzie zanikają (albo endopodit zachowuje się w postaci krótkiego głaszcaka), a protopodit wraz z wyrostkiem służącym do zużycia tworzy gruba ząbkowana żuwaczkę, do której przyczepiają się mięśnie - na głowie znajduje się szereg przysadek różnorodnego pochodzenia, poza nimi występują niekiedy specyficzne, nieparzyste wyrostki ściany głowy - otwór gębowy od przodu przykryty jest nieparzystym kutykularnym tworem- wargą górną - grzbietowe i boczne obrzeża tylnego segm. głowy silnie rozrośnięte w płaskie wyrostki ciała, tworzą tarcze głowową (karapaks) - u skorupiaków wyższych karapaks zrasta się z segmentami tułowia - parzyste przysadki to antenule i 4 pary przekształconych odnóży - antenule zbudowane są z szeregu członów, zwykle jednogałęziaste (u niektórych wyższych wtórnie wyodrębniają się 2 lub 3 gałęzie- rak rzeczny) - antenule to narządy zmysłu dotyku, węchu - anteny unerwione są przez tritocerebrum pełnia różnorodne funkcje np. u raka rzecznego endopidit tworzy długi członowany bicz, eksopodit to krótka blaszka ochronna - tułów i odwłok - u wyższych skorupiaków tułów zbudowany jest z 8 pierścieni, a odwłok z 6 - ciała Crustacea zakończone jest płatem analnym (telson), na którym znajduje się otwór analny -u prymitywnych form telson kończy się parą przydatków- widełkami - często część segmentu jednego odcinka zespala się z segmentami odcinka sąsiedniego - akron i + II segment = protocefalon - segmenty szczękowe + segmenty tułowiowe =szczękotułów (gnatocefalon) - protocefalon + gnatocegalon = syncefalon - protocefalon może być wolny albo zrośnięty z tułowiem - głowa + tułów = cefalotoraks - odnóża: - liściowate nieczłonowane= phylopodium - członowane= stenopodium (2 galęziste potem zanika eksopodit) - za aronem znajdują się prawdziwe odnóża - najbardziej prymitywne są odnóża 2-u gałęziaste (przypominają parapodia): * część podstawowa - protopodit (może być 3 członowy: prekoksa, koksa, bazis) * 2 gałęzie odchodzące od protopoditu: * zew. eksopodit * wew. endopodit (może przytrzymywac ofiarę) - niekiedy eksopodit ma specjalne wyrostki służące do oddychania- epipodity - żówki endyty oskrobują pokarm - odnóża odwłokowe wyst. u skorupiaków wyższych i najczęściej dwugałęziaste (funkcje: lokomotoryczne, oddechowe, kopulacyjne) - u dziesiecionogów (Decapoda) ostatnia para dwugałęziastych odnóży przekształca się w silne blaszkowate odnóża ogonowe, wraz ze spłaszczonym telsonem umożliwiają pływanie tyłem do przodu - powłoka ciała - oskórek - wydzielany przez komórki nabłonka hipodermalnego, kilkuwarstwowy, złożony twór, w peryferycznych warstwach kutykuli gromadzi się węglan wapnia * endokutykula i miękka, elastyczna chityna * epikutykula brak - związane jest z pierwotnie wodnym trybem życia - nabłonek hipodermalny - błona podstawna (membrana basalis) - 2 funkcje szkieletu: ochrania organizm przed czynnikami zewnętrznymi, punkt przyczepu mięśni - w niektórych miejscach wew. powierzchni szkieletu tworzą się wyrostki (apodemy) w postaci grzebieni i listew poprzecznych - struktury umożliwiające przyczepianie wiązek mięśni - mięśnie najczęściej rozmieszczone są tak, że jednym końcem przyczepione do ścianki jednego segmentu ciała, drugim do ścianki następnego Jama ciała: - redukcja wtórnej jamy ciała - jama ciała jako miksocel- zlanie z jamą ciała Układ pokarmowy - dobrze wykształcony - ma postać prostej lub nieznacznie wygiętej rurki - jelito przednie - jelito środkowe - niekiedy postać rutki (Copepoda) wytwarza boczne uwypuklenia o charakterze gruczołowym - jelito tylne - otwór odbytowy na dolnej powierzchni płata analnego (telsonu) - jelito przednie i tylne wysłane oskórkiem - w okresie linienia wyściółka wymienionych części układu pokarmowego również podlega linieniu - oskórek wyścielający jelito przednie może wytwarzać miejscowe zgrubienia służące do rozcierania pokarmu (dobrze rozwinięte u Decapoda) - np. jelito przednie raka rzecznego tworzy duże rozszerzenie - żołądek - żołądek: * część zasadnicza lub żująca (kardialna) - na ściance grzbietowej i ściankach bocznych znajdują się 3 potężne zgrubienia kutykularne o kształcie blaszek żujących (swobodne krawędzie silnie ząbkowane), wysycanych wapniem * część pyloryczna - cienkie, kutykularne szczecinki, tworzą rodzaj filtru (przepuszcza do jelita środkowego silnie rozdrobniony pokarm) - przydatki wątrobowe w przypadku silnego rozwoju tworzą wątrobę - u Amphipoda i Isopoda wyrostki mają kształt długich rurkowatych worków i występują w liczbie dwóch par - rak rzeczny ma dużą 2 płatowa wątrobę złożoną z wielu drobnych rureczek, zbierają się w jeden przewód, otwierający się do jelita środkowego - wydzielina wątroby raka może podobnie jak żółć emulgować tłuszcze, ale i rozkładać białka, oraz przetwarzać skrobie w cukier - wątroba ma zdolności do fagocytowania (komórki wątroby wchłaniają drobne cząstki pokarmowe i trawią jej wewnątrz komórek) - im słabiej wykształcone przydatki wątrobowe tym dłuższe jest jelito środkowe i przeciwnie - u pasożytów np. Sacculina, przewód pokarmowy zanika Układ wydalniczy: - reguluje ciśnienie osmotyczne - narządy wydalnicze- celomodukty (w ;poszczególnych segmentach głowy) - segment drugiej pary czułków: gruczoły czułkowe - segment 2 pary czułków- gruczoły szczękowe - narządy wydalnicze wyższych składają się: - woreczka końcowego - przewodu wyprowadzającego Układ krążenia: - brak układu- oddychanie całą powierzchnia ciała - u Cladocer i Calanoida : kurczliwe serce - u Branchiopoda i większości- kurczliwe naczynie grzbietowe, ciągnie się do odwłoka - zatoka brzuszna - serce otoczone workiem osierdziowym - krew miesza się z limfą w jamie ciała - komórki krwi rozpuszczone w osoczu Układ oddechowy - jako skrzela funkcjonują rozgałęzione- EPIPODITY (na członach podstawowych odnóży) - drobne skorupiaki oddychają całą powierzchnia ciała - u Decapoda skrzela osadzone są pod bocznymi skrzydłami tarczy głowotułowiowej, wewnątrz jamy skrzelowej - skrzela Decapoda układają się w 3 podłużne szeregi: * 1. zachowuje pierwotne położenie na protopoditach odnóży * 2. znajduje się na miejscu połączenia protopoditów z ciałem * 3. umiejscowiony na bocznej ścianie ciała Układ nerwowy: - brzuszny łańcuch zwojów parzystych w postaci drabinki - obrączka około przełykowa - w „mózgu” centra skojarzeniowe i czynnościowe - narządy X- linienie, zróżnicowanie płci, przemiana materii, wzrost - narządy Y- proces linienia - autonomiczny układ nerwowy- z kilku zwojów położonych w okolicy przełyku, unerwia serce i trzewia - Narządy zmysłów: - komórki chemorecepcyjne (chem. i węch) - tu jako narządy Leydiga u raków na czułkach, kolbowate twory, - włoski dotykowe - statocysty - antennule - oczy proste i złożone (rejestruje zmiany obrazu) - oczy złożone mogą być słupkowe lub siedzące - Układ rozrodczy: - zwierzęta jajorodne, rozdzielnopłciowe - często odpowiednie odnóża przystosowane do funkcji kopulacyjnych - dymorfizm płciowy - noszenie jaj w komorach lęgowych - bruzdkowanie całkowite lub częściowe- jaja bogate w żółtko - bruzdkowanie całkowite, nierównomierne, i zdeterminowane- jaja ubogie - 2 formy rozwoju: 1. rozwój epimeryczny- zarodek przechodzi proces powstawania segmentów wewnątrz jaja 2.rozwój anameryczny- w jaju tworzą się tylko 3 pierwsze segmenty- wychodzi larwa zwana pływikiem - larwa wolnopływająca, o prostej budowie - ma 3 pary odnóży: - czułki pierwszej pary - czułki drugiej pary z wyrostkiem żującym - żuwaczki - oko naupliusowe - prosty przewód pokarmowy - parę nefrydiów - po każdej lince rozwija się nowy segment - |
ANAMORGOZA - kolejne pływiki z kolejnymi segmentami to metanauplius I II itd. - u widłonogów mówimy o kolejnych kopepoditach I II III… - u wąsonogach larwy po stadiach pływika z 2-klapową skorupką- cyprys - u rakowców larwa żywik (filigranowy raczek) - żywik- metazoea - podstawowa postać to mysis - ma oczy, rostrum, głowotułów oraz odnóża tułowiowe Podgromada: Entomostraca- podraczki - prymitywne skorupiaki o dużej zmienności segmentów ciała w poszczególnych rzędach - o odnóżach 2-gałęzistych - słabo rozwinięty układ nerwowy i krążenia - larwa nauplius 1. Rząd: Cephaloceroda - do 3 cm - żyją w mule, robakowaty wygląd - ciało: głowa + 19 segmentów - oczu brak - na głowie 2 pary czułków - żuwaczki bez głaszczka - z 9 par odnóży tułowiowych 7 par dobrze rozwiniętych - pleopodiów brak - telson zakończony długą furką z długimi szczeciami - obojnaki o oddzielnych gonadach męskich i żeńskich - otwór płciowy na 9 segmencie tułowia - wylęgłe osobniki mają 3 segmenty postoralne 2. Branchiopoda- liścionogi - ciało wyraźnie segmentowane, duża ilość segmentów - liczne odnóża 2 -gałęziste, słabo zróżnicowane, o rytmicznym ruchu - funkcje lokomotoryczne, oddechowe, napędzania pokarmu - serce- kurczliwe naczynie grzbietowe (od głowy do końca ciała) - krew z ciała zbiera się w obszernej zatoce brzusznej - układ nerwowy o najbardziej widocznej budowie drabinkowej - żuwaczki silnie rozwinięte - szczeki znacznie zredukowane 3. Rząd: Diplostraca- dwupancerzowce - z pancerzem w postaci 2-klapowej skorupki okrywającej całe ciało z głowa lub tylko tułów i odwłok - ukrycie odnóży w pancerzu- ich ruch ograniczone - silnie rozwinięte czułki 2 pary jako narząd ruchu - 1000 gatunków - 2 podrzędy: Conchostraca i Cladocera Podrząd: Conchostraca - ciało z licznych segmentów, tułów ponad 10 - 2 klapowy pancerz- wystaje krótka furka - pancerz przyrośnięty jedynie do tyłu głowy - mięsień poprzeczny zamyka obie połowy pancerza - czułki pierwszej pary krótkie - czułki 2 pary, 2-gałęziste- narząd ruchu - odnóży tułowiowych 10- 32 pary, ku tyłowi malejących - gonady ciągną się wzdłuż całego ciała, ich ujścia są na 11 segmencie - wykazują też rozwój partenogenetyczny - naupliusy - redukcja czułków 2 pary Podrząd: Cladocera- wioślarki - dwupancerzowce o ciele składającym się z nielicznych segmentów (oprócz głowy najwyżej10) - 2-klapowy pancerz pokrywa całe ciało z wyjątkiem głowy - pancerz przyrośnięty do 2 pierwszych segmentów tułowia - na głowie pojedyncze, ruchliwe oko złożone, powstało ze zlania 2 bocznych - oko naupliusowe - oczy złożone mają od 22 do 300 ommatidiów - czułki 1 pary krótkie, u form drapieżnych silnie rozwinięte - czułki 2 pary długie, 2-gałęziste- narząd ruchu - odnóży tułowiowych 4 do 6 par, spłaszczonych, stosunkowo krótkich, wyposażonych w liczne szczeci - rodzaj koszyczka cedzącego (oddychanie, odżywianie) - złapane pożywienie zostaje zlepione śluzem - Układ pokarmowy: - 2 ślepe wyrostki na przedzie ciała - kończy się odbytem z nelsonem - Układ wydalniczy: - narząd wydalniczy - gruczoł szczękowy dobrze rozwinięty - Układ krążenia: - zredukowany do małego workowatego serca z 1 para otworów - Układ rozrodczy: - jajnik ciągnie się przez kilka segmentów i uchodzi na grzbiecie do jamy lęgowej - z reguły samce mniejsi od samic - Rozmnażanie: - w komorze lęgowej przebywają nie tylko jaja, ale i świeżo wylęgłe w nim młode - rozwój bezpośredni - wioślarki oprócz jaj letnich składają jaja zimowe (umieszczone w siodełku, które tworzy się w jamie lęgowej) w czasie linienia lub śmieci osobnika macierzystego siodełko pływa swobodnie lub opada na dno - na wiosnę z zawartych w nim jaj wylęgają się młode nowego pokolenia- samice patogenetyczne - w rozwoju Cladocera spotykamy się z Heterogonia- występowaniem na przemian pokoleń rozwijających się patogenetycznie i dwupłciowo - ta sama samica może wytwarzać w różnych okresach patogenetycznie diploidalne jaja samicze i samcze, oraz haploidalne jaja trwałe - w sprzyjających warunkach samica może wydać do 180 pokoleń - zależnie od liczby pokoleń obupłciowych, mówimy o mono-, bi-, policykliczności w rozwoju wioślarek - gatunki bytujące w toni wielkich wód - pogorszenie bytowania w jesieni (obniżenie temp. wody), wytwarzają samce i samice - gatunki w mniejszych zbiornikach, bardziej wrażliwe na temp. otoczenia- produkują jaja trwałe jesienią i wiosną - 2 razy do roku pokolenie samców i samic (bicykliczność) - w wodach małych i płytkich, łatwo wysychających- gatunki które już w 2 pokoleniu zaczynają składać jaja trwałe, ilość samców syst. zwiększa się co pokolenie - cyklomorgoza- okresowa zmiana postaci całych populacji zwierząt dorosłych w zależności od pory roku (Daphnidae, Bosminidae)- objawia się to wydłużeniem głowy bądź wydłużeniem czułków - żyją przeważnie w wodach słodkich, mało gatunków żyje w morzach - jedne żyją na głębinach inne przy brzegu, wiele gatunków przy dnie w mule (np. Chydorus) - jest to pokarm ryb 4. Rząd: Ostracoda- małżoraczki - 2000 gatunków - formy drobne 2-3 mm - drobne o zatartej segmentacji - zamknięte całkowicie w dwuklapowym pancerzu silnie przesyconym solami wapnia - obie połowy pancerza połączone są na grzbiecie elastycznym więzadłem, zamykane za pomocą mięśnia zwieracza - na przedzie pancerza wcięcie ułatwia wysuwanie czułków - na pancerzu występują różne inkrustacje - brzegi łączące obie połowy pancerza, mają różne uszczelnienia - Budowa ciała: - maja 6-7 par odnóży łącznie z głowowymi - narząd ruchu- obie pary czułków (czułki drugiej pary silniej wykształcone) - żuwaczki u niektórych silenie rozwinięte - głaszczek kilkuczłonowy opatrzony w pazur- narząd kroczny wraz i innymi odnóżami - szczęki różnie ukształtowane - 2 pary odnóży tułowiowych - prąd wody wytwarzają wachlarzowato rozwinięte egzopodity szczęk pierwszej pary (Cypridopsis) bądź drugiej pary (Cypridina) - ciało zakończone furką- rola w ruchu ciała - Układ wydalniczy: - narządy wydalnicze u gatunków różnie rozwinięte- czułkowe lub szczękowe - jeśli w postaci larwalnej występują oba to potem jedno z nich degeneruje - Układ krążenia: - narządy układu krwionośnego i oddechowego spotykamy jedynie u form morskich - u Myodocopa występuje serce w okolicy tyłu głowy, gdzie przyrasta do ciała pancerz - Układ oddechowy: - brak narządu - oddychają całą powierzchnia ciała - odnóżami zapewniają stały przepływ wody w jamie pancerzowej - w oddychaniu uczestniczy wew. powierzchnia pancerza, zamierająca pod chityna liczne zatoki hemolimfatyczne - Układ nerwowy: - układ silnie skondensowany i uproszczony - zwój napdrzelykowy ograniczony jest do tritocerebrum - w zwojach brzusznych zazwyczaj tylko dwa rozwinięte - Narządy zmysłów: - oczy złożone- jeśli istnieją to składają się z 4-20 omnatidiów - oczy naupliasowe istnieją prawie zawsze u form dorosłych - Układ rozrodczy: - gonady parzyste (wyjątek- Polycopidae), rozdzielnopłciowe, różnego koloru i kształtu - u samców silnie rozwinięty narząd kopulacyjny - plemniki duże z długa wicią - samce rzadko spotykane - patogenetyczny rozwój dominuje - Rozmnażanie: - jaja składane bądź do przestrzeni między grzbietem a pancerzem, bądź też przyklejone do roślin - bruzdkowanie całkowite - z jaja wylęgają się atypowe pływki o odnóżach 1-gałęzistych raczej krocznych, pokryte ponadto cienkim dwuklapowym pancerzem - zależnie od grupy występuje 5-8 postaci larwalnych, zmieniających się po każdym linieniu - u gatunków morskich rozwój prosty - żywią się detrytusem, szczątkami roślinnymi i zwierzęcymi - żyją w morzach, oceanach, wodach śródlądowych - prowadzą planktonowy styl życia
5. Rząd: Mystacocarida - wystające na przedzie ciała odnóża głowowe i szczękoodnóża wyposażone w szczeci - budowa zbliżone do Copepoda - najmłodsze stadium- metanauplius - szczekoczułki pojawiają się w 7 stadium
6. Rząd: Copepoda- widłonogi - drobne, o ciele pozbawionym zupełnie pancerz, wyraźnie członowany, złożony z 16 segmentów w typowych postaciach - część segmentów tułowia zrasta się z głową- cephalothorax - odwłok zakończony wyraźna furką - Budowa ciała: - ciało wydłużone, o lekko owalnym głowotułowiu, rzadziej klinowanym - z 6 segmentów tułowiowych, opatrzonych odnóżami, zwykle 1, a czasem dwa segmenty |
zrastają się z głowa tworząc głowotułów - pozostałe wolne segmenty (5-4) to paraeyon - ostatnich 5 segmentów bez odnóży tworzy odwłok - u niektórych gatunków, u samic, pierwsze 2 segmenty odwłoka mogą się zrastać - odwłok kończy się telsonem z dobrze rozwiniętą furką - głowny narząd ruchu- antennule (1-gałęziste, silnie rozwinięte, zwłaszcza u samców) - czułki 2 pary mogą pomagać przy ruchu - przy ruch posuwiastym pomagają odnóża tułowia - żuwaczki nie duże, 2-gałęzistepodbnie jak szczęki 1 pary - szczeki 2 pary - brak egzopoditu - pierwsza para odnóży tułowiowych pełni rolę szczękonóży - pozostałe odnóża tułowiowe są 2-gałęziste, stosunkowo niewielkie - u samców ostatnia para (5) jest mniejsza i służy jako narząd kopulacyjny - Układ wydalniczy: - narząd wydalania- gruczoł szczękowy, w okresie larwalnym gruczoł szczękowy - Układ krążenia: - serce u form morskich, a u słodkowodnych tylko u Calanoida - u pozostałych przesuwanie hemolimfy- rytmicznymi ruchami jelita - Układ oddechowy: - brak narządów oddechowych - oddychają całą powierzchnią ciała - ruch odnóży głowowych powoduje prądy wody, który ułatwia oddychanie, u małych form napędza bardzo rozdrobniony pokarm - Układ nerwowy: - silnie skondensowane przed przełykiem zwoje brzuszne - Narządy zmysłów: - w postaci włosków czuciowych i węchowych na czułkach - na głowie statocysty - 1 nieparzyste oko naupliusowe złożone z 3 oczek - Układ rozrodczy: - u wolnożyjący gonady nieparzyste - pasożytnicze mają gonady parzyste - ujścia na 1 segmencie odwłoka - segm. płciowym - u samic występują 2 jajowody mające ku przodowi ślepe schyłki, w tylnych ich odcinkach znajdują się gruczoły cementowe (wydzielina tych gruczołów otaczaj jaja w czasie tworzenia worków jajowych) - samice noszą jaja w workach jajowych, przyczepionych do segmentu płciowego, pojedynczych (Calanoida, Harpacticoida) lub parzystych (Cyclopoida) w zależności od liczby otworów płciowych - Rozmnażanie: - niektóre składają jaja wprost do wody, podobnie jak żyjące we mchu - worki jajowe zawierają niewielka ilość jaj u Acanthocyclops jest ich ok. 80 - u form pasożytniczych są one nieraz bardzo silnie rozwinięte - dymorfizm płciowy wyraźny, samce są mniejsze - z patogenezą spotykamy się rzadko - Rozwój: - bruzdkowanie całkowite, a u wielu form pasożytniczych często powierzchniowe - z jaj wylęga się nauplius lub matanauplius - w rozwoju 10-11 linień z tego 5-6 w okresie matanauplisa, a 5 w stadiach kopepodiów - po osiągnięciu postaci dorosłej nie linieją - nie żyją dużej niż rok - większość żyje w morzach, stosunkowo mniej żyje w wodach słodkich, ale i tu należą do najczęściej spotykanych organizmów - mało gatunków spotyka się na lądzie w mokrym mchu oraz w piasku plaży - żyjąc w piasku mają uproszczoną budowę - znamy ich 1800 gatunków wolno żyjących i 1500 pasożytniczych - wolnożyjące nie przekraczają 2mm WIDŁONOGI PASOŻYTNICZE (Copepoda parasitica): - wielkie bogactwo różnorodnych przystosowań do życia pasożytniczego - w wodach słodkich pasożytują na rybach, jak i na ssakach oraz na mięczakach, pierścienicach - są pasożytami zewnętrznymi i wewnętrznymi - Xenocoeloma brumpti u wieloszczeta Polycirrus arenivorus - pasożyt traci członowanie i odnóża, jego jama ciała zrasta się z jamą ciała żywiciela, a nabłonek celomy obrasta jamę ciała pasożyta - pasożyt sprowadza się do worka produkującego jaja - z jaj zawsze rozwija się nauplius lub, co najwyżej metanauplius - zmianom podlegają zapłodnione samice - samce, na ogół drobne, zachowują typową oczlikową budowę i po kopulacji umierają zazwyczaj - u form najmniej zmienionych pasożytniczo samce pasożytują jak samice - formy larwalne także pasożytują - jedne pasożytują dwukrotnie - w okresie larwanym i dojrzałym - większość pasożytuje zewnętrznie, ale odżywia się jak endopasożyty np. Haemobaphes diceraus- jest zenętrzniakiem, pasożytem skrzeli mintaja, jednak swoja silnie wyciągniętą częścią przednia sięga do opuszki sercowej, a nawet do wnętrza serca- tu czerpie krew - występujące na skórze ryb gatunki rodzajów: Lernaea, Lernaeocera czy Sphyrion mają na głowie różne wyrostki, którymi zakotwicza się głęboko w ciele żywiciela - zmiany na skutek pasożytniczgo trybu życia są procesami twórczymi- niektóre części ciała wzrastają nieproporcjonalnie silnie w stosunku do innych - większość pasożytów występuje w morzach - w Polsce stwierdzono 13 gatunków żyjących w wodach
7. Rząd: Ascothoracida - skorupiaki z ostro odgraniczonym głowotułowiem od odcinka odwłoka, zakończonego furką - pancerz zamyka cały głowotułów i jest złożony z dwu płatów połączonych na grzbiecie, ściąganych specjalnym mięśniem zwieraczem - Budowa ciała: - ciało z 11 segmentów, z czego na tułów przypada 6, a na odwłok 5 segmentów - u form pasożytniczych segmentacja zaciera się - pancerz silnie rozwinięty (kulisty) okrywa ciało z wyjątkiem odwłoka - u niektórych pasożytniczych form silnie rozwijające się jajniki, jak i wyrostki jelitowe, powodują jego znaczne rozdęcie na boki - u pasożytniczych Dendrogasteridae pancerz, ulega rozgałęzieniom tak, że ciało jest jakoby dodatkiem - żuwaczki i szczeki przekształcone w ostre kłujące, pozbawione członowanie - z 6 par odnóży, pierwsza i ostania para (6) są jednogałęziste, gdy pozostałe pary dwugałęziste, przeważnie o charakterze pływnym (Ascothorax) - u innych wszystkie odgałęzienia są jednogałęziste (Laura) - Narządy wewnętrzne: - jelito ma 2 lub 3 pary rozgałęzionych uchwytów - narządy wydalnicze- gruczoły szczękowe - serca brak - specjalnych narządów oddychania brak - gonady pojedyncze - samce mniejsze - przeważnie rozdzielnopłciowe - Rozmnażanie: - jaja noszone w komorze lęgowej, w której młode przebywają cały okres larwalny - w stadium nauplius znaczny zapas żółtka pod pancerzem, słabo wykształcone narządy ruchu - z metanauplius powstaje stadium ascothoracid ok. 0,4 mm, o cechach dorosłego organizmu - opuszcza on komorę lęgową - u gatunków z rodzaju Laura- neuplius prowadzi wolny tryb życia - Fizjologia: - pobieranie pokarmi i oddychanie odbywa się przez zwiększona powierzchnię fałdów pancerza - Ekologia: - nieliczne formy żyją swobodnie i czasowo pasożytują na organizmach
8. Rząd: Branchiura- tarczenice - skorupiaki o ciele silnie spłaszczonym grzbietowo-brzusznie, tarczowaty, - narządy gębowe kłujące - obie pary szczek i a częściowo i czułki o charakterze narządów czepnych - brak przeobrażeń - Budowa ciał: - głowotułów pokryty pancerzem pokrywającym częściowo 3 wolne segmenty tułowia - odwłok nie podzielony na segmenty, wystaje poza tarcze, zakończony małą furką - na brzusznej stronie bardzo krótkie 2 pary czułków jednogałęzistych, wyposażonych w haczykowate szczeci - człony podstawowe szczęk I pary zamienione w duże przylgi - otwór gębowy nieco wyciągnięty (Dolops) lub w kształcie ssawki (Argulus), otoczony piłkowatymi żuwaczkami - maxillae jednogałęziste - ch. chwytny - na głowie para oczu złożonych, siedzących, składających się z 30-75 ommatidiów - 4 pary odnóży 2-gałęzistych z silnymi szczeciami - pierwsza para występuje na głowotułowiu - Narządy wewnętrzne: - jelito tworzy na boki parzyste, rozgałęzione uchyłki, rozwijające się w miarę wzrostu osobnika - odbyt w odwłoku - wytrzymują długie głodzenie - narządy wydalnicze- gruczoły szczękowe (stosunkowo duże, uchodzące u podstawy szczek II pary) - serce leży w ostatnim segmencie tułowia i ma jedną parę ostiów - specjalnych narządów oddechowych brak - nieparzyste jajniki w końcowych segmentach tułowia, parzyste jądra w płatach odwłoka - rozdzielnopłciowe - Rozmnażanie: - u Argulus foliaceus rozwój jaj trwa 3-5 tygodni, zależnie od temperatury - stadium nauplius i metanauplius przebiega w jaju - z jaja wylęga się osobnik podobny do dorosłych - pływanie larw- ruch czułków II pary - 2 linienie po 8 dniach - wykształcenie 4 par odnóży tułowiowych - czułki przestają rosnąć- ulegają jakoby uwstecznieniu - następnie linienie - przylgi, larwa ma 1.6 mm - Ekologia: - pasożytują a różnych gatunkach ryb- przyczepia się czasowo do ich skóry - przez nakłucia pobierają krew i limfę - ich gatunki przypisywane są poszczególnym gatunkom ryb - znanych jest ok. 130 gatunków - w Polsce 3 gatunki
9.Rząd: Cirripedia- wąsonogi ………… 5 podrzędów: ważniejszy rozgłowce |