Wtórnouste
Chaetognatha- szczecioszczękie |
Echinodermata- szkarłupnie |
- dwuboczna symetria, kształt strzały - małe, morskie - Budowa ciała: - głowa, tułów, ogon - naskórek gdzieniegdzie wielowarstwowy - cienka błona podstawna - oskórek - granica głowy i odcinka szyjnego- zgrubienie nabłonka- kołnierzyk (od niego rozciąga się pierścień nabłonkowy) - uzupełnienie wora powłokowo- mięśniowego tworzą 4 pasma poprzecznie prążkowanych mięśni podłużnych, 2 pasma grzbietowo- brzuszne, 2 brzuszno- boczne - skurcze mięśni wywołują falisty ruch ciała w płaszczyźnie skrzelowej - umięśniony aparat chwytny - Jama ciała: - wtórna jama podzielona na 3 odcinki: głowowy, tułowiowy i ogonowy- oddzielone 2 przegrodami - brzuszna i grzbietowa krezka powst. z błony podstawnej, dzieli odcinek wtórnej jamy ciała tułowia na stronę lewą i prawą (tak samo z jama ogonową) - szczeciny- rola szczęk, poruszają się przez muskulaturę - Układ pokarmowy: - na głowie oprócz ząbków kutykularnych, występują potężne szczeciny chitynowe skierowane do przodu - otwór gębowy nieznacznie po brzusznej stronie- gardziel- jelito (prosty przewód)- otwór odbytowy po stronie brzusznej - Układ nerwowy: - umiejscowiony w naskórku - zwój mózgowy łączący się spoidłami podłużnymi ze zwojami przedsionkowymi - 2 spoidła łącza zwój mózgowy z zwojem brzusznym w tułowiu - Narządy zmysłów: - parzyste oczy leżące po grzbietowej stronie głowy (każde składa się z 5 kubkowatych oczek odwróconych) - na ciele komórki czuciowe - orzęsione komórki- narządy zmysłu chemicznego, dotyku - Układ rozrodczy: - obojnaki - jajniki leżą w tylnej części tułowiowego odcinka wtórnej jamy ciała - jądra w ogonowej części jamy - jajowody- ich ścianki obejmują znajdujące się wew. nich zbiorniki nasienne - zbiorniki uchodzą z boków tylnej części odcinka tułowiowego - orzęsione nasieniowody otwierają się z jednego końca do ogonowej części jamy ciała, z drugiego końca nasieniowody przechodzą w pęcherzyki nasenne - Rozmnażanie: - obojnaki, zapłodnienie wewnętrzne - złożone jaja albo unoszą się na wodzie albo sa przyklejone do glonów - Rozwój: - całkowite równomierne bruzdkowanie - coeloblastula z wąskim blastocelem-> gastrula - bardzo wcześnie w okresie brudkowania wyodrębniają się komórki prapłciowe - wyznacznik toru płciowego jest ciałem chromatycznym, resztką komórki nabłonkowej jajowodu, która wnika do młodego oocytu - gastrula: - 1. 2 komórki prałciowe leżą w przedniej części prajelita - 2. po podziale na 4, przesuwają się do powstałej wtórnej jamy ciała (2 większe dadzą początek komórkom żeńskim, 2 mniejsze męskim) - wtórna jaja ciała: powstaje na skutek sfałdowania przedniej części prajelita, pragęba się zamyka na przeciwnym biegunie tworzy się otwór gębowy w wyniku wpuklenia ektodermy (potem przekształca się w gardziel), zawiązka wtórnej jamy ciała odcina się odcinek głowowy, ogonowy odcina się parę dni przed wykluciem, odbyt w miejscu pragęby - ODŻYWIANIE: - skorupiaki, meduzy, młodociane postacie niektórych ryb - EKOLOGIA: - w większości zwierzęta planktonowe - rozprzestrzenianie zależy od temperatury wody (wody ciełe) |
- żyją wyłącznie w morzach - zwierzęta o najsilniej, pośród Mezozoa, podkreślonej acefalizacji, w ciele większości nie można wyodrębnić ośrodka głowowego - pewnie podobieństwa szkarłupni do Branchiotremata: dwuboczna symetria larw o podobnej organizacji, u szkarłupni larwy typu dipleurula, u Branchiotremata larwa tornaria - larwy ich charakteryzują się podobieństwem wykształcenia jam celomatycznych, brakiem nefrydiów, tym samym usytuowaniem narządu ciemieniowego poza przestrzenią otoczona przez przedgębowy sznur rzęsek, * organizacje ciała szkarłupni można sprowadzić do pewnych wspólnych podstaw: - zawsze można wyróżnić okolicę gębową - oralną i przeciwgębową amoralną- apikalną, niezależnie czy otwór gębowy jest skierowany fizjologicznie ku dołowi (jeżowce, rozgwiazdy, wężowidła) czy ku górze (liliowce), czy na bok (strzykwy) - na biegunie przeciwgebowymo otwór odbytowy (w wielu przypadkach ulega znacznemu przesunięciu) - w stosunku do osi łączącej oba bieguny ciała, pewne narządy są ułożone promieniście - tych pierścieni występuje przeważnie wielokrotność 5 - każdy promień (radius) oddzielony od innego międzypromieniem (interradius) - promienie i miedzypromienie dzielą powierzchnię ciała szkarłupni na 10 części - promienista budowa jest cecha wtórna (dwubocznie umiarowa postać larwy) - z form zbudowanych 5-promieniście wykształciły się w pewnych przypadkach ponownie organizmy dwuboczne symetrycznie (jeżowce nieregularne i wiele strzykw) - u wielu strzykw walcowate ciało ulega spłaszczeniu, wytwarzając powierzchnie do pełzania(w skład 3 promienie) - jeżowce regularne mają kształt kulisty, bocheneczkowaty, nieco na oralnym biegunie spłaszczony, otwór gębowy i odbyt otoczony polem okołoodbytowym - forma pośrednia- rozgwiazdy, ramiona nie wyodrębniły się z pięciokątnej tarczy ciała - u wężowideł ramiona czasem rozgałęzione, ostro odcinają się od tarczy - wydłużając oś ciała jeżowca uzyskujemy postać strzykwy - ciało liliowca ma postać kielicha, którego pokrywę przebija otwór gębowy, a zwykle i ekscentrycznie, w międzypromieniu i odbyt, z brzegów kielicha wychodzą ramiona (pojedyncze lub rozgałęzione), na ramionach wyrostki- pinnulae - Budowa ciała: - naskórek (k. pryzmatyczne, elementy gruczołowe i k. zmysłowe) - skóra właściwa (ośrodek tworzenia elementów szkieletowych) - skleryty- elementy szkieletowe, powstają w skleroblastach (mezenchymatycznych komórkach szkieletowych) jako spikule (węglan wapnia i domieszki subst. organicznych) - w jamkach sklerytów zachowuje się tkanka mezenchymatyczna - skórny szkielet szkarłupni może się uwstecznić (strzykwy) - szkielet pierwotny: - część okołogębowa (5 międzypromieniowych płytek gębowych), u młodych postaci rozgwiazd, wężowideł i jeżowców jeszcze płytki koncowe - część przeciwgębowa - w miarę rozwoju wciskają się miedzy płytki pierwotne wtórne płytki szkieletowe - dołanczanie wtórnych płytek do szkieletu: - u rozgwiazd batalia i radialia pozostają na szczytowej części tarczy - u wężowideł 5 pierwotnych płytek międzypromirniowych przesuwa się na stronę okołogębową, dając tarczki gębowe - u liliowców w miarę rozwoju do pierwotnego szkieletu dalsze elementy- płytki ramion i brzeżne elementy bruzd ambulakralnych (po stronie oralnej) - u jeżowców szkielet apikalny zajmuje niewielka częśc całości, większość j. wytworzyła w miejsce płytki środkowej drobne płytki (pole okołoodbytowe- peryprokt), ponadto występuje 5 płytek płciowych, 5 płytek ocznych, w kierunku oralnym dołancza się zwarty szkielet - wężowidła i rozgwiazdy po stronie oralnej ambulakrów mają ruchomy szkielet - u strzykw elementy szkieletowe redukują się do pierścienia leżącego około przełyku, a składającego się z 10 odcinków - strzykwy mają silny wór powłokowo- mięśniowy składający się z 5 lub 10 pasm mięśni podłużnych, przebiegających w promieniach oraz z mięśni okrężnych - pancerz jeżowców, rozgwiazd, wężowideł odznacza się obecnością szkieletowych wyrostków (kolce, nóżki kleszczowe, łuski) - nieznaczna ruchliwość szkarłupni (słabo rozwinięta muskulatura ścian ciała) - JAMA CIAŁA: - wtórna jama związana jest z układem naczyń wodnych (układem ambulakralnym) z kompleksem osiowym i układem podnerwowym (nibykrwionośnym) - u larwy z pierwszej pary woreczków celomatycznych wyodrębnia się protocel i aksocel, z drugiej pary mezocel i hydrocel i z trzeciej pary metacel i somatocel - gdy larwa przekształca się w imago prawy aksocel i hydrocel ulegają uwstecznieniu lub zupełnemu zanikowi, z lewego aksocelu powstaje układ osiowy, a lewego hydrocelu układ naczyń wodnych, tylne pęcherzyki celomatyczne ulegają przemieszczeniu - pochodne somatocelu (woreczka c.) tworzą bardzo obszerna jamę ciała oraz 2 systemy przewodów (jeden do oralnej drugi do aboralnej) - w ścianie jamy otrzewnej (somatocel) u liliowców i niektórych strzykw znajdują się lejowate orzęsione twory- urny rzęskowe (wydalanie, utrzymanie ruchu płynu jamy ciała) - z lewego, przygębowego somatocelu wywodzi się kanał podnerwowy (układ nibykrwionośny)- oralny system kanałów somatycznych składa się z kanału okrężnego i 5 kanałów promienistych z ich odgałęzieniami - kanał genitalny (aboralny układ kanałów somatocelu)- kanał okrężny połączony z prawym protocelem, 5 odchodzących od kanału okrężnego międzypromieniowych workowatych wybrzuszeń, reprezentujących jamy gonad - w świetle kanału okrężnego przebiega pasmo komórek rozrodczych, wysyłające wypustki do każdej jamy gonady - u jeżowców i strzykw zamiast okrężnego oralnego kanału perydermalnego duży przewód okołoprzełyowy - gruczoł osiowy łączy pierścień oralny zatoki krwionośnej z jej pierścieniem aboralnym oraz naczyniami krwionośnymi przewodu pokarmowego - gruczoł osiowy zawiera pasma takiej samej tkanki jak układ hiemalny, z którym jest ściśle związany (serce, gruczoł brunatny) - lewy woreczek celomatyczny, hydrocel leżą na oralnej stronie ciała - UKŁAD NACZYŃ WODNYCH(ambulakralny): - pierścień oralny, do którego, w miedzypromieniach uchodzą (wyjątek: liliowce, pewne jeżowce) 1 lub więcej zbiorników zwanych pęcherzykami Poliego, a u rozgwiazd dodatkowo groniaste gruczołowe ciałka Tiedemanna - pęcherzyki Poliego- rezerwuar dla płynu jamy ciała - czułki i nóżki ambulakralne służą do oddychania, lokomocji i odbierania podniet zmysłowych, mają przyssawkowate zakończenia - w zasadzie nóżki ambulakralne ułożone są w promieniach i mogą być ograniczone tylko do gębowej powierzchni ciała albo rozciągają się do bieguna niemal przeciwgębowego - wszystkie szkarłupnie (wyj, liliowce) układ wodny komunikuje się ze światem zewnętrznym za pośrednictwem przewodu kamiennego - u rozgwiazd, wężowideł, jeżowców komunikacja przewodu kamiennego z otaczającą woda morską za pośrednictwem płytki - madreporytu, przebitej licznymi otworkami - płytka madreporowa- leży interradialnie, u jeżowców jest nią jedna z płytek płciowych; u wężowideł leży po stronie oralnej; u rozgwiazd jedna z pierwotnych płytek miedzypromieniowych - UKŁAD POKARMOWY: - jama gębowa (przełyk, jelito środkowe- u rozgwiazd i wężowideł wykształcone na kształt worka (żołądka) oraz jelito końcowe) - przewód pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowy po stronie oralnej głównej osi ciała - odbyt zajmuje biegun przeciwległy, leży nieco mimośrodkowo w międzypromieniu - u nieregularnych jeżowców otwór odbytowy przesunięty jest w okolicy okołogębowej - u liliowców odbyt mieści się w międzypromieniu, z boku na pokrywie kielicha, czasem na stożku odbytowym - wężowidłom i niektórym rozgwiazdom brak odbytu - przewód pokarmowy u liliowców, jeżowców i strzykw występuje jako długa rurka, biegnie albo płaską spiralą w kierunku wskazówek zegara, albo tworzy pętlę powrotną, lub tworzy potrójna pętlę - u jeżowców zwykle jelito dodatkowe - przewód pokarmowy rozgwiazd i wężowideł w znacznej swej części ma postać worka, z części odźwiernikowej żołądka rozgwiazd odchodzą w promieniach do ramion parzyste, pierzaste wypukliny o charakterze gruczołowym („wątroba”), w międzypromieniach odchodzi od jelita odbytowego drugi system ślepych wypuklin - jezowce regularne przy wejściu do przewodu pokarmowego maja aparat żujący (latarnia Arystotelesa)- kształt piramidy, otacza przełyk, składa się z 5 szczęk, mniejszych piramidek leżących w miedzypromieniach, które otaczają pokryte szkliwem żeby. Miedzy każdymi 2 szczekami znajdują się płytki (międzyszczeki), a na nich spoczywają widlaste pręciki. Cały aparat powiązany ze sobą uszkami (tworzą okołogebowy pierścień wapienny za pomocą mięśni gładkich i wiązadeł) - cała latarnia pokryta jest błoną, która jest częścią otrzewnej - UKŁAD WYDALNICZY: - brak typowych narządów, rolę pełnia amebocyty, które wypełniają się wydalinami oraz płyn otrzewnej - płynne wydaliny przechodzą na zewnątrz, do otaczaj wody morskiej - narząd osiowy odgrywa rolę nerki spichrzowej, w której gromadzą się wydaliny (??) - występujące w ramionach liliowców saculli, podnabłonkowe okrągłe ciałka uważane są też za narządy ekskrecyjne - UKŁAD KRĄŻENIA: - brak serca - układ krwionośny: szczeliny pomiędzy poszczególnymi narządami - nawiązuje do pierwotnej jamy ciała - blastocelu, nie jest wyścielony nabłonkiem - kanały tego układu (zatoki) ograniczone są przez przestrzenie wtórnej jamy ciała pokryte nabłonkiem - wyróżnia się: - część układu gromadzącego substancje odżywcze i towarzyszące jelitu - systemy rozdzielcze, oralny i aboralny - oba te układy połączone są ze sobą poprzez liczne kapilary - układ składa się z: - pierścienia okołogębowego oddającego 5 pasm promieniowych, biegnących pomiedzy nerwem radialnym i odpowiednim naczyniem ambulakralnym - układ hemalny trzewiowy - splot hemalny w narządzie osiowym - pierścień aboralny - hiemalne zatoki w pasmach płciowych - UKŁAD ODDECHOWY: - do oddychania służą wszystkie wyrostki układu wodnego i pokrycie ciała - ważne są skrzela ambulakralne (pierzaste wyrostki) jeżowców nieregularnych oraz u jeżowców regularnych i rozgwiazd palczaste wypukliny skóry (zawierają schyłki jamy ciała) - u jeżowców rolę oddechowa pełni także przyjelito - u strzykw płuca wodne (2 silnie rozgałęzione przewody uchodzące) - u strzykw woda pobierana jest przez otwór odbytowy w celach oddechowych, inne gromady także przez otwór gębowy - płyn wtórnej jamy ciała przejmuje transport gazów do narządów wewnętrznych - wszystkie narządy do oddychania z wyj. płuc wodnych są w sąsiedztwie jam celomatycznych - UKŁAD NERWOWY: - prymitywnie ukształtowany, tkwi w nabłonku, z którego się wykształcił, wciskając się pomiędzy podstawy komórek - poza nerwami jelitowymi składa się z 3 systemów - układ ektoneuralny i hyponeuralny leżą po stronie oralnej, przebiegają równolegle do układu wodnego - trzeci system pod powierzchnią amoralną i przebiega wzdłuż przewodu amoralnego metacelu (wyjątek liliowce) - układ ektoneuralny: pierścień okrążający otwór gębowy, 5 nerwów promieniowych (mają neyrony czuciowe) - układ huponeuralny (unerwia muskulaturę ciała): pierścień okołogębowy, przewody promieniowe- jest on uwsteczniony u jeżowców wzg. na słabo rozwinięta muskulaturę - u strzykw brak pierścienia hyponeuralnego - układ nerwowy aboralny leży na śródbłonku somatoce;u - u liliowców jest on silnie rozwinięty jako układ ruchowy obsługujący ramiona, jego pierścień tworzy grube, kubkowate centrum na ścianie celomu aboralnego - strzykwy nie mają amoralnego układu nerwowego - NARZĄDY ZMYSŁÓW: - w skórze komórki zmysłowe, obficie występuje w nabłonku bruzd ambulakralnych, pod nim przebiegaja pnie nerwowe - nóżki i czułki ambulakralne, ponadto czułki okołogębowe strzykw - czułki rozgwiazd przy koncu promieni- zmysł chemiczny - u niektórych strzykw pęcherzyki wypełnione twardymi konkrementami, leżą przy układzie nerwowym, to narządy równowago - podobną funkcje przypisuje się sferydiom jeżowców - u podstawy czułków końcowych u rozgwiazd leżą, czerwono zabarwione oczy złożone, zbudowane są z licznych kubkowatych oczek pojedynczych - UKŁAD ROZRODCZY: - rozdzielnopłciowe - niektóre rozgwiazdy oraz sporo strzykw są obojnakami - ciężko rozróżnić samca od samicy - układ hiemalny, narządy osiowe, zawiązki gonad wywodzi się od silnie mnożącego się nabłonka lewego amoralnego somatocelu - rosnącym pasmom płciowym towarzyszą wypustki somatocelu (metacelu), które dają przewody płciowe otaczające gonady, amoralny system przewodów somatocelu, kanał genitalny i jego związki z gonadami - u liliowców pasmo płciowe przebiega w kanale metacelu tzw. kanale płciowym, razem z zatoka hemalną - u strzykw gonada powstają w miedzypromieniu przewodu kamiennego - u jeżowców regularnych 5 gonad, zbudowane z rozgałęzionych przewodów, leżą w miedzyprominiach po apikalnej stronie obszernej jamy ciała - u rozgwiazd 5 par kępkowatych gonad, leżą w międzypromirniach - otwory płciowe uchodzą po stronie przeciwgębowej - u wężowideł 5 par kieszeni, powstałych przez wpuklenie ektodermy a uchodzących szczelinami do na oralnej powierzchni ciała, przyjmuje ujścia gonad - ROZMNAZANIE: - zapłodnienie następuje z reguły w wodzie - u form żyworodnych zapłodnienie wewnętrzne (Phyllophorus urna) - nieliczne opiekują się potomstwem (jeżowiec Anochanus sinensis) - notuje się u szkarłupni rozród bezpłciowy- związane z silna regeneracja - jeżowce mają ograniczona regenerację - liliowce, strzykwy i rozgwiazdy regenerują wprost wspaniale - rozmnażanie przez autotomię jest normalnym zjawiskiem- u strzykwy Psolus valvatus - rozród bezpłciowy przez schizogamię u rozgwiazd jest regularny - ROZWÓJ: - w wyniku całkowitego bruzdkowania powstaje coeloblastula pokryta rzęskami - gastrulacja przez wpuklenie, prajelito różnicuje się na 3 odcinki, pragęba przechodzi w otwór odbytowy - właściwy otwór gębowy przebija się wtórnie na brzusznej powierzchni larwy - powstała larwa o symetrii dwubocznej i o wklęsłej powierzchni brzusznej i wklęsłym grzbiecie, maja pole okołogębowe otoczone charakterystycznym sznurem rzęskowym - w miarę wzrostu larwy typu dipleura zaczynają wyróżniać się od siebie: - larwa strzykw, auricularia- wydłużone ciało, zarys sznura rzęskowego tworzy jakby uszka, pole okołogębowe, od którego do przodu wysuwa się tarcza przedgebowa, odbyt uchodzi na tylnej wyniosłości - larwy rozgwiazd typu bipinnaria i brachiolaria wyróżniają się od auricularia wydzieleniem sznura rzęskowego, który otacza tarcze gębową - larwa typu pluteus (wężowidła i jeżowce)- długie wyrostki oparte na wapiennych igiełkach, ale pluteus wężowideł- ophiopluteus ma długie wyrostki boczne, a echinopluteus jeżowców jeżowców grupy Spatangidae ma długie nieparzyste wyrostki grzbietowe - w okresie metamorfozy niektóre rozgwiazdy przytwierdzają się do podłoża za pomocą długiego wyrostka zakończonego przyssawką - podczas przeobrażenia larwa: pojawienie się symetrii promienistej (zawiązki), oddzielnie powstają oralne i aboralne części ciała, przemieszcza się otwór gębowy i jelito, przemianom i przesunięciom ulega zarówno zarówno hydrocel jaki i lewy oralny i prawy aboralny somatocel, larwalne wyrostki zanikają, ustala się definitywny kształt ciała - u strzykw metamorfoza bez tak wyraźnych zewnętrznych przemian - larwa liliowca Antedon ma postać baryłki nieco os strony brzusznej spłaszczonej, opasanej obręczami rzęskowymi, z których pierwsza jest na powierzchni wentralnej przerwana, na biegunie apikalnym pęczek rzęsek oznaczający płytkę ciemieniowa, larwalne centrum nerwowe; po pewnym czasie swobodnego pływania osadza się, sznury rzęskowe i apikalny pęczek rzęsek zanikają
- RUCH: - kierunek poruszania w części jest ograniczony przez światło - ODŻYWIANIE: - rozkładające się ciała innych organizmów - detrytus - strzykwy żywią się planktonem - rozgwiazy polują na robaki, inne szkarłupnie, ryby i mięczaki - niektóre gatunki mają właściwości fluorescencyjne - REGENERACJA: - niektóre rozgwiazdy z odłączonego ramienia odtwarzają tarcze z brakującymi ramionami - strzykwy mogą odtwarzac wyrzucone przy podrażnieniu trzewia - EKOLOGIA: - formy morskie - form żyją w dnie piaszczystym, mulistym, kamienistym - FILOGENEZA: - dawniej łączono je z jamochłonami we wspólna grupę promienistych (uważano budowę promienista za pierwotna) - najstarsze znalezione szkarłupnie były osiadłe, a ich strona gębowa była zwrócona w kierunku toni wodnej- kambr - strzykwy z brakiem pancerz (cecha pierwotna) nie zmieniły się w kolejnych okresach geologicznych |