Psychologia kliniczna(ćw.)
Temat: Zaburzenia na tle seksualnym – zaburzenia tożsamości płciowej ( transseksualizm, transgenderyzm oraz transwestytyzm).
Pięć warstw życia erotycznego.
V warstwa – Realizacja seksualna: stopień adekwatności zachowań z odpowiednią osoba i w odpowiedniej sytuacji erotycznej.
IV warstwa – Rola płciowa: publiczne wyrażanie tożsamości płciowej, to, co jednostka mówi i robi, by zaznaczyć, że jest mężczyzną lub kobietą.
III warstwa – Preferencje seksualne: typy osobników, części ciała i sytuacje będące obiektem fantazji i pobudzenia seksualnego.
II warstwa – Orientacja seksualna: skierowanie popędu seksualnego na konkretną płeć. Wyróżniamy trzy rodzaje orientacji seksualnej: heteroseksualizm(płeć przeciwna), homoseksualizm (ta sama płeć), biseksualizm (osoby obu płci).
I warstwa – Tożsamość płciowa: świadomość bycia kobietą lub mężczyzną.
Tożsamość płciowa.
Tożsamość płciowa – świadomość bycia kobietą bądź mężczyzną. Kształtowana w trakcie życia płodowego płeć chromosomalna, gonadalna, hormonalna, wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych, płeć enzymatyczna oraz ukształtowana później płeć psychiczna, rozumiana, jako poczucie przynależności do płci żeńskie lub męskiej i identyfikowaniu się z nią. Niezgodność struktur biologicznych z płcią psychiczną jest przyczyną zaburzeń tożsamości płciowej. Stąd zaburzenie tożsamości płciowej definiowane są, jako poczucie przynależności do płci przeciwnej, niż ta, która wynika z posiadanych narządów płciowych.
Zaburzenia tożsamości płciowej – kryteria DSM IV.
Utrzymująca się silna identyfikacja z płcią przeciwną (nie jest to zwykła chęć czerpania postrzeganych korzyści kulturowych wynikających z bycia przedstawicielem innej płci). U dzieci objawia się przynajmniej czterema z następujących symptomów:
(1) powtarzanie lub utrzymywanie, że chce się być, lub się jest, osobą odmiennej płci,
(2) u chłopców skłonności do przebierania się w odzież dziewczęcą lub stymulowanie kobiecych strojów; u dziewczynek upieranie się przy noszeniu wyłącznie typowych strojów chłopięcych,
(3) silne i utrzymujące się skłonności do odgrywania roli przeciwnej płci w zabawach wyobrażeniowych i utrzymujące się fantazje o byciu osobą inne płci,
(4) intensywne pragnienie uczestnictwa w typowych zabawach i rozrywkach płci przeciwnej
(5) wyraźne, silne preferencje do zabawy z towarzyszami płci przeciwnej.
U osób w wieku dorastania i u dorosłych zaburzenie to objawia się wyrażaniem pragnienia posiadania płci przeciwnej, pragnieniem bycia uznawanym za przedstawiciela płci przeciwnej, pragnieniem życia i bycia traktowanym, jako przedstawiciela płci przeciwnej lub przekonaniem, że prezentuje się uczucia i reakcje typowe dla płci przeciwnej.
Stały dyskomfort wynikający z bycia sobą danej płci lub poczucie, że własna rola płciowa jest nieodpowiednia. U dzieci zaburzenie to przejawia się którymkolwiek z następujących symptomów:
(1) U chłopców twierdzenie, że penis i jądra są obrzydliwe lub że w przyszłości znikną, lub twierdzenie, że lepiej byłoby nie mieć penisa, niechęć do zabaw połączonych z szamotaniną, odrzucenie typowo chłopięcych zabawek, gier i aktywności;
(2) u dziewcząt odmowa oddawania moczu w pozycji siedzącej, zapewnienie o posiadaniu lub o wyrośnięciu w przyszłości penisa, niechęć wobec faktu powiększania się piersi lub menstruacji albo znaczna awersja w stosunku do strojów uważanych za właściwe dla dziewczynki.
U osób w wieku dorastania lub u dorosłych zaburzenie to wyraża się takimi objawami jak zaabsorbowanie pozbyciem się pierwszorzędnych lub drugorzędnych cech płciowych (np. żądanie terapii hormonalnej i zabiegów chirurgicznych lub innych procedur tak zmieniających fizyczne cechy płciowe, by móc uchodzić za płeć przeciwną) lub przekonanie, że zostało się urodzonym z niewłaściwą płcią.
Zaburzeniu nie towarzyszy fizyczny stan interseksualizmu.
Zaburzenie powoduje dyskomfort o znaczeniu klinicznym lub upośledzenie w społecznym, zawodowym lub innym ważnym obszarze funkcjonowania.
Niektóre rodzaje zaburzeń tożsamości.
Transseksualizm - polega na pragnieniu życia i uzyskania akceptacji, jako osoba płci przeciwnej niż wskazuje na to pleć metrykalna i pleć zewnętrznych narządów płciowych. Tą niezgodność transseksualista pragnie rozwiązać z tylko w jeden sposób: poprzez zmiany płci popartą zmianą płci metrykalnej w kierunku zgodnym z nowym wizerunkiem cielesnym. Dążenie to – jeden z najważniejszych objawów transseksualizmu – ma bezwzględny charakter, bo u jego podstaw leży przekonanie o nieadekwatności cech fizycznych, które powinny być skorygowane. Towarzyszy mu niezadowolenie z budowy ciała i jego funkcji oraz niechęć wobec swoich genitaliów. Kolej cecha charakterystyczna to stopniowe, niekiedy powstające już w okresie dzieciństwa lub dojrzewania poczucie bycia osobą odmiennej płci i reagowanie rozpaczą na kolejne fizyczne objawy potwierdzające atrybut płci niechcianej. Uczucie nieadekwatności jest tak wielkie, że osoby te mają wrażenie, że na skutek pomyłki biologicznej znajdują się w cudzym (należącym do odmiennej płci) ciele. Dla postawienia diagnozy według klasyfikacji zaburzeń ICD – 10 wystarczy dwuletni czas trwania tożsamości transseksualnej, która ponadto nie może być powodowana jakimikolwiek innymi zaburzeniami psychicznymi (np. schizofrenią) lub nieprawidłowościami chromosomalnymi, genetycznymi czy nieprawidłowością interseksualną.
Transgenderyzm – jest rzadko spotykaną postacią zaburzeń tożsamości płciowej. Osoba z tymi zaburzeniami ma poczucie przynależności do płci odmiennej, niż płeć wynikająca z jej budowy ciała i pragnie posiadać niektóre atrybuty tej odmiennej płci. Jednocześnie nie ma zamiaru dokonywać jakichkolwiek radykalnych zmian. Nie godzi się, co odróżnia ją od transseksualisty, na chirurgiczną zmianę płci. Nie satysfakcjonuje jej również dokonywanie tylko zmian czasowych i przemijających (np. przebieranie się za osobę płci przeciwnej), co odróżnia ją od transwestyty. Chętnie natomiast poddaje się kuracji hormonalnej czy nawet zabiegom takim jak mastektomia czy mamoplastyka oraz podejmuje kroki w kierunku zalegalizowania takiego stanu rzeczy (zmian płci socjalnej). Na tym poprzestaje, zachowując się taj, jakby chciała pozostać w pozycji osoby posiadającej atrybuty fizyczne obu płci, osoby, która chce uniknąć ostatecznego zakwalifikowania do jednej, określonej grupy.
Transwestytyzm – zgodnie z wskazaniami ICD – 10 do zaburzeń identyfikacji zalicza się tylko tą postać transwestytyzmu (o typie podwójne roli), która polega na przebieraniu się w odzież płci przeciwnej w celu uzyskania poczucia (choćby chwilowego) przynależenia do niej. Osoba tak z, przebierając się, nie dąży do osiągnięcia podniecenia seksualnego, (co odróżnia to zaburzenie od transwestytyzmu fetyszystycznego), ale do uzyskania zadowolenia z powodu bycia osobą płci przeciwnej. Nie pragnie trwałej zmiany płci, (co z kolei odróżnia ją od transseksualistów). Różny stopień akceptacji społecznej, z jakim spotykają się transwestyci powoduje, że swoje pragnienia bycia osobą płci przeciwnej realizują, w krajach kultury zachodniej, w ograniczony sposób. Transwestytyzm o łagodnym przebiegu polega na kontrolowaniu swojego zachowania i przebieraniu się albo w sytuacjach intymnych (np. w domu czy wyłącznie w obecności akceptującego partnera), albo na stałym, ale ukrytym noszeniu pewnych fragmentów odzieży (np. bielizny) pod odzieżą zewnętrzną, odpowiednią dla swojej płci. Postać aktywna polega na dążeniu do jawnego manifestowania swoich skłonności i walce o akceptację tego stanu rzeczy przez społeczeństwo.
Etiologia powstawania zaburzeń tożsamości płciowej.
Tożsamość płciowa - prawidłowa i nieprawidłowa - stanowi tak głęboki problem, dlatego, że jej korzenie tkwią w fundamentalnych procesach hormonalnych, które zachodzą pod koniec pierwszego trymestru rozwoju płowego. Płód będzie rozwijał się, jako dziewczynka, jeżeli nie nastąpi istotny moment określenia płci, mianowicie, jeżeli nie rozpocznie się wydzielanie hormonów maskulinizujących (androgenów). Jeżeli pojawia się one, zaczyna się rozwój męskich gruczołów rozrodczych oraz zewnętrznych męskich narządów płciowych. Ogromna dawka hormonów maskulinizujących osobnika o męskiej strukturze chromosomowej powoduje zarówno powstawanie męskich narządów rozrodczych, jak i męskiej tożsamości płciowej. Niedostateczna ilość powoduje wprawdzie powstanie męskich narządów rozrodczych, ale tożsamość pozostaje jednak żeńska. W drugim przypadku proces ten zostanie zakłócony przez większą dawkę tych hormonów, powstaną żeńskie narządy, ale tożsamość płciowa będzie męska.
Hormony płodu mają największy wpływ, choć nie jedyny na kształtowanie się tożsamości płciowej. Pewną rolę odgrywają również: wychowanie, hormony występujące w okresie dojrzewania, narządy płciowe, napiętnowanie przez społeczeństwo i rodzinę. Jednak najczęściej te późniejsze formy oddziaływania mogą jedynie wzmocnić lub zakłócić zasadniczą tożsamość płciową, którą posiada jednostka na długo przed urodzeniem, i to, dlatego w przypadku tożsamości płciowej psychoterapia okazuje się bezużyteczna.
Leczenie zaburzeń tożsamości płciowej.
Psychoterapia jest prawie bezużyteczna, a w przypadku transseksualizmu oraz transgenderyzmu możliwa jest terapia biologiczna (terapia hormonalna oraz zamian płci). W przypadku transseksualizmu mówimy o operacji zmiany płci (określanej mianem „ponownego przypisania płci”) daje możliwość nabycia pożądanych przez daną osobę cech płciowych. Jeśli pacjent zdoła przekonać diagnostę (liczne badania i testy psychologiczne, mające na celu wykluczenie innych zaburzeń o podłożu psychicznym), że jego odmienna tożsamość jest niezachwiana, rozpoczyna się długi proces zmiany wyglądu ciała. Terapia, jakiej poddaje się transseksualista, polega na zamianie fizycznych cech płci danej osoby przez zabiegi chirurgiczne i kuracje hormonalne. Transformacja biologiczna poparta jest zamianami społecznymi, zawodowymi, urzędowymi oraz zmianą drugorzędnych cech płciowych, które pomagają podkreślić nowy status płciowy.
Terapeuci zajmujący się transseksualistami, często wymagają od osoby zabiegającej o zmianę płci, by najpierw przez dwa lata żyła, jako przedstawiciel płci przeciwnej, zmieniając imię, strój czy maniery. Jeśli po tym okresie próby i bycia traktowanym, jako osoba pożądanej płci jednostka nadal pragnie przeprowadzenia zabiegu, można uznać, że ryzyko psychiczne związane z operacją jest niższe. Osoby, u których występują objawy schizofrenii lub urojeń, bądź też, które są w inny sposób zaburzone pod względem emocjonalnym, raczej nie powinny poddawać się temu zabiegowi.
| Terapia zaburzenia tożsamości płciowej |
|---|
Poprawa Niebezpieczeństwo nawrotu Skutki uboczne Koszty Czas trwania |
| Ogólna ocena |
Źródło: Rosenhan, Seligman – Psychopatologia, TOM 2 s.581.