OBRAZ JAMY USTNEJ W WYBRANYCH CHOROBACH OGÓLNOUSTROJOWYCH

 

Mnogość patologii ogólnoustrojowych, których podejrzenie może nasunąć obraz uzębienia, języka, błony śluzowej jamy ustnej, wraz z zebranym od pacjenta wywiadem stawia dzisiaj stomatologa w sytuacji, kiedy staje się on współodpowiedzialny za ogólny stan zdrowia swojego pacjenta. Może bowiem zasugerować wykonanie dodatkowych badań, wizytę u lekarza rodzinnego, by zweryfikować podejrzenie toczącej się choroby, nieuchwytnej jeszcze u swego źródła. Szereg objawów w jamie ustnej wyprzedza nawet o kilka lat pierwsze zauważalne symptomy patologii w innych narządach.

 

Cukrzyca

Liczba chorych na cukrzycę jest coraz większa. Równocześnie dane epidemiologiczne wskazują, że jest ona bardzo późno diagnozowana, czego konsekwencją są nieodwracalne zmiany patologiczne wielu narządów. Szereg jej objawów, już nawet na bardzo wczesnym etapie choroby, może być zaobserwowanych w jamie ustnej. Ich skojarzenie przez stomatologa z wczesną fazą cukrzycy może stać się sygnałem do dalszej, prowadzonej już przez lekarza rodzinnego diagnostyki. Pozwoli to uniknąć lub przesunąć w czasie spustoszenia wielu ważnych życiowo narządów organizmu chorego.

Cukrzyca predysponuje do choroby przyzębia. Charakterystyczna dla niej hiperglikemia wywołuje zmiany w tkance dziąseł, promujące występowanie stanów zapalnych, także ropni przyzębnych.

Każda, nawet przypadkowa rana w obrębie jamy ustnej (przygryzienie błony śluzowej, uraz szczoteczką do zębów, źle dopasowana proteza), ale także ta po usunięciu zęba lub po każdym innym zabiegu chirurgicznym u pacjenta z cukrzycą goi się źle i długo.

Pacjenci z cukrzycą (także tą jeszcze niezdiagnozowaną) w dużo większym stopniu niż pozostała część populacji narażeni są na infekcje grzybicze jamy ustnej. Dodatkowo sprzyja temu nałóg palenia papierosów, używanie ruchomych, akrylanowych uzupełnień protetycznych, zażywanie antybiotyków, stosowanie wziewnych sterydów. Nadkażenie grzybicze manifestować się może w postaci stomatopatii protetycznej, zapalenia kącików warg czy zapalenia języka (także jako język romboidalny lub język geograficzny).
Chorzy uskarżają się często na wysuszenie błony śluzowej jamy ustnej. To konsekwencja zmniejszonej produkcji śliny (głównie przez gruczoły przyuszne). Łączy się to z zaburzeniami odczuwania bodźców smakowych, pieczeniem całej śluzówki (to ostatnie może sygnalizować także towarzyszącą infekcję grzybiczą). To także pacjenci z charakterystycznym, tak zwanym acetonowym oddechem.

  

Anemie
Anemia definiowana jest jako zmniejszenie ilości hemoglobiny we krwi (norma około 13 g/100 ml dla mężczyzn, 12 g/100 ml u kobiet), czemu prawie zawsze towarzyszą mniejsza ilość erytrocytów i obniżony hematokryt. Jako taka bardzo rzadko jest chorobą samą w sobie. Częściej jest objawem jakiejś patologii ustrojowej. W obrębie jamy ustnej manifestuje się bladą błoną śluzową, szczególnie podniebienia twardego i brzusznej, spodniej części czubka języka.

Anemia z niedoboru żelaza
W przebiegu anemii z niedoboru żelaza dochodzi do zmian zanikowych śluzówki, szczególnie brodawek nitkowatych języka – staje się on wygładzony. W jamie ustnej łatwo powstają nadżerki, pojawiają się pęknięcia kącików ust.

Anemia Addisona-Biermera (megaloblastyczna)
Anemia ta powstaje na skutek deficytu witaminy B12 i/lub kwasu foliowego. Jej klasycznym objawem w jamie ustnej jest tzw. język Huntera. Jego grzbiet jest wygładzony, brodawki zanikłe, ma kolor czerwony, błyszczący, wygląda jak polakierowany. Dodatkowo chorzy skarżą się na pieczenie brzegów i końca języka, utratę apetytu, osłabienie wrażeń smakowych. Dolegliwości bólowe pogłębiają się przy obecności drobnych, powierzchownych owrzodzeń w jamie ustnej.

 

Patologie dotyczące leukocytów
Objawy w jamie ustnej wiążące się z chorobami dotyczącymi leukocytów bywają róźnorodne i nie są w żadnym przypadku patognomoniczne. Często jednak są pierwszym sygnałem ukierunkowującym właściwą diagnozę na patologię układu krwiotwórczego, wyprzedzając znacznie w czasie inne, ogólnoustrojowe objawy.

NEUTROPENIA POLEKOWA
W przebiegu neutropenii polekowej dominuje stan zapalny dziąseł, przyjmujący często formę nawet wrzodziejącą. Charakterystyczny jest brak wydzieliny ropnej z zapalnie zmienionych kieszonkach dziąsłowych. Śluzówka jest sucha, obrzęknięta. Zmiany łatwo ulegają regresji pod wpływem antybiotykoterapii, nigdy jednak nie uzyskuje się całkowitego wyleczenia zmian, jeśli nadal towarzyszy temu neutropenia.

NEUTROPENIA PRZEWLEKŁA
W przebiegu neutropenii przewlekłych stosowanie środków miejscowych przeciwzapalnych oraz antybiotyków nie prowadzi do wyleczenia zmian w jamie ustnej, które przybierają z czasem formę rozrostową – hiperplazji. Zmianom dziąseł często towarzyszy wtedy zapalenie błony śluzowej z owalnymi, bardzo bolesnymi różnego rozmiaru owrzodzeniami. U osób dotkniętych tą chorobą przeciwwskazane są ruchome aparaty ortodontyczne i protezy z powodu łatwości występowania owrzodzeń błony śluzowej i ograniczonych możliwości przebudowy tkanek.

 

Białaczki
W białaczkach przewlekłych nie obserwuje się charakterystycznych zmian w jamie ustnej. W białaczkach ostrych obrazy chorobowe są natomiast bardzo różnorodne. Nacieki białaczkowe występują najczęściej w obrębie dziąseł, które są przerosłe, mają barwę czerwoną lub bladoróżową z odcieniem fioletowym, na ich powierzchni często pojawiają się nadżerki i owrzodzenia. Zmiany wrzodziejące mogą pojawiać się także na języku, wargach, w kącikach ust. Towarzyszy temu fetor ex ore. Dziąsła mają skłonność do krwawień, a na błonie śluzowej obserwowane są drobne wybroczyny i podbiegnięcia krwawe, uwarunkowane niedokrwistością i skazą krwotoczną, zazwyczaj towarzyszącą białaczkom.

 

 Choroba Crohna
W chorobie Crohna, która jest przewlekłym schorzeniem jelit i w przebiegu której zmniejszona o połowę jest aktywność granulocytów oraz upośledzona ich chemotaksja, objawy w jamie ustnej wyprzedzają często na długo wcześniej typowe zmiany w dalszych częściach przewodu pokarmowego. Zapalenie przyzębia jest uogólnione, dochodzi do szybkiej utraty kości wyrostka. Obraz kliniczny przypomina nawrotowe wrzodziejące zapalenie z kraterowatym ubytkiem tkanek. Na luźnej błonie śluzowej jamy ustnej pojawiają się też owrzodzenia, podobne do aft Suttona. Często obserwuje się zanikowe zapalenie języka i kątów ust jako objawy wtórne niedoboru żelaza, kwasu foliowego, które towarzyszą tej chorobie.