Finanse Publiczne

1. Pojęcie, rodzaje i funkcje pieniądza.

Pieniądz to towar uznany jako środek wymiany gospodarczej, jest to materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę. Prawnie określony środek płatniczy, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartość ściśle związaną z realnym produktem.

Rodzaje pieniądza:

• Gotówkowy (pieniądz kruszcowy, metalowy – monety, papierowy – banknoty)

• Bezgotówkowy (czeki, weksle, obligacje, bony, karty płatnicze, karty kredytowe, pieniądz elektroniczny)

• Międzynarodowy (pieniądz akceptowany poza granicami kraju, który go emituje, używany w transakcjach międzynarodowych, np. USD)

Funkcje pieniądza:

• Miernik wartości –  za pomocą ceny pozwala różnorodne towary sprowadzić do porównywalności, wyrażając ich wartość w tych samych jednostkach.

• Środek płatniczy – w sytuacji regulowania zobowiązań typu transferowego lub w transakcjach wymiennych, w których przepływ towaru i pieniądza nie jest jednoczesny (opłaty za energię elektryczną)

• Środek tezauryzacji – czyli gromadzenia skarbu, rezerw.

• Środek cyrkulacji - pośredniczy w transakcjach, w których następuje równoczesne wzajemne przekazanie towaru i pieniądza między ich uczestnikami.

• Pieniądz światowy - pieniądz akceptowany poza granicami kraju, który go emituje, używany w transakcjach międzynarodowych

1. Definicja finansów publicznych

Finanse publiczne – nauka zajmująca się przepływem środków od obywateli do budżetu centralnego lub samorządowego, przy czym zajmuje się również sposobem wydatkowania tych środków przez rząd i organizacje samorządu terytorialnego.

1. Przedmiot nauki o finansach publicznych

Przedmiotem (…) są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem środków publicznych zapewniających prawidłowe funkcjonowanie sektora publicznego.

Nauka musi szukać odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące zjawisk zachodzących w gospodarce związanych z gromadzeniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych.

Wyróżnia się trzy grupy pytań:

• Dotyczące sfery społeczno – ekonomicznej (jakie skutki dla gospodarki i społeczeństwa spowoduje kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne?; Jakie powinny być źródła pożyczek publicznych: krajowe czy zagraniczne?; W jaki sposób łączyć cele wyłącznie fiskalne sprowadzające się do zaspokojenia popytu władz publicznych na pieniądz z celami pozafiskalnymi? )

• Dotyczące mechanizmu gromadzenia środków finansowych (Jak uruchomić mechanizm gromadzenia środków finansowych?; Jakie czynniki kształtują wielkość popytu?; jaki przedmiot opodatkowania przyjąć?)

• Mechanizmów rozdysponowywania środków finansowych (Jakimi metodami osiągnąć najwyższą społeczną i ekonomiczną efektywność wydatków publicznych?; Jakie mierniki i parametry należy przyjąć za podstawę dopływu środków finansowych, aby zaspokajanie potrzeb finansowych z funduszy publicznych było w miarę równomierne i sprawiedliwe?; jak należy tą sprawiedliwość rozumieć – czy liczyć wydatki na głowę mieszkańca czy zastosować złożoną analizę?)

1. Czym się zajmuje klasyczna nauka o finansach?

Bada zjawiska i procesy związane z tworzeniem funduszy publicznych, szczególnie takich jak: budżet państwa, budżety samorządowe, fundusze ubezpieczeń społecznych oraz inne fundusze publiczne. (nauka o skarbowości)

1. Czym się zajmuje nowoczesna nauka o finansach?

Wyjaśnia treść ekonomiczną i społeczną funduszy publicznych, stara się uchwycić związki przyczynowo – skutkowe pomiędzy gromadzeniem i gospodarowaniem pieniężnych środków publicznych, a także uwzględnia procesy społeczne i polityczne.

1. Czym są potrzeby zbiorowe?

Potrzeba jest pożądaniem wartości użytkowych (dóbr i usług) wynikających z osiągnięć naukowych i kulturowych ludzkości. To pożądanie wykazują pojedyncze jenostki a także grupy społeczne(potrzeby zbiorowe). Potrzeby ludzkie mają charakter nieograniczony, to znaczy że im wyższy poziom danego społeczeństwa tym większe jego potrzeby są. Wzrost potrzeb spowodowany jest postępem technicznym. Organizacyjnym, naukowym, rozwojem twórczości kulturalnej, zmianami politycznymi a także ideologicznymi. Niestety możliwości zaspokojenia potrzeb są ograniczone. Jest to spowodowane ograniczeniami zasobów ziemi, pracy i kapitału.

Potrzeby zbiorowe cechy niektórych potrzeb powodują, że mogą one być zaspokajane jedynie w spsób zbiorowy, np. obrona narodowa, administracja państwowa, korzystanie z dróg publicznych.

1. Na czym polega zaspokajanie potrzeb społecznych?

Zaspokojenie potrzeb społecznych wymaga nakładów kapitałowych, co oznacza że w warunkach gospodarki pieniężnej koniecznością jest posiadanie funduszy na sfinansowanie tych potrzeb. Z tego powodu władze publiczne muszą sięgać do dochodów, najczęściej do gospodarstw domowych a także przedsiębiorstw.

1. Co to są dobra publiczne?

Dobra publiczne - dobra, charakteryzujące się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji. Pierwszy warunek w definicji dobra publicznego oznacza, że dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra, a więc bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie. Dobra publiczne finansowane są z budżetu państwa, budżetu samorządowego lub innych funduszy publicznych.

1. Jakie kryteria decydują o tym, że dane dobro ma charakter publiczny czy prywatny?

• Kryterium użyteczności publicznej – istnieje różnica pomiędzy korzyściami osiąganymi z dobra prywatnego a publicznego. Korzyści z dóbr prywatnych ograniczają się najczęściej do 1 osoby, niekiedy do kilku. W dostępie do dóbr prywatnych występuje zjawisko rywalizacji pomiędzy użytkownikami danego dobra.

• Kryterium ekonomiczne (odpłatności) – tutaj decyduje źródło odpłatności. Dobrami publicznymi są te dobra, które finansowane są z budżetu państwa, budżetów samorządowych, lub innych funduszy publicznych. Dla odbiorców dóbr publicznych oznacza to że są one dostarczane bezpłatnie lub za częściową odpłatnością.

1. Wymień i opisz funkcje finansów publicznych

• Alokacyjna - państwo dysponując zasobami pieniężnymi w formie budżetu może przemieszczać środki finansowe na zadania, które ma obowiązek spełniać, albo też na dziedziny wymagające dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie przynoszą zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych potrzeb obywateli

• Redystrybucyjna - tzw. wtórny podział PKB; w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej; funkcja ta jest podstawą funkcji finansów publicznych

• Stabilizacyjna - polega ona na tym, że prawidłowe alokowanie środków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypełnianie przez państwo celu nadrzędnego tzw. stabilizacji gospodarczej- zmniejszanie bezrobocia, regulowanie popytu publicznego, rozwój harmonijny równomierny; mechanizm tej funkcji polega na tym, że państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać lub zniechęcać podmioty do aktywności gospodarczej

1. Jakie instrumenty oddziaływają w sposób stabilizacyjny na gospodarkę?

• Podatki

• Wydatki

Podatki, które umożliwiają proces alokacji dóbr publicznych i społecznych są narzędziem dystrybucji dochodów. Ta funkcja może być wykorzystywana do stabilizowania cyklu koniunkturalnego. Stabilizacyjne oddziaływanie podatków zwłaszcza dochodowych polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, a w okresie kiedy aktywność gospodarcza spada to dochody spadną do niższych faz opodatkowania.

1. Co oddziałuje na łączny popyt w gospodarce i poziom zatrudnienia?

• Wielkość dochodów budżetowych (wielkość dochodów wpływa bezpośrednio na popyt odgrywający kluczową rolę w cyklu przebiegu koniunkturalnego)

• Wielkość wydatków budżetowych (wydatki ograniczają lub zwiększają popyt)

• Saldo budżetu państwa (nadwyżka budżetowa może być uruchomiona wtedy, gdy rozwój gospodarki jest ograniczony z powodu zbyt niskiego popytu, ale nadmierna ekspansja wydatkowa państwa wywołująca wysoki deficyt budżetowy może wywołać inflację)

1. Na co wpływają salda budżetowe?

• Skłonność do oszczędzania

• Skłonność do inwestowania

• Poziom stopy procentowej

• Poziom bezrobocia

1. Dochody i wydatki publiczne klasyfikuje się wg:

• Działów i rozdziałów, określających rodzaj działalności

• Paragrafów, określających rodzaj dochodów, przychodów lub podatków.

1. Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób:

• Celowy i oszczędny z zachowanie zasady uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów

• Umożliwiający terminowość wykonania zadań

• Wysokości i w terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

1. Zasady gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych.

Zasady budżetowe są postulatami dotyczącymi prawidłowej organizacji budżetu i funkcjonowania gospodarki budżetowej w celu racjonalizacji gospodarki środkami publicznymi i optymalnej realizacji zadań.

Te zadania mają różny charakter:

• Ekonomiczny

• Społeczny

• Formalno prawny

Zasada równowagi budżetowej – zawiera postulat w pełni porycia zaplanowanych wydatków z osiągniętych dochodów, czyli dostosowanie wysokości wydatków do kwoty dochodów. Ta zasada jest istotna na wszystkich etapach procedury budżetowej.

Zasada szczegółowości – odnosi się szczególnie do planu finansowego czyli do budżetu. Dochody i wydatki należy ująć w taki sposób, aby można było ustalić wykonawców tego planu, wysokość dochodów z poszczególnych źródeł, oraz rodzaje i wysokość wydatków. Zasada ta znalazła swój wyraz w klasyfikacji budżetowej. Dochody i wydatki publiczne klasyfikuje się według:

• Działów i rozdziałów, określających rodzaj działalności

• Paragrafów, określających rodzaj dochodów, przychodów lub podatku

Zasada jawności – tworzenie warunków dla społecznej kontroli gospodarki środkami publicznymi. Rząd powinien informować mieszkańców o założeniach budżetu w kierunkach polityki społeczno – gospodarczej oraz sposobach wykorzystywania środków z budżetu.

Zasada jedności – wszystkie dochody i wydatki państwa lub jednostki samorządu terytorialnego powinny być objęte planem czyli budżetem

Zasada specjalizacji budżetu – ma charakter złożony, ponieważ według niej:

• Dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, ale z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz z przeznaczeniem wydatków.

• Środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie

• Środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości określonej w budżecie.

Zasada przejrzystości – układ budżetu pozwalać powinien na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa.

Zasada operatywności budżetu – wskazywanie zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów.

Zasada gospodarności – wymaga racjonalnego czyli oszczędnego wydatkowania środków budżetowych.

1. Na sektor finansów publicznych składa się:

• Organy władzy publicznej w tym administracji rządowej, organy kontroli państwowej np. NIK i ochrony prawa (sądy i trybunały)

• Gminy, powiaty i samorząd województwa jako jednostki samorządu terytorialnego

• Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

• Państwowe szkoły wyższe, jednostki badawczo – rozwojowe

• Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

• Fundusze celowe

• Państwowe i samorządowe instytucje kultury

• ZUS, KRUS, NFZ

• Inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw, w celu wykonywania zadań publicznych

1. Definicja jednostki sektora finansów publicznych

Jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nie posiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu.

Dochody jednostek budżetowych są przeznaczone na:

• Sfinansowanie wydatków bieżących i majątkowych

• Na remont lub odtworzenie mienia

• Na cele wskazane przez darczyńcę

1. Co jest podstawą gospodarki finansowej samorządowego zakładu budżetowego?

Podstawą gospodarki finansowej samorządowego zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody (w tym dotacje), koszty i inne obciążenia stanu środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i na koniec okresu oraz rozliczenia z budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Samorządowy zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu samorządu terytorialnego dotacje przedmiotowe, dotacje celowe, na zadania bieżące finansowane z udziału środków unijnych.

1. Sektor finansów publicznych obejmuje:

• Sektor rządowy

• Sektor samorządowy

• Sektor ubezpieczeń społecznych

1. Struktura systemu finansów publicznych w przekroju podmiotowym.

Najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:

• Władze ustawodawcze szczebla centralnego

• Władze szczebla pośredniego i szczebla samorządowego

• Władze wykonawcze

• Aparat skarbowy, władze kontrolne

1. W przekroju prawnym system finansów publicznych tworzy:

• Konstytucja lub inna ustawa zasadnicza zawierająca ogólny opis funduszy

• Prawo budżetowe zazwyczaj branze ustawy

• Coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetu samorządów

• Ustawy podatkowe

• Ustawy o pozabudżetowych finansach publicznych

• Ustawy o finansach samorządowych

• Ustawy regulujące zasady działania ministra finansów i aparatu finansowego

• Ustawa karno – skarbowa

1. Struktura finansów publicznych – przekrój instrumentalny:

• Podatki centralne

• Podatki lokalne

• Opłaty

• Cła

• Dochody z majątku publicznego

• Składki na ubezpieczenie społeczne

• Subwencje

• Dotacje

• Kredyty i pożyczki

1. Finanse publiczne obejmują w szczególności następujące działania:

• Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

• Wydatkowanie środków publicznych

• Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

• Finansowanie samorządu terytorialnego

• Zaciąganie zobowiązań klarujące środki publiczne

• Zarządzanie długiem publicznym

• Zarządzanie środkami publicznymi

• Rozliczanie się z budżetem Unii Europejskiej

1. Środkami publicznymi są:

• Dochody publiczne

• Środki pochodzące z budżetu UE i innych źródeł zagranicznych ale które nie podlegają zwrotowi

• Przychody budżetu pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, z prywatyzacji majątku skarbu państwa, z otrzymanych pożyczek i kredytów

• Środki jednostek z sektora finansów publicznych, pochodzące z prowadzonej przez nich działalności

1. Dochody publiczne to:

• Daniny publiczne (podatki, składki, opłaty)

• Inne świadczenia pieniężne

• Wpływy ze sprzedaży usług i dóbr przez jednostki sektora finansów publicznych

• Dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, odsetki od środków na rachunkach bankowych, odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych oraz dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych

• Spadki, zapisy i darowizny w formie pieniężnej

• Dochody ze sprzedaży majątku oraz odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych.

1. Środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej:

• Środki pochodzące z funduszy strukturalnych i funduszy spójności

• Środki przeznaczone na programy wsparcia od innych rządów i organizacji (np. fundusz Norweski)

• Środki z pomocy udzielonych przez państwa członkowskie Europejskie Porozumienia o Wolnym Handlu

• Szwajcarsko – Polski program współpracy

1. Pojęcie budżetu państwa

Budżet państwa - najwyższej rangi plan finansowy polityki państwa oraz narzędzie polityki społecznej, uwzględniające planowane dochody i wydatki państwa w okresie roku budżetowego. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody nie podatkowe, dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych. Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.

1. Funkcje budżetu państwa:

• Polityczne (planowości, kontrolna, polityczna)

• Ekonomiczne (fiskalna, bodźcowa)

1. Opisz funkcje polityczne budżetu państwa.

• Planowości - budżet jest planem finansowym państwa, do którego wykonania zobowiązana jest administracja

• Kontrolna - umożliwienie kontroli nad władzą wykonawczą co do prawidłowego wykonywania budżetu

• Polityczna - umożliwienie kontroli władzy wykonawczej przez ustawodawczą, gdyż budżet uchwalany jest w formie ustawy

1. Opisz funkcje ekonomiczne budżetu państwa.

• Fiskalna – polega na przyjmowaniu na rzecz państwa dochodów w związku z prowadzeniem przez państwo różnej działalności związanej z jego funkcjami.

• Bodźcowa – pozytywne zachowanie się podmiotów wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych.

1. Dochodami budżetu państwa są:

• Podatki i opłaty

• Cła

• Wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek skarbu państwa

• Wypłaty z tytułu dywidendy

• Dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych skarbu państwa.

• Odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej

• Grzywny, mandaty, inne kary pieniężne

• Dochody ze sprzedaży majątków osób prawnych

• Środki europejskie i środki na realizację projektów

1. Wydatki budżetu państwa są przeznaczone na:

• Utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej

• Utrzymanie organów władzy publicznej kontroli i ochrony praw sądu i trybunału

• Subwencje ogólne dla jednostek terytorium samorządowego

• Środki wpłacane do budżetu UE

• Subwencje dla partii politycznych

• Wydatki na obsługę długu publicznego

• Wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem Sroków europejskich

1. Definicja wyniku finansowego budżetu państwa.

Wynik finansowy budżetu państwa – różnica między wydatkami a przychodami budżetu państwa; stanowi nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa.

1. Deficyt budżetu państwa może być pokryty z:

• Ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym

• Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych

• Prywatyzacja majątku skarbu państwa

• Korzystanie z nadwyżki z lat ubiegłych.

1. Wyjaśnij pojęcia dotyczące produkcji.

Proces produkcji – zawłaszczenie dóbr przyrodzie, przekształcenie tych dóbr w celu nadania produktowi wartości i własności użytkowych.

Wartość (produktu) – określana jest przez społecznie niezbędne nakłady pracy żywej i uprzemysłowionej.

Środki pracy – wszystko, czy posługuje się siła robocza w procesie produkcji.

Przedmiot pracy – wszystko, na co skierowana jest uwaga siły roboczej w procesie produkcji, np.materiały, produkty.

Siła robocza – człowiek, wraz z określonymi umiejętnościami skierowanymi do pracy. Występuje na rynku pracy jako towar.

Wartość siły roboczej – określana jest przez wartość dóbr i usług wytworzonych przez tych ludzi, a wynagrodzenie musi być adekwatne do ich potrzeb.

Środki wytwórcze = siła robocza + środki pracy

Środki produkcji = środki pracy + przedmiot pracy

1. Określ cel przedsiębiorstwa

Celem przedsiębiorstwa jest dążenie do maksymalizowania zysku.

1. Pojęcie stosunków własnościowych

Stosunki własnościowe – określają stosunki społeczne. Określają w czyim ręku są środki produkcji. Właściciel rozdziela środki produkcji.