Poetyka

Poetyka normatywna – poetyka narzucająca określone normy stylistyczne i kompozycyjne utworom literackim. Reguły i przepisy formułowane w ramach tej poetyki ograniczają swobodę twórczą autora dążąc do ustalenia pewnego kanonu formalnego.

Poetyka historyczna - interesuje się głównie problemami rozwoju i przekształceń form literackich na przestrzeni dziejów i w zależności od poszczególnych epok, okresów, prądów itp., bada zasady i immanentne reguły dzieła literackiego (poetyka immanentna, implicytna ,) oraz formułuje zasady kwalifikowania konkretnych utworów jako spełniających wymogi twórczości literackiej w historycznej zmienności, szczególnie odpowiadające tzw. dobremu smakowi w danej epoce (poetyka sformułowana, eksplicytna).

Poetyka implicytna/immanentna - reguły i zasady budowy utworu literackiego możliwe do odczytania z samego dzieła. W takim ujęciu określona wypowiedź literacka świadczy o normach przyjętych przez pisarza i odsyła do określonego stanu poetyki "sprzed" powstania dzieła.

Poetyka eksplicytna/sformułowana - reguły, zasady, postulaty dotyczące tworzenia wykładane bezpośrednio przez pisarzy i krytyków w formie wypowiedzi programowych i teoretycznych. Wypowiedzi na temat własnej twórczości, twórczości grupy literackiej, prądu stanowią dowód świadomości literackiej epoki.

Poetyka opisowa/systematyczna - zajmującą się strukturalnymi właściwościami dzieła literackiego, jego częściami składowymi, narzędziami służącymi do analizy danej konwencji literackiej, jej wariantów oraz pojedynczych dokonań. Jej najbardziej rozwinięte i naukowo najskuteczniejsze kierunki: poetyka generatywna i poetyka lingwistyczna , zawdzięczają swoje osiągnięcia inspiracjom płynącym ze współczesnego językoznawstwa.

Poetyka generatywna koncentruje się przede wszystkim na badaniu świata przedstawionego utworu literackiego: ustala paradygmat — zestaw, komplet — elementów, jakimi dysponuje twórca konstruujący świat przedstawiony, a także określa liczbę możliwych operacji przekształcających układy elementów. Można zatem powiedzieć, że poetyka generatywna stawia sobie za cel opisanie gramatyki świata przedstawionego , a następnie gramatyki gatunków literackich .

Poetyka lingwistyczna preferuje badanie tworzywa językowego dzieła literackiego i opis tych zabiegów na języku, jakie — zastosowane w komunikacie językowym — czynią z niego dzieło literackie. Siłą rzeczy poetyka lingwistyczna koncentruje się na badaniach stylu i wierszowości . Na gruncie tych zainteresowań wyrosła strukturalna teoria języka poetyckiego. Od początku lat sześćdziesiątych poetyka lingwistyczna znajduje inspiracje w semiotyce, czyli ogólnej teorii znaku.

Przedmiot badań:

Poetyka wyróżnia się tym, że przedmiotem jej zainteresowania jest dzieło literackie jako takie: poetyka jest teorią dzieła literackiego. Poetykę obchodzi językowy kształt dzieła literackiego, zatem jego tworzywo. Badają je dwie dyscypliny językoznawcze, stylistyka i werso1ogia, z których druga jest wyodrębnioną częścią pierwszej.

Stylistyka zajmuje się językowym tworzywem dzieła literackiego, bada tekst w całej jego złożoności ze względu na funkcje wypowiedzi, definiuje styl językowy i daje — a w każdym razie usiłuje stworzyć — podstawę klasyfikacji stylów.

Wersologia określa zjawisko wiersza, ustala i opisuje repertuar środków językowych podlegających wierszowej organizacji tekstu, czyli opisuje paradygmat wierszowy, określa możliwe tekstowe aktualizacje (realizacje, użycia) tego paradygmatu, wreszcie dokonuje typologii form wierszowych.

Poetyka interesuję się w równym stopniu strukturą świata przedstawionego utworu, znaki specyficznie literackie: motyw, postać literacka, temat . Wszystko to jest przedmiotem zainteresowania trzeciej składowej dyscypliny poetyki — kompozycji dzieła literackiego.

Ponieważ jednak poetyka nie tylko opisuje i bada przedmioty swoich zainteresowań, lecz musi je również klasyfikować, przeto w skład poetyki wchodzi także genologia — nauka o rodzajach, gatunkach literackich oraz ich odmianach.