WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWA

dr Arkadiusz Fastyn

LITERATURA:

1. M. ANDRZEJEWSKI - PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE (nie starsze niż 2009)

Dyżury:

- środa 15-16

- czwartek 17-18

Zdolność do czynności prawnych od ukończenia 13 roku życia do momentu śmierci.

Podstawowe pojęcia prawne:

• PRAWO RODZINNE - (dział prawa cywilnego, nie ma samodzielnego charakteru) - tworzą normy regulujące podstawowe kwestie związane z funkcjonowaniem rodziny (sposób zawarcia małżeństwa, osobowe majątkowe relacje między małżonkami, relacje rodziców z dziećmi itd.).

• PRAWO OPIEKUŃCZE - normy dotyczące zabezpieczenia ogółu interesów życiowych (sprawy osobowe i majątkowe) osobom małoletnim, nad którymi nikt nie sprawuje władzy rodzicielskiej.

• OSOBA FIZYCZNA - osoba posiadająca zdolność prawną (od chwili urodzenia aż do śmierci). Od ukończenia 13 r.ż. osoba nabywa ograniczoną zdolność prawną (może zostać całkowicie pozbawiona zdolności do czynności prawnych np. ubezwłasnowolniona całkowicie). Pełną zdolność prawną nabywa po ukończeniu 18 roku życia.

• OSOBA MAŁOLETNIA - w rozumieniu prawa cywilnego, osoba która nie ukończyła 18 roku życia. Poniżej 13 r.ż. małoletni nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnej (czynności tych może dokonywać jej przedstawiciel ustawowy - np. rodzic). Między 13-18 rokiem życia małoletni nabywa pewną ograniczoną zdolność prawną (np. może rozporządzać swoim zarobkiem, za zgodą przedstawiciela ustawowego może być zatrudniona w pracach lekkich i sezonowych).

• MŁODOCIANY - ukończone 16 lat, do 18 r.ż. – w kodeksie pracy.

• USAMOWOLNIENIE - dotyczące kobiety, która ukończyła 16 lat. Kobieta ta za zezwoleniem sądu może wstąpić w związek małżeński, wtedy przestaje ona być małoletnia (nie może utracić zdolności prawnej po rozwiązaniu małżeństwa nawet w chwili gdy nie ukończyła 18 roku życia).

• NIELETNI (kodeks karny) - osoba, która w momencie popełniania czynu karalnego nie ukończyła 17 r.ż. Wobec niej nie można stosować żadnych środków- tylko w wyjątkowych przypadkach ( np. art. 10 §2 KK).

• 3 AKTY STANU CYWILNEGO:

1. AKT URODZENIA:

- w przypadku martwego urodzenia sporządza się akt urodzenia z adnotacją o zgonie

- jest to pierwotny dokument (dowód ukwalifikowany) nie można go podważyć, ani unieważnić

- przesądza o pochodzeniu osoby fizycznej (ustala pokrewieństwo, macierzyństwo, ojcostwo)

- urodzenie dziecka należy zgłosić w ciągu 14 dni od chwili urodzenia dziecka

- jeśli rodzice przy sporządzaniu aktu nie wybrali imienia to kierownik stanu cywilnego zobowiązany jest do wpisania jednego z imion zwykle używanych w kraju.

1. AKT MAŁŻEŃSTWA

2. AKT ZGONU

• USTALANIE MACIERZYŃSTWA (Wpisanie do aktu urodzenia):

Ustalenie macierzyństwa w zwykłym trybie - zgłoszenie w ciągu 14 dni przez nią samą lub przez: ojca, lekarza, położną albo inną osobę obecna przy porodzie. Ustalenie, zgłoszenie może nastąpić bez woli i wiedzy matki.

Sądowe ustalenie macierzyństwa - np. matka wpisana w akt urodzenia, może wystąpić z powództwem do sądu o zaprzeczenie macierzyństwa. Prawomocne orzeczenie sądu o zaprzeczeniu macierzyństwa sprawi, że dane tej kobiety zostaną wykreślone z dokumentu, zostanie otwarta droga do prawnego wskazania matki w drodze powództwa. W drodze tej może też dojść do ustalenia macierzyństwa dziecka nieznanych rodziców (np. dziecko porzucone).

Skutki zaprzeczenia macierzyństwa (automatyczna anulacja):

- domniemania ojcostwa (że ojcem dziecka jest mąż kobiety, której orzeczenie dotyczy)

- ojcostwa męża kobiety, którego ojcostwo ustalono na podstawie domniemania, że jest ojcem dziecka urodzonego przez swoją żonę

• USTALENIE OJCOSTWA

Sposoby ustalenia osoby dziecka:

• Domniemanie - dotyczące dzieci zrodzonych w małżeństwie (zgodnie z którym przyjmuje się, iż ojcem takiego dziecka jest mąż kobiety, która je urodziła)

• Ustalenie - uznanie dziecka przez jego ojca

• Orzeczenie sądowe - wytoczenie powództwa o ustalenie ojcostwa i wydanie w tej sprawie orzeczenia przez sąd.

A. Domniemanie ojcostwa męża matki.

Mąż matki jest ojcem dzieci urodzonych przez swą żonę w czasie trwania małżeństwa.
Domniemanie prawne (art. 62 KRO). Ojcem dziecka urodzonego w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia (przesłanka domniemania), jest mąż jego matki (wniosek).

Szczególne sytuacje: Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, jednakże po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że dziecko pochodzi od 2 męża.

B. Zaprzeczenie ojcostwa męża matki

Domniemanie nie jest niepodważalne. Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża matki, które może wytoczyć:

1. Mąż matki dziecka

2. Matka

3. Dziecko

4. Prokurator

Termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie wynosi 6 miesięcy (art.63 KRO) liczy się od dnia urodzenia dziecka lub dowiedzenia się o urodzeniu przez powoda.

• Wystąpienie z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa męża przez matkę dziecka (żona pozwanego) może nastąpić w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka (art. 69 § 1 KRO).

• Dziecko może wytoczyć powództwo o zaprzeczeniu ojcostwa męża swojej matki, po dojściu do pełnoletności, nie później jednak jak w ciągu 3 lat od jej osiągnięcia (art. 70 § 1 KRO). 18-21 r.ż.

• Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka.

• UZANIE DZIECKA

Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, wówczas ustalenie ojcostwa może nastąpić:

1. W drodze uznania dziecka przez ojca albo

2. Na mocy orzeczenia sądu

Uznanie jest to:

1. Jednostronny, dokonany osobiście akt ojca (Przedstawiciel ustawowy ojca niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych nie może w jego imieniu uznać dziecka.)

2. Dokonany w odpowiedniej formie i przed odpowiednim organem

• Przed kierownikiem USC

• Przed sądem opiekuńczym

• Przed konsulem

Uznać można dziecko w fazie jego życia płodowego, dziecko małoletnie, a także dorosłe. Uznanie może też nastąpić po jego śmierci, o ile pozostawiło ono zstępnych (potomstwo).

Do uznania dziecka wymagane jest wyrażenie zgody przez jego matkę oraz przez dziecko, jeżeli jest dorosłe. Uznanie dziecka jest niedopuszczalne jeżeli nie wiadomo, kto jest matką dziecka.

Jeżeli matka nie żyje albo porozumienie z nią napotyka trudne przezwyciężenie przeszkody, nie potrzeba zgodny matki.

SKUTKI UZNANIA:

• przyjęcie przez dziecko nazwiska uznającego

• przyznanie uznającemu z mocy prawa władzy rodzicielskiej nad dzieckiem

• powstanie wzajemnego miedzy nimi (ojcem i dzieckiem) prawa dziedziczenia

• powstanie wzajemnych obowiązków alimentacyjnych

Uznanie dziecka może być unieważnione:

1. Bezwzględne (nie może wywołać żadnych skutków prawnych, uznania nie ma i nigdy nie było):

1. brak koniecznej formy uznania

2. brak zdolności do czynności prawnych uznającego

3. ustalone ojcostwo innego mężczyzny

4. oczywista niezgodność oświadczenia o uznaniu z rzeczywistością

1. Przyczyny względne: unieważnienie uznania żądać może : mężczyzna, który dziecko uznał, dziecko które zostało uznane, matka uznanego dziecka, prokurator.

3. SĄDOWE USTALENIE OJCOSTWA

OJCIEC

Powództwo o uznanie ojcostwa

Powództwo o zaprzeczeniu Brak legitymacji czynnej

macierzyństwa

KOBIETA WPISANA MATKA RZECZYWISTA

W AKT URODZENIA

Z powództwem o ustalenie ojcostwa wystąpić może:

1. Dziecko

2. Matka dziecka

3. Domniemany ojciec - nie dopuszczono możliwości, by z powództwem o ustalenie własnego ojcostwa wystąpił mężczyzna, który uważał się za ojca dziecka.

d. Prokurator

e. Po śmierci dziecka także jego zstępni

Dziecko i prokurator mogą występować o ustalenie ojcostwa bez ograniczenia w czasie (także po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności, a prokurator po śmierci dziecka). Matka i ojciec domniemany nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu pełnoletności dziecka.

• WŁADZA RODZICIELSKA

Wielostronny stosunek prawny łączący rodziców z:

1. Dzieckiem (stosunek o charakterze rodzinnoprawnym)

2. Osobami trzecimi

3. Państwem

Celem władzy rodzicielskiej jest zapewnienie dziecku możliwie najlepszej ochrony jego praw i optymalnych warunków do rozwoju. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom i to w stopniu równym.

Władza rodzicielska może przysługiwać jednemu tylko z rodziców wtedy, kiedy:

- ojcostwo dziecka nie zostało ustalone

- drugi z rodziców: nie żyje, nie ma on pełnej zdolności do czynności prawnych (z powodu niepełnoletności lub ubezwłasnowolnienia), został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub została ona wobec niego zawieszona

WŁADZA RODZICELSKA USTAJE WRAZ Z UPRAWOMOCNIENIEM SIĘ ORZECZENIA SĄDU O:

1. Jej zawieszeniu (art.. 110 § 1 KRO)

2. Pozbawieniu (art. 111 § 1 KRO)

3. Zaprzeczeniu ojcostwa męża matki

4. Zaprzeczeniu macierzyństwa

5. Unieważnieniu uznania dziecka

6. Ubezwłasnowolnieniu rodziców

7. Orzeczeniu adopcji (wygasa władza rodzicielska rodziców naturalnych, a powstaje władza rodzicielska adoptujących)

8. Rozwiązaniu adopcji (wygasa władza rodzicielska adoptujących).

TREŚĆ WŁADZY RODZICIELSKIEJ:

• PIECZA NAD OSOBĄ DZIECKA

Wychowanie i kierowanie dzieckiem, troska o fizyczny i duchowy rozwój, przygotowanie go do dorosłego życia, obowiązek posłuszeństwa dziecka swym rodzicom (art. 95 § 2 KRO), przygotowanie dziecka do życia w społeczeństwie, wolność wyboru dziecka w kwestii wyznania, Artykuł 48 ust. 1 Konstytucji nie wskazuje formalnie cenzury wiekowej, od której rodzic-decydując w sprawach dotyczących dziecka- powinni brać powyższy czynnik pod uwagę

Kierowanie- decydowanie w tych sprawach dziecka, które określane są jako istotne, czyli dotyczące: obywatelstwa, nadania i zmiany imienia i nazwiska dziecka, określenie miejsca pobytu, wyboru kierunku nauki, sposobu leczenia, światopoglądu, sposobu wychowywania, rozwoju zainteresowań, wyjazdów za granice itd.
O istotnych sprawach rodzice decydują wspólnie (art. 97 § 2 KRO). Powinni uwzględnić zdanie dziecka.

Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego po władzą rodzicielską jest:

• miejsce zamieszkania rodziców

• albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska

• lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej (np. w orzeczeniu o rozwodzie lub separacji)

• jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejscem zamieszkania dziecka jest u tego, u kogo stale przebywa

• PIECZA NAD MAJĄTKIEM DZIECKA

Rodzic nie zarządza zarobkiem dziecka ani przedmiotami, które rodzic pozostawił dziecku do swobodnego użytku (art. 101 § 2 KRO). Działaniem przekraczającym zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka będzie m.in.:

• Odpłatne nabycie przez dziecko składnika majątkowego o znacznej wartości

• Nabycie w drodze darowizny nieruchomości obciążonej zobowiązaniami wobec darczyńcy lub osób trzecich (uchw. SN z 30.04.1977 r., III CZP 73/76, OSNCP 1978, NR 2, poz. 19)

• Rozporządzenie nieruchomością

• Zaciągnięcie pożyczki w kwocie przekraczającej bieżące potrzeby, zawarcie ugody sądowej np. co do alimentów

Darczyńca lub spadkobierca mogą w umowie o darowizny lub w treści testamentu zastrzec, że przedmioty te nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców.

• REPREZENTACJA USTAWOWA DZIECKA

Rodzic - przedstawiciel ustawowy dziecka.

Zabrania rodzicom reprezentowania dzieci podlegających ich władzy rodzicielskiej:

1. Przy czynnościach prawnych między nimi (16 letni brat zamierza przekazać 15 letniej siostrze darowiznę - połowę odziedziczonej nieruchomości)

2. Przy czynnościach między dzieckiem a drugim z rodziców

ZAWIESZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

• Przyczyna o charakterze przemijającym - sąd może władze rodzicielską zawiesić (np. długi pobyt jednego rodzica za granicą)

• Skutkiem zawieszenia władzy jest konieczność ustanowienia dla dziecka opieki prawnej i wskazania osoby opiekuna, który sprawować będzie tę funkcję do czasu przywrócenia władzy

POZBAWIENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

Sąd ma obowiązek pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, gdy:

1. Z powodu trwałej przeszkody władza ta nie może być sprawowana (np. skazanie rodzica na długoletnią karę pozbawienia wolności)

2. Doszło do nadużycia przez rodziców władzy nad dzieckiem (dopuszczenie się czynów karalnych wobec dziecka, np. rozpijanie go, znęcanie się nad nim itd.)

3. Rodzice dopuścili się rażących zaniedbań swych obowiązków względem dziecka

OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

• Gdy istnieje stan zagrożenia dobra dziecka

• Np. ustanowienie kurateli, powierzenie kuratorowi zarządu majątkiem dziecka, zarządzenie umieszczenia dziecka poza rodziną w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

• PRZYSPOSOBIENIE

Zwane adopcją lub ze staropolskiego usynowieniem, w istocie jest usankcjonowaniem prawnym fikcji społecznej, przez ustanowienie w sposób urzędowy prawnej więzi, na wzór tej, jaka łączy rodziców z dziećmi.

PRZYSPOSOBIENIE W ŚWIETLE STANDARTÓW MIĘDZYNARODOWYCH

1. Celem adopcji powinno być dobro dziecka

2. Adopcję może ustanowić jedynie władza państwowa (np. sąd) po wnikliwym zbadaniu sytuacji rodzinnoprawnej zainteresowanego dziecka, jego rodziców i rodzeństwa, osób zamierzających go przysposobić

3. Wiek przysposabiającego powinien stwarzać szansę na zapewnienie dziecku należytej opieki przez okres całego dzieciństwa

4. Adopcja dziecka za granicą dopuszczalna jest jedynie wówczas, gdy pozostaje to w najlepszym interesie dziecka

5. Przy adopcji za granicę należy zagwarantować, aby dziecko miało tam warunki życia nie gorsze od tych, jakie miało w kraju

6. Państwa mają obowiązek przeciwdziałać komercjalizacji adopcji i współpracować w sprawach adopcyjnych, zwłaszcza tworząc w swych krajach kompetentne organy

Istotne znaczenie ma prawo dziecka do znajomości własnej tożsamości czyli prawo dziecka do dostępu do informacji o tym kim są jego rodzice (art. 7 KoPD)

PRZESŁANKI USTANOWIENIA PRZYSPOSOBIENIA

1. DOBRO PRZYSPOSABIANEGO

Podstawową funkcją adopcji jest stworzenie dziecku pozbawionemu trwale pieczy rodziców (np. w wyniku śmierci rodziców) zastępczego środowiska rodzinnego. Osoba zainteresowana przysposobieniem musi zapewnić dziecku odpowiednie warunki wychowania i utrzymania. Głównym motywem kandydatów powinno być przede wszystkim dobro dziecka a nie np. naturalna potrzeba posiadania potomstwa (np. kandydat bezdzietny). Ta potrzeba i dzielenie się z dzieckiem uczuciami realizowana powinna być niejako przy okazji.

1. PRZESŁANKI DOTYCZĄCE STRON STOSUNKU PRZYSPOSOBIENIA

Stronami stosunku przysposobienia są przysposabiany i przysposabiający. Przysposabiającym może być jedna osoba ale istnieje też możliwość adopcji wspólnej przez małżonków. W adopcji wspólnej są dwa odrębne stosunki prawne łączące każdego z małżonków z adoptowanym dzieckiem - jeden z nich może istnieć bez drugiego, np. po rozwodzenie lub śmierci jednego z małżonków więź adopcyjna między jednym z nich a dzieckiem wygaśnie i sąd orzeknie o rozwiązanie adopcji, więź adopcyjna z drugim z małżonków trwać będzie nadal. O przysposobieniu wspólnym mówimy również wtedy, kiedy przysposabiającym jest małżonek osoby zmarłej (czyli wdowiec lub wdowa), która wcześniej dziecko przysposobiła.

PRZYSPOSABIANY

Musi być małoletni w momencie składania wniosku o ustanowienie adopcji. W chwili wydawania orzeczenia musi pozostawać przy życiu. Przysposabiany nie może podlegać władzy rodzicielskiej rodziców naturalnych w chwili adopcji. Adoptowane mogą być dzieci osób, które: nie żyją, są nieznane, pozbawione władzy rodzicielskiej lub wyraziły zgodę na adopcję swojego dziecka. Do adopcji dziecka, które ukończyło 13 lat wymagana jest jego zgoda, chyba że dziecko np. jest upośledzone umysłowo lub jest przekonany że przysposabiający są jego naturalnymi rodzicami.

PRZYSPOSABIAJĄCY

Przysposobić dziecko może osoba, która:

1. Osobiście wystąpiła o wydanie przez sąd orzeczenia (nie może wystąpić o orzeczenie adopcji przez inna osobę niż wnioskodawca)

2. Żyje w momencie wydania orzeczenia (sąd umarza postępowanie w razie śmierci wnioskodawcy)

3. Ma pełną zdolność do czynności prawnych

4. Posiada odpowiednie kwalifikacje osobiste (podoła z obowiązkom związanym z wychowaniem i utrzymaniem dziecka)

5. Jest odpowiednio starsza od przysposabianego (art. 114 KRO)

Minimalny wiek dla osób przysposabiających – od 21 do 35 lat. Jednakże standardy międzynarodowe dotyczące wieku przysposabiających nie zmodyfikowały uregulowań KRO na tyle by straciło aktualność, że to każdorazowo są rozstrzyga jaka różnica wieku między przysposabiającym a przysposabianym jest odpowiednia.

1. ZGODA NA PRZYSPOSOBIENIE

   1. CHARAKTERYSTYKA PRAWNA ZGODY NA PRZYSPOSOBIENIE

Adopcja dotyczy również osób trzecich, które w sposób bezpośrednio łącza się z adopcją. W celu stworzenia dla przysposobienia stabilnego i bezpiecznego gruntu. KRO wymaga zgody innych osób na wydanie orzeczenia przez sąd. Są nimi:

1. Rodzice adoptowanego dziecka

2. Prawny opiekun przysposabianego dziecka

3. Współmałżonek osoby dokonującej przysposobienie

WYRAŻENIE ZGODY jest czynnością o charakterze osobistym. Jest to oświadczenie woli, do którego nie stosuje się przepisów KC o wadach oświadczeń woli.

Mniej rygorystycznie należy podejść do pominięcia odebrania zgody opiekunka dziecka. Nie powinno ono wywoływać konsekwencji np. niweczących orzeczenie o adopcji. Orzeczenie o adopcji może być nawet wydana tylko i wyłącznie na podstawie ZGODY SĄDU OPIEKUŃCZEGO.

B. ZGODA PRZYSPOSABIANEGO

Zgoda osoby przysposabianej jest przesłanką orzekania adopcji w przypadku postępowania dotyczącego dziecka, które ukończyło 13 lat.

Jeśli młodsze dziecko rozumie „sens adopcji” wówczas sąd opiekuńczy ma obowiązek wysłuchać zdania dziecka (art. 118 § 2 KRO)

Zazwyczaj niedopuszczalne jest uzyskanie przysposobienia dziecka z pominięciem zgody (dziecka) na adopcje. (Zaprzeczenie dobra dziecka).

C. ZGODA WSPÓŁMAŁŻONKA OSOBY PRZYSPOSABIAJĄCEJ

Jest ona niezbędna zarówno wówczas, gdy przysposabiający adoptuje dziecko swego małżonka, jak i wtedy, kiedy przysposabiający adoptuje dziecko innej osoby niż współmałżonek.
W pierwszej sytuacji-> zgodna małżonka jednocześnie zgoda rodzica adoptującego-> rodzic adoptowanego dziecka nie traci nad nim władzy rodzicielskiej-> stają się oboje rodzicami-> STWORZENIE DZIECKU RODZINY Z OBOJGIEM RODZICÓW (BIOLOGICZNYM I TYM, KTÓRY JE ZAADOPTOWAŁ)

D. ZGODA RODZICÓW PRZYSPOSABIANEGO DZIECKA LUB JEGO OPIEKUNA

Jeśli rodzice (biologiczni) sprawują nad swym dzieckiem np. w ograniczonym zakresie władzę rodzicielską, wówczas do adopcji może dojść tylko po wyrażeniu przez nich zgody. Jeśli ma odebraną władzę rodzicielską nie odbiera się od niego zgody. Od matki małoletniej (poniżej 18 r.ż. ograniczona zdolność prawna), również potrzebna jest zgoda.

• Zgoda nie może być wyrażona wcześniej niż po upływie 6 tygodni od urodzenia

• Jeżeli została złożona np. przez niezamężną kobietę w szpitalu po porodzie, to wywoła ona prawny skutek umożliwiając dokonania przysposobienia po 6 tygodniach

• Zgoda rodziców na przysposobienie orzeczone - na rzecz konkretnej osoby

• Zgoda blankietowa - bez wskazania osoby przysposabiającego. Rodzice mogą tę zgodę odwołać (przed sądem opiekuńczym) nie później niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie (art. 119 § 1 KRO)

• Wyrażenie zgody blankietowej -> zerwanie przez rodziców wszelkiego kontaktu z dzieckiem (zrzeczenie się „praw do dziecka”) -> następuje adopcja całkowita (anonimowa - osoby adoptujące pozostają anonimowe). Adopcji tej nie można rozwiązać (nierozerwalna).

Sąd może orzec przysposobienie dziecka mimo braku zgody rodziców, gdy:

• Nie mają oni pełnej zdolności do czynności prawnych (ukończyli lat 13 ale nie są jeszcze pełnoletni, lub po uzyskaniu pełnoletności są ubezwłasnowolnieni), a ich odmowa wyrażenia zgody na adopcje jest sprzeczna z dobrem dziecka

• Zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej (Jeśli władza rodzicielska została rodzicom jedynie ograniczona to orzeczenie adopcji dziecka bez zgody rodziców nie jest możliwa.)

• Są nieznani albo porozumienie z nimi napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody (art.. 119 § 1 KRO)

• Ustalając ojcostwo sąd nie przyznał mężczyźnie władzy rodzicielskiej

PRZYSPOSOBIENIE ZWIĄZANE Z PRZENIESIENIEM DZIECKA ZA GRANICĘ:

• Najpierw kandydaci w PL później zagraniczni. Priorytetem jest adopcja krajowa.

• Może nastąpić jedynie wówczas, „gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne” (art. 114 § 1 KRO)

• W jego rezultacie doszło do zmiany miejsca zamieszkania dziecka z krajowego na zagraniczne

• Możliwość zapewnienia dziecku zastępcze środowisko rodzinne w Polsce ( umieszczenie go w rodzinie adopcyjnej lub rodzinie zastępczej lub instytucjonalnej formie rodzinnej opieki nad dzieckiem) sprawia, że adopcja zagraniczna jest prawie niedopuszczalna. Chyba, że występuje pokrewieństwo lub powinowactwo między przysposobionym a mieszkającym za granicą przysposabiającym lub osoba ta wcześniej zaadoptowała np. jedno z rodzeństwa.

• Preadopcja (art. 120 § 3 KRO) – cecha konstrukcyjna tego przysposobienia. Obowiązkowa preadopcja, nawet jeśli w grę wchodzi konieczność leczenia dziecka za granicą.

WYJĄTKI:

- krewni dziecka

- przysposobienie wcześniej rodzeństwa dziecka które chce się przysposobić

Nie można przysposobić dziecka wcześniej przysposobionego, chyba że następuje śmierć rodziców adopcyjnych.

Przysposobienie całkowite – 100 % imitacja stosunku rodzicielskiego, dziecko takie ma jedyny stan cywilny. Jeśli rodzice adopcyjni zostaną pozbawieni władzy rodzicielskiej, dziecko można przysposobić kolejny raz.

RODZAJE PRZYSPOSOBIEŃ

1. PRZYSPOSOBIENIE NIEPEŁNE

• Sąd ustanawia je na żądanie przysposabiającego i za zgoda wszystkich, których zgoda jest potrzebna.

• Skutki tej adopcji są ograniczone- powstanie więzi adopcyjnej wyłącznie między przysposabiającym a przysposobionym rozciągając się jedynie (dzieci, wnuki) adoptowanego.

• Brak stosunku prawnego łączącego przysposobionego z krewnymi przysposabiającego .

• Przysposobiony podlega władzy rodzicielskiej przysposabiającego (ustaje władza rodzicielska jego rodziców naturalnych)

• Przysposabiany otrzymuje nazwisko po przysposabiającym (dziedziczy)

• Dziedziczy też po innych członkach swojej rodziny naturalnej.

Kiedy można rozwiązać przysposobienie:

- kiedy poprzednie przysposobienie nie zostało zerwane, a dziecko zostało jeszcze raz przysposobione, nie istnieje przysposobienie

- pełne i niepełne – rozwiązanie przysposobienia, niemożliwe przy całkowitym

- ustanie przysposobienia z mocy prawa – przysposobienie swojego dziecka biologicznego

- ojciec biologiczny chce ustalić swoje prawa rodzicielskie w stosunku do przysposobionego dziecka przez kogoś innego – może przy przysposobieniu pełnym, zostanie udowodnione rodzicielstwo

- przy przysposobieniu całkowitym nie można ustalać naturalnego stosunku pokrewieństwa

- w drodze orzeczenia sądu i uchylenia prawa do przysposobienia

Konkubent matki dziecka może przysposobić dziecko konkubiny, lecz wtedy to on sprawuje pełną władzę rodzicielską, chyba że jest to małżeństwo, wtedy jest to odrębny przypadek i matka, współmałżonka, zachowuje wszystkie prawa wynikające ze stosunku pokrewieństwa.

2. PRZYSPOSOBIENIE PEŁNE

• Taka sama wieź prawna, jak ta, która łączy rodziców z dziećmi.

Skutki:

• Przysposobiony - status prawny dziecka osoby przysposabiającej, staje się w sensie prawnym również wnukiem rodziców przysposabiającego, bratem, siostrą jego dzieci itp.

• Ustaje władza rodzicielska sprawowana dotychczas przez rodziców naturalnych przysposobionego lub sprawowana nad nim opieka prawna, a powstaje władza rodzicielska przysposabiających.

• Przysposobiony ma równe prawa z dziećmi przysposabiającego prawa w ramach dziedziczenia, a także takie same jak one uprawnienia i obowiązki alimentacyjne. Brak dziedziczenia alimentacyjnego w ramach rodziny naturalnej.

• Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeśli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z nich przysposobił dziecko drugiego małżonka, wówczas otrzymuje nazwisko, które noszą albo nosiłby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.

• Sąd może w orzeczeniu zmienić imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli ukończył 13 lat musi być wyrażona jego zgoda, jeśli nie sąd powinien go wysłuchać.

• W odpisach skróconego aktu urodzenia, jako rodziców wpisuje się przysposabiających. W odpisie zupełnym wpisuje się wzmiankę o przysposobieniu.

3. PRZYSPOSOBIENIE CAŁOWITE (NIEROZERWALNE, BLANKIETOWE)

• Zerwanie wszelkich więzów rodziców naturalnych z dzieckiem. Nie będą oni znali nazwiska, ani też miejsca zamieszkania osób przysposabiających ich dziecko

• Nierozwiązywalność. Ustawodawca uznał za celowe „zabezpieczenie” trwałości przysposobienia całkowitego również w przepisach nakazujących sporządzenie dla tak przysposobionych dzieci nowego aktu urodzenia, w którym jako rodzice wpisani są przysposabiający. ( ważna cecha odróżniająca adopcje całkowitą od pełnej)

• W przypadku orzeczenia adopcji całkowitej, nie jest dopuszczalne uznanie przysposobionego, unieważnienie jego uznania, ani sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia.

Rozwiązanie przysposobienia, bez przysposobienia całkowitego, jedynie pełne i niepełne:

• muszą zaistnieć przesłanki ustawowe – np. zerwanie więzi rodzinnej pomiędzy przysposobionym i przysposabiającym, modyfikacja więzi rodzinnej, nie nawiązanie relacji rodzicielskiej

• dobro dziecka – ta przesłanka nie będzie brana pod uwagę gdy przysposobienie miało by być rozwiązane gdy adoptowany jest powyżej 18 r.ż. ,

• wina – sąd ustala winę np. osoby adoptującej lub adoptowanej

• nie da się rozwiązać przysposobienia w sposób zgodny – zawsze musi być jakiś powód

O rozwiązanie przysposobienia może wystąpić każda ze stron, nawet poszczególni małżonkowie.

1976 r. zgoda blankietowa

Czym cechuje się opieka:

• Podlega nadzorowi z mocy prawa sądu opiekuńczego.

• Zawsze powstaje z orzeczenia sądu opiekuńczego.

• Nie wiąże się z pokrewieństwem.

• Kiedy dziecko nie podlega władzy rodzicielskiej.

• Niezależnie od tego w jaki sposób władza rodzicielska ustała.

• Zawieszenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, dziecko może być pod opieką, jednak nie wtedy gdy jest tylko ograniczona

• Zasada dobra dziecka

• Kandydat musi posiadać odpowiednie cechy

• Opieka trwa do ukończenia przez dziecko lat 18, lub gdy zostaną przywrócone prawa rodzicielskie, do śmierci dziecka

• Opieka nad dzieckiem trwa po śmierci opiekuna, gdyż dziecko musi być pod czyjąś opieką.

• Zasada powszechności opieki – dziecko musi mieć przedstawiciela ustawowego, niezależnie od tego czy dziecko podlega pieczy faktycznej nad dzieckiem, a także niezależnie czy zachodzi potrzeba w danym momencie, zawsze musi być ustanowiona opieka

• Zasada państwowego nadzoru nad opieką, jedynym organem do ustanowienia opieki jest sąd, nie musi być skierowanego wniosku do sądu, wystarczy informacja

• Sąd opiekuńczy jest organem zwierzchnim

• Można zawiesić opiekę gdy jest przemijająca przeszkoda w sprawowaniu opieki, wtedy jest ustanowiony kurator (nie sądowy) w zastępstwie opiekuna

• Można zwolnić i powołać nowego opiekuna

• Sąd nie może zarządzać prawnie wychowankiem tak jak opiekun, zamiast niego

• Opieka może być sprawowana jednoosobowo lub wspólnie, nad jednym podopiecznym

• Opieka nad małoletnim i opieka nad osobą ubezwłasnowolnioną (całkowicie, w wieku powyżej 13 lat u dzieci i z powrotem traci wszystkie przywileje prawne, jak poniżej 13 r.ż. i w przypadku braku władzy rodzicielskiej).

• Opieka nad ubezwłasnowolnionym tylko powyżej 18 r.ż.

• Na wniosek opiekuna sąd opiekuńczy może przyznać opiekunowi wynagrodzenie, jeśli jednak nie wystąpi o wniosek, jeśli jego nakład pracy jest nieznaczny, gdyż nie sprawuje bieżącej pieczy, jeśli otrzymuje już wynagrodzenie z tytułu bycia rodzicem zastępczym,

III organy opieki w PL :

• Sąd opiekuńczy – organ zwierzchni

• Kurator sądowy – organ kontrolujący

• Opiekun – organ operatywny wykonywania opieki

Więzy rodzinnoprawne przysposobionego w ramach przysposobienia niepełnego

Podkreślono i pogrubiono osoby połączone z przysposobionym więzią rodzinnoprawną

Podwójna linia- więź adopcyjna

Pojedyncza linia- więź pokrewieństwa

Pozostałych osób nie łączą więzy z przysposobionym

Ustalanie opiekuna:

Sąd opiekuńczy może wydać zarządzenie ochronne na czas wydawania orzeczenia o przyznanie opieki. Dziecko w tym czasie może być pod opieką rodziny zastępczej lub kuratora. Opiekun musi mieć orzeczenie, że jest przedstawicielem ustawowym, musi złożyć przyrzeczenie. Zakres uprawnień kuratora tożsamy z uprawnieniami opiekuna. Kuratela wygasa z mocy prawa przy złożeniu przyrzeczenia przez opiekuna. Opiekun musi spełniać określone kryteria:

• Pełna zdolność do czynności prawnych

• Nie może być pozbawiony władzy rodzicielskiej w stosunku do swoich dzieci

• Nie może być skazany za określonego rodzaju przestępstwa (Art. 148 kodeksu rodzinnego)

Preferencje co do opiekuna (art. 149 kodeksu rodzinnego):

• Pierwszeństwo ma osoba wskazana przez rodziców (jeśli rodzic nie wyraził zgody na przysposobienie blankietowe)

• Osoba spokrewniona z dzieckiem lub osoba bliska (powinowaci)

• Organizacja lub jednostka pomocy społecznej i prośba o wskazanie opiekuna, jeśli powyższe osoby nie mogą zostać opiekunami dziecka.

• Wyjątkiem jest sytuacja gdyby dziecko już wcześniej znajdowało się w instytucjonalnej pieczy zastępczej

Piecza zastępcza – przy ograniczeniu władzy rodzicielskiej

Opieka – gdy władzy rodzicielskiej nie ma

Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie – w pierwszej kolejności małżonek i rodzice ubezwłasnowolnionego całkowicie. Jeżeli rodzicie i małżonek nie mogą objąć funkcji opiekunów. Opieka sprawowana jest jednoosobowo.

Władza rodzicielska przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym dziecka podlega opiece sądu.

Nadzór:

- sprawowanie bieżącej kontroli nad działalnością opiekuna, przez sąd opiekuńczy

- składanie rachunków zarządu majątkiem dziecka

-

Zawieszenie opieki - Zachodzi przemijająca przeszkoda w sprawowaniu opieki.

Możliwe ograniczenie opieki poprzez umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej

KURATELA – organ zastępczy w sprawowaniu opieki

Gmina – rodziny zastępcze spokrewnione, finansowanie

Pozostałe – powiat

Rodziny zawodowe i niezawodowe – 3 wychowanków, chyba że chodzi o rodzeństwo (wtedy może być 4 braci czy sióstr, aby ich nie rozdzielać)

Starosta prowadzi rejestr osób zakwalifikowanych do prowadzenia rodzin zastępczych

Placówki:

Interwencyjne

Socjalizacyjne

Specjalistyczno terapeutyczne

Rodzinne