PŁEĆ - RÓŻNICE INDYWIDUALNE W PRZEJAWIANIU AGRESJI

1. Stabilność zachowania agresywnego

• Badania podłużne pokazały, że zachowanie agresywne jest trwałe w czasie (Laub, Lauritsen 1995)

• Ujawniono wysokie współczynniki stabilności dla zachowania agresywnego od dzieciństwa do dorosłości:

• r = 0,76 przez okres jednego roku

• r = 0,69 przez okres 5 lat

• r = 0,60 przez okres 10 lat

(Olweus 1979, Zumkley 1994)

Agresja jest prawie tak samo stabilna, jak inteligencja. Dzieci prawie nie wyrosną z agresji, jeśli nie poddamy ich specyficznym programom interwencji.

• Osoba , która nie była agresywna w pierwszym pomiarze, może wykazać wzrost agresji, osoba agresywna w pierwszym pomiarze może obniżyć jej poziom.

• Kingston i Prior ( 1995 ) dokonali trzykrotnego pomiaru agresji w grupie australijskich dzieci pomiędzy 2-3 a 7-8 rokiem życia:

• 55% chłopców i 41% dziewcząt agresywnych jako dwulatki przejawiało agresję;

• 31% chłopców oraz 24% dziewcząt agresywnych w 2 roku życia, w wieku lat 8 nie wykazało agresji;

• ujawniono u około ¼ dzieci agresywnych skłonności do takich zachowań dopiero koło 5 roku życia.

1. Różnice indywidualne w agresji

Wyjaśniają je konstrukty osobowościowe:

• pobudliwość

• podatność emocjonalna

• rozproszenie – ruminacja

• wrogi styl atrybucji

• poczucie własnej wartości

• samokontrola

(Baron, Richarson 1994; Berkowitz 1993,1998)

1. Pobudliwość

Dotyczy głównie agresji wrogiej!

„Nawykowa skłonność do reagowania w sposób impulsywny, zaczepny lub nieuprzejmy na najmniejszą prowokację” (Caprara 1994 s. 125).

1. Podatność emocjonalna

Dotyczy głównie agresji wrogiej!

„Skłonność jednostki do doświadczania uczuć dyskomfortu, bezradności, nieodpowiedniości i narażenia na krzywdę” (Caprara 1994, s. 125)

Wyższa gotowość do przejawiania zachowania agresywnego (po uprzedniej frustracji)

1. Rozproszenie – luminacja

To bieguny kontinuum opisującego to, w jakim stopniu ludzi zajmują agresywne treści poznawcze, po wystąpieniu bodźca wywołującego agresję:

• osoby wysoce rozproszone (niższy poziom ruminacji) nie poświęcają zbyt wiele czasu myśleniu o prowokacji;

• ludzie ruminujący czyli „przeżuwający” są długo zaabsorbowani poznawczo doświadczeniem wrogości, planują rozbudowaną reakcję odwetową.

(Baron, Richarson 1994; Berkowitz 1993,1998)

1. Wrogi styl atrybucji

Styl atrybucyjny to dyspozycja poznawcza i nie zależy od doznań pobudzenia afektywnego!

Jest to nawykowa skłonność do interpretowania bodźców wieloznacznych w kategoriach wrogości i agresji.

1. Poczucie własnej wartości

Negatywna samoocena wywołuje gniew!

Tradycyjnie zakładano, że obniżone poczucie własnej wartości będzie sprzyjało agresywnemu zachowaniu.

Nowe spojrzenie na związek pomiędzy poczuciem własnej wartości a agresją:

• bardziej skłonne do agresji są osoby o wysokiej ale nieadekwatnej samoocenie;

• łatwo zagrozić osobie mającej nadmiernie pozytywny lub niestabilny obraz siebie

(Baumeister i Boden 1998).

1. Samokontrola

Konstrukt ten odnosi się do wewnętrznych hamulców, które hamują skłonności agresywne.

1. Agresja a płeć (Loeber i Stouthamer-Loeber 1998)

Okres rozwojowy	Przejawy	Różnice
niemowlęctwo	frustracja i złość	-
2 – 3 lata	agresja instrumentalna	niewielkie
wiek przedszkolny	agresja osobista, bójki	są
wiek szkolny	agresja fizyczna, agresja pośrednia	są
wiek dorastania	walki grup i gangów, przemoc	są

• W wieku około 2 lat płacz, krzyk, bicie występują w podobnych proporcjach w zachowaniu dziewcząt i chłopców

• U trzylatków można zauważyć różnicowanie się form wyrażania agresji:

• dziewczynki częściej hałasują, krzyczą

• chłopcy częściej biją

Ma to związek ze słabszym karaniem otwartych przejawów agresji u chłopców:

• chwalimy ich za odwagę, gdy podejmują walkę,

• gdy płaczą, uciekają, boją się – traktujemy ich jak tchórza i mazgaja

• Chłopcy przejawiają agresję częściej niż dziewczęta (większa u nich aktywność ruchowa i pobudliwość emocjonalna)

• U chłopców obserwuje się częściej agresję fizyczną, u dziewcząt werbalną (bezpośrednią i pośrednią)

• bezpośrednia: przezywanie, pyskowanie, krzyki,

• pośrednia: obgadywanie, krytykowanie, plotkowanie, ośmieszanie

(Skorny 1979; Pufal-Struzik 1997)

Różnice te to efekt ponadczasowych i ponadkulturowych odmienności wymagań społecznych wobec ról kobiety i mężczyzny.

1. Badania R.A. Fabesa i N. Eisenberg (1993)

Dotyczyły reakcji dzieci na naturalne sytuacje wywołujące gniew; zbadano 36 dziewczynek i 33 chłopców.

Sposoby radzenia sobie dziecka z gniewem:

• próba odwetu, zemsty (uderzenia, pogróżki)

• aktywne próby stawiania oporu bez agresji („oddaj to” – próba odebrania zabawki)

• rozładowanie emocji (płacz, dąsanie się)

• unikanie kontaktu z prowokatorem (ucieczka, wymykanie się)

• poszukiwanie pomocy u dorosłych

• wyrażanie niechęci wobec prowokatora („nie lubię cię”)

1. Wnioski

• Brak różnic pomiędzy dziewczynkami a chłopcami w częstotliwości pojawiania się gniewu i w typie reakcji, które ten gniew wywołują.

• Zaobserwowano wyraźne różnice pomiędzy dziećmi w zakresie sposobów reagowania na gniew:

• dziewczynki preferowały nieagresywne sposoby oraz aktywną obronę: częściej stosowały łagodne sposoby rozładowywania negatywnych emocji i konstruktywne sposoby radzenia sobie z sytuacją trudną;

• chłopcy wybierali odwet, nie mieli trudności z otwartym wyrażaniem gniewu.

1. Badania Huesmanna, Millera, Zelli (1993)

Badania dotyczyły związku pomiędzy płcią a akceptacją zachowań agresywnych u dzieci w wieku szkolnym. Uzyskano wyższą akceptacje dla agresji u chłopców

1. Badania J. M. Wolińskiej (2000)

• Badaniom poddano uczniów starszych klas szkoły podstawowej.

• Wnioski:

• brak różnic pomiędzy dziewczętami a chłopcami w poziomie nasilenia agresji

• wyraźna różnica w zależności od płci wystąpiła w jej przejawianiu:

chłopcy – okazywali agresję bezpośrednio, jawnie, fizycznie, przejawiali też negatywizm;

dziewczęta – wykazały agresję pośrednią w postaci słownej, drażliwości, podejrzliwości.

U dziewcząt ujawniono wyższe poczucie winy!

1. Badania A. Matysiak (2001)

W badaniach młodzieży licealnej ujawniono:

• u chłopców wyższe wyniki w zakresie agresji zewnętrznej, ukrytej i skłonności do odwetu;

• u dziewcząt wyższe wyniki w zakresie samoagresji oraz kontroli zachowań agresywnych.

1. A. Frączek (1996)

• w badaniach 15-letnich Europejczyków nie stwierdzono różnic w zależności od płci w zakresie agresji werbalnej;

• u dziewcząt dominowała agresja pośrednia, u chłopców fizyczna.

1. Wyjaśnienie różnic w agresji według płci

Trzy główne linie wyjaśniania zjawiska:

• hormony

• model socjobiologiczny

• model roli społecznej

1. Wyjaśnienie hormonalne

Większe skłonności agresywne mężczyzn to skutek działania testosteronu, męskiego hormonu płciowego. ALE:

• Badania podłużne chłopców w USA z 1993 roku nie potwierdziły tego związku (Baron, Richarson 1994).

• Stwierdzono także (J. Vetulani PAN), że gdy u późno dojrzewających dziewcząt i chłopców w celu przyspieszenia pokwitania stosowano hormony, odnotowano u nich wyraźny wzrost agresywności. Choć oczekiwano takich zmian u chłopców, podniesienie poziomu estrogenu u dziewcząt również spowodował u nich wzrost zachowań niepożądanych.

1. Model socjobiologiczny

Wyjaśniają go statystyki przestępczości wśród mężczyzn i kobiet:

• przejawianie agresji u mężczyzn ma na celu zademonstrowanie ich władzy i statusu, zwiększenie ich szans na sukces w reprodukcyjnej rywalizacji z innymi mężczyznami;

• mężczyźni o statusie stale niskim i zagrożonym są bardziej skłonni do agresji niż ci o wysokim (studenci a bezrobotni).

1. Model roli społecznej

• Agresywne zachowanie nabywane jest w procesie socjalizacji jako część męskiej roli płciowej.

• U kobiet obserwuje się częściej poczucie winy i lęku jako uczucia towarzyszące agresji;

• Badanie wzorca osobowego macho:

- grubiańskie postawy seksualne wobec kobiet

- spostrzeganie przemocy jako atrybutu męskości

- traktowanie niebezpieczeństwa jako podniecającego

1. Podsumowanie

• Błędem jest traktowanie płci jako jedynego i wyizolowanego wyznacznika agresji.

• Zakres i charakter agresji jest bardziej związany ze środowiskiem socjalizacyjnym niż płcią.

• To raczej rezultat odmiennych oddziaływań wychowawczych i odmiennego systemu oczekiwań wobec dziewcząt i chłopców.

• Kobiety lepiej radzą sobie z negatywnymi emocjami.

• Mężczyźni mają podwyższoną reaktywność na sytuacje trudne i przejawiają bardziej gwałtowne reakcje na nie.