Rozpad Jugosławii i jego następstwa
Mihajić, Bałkański kompleks niestabilności i bezpieczeństwa
Wzywania i zagrożenia dla bezpieczeństwa
Upadek bloku socjalistycznego pociągnął za sobą – tak jak i w innych częściach świata – konieczność ponownego określenia podstaw funkcjonowania państw. Atrakcyjne dla nich stały się nowe koncepcje, idee i rozwiązania, a mocarstwa uzyskały nowy obszar, na którym chciały zaznaczyć swoją obecność.
Jak podkreślają analityce, wraz zakończeniem zimnej wojny obszar ten znalazł się w tzw. próżni bezpieczeństwa. Pojawiły się możliwości stworzenia nowego układu sił, który mógłby zastąpić zimnowojenną, pozorną stabilizację regionu.
Narody bałkańskie uczestniczyły w wielu wojnach, zawsze jednak były podległe obcym. Rezultatem tego stanu rzeczy było pojęcie homo balcanicus oznaczające ofiarę historii. Winston Churchill powiedział w czasie I wojny światowej, że mieszkańcy Bałkanów wytwarzają więcej historii, niż są w stanie znieść.
Na sytuację bezpieczeństwa na Bałkanach pod koniec XX wieku wpływały ze zmienną intensywnością różne czynniki polityczne, ekonomiczne i socjologiczne. Do najważniejszych czynników politycznych należą: 1) zmiana konfiguracji geopolitycznej w regionie i powstanie nowych państw w latach 90.; 2) niestabilne systemy polityczne w wielu państwach i ich niespójna polityka wewnętrzna i zagraniczna; 3) nierozwiązane spory i wzrost znaczenia kwestii etnicznych i religijnych w polityce zagranicznej; 4) zaburzone relacje na linii narodowość – religia – państwo; 5) jednoczesne istnienie w regionie tendencji integracyjnych i dezintegracyjnych; 6) wzrost znaczenia nowych zagrożeń, zarówno militarnych, jak i pozamilitarnych – terroryzmu politycznego, etnicznego lub religijnego, przemytu narkotyków i broni, rozwój tendencji ekstremistycznych; 7) wzmożona działalność podmiotów zewnętrznych – państw i organizacji międzynarodowych, w tym próby zaprowadzenia pokoju, a nawet narzucenia go siłą.
Przykładem upolitycznienia kwestii narodowościowej jest sprawa mniejszości tureckiej i tureckojęzycznej w Bułgarii. Jej obecność jest skutkiem wielowiekowej dominacji tureckiej na tych terenach. W czasach rządów socjalistycznych odmawiano praw przysługujących mniejszościom narodowym, a od 1989 roku dokonywano jej przymusowej slawizacji. Jest to o tyle interesujące, że sami Bułgarzy są ludem pochodzenia tureckiego, a słowiański jest tylko ich język. Etnicznie są zatem spokrewnieni z Turkami, których chcieli asymilować.
Najbardziej spektakularnym przejawem konfliktów był oczywiście rozpad federacyjnej Jugosławii i wydarzenia, które nastąpiły po podziale kraju. To wieloetniczne i zróżnicowane państwo było przez dziesięciolecia utrzymywane w jedności przez autorytarne rządy Josipa Broza – Tity, a następnie przez stworzony przez niego system. Rozpad zaczął się w czerwcu 1991 roku, kiedy to Słowenia i Chorwacja ogłosiły niepodległość i wystąpiły z federacji. W ich ślady poszły Bośnia i Hercegowina oraz Macedonia, które stały się suwerennymi państwami w 1992 roku.
Z problemami narodowościowymi wiążą się kwestie terytorialne. Wiele wskazuje na to, że w przyszłości terytorialne status quo na Bałkanach może ulec zmianie. Wciąż istnieją nierozwiązane problemy, które w najbliższym czasie mogą spowodować konflikty. Potencjalnymi punktami zapalnymi na Bałkanach pozostają: Kosowo, Wojwodina na północy Serbii, Bośnia i Hercegowina (ze względu na sztuczny wewnętrzny podział terytorialny na część serbską i muzułmańsko – chorwacką), region Sandżak w Serbii (zamieszkiwany przez domagającą się autonomii ludność muzułmańską, określającą się jako Bośniacy), a także północno – zachodnie rejony Macedonii (gdzie Albańczycy, stanowiący 1/3 ludności kraju, mogą doprowadzić do secesji) i grecka Tracja Zachodnia (ze względu na mniejszość muzułmańską i tureckojęzyczną).
Kolejnym istotnym zagrożeniem dla stabilności i bezpieczeństwa na Bałkanach są sprawy religijne. Podobnie jak narodowość, religia również stała się na półwyspie kwestią polityczną, nawet jeśli wydawało się, że w okresie socjalizmu miała ona niewielki znaczenie. Z jednej strony pojawiły się aspiracje mniejszości religijnych, z drugiej zaś – religijny fundamentalizm islamski, jednak także oba odłamy chrześcijaństwa – prawosławie i katolicyzm – okazały się zaskakująco podatne na wpływ tendencji radykalnych. Czynnik religijny, w połączeniu z narodowym, jest najbardziej konfliktogennym elementem na Bałkanach.
Główne obszary niestabilności na Bałkanach
Porozumienie pokojowe z Dayton – parafowane 21 listopada, podpisane w Paryżu 14 grudnia 1995 roku – zespół regulacji, na mocy których podtrzymano jedność terytorialną Bośni i Hercegowiny, wprowadzając wewnętrzny podział na Republikę Serbską oraz Federację Bośni i Hercegowiny (część muzułmańsko – chorwacka). Każda z jednostek otrzymała szeroką autonomię z własnymi władzami. Utworzono jednak wspólny rząd i parlament oraz kolegialne, trzyosobowe prezydium złożone z przedstawicieli każdego z narodów. Bośnia pozostała jednak quasi – protektoratem nadzorowanym przez społeczność międzynarodową, której Wysoki Przedstawiciel, stale rezydujący w Sarajewie, uzyskał wpływ na decyzje bośniackich władz, jako gwarancja ich zgodności z duchem pojednania. Porozumienie pokojowe formalnie zakończyło wieloletnia wojnę w Bośni i Hercegowinie. Nie rozwiązało jednak wszystkich problemów tego kraju, a przede wszystkim nie zmusiło jego zwaśnionych mieszkańców do bezkonfliktowego współistnienia.
W dniu 10 czerwca 1999 roku Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych uchwaliła Rezolucję 1244, która m. in. określała status Kosowa po zakończeniu działań wojennych. Stwierdzono przede wszystkim, że: 1) FR Jugosławii musi zaprzestać w Kosowie wszelkich represji i natychmiast wycofać swoje jednostki wojskowe, policyjne i paramilitarne z prowincji oraz umożliwić powrót prześladowanej ludności; 2) po wycofaniu oddziałów serbskich do prowincji powinna wejść administracja międzynarodowa pod auspicjami ONZ, na czele której stanie Specjalny Przedstawiciel Sekretarza Generalnego, którego zadaniem będzie nadzór nad tymczasową administracją; 3) za bezpieczeństwo prowincji odpowiadać będą siły międzynarodowe; 4) Armia Wyzwolenia Kosowa powinna natychmiast się rozbroić.
Zgodnie z postanowieniami Rezolucji 1244, administracja prowincji została powierzona Misji Tymczasowej Administracji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK). Zgadanie zapewnienia bezpieczeństwa w prowincji zostało powierzone mandatem Narodów Zjednoczonych siłom KFOR pod dowództwem NATO.
Innym obszarem, na którym konflikt zaczął się stosunkowo późno, bo dopiero w XXI wieku, jest Macedonia. Państwo to odłączyło się od Jugosławii 8 września 1991 roku. Warto podkreślić, że była to jedyna z dawnych republik jugosłowiańskich, której uzyskaniu niepodległości nie towarzyszył konflikt zbrojny. Przez pierwszą dekadę państwo to funkcjonowało stosunkowo spokojnie. Jedynym poważniejszym sporem była niezgoda Grecji na używanie nazwy Macedonia, przez co państwo to występowało oficjalnie jako „była Jugosłowiańska Republika Macedonii”. Napięcia między Macedończykami a Albańczykami nie przeradzały się w konflikty na większą skalę.
Sytuacja ta uległa zmianie pod koniec 2000 roku, kiedy społeczność albańska zaczęła coraz dobitniej domagać się zwiększenia zakresu swoich praw. Spór przerodził się w konflikt zbrojny w lutym 2001 roku, kiedy działania Albańczyków nabrały charakteru powstania. Oddziały albańskie, znane jako Narodowa Armia Wyzwolenia, zajęły sporą część terytorium kraju na północnym zachodzie i zintensyfikowałby ataki na siły rządowe.
Ostateczne porozumienie, wynegocjowane przy pomocy przedstawicieli USA i UE, zostało zawarte w Ochrydzie 13 sierpnia 2001 roku. Doprowadziło ono do zakończenia konfliktu zbrojnego i zapoczątkowało reformy konstytucyjne, dzięki którym prawa mniejszości albańskiej zostały znacznie poszerzone.
Działania państw i instytucji międzynarodowych na rzecz bezpieczeństwa: ONZ
Największe zaangażowanie na obszarze byłej Jugosławii przejawia Organizacja Narodów Zjednoczonych. Rozpoczęte zostało waz z wybuchem konfliktu towarzyszącego secesji poszczególnych byłych republik jugosłowiańskich. Aktywność ONZ koncentrowała się przede wszystkim na próbie wprowadzenia rozwiązań pokojowych i działalności mediacyjnej.
W dniu 1 stycznia 1992 roku specjalny wysłannik ONZ Cyrus Vance zaproponował plan pokojowy (tzw. plan Vance’a). Polegał on na utworzeniu stref zdemilitaryzowanych w ogarniętej wojną Chorwacji oraz na rozmieszczeniu tam oddziałów pokojowych ONZ.
W dniu 2 lutego 1992 roku Rada Bezpieczeństwa podjęła decyzję o utworzeniu sił pokojowych ONZ w Jugosławii (UNPROFOR) w liczbie 14 tysięcy ludzi. Siły te zostały rozmieszczone przede wszystkim w ogarniętych konfliktami Chorwacji oraz Bośni i Hercegowinie, a także – zapobiegawczo – w Macedonii.
Inna inicjatywą pokojową zainicjowaną przez ONZ był tzw. plan Vance’a – Owena, zaproponowany 27 października 1992 roku wspólnie przez wysłannika ONZ Cyrusa Vance’a i przedstawiciela Europejskiej Wspólnoty Politycznej lorda Owena. Zakładał on podział Bośni i Hercegowiny na 7 – 10 okręgów autonomicznych (na wzór szwajcarskich kantonów), przy zachowaniu jedności państwa. Ten plan również nie został wprowadzony w życie ze względu na niechęć stron konfliktu.
Organizacja Narodów Zjednoczonych zaangażowała się również w tworzenie mechanizmów pozwalających na pociągnięcie do odpowiedzialności osób winnych zbrodni wojennych podczas konfliktu jugosłowiańskiego. W dniu 22 lutego 1993 roku Rada Bezpieczeństwa uchwaliła Rezolucję 827 w sprawie utworzenia Międzynarodowego Trybunały Karnego dla byłej Jugosławii, który ukonstytuował się w Hadze 17 listopada 1993 roku.
W celu ochrony ludności cywilnej (w szczególności muzułmańskiej) przed atakami wojsk serbskich Rada Bezpieczeństwa uchwaliła 4 czerwca 1993 roku Rezolucję 836 w sprawie utworzenia w Bośni tzw. stref bezpieczeństwa. Jedną z nich była miejscowość Srebrenica, w której w lipcu 1995 roku oddziały bośniackich Serbów zamordowały 8 tysięcy Muzułmanów, pomimo formalnej ochrony, którą strefie miała zapewnić obecność ONZ – owskich sił pokojowych.
W dniu 31 marca 1995 roku Rada Bezpieczeństwa postanowiła przedłużyć mandat sił UNPROFOR w Bośni oraz zmienić nazwę sił pokojowych ONZ w Chorwacji i Macedonii. Od tego czasu w Chorwacji nosiły one nazwę UNCRO, a w Macedonii UNPREDEP.
Najbardziej rozbudowaną logistycznie i najbardziej kompleksową inicjatywą ONZ w Bałkanach jest Misja w Kosowie (UNMIK). Została ona powołana na mocy wspomnianej już Rezolucji 1244. W ogólnym zarysie UNMIK została powołana przede wszystkim do: 1) pełnienia podstawowych funkcji cywilnych i administracyjnych; 2) promowania ustanowienia autonomii i lokalnego rządu dla Kosowa; 3) ułatwienia procesu politycznego mającego na celu ustalenie przyszłego statusu prowincji; 4) koordynowania pomocy humanitarnej wszystkich organizacji międzynarodowych; 5) wspierania odbudowy infrastruktury; 6) utrzymywania prawa i porządku w prowincji; 7) ochrony praw człowieka; 8) zapewnienia niezakłóconego powrotu uchodźców do ich domów w Kosowie.
UNMIK skupia obecnie swoją działalność w czterech filarach: 1) Policja i Sprawiedliwość, pod bezpośrednim kierownictwem ONZ; 2) Administracja cywilna, pod bezpośrednim kierownictwem ONZ; 3) Demokratyzacja i tworzenie instytucji, kierowane przez OBWE; 4) Odbudowa i rozwój gospodarczy, kierowane przez Unię Europejską.
Z działalnością ONZ w Kosowie wiąże się też misja Specjalnego Wysłannika Sekretarza Generalnego ONZ ds. przyszłego statusu Kosowa. W dniu 10 listopada 2005 roku na to stanowisko został powołany były prezydent Finlandii i znany dyplomata Martti Ahtisaari. W dniu 2 lutego 2007 roku zaprezentował on swój plan dotyczący przyszłego statusu Kosowa. Główne założenia tego planu to: 1) Kosowo powinno być wielonarodową społecznością opartą na równych prawach wszystkich obywateli; 2) Kosowo będzie miało własne władze, konstytucję, flagę, godło i hymn oraz prawo do członkostwa w organizacjach międzynarodowych; 3) Kosowo nie będzie wysuwało żadnych roszczeń terytorialnych pod adresem sąsiadów ani też nie będzie dążyło do połączenia się z żadnym państwem; 4) prawa ludności niealbańskiej będą chronione szczególnymi mechanizmami; 5) w Kosowie będzie działać międzynarodowy Przedstawiciel Cywilny jako reprezentant wspólnoty międzynarodowej oraz UE, który będzie czuwał nad wprowadzeniem porozumienia w życie; 6) w Kosowie będzie też funkcjonować misja petersburska Unii Europejskiej oraz międzynarodowe siły wojskowe dowodzone przez NATO.
Działania państw i instytucji międzynarodowych na rzecz bezpieczeństwa: KBWE/OBWE
Działania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a następnie Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie rozpoczęły się wraz z pierwszymi misjami o charakterze informacyjnym, wysyłanymi już od 1991 roku. Najważniejszą jednak formę zaangażowania tej organizacji w regionie stanowiły misje długoterminowe w terenie, które rozpoczęły się w sierpniu 1992 roku. Były one dotychczas tworzone w FR Jugosławii (obecnie w Serbii), Czarnogórze, Macedonii, Bośni i Hercegowinie, Chorwacji oraz Kosowie.
Nowa misja OBWE w Kosowie (OMIK) została ustanowiona 1 lipca 1999 roku. Jest to największa misja OBWE. Jednocześnie jest to pierwsza misja OBWE będąca integralną częścią operacji prowadzonej przez ONZ.
Działania państw i instytucji międzynarodowych na rzecz bezpieczeństwa: NATO
Największa operacja sił Sojuszu w tym regionie trwała od 24 marca do 3 czerwca 1999 roku, kiedy to jednostki powietrzne państw NATO przeprowadziły (bez upoważnienia Rady Bezpieczeństwa ONZ) operację bombardowania FR Jugosławii (operacja Allied Force). W jej wyniku władze w Belgradzie zostały zmuszone do zaakceptowania stawianych warunków pokoju. Działalność w Kosowie rozpoczęły też siły pokojowe KFOR, złożone z wojsk NATO i Rosji.
Działania państw i instytucji międzynarodowych na rzecz bezpieczeństwa: Unia Europejska
Po konflikcie kosowskim i natowskiej operacji wojskowej w Jugosławii w 1999 roku Unia Europejska zaangażowała się w promocje regionalnej inicjatywy na rzecz bezpieczeństwa na Bałkanach. Jest nią Pakt Stabilności dla Europy Południowo – Wschodniej, podpisany 10 czerwca 1999 roku w Kolonii. W dokumencie założycielskim, sygnowanym przez ponad 40 krajów, stwierdza się, że Pakt ma na celu „wsparcie pokoju, demokracji, poszanowania praw człowieka i gospodarczego dobrobytu, w celu osiągnięcia stabilności całego regionu”.
Na czele Paktu stoi Koordynator powołany przez Unię Europejską. Kieruje on najważniejszym jego ciałem politycznym – Panelem Regionalnym, którego prace odbywają się w ramach trzech paneli roboczych: 1) demokratyzacji i praw człowieka; 2) odbudowy gospodarczej, współpracy i rozwoju; 3) spraw bezpieczeństwa (ds. bezpieczeństwa i obrony oraz sprawiedliwości i spraw wewnętrznych).
Obecnie Unia Europejska stara się prowadzić wobec Bałkanów kompleksową politykę i nie koncentruje się tylko na militarnym aspekcie bezpieczeństwa. Jednym z jej priorytetów jest promocja współpracy regionalnej na tym obszarze. Jak podkreśla Komisja Europejska, stabilność regionalna i bezpieczeństwo są warunkami koniecznymi, by osiągnąć rozwój gospodarczy, który z kolei sprzyja stabilizacji i bezpieczeństwu w regionie. Współpraca regionalna na Bałkanach Zachodnich jest potrzebna jako: 1) główny składnik bezpieczeństwa; 2) katalizator procesu pojednania, dobrosąsiedzkich stosunków politycznych; 3) element przezwyciężenia nacjonalizmów i nietolerancji oraz promocji wzajemnego zrozumienia i dialogu politycznego.
Innym ważnym aspektem działalności Unii Europejskiej na Bałkanach jest Proces Stabilizacji i Stowarzyszenia, jako oficjalna polityka UE wobec państw bałkańskich ubiegających się o członkostwo we wspólnocie. Obejmuje on wszystkie kraje Bałkanów Zachodnich i w przypadku każdego z nich wygląda nieco inaczej – w zależności od ich postępu na drodze do Unii. Bardziej sformalizowaną formą procesu są Porozumienia o Stabilizacji i Stowarzyszeniu, zawierane z tymi państwami, które poczyniły największe postępy w tej dziedzinie. Komisja Europejska przygotowuje raporty na temat postępu procesu SAP oraz sytuacji w poszczególnych państwach.
Działania państw i instytucji międzynarodowych na rzecz bezpieczeństwa: Stany Zjednoczone
Jak zauważa Radovan Vukadinovic, analizując amerykańskie interesy na Bałkanach, należy brać pod uwagę kilka czynników: 1) Półwysep Bałkański jest łącznikiem z innymi regionami o dużym znaczeniu strategicznym dla USA, ognisk kryzysu lub potencjalnie niebezpiecznych obszarów w basenie Morza Śródziemnego; 2) region Bałkanów obejmuje liczne obecne i potencjalne ogniska konfliktów, które mogą mieć duży wpływ na europejski system bezpieczeństwa; 3) jest obszar, na którym wyczuwalne są interesy rosyjskie; 4) region ten jest przykładem ekspansji islamu oraz polem innych starć na tle religijnym.
Niewątpliwie największym osiągnięciem dyplomatycznym administracji amerykańskiej na Bałkanach było doprowadzenie do porozumienia pokojowego w Dayton 21 listopada oraz w Paryżu 14 grudnia 1995 roku. Głównym inicjatorem i siłą napędową tego porozumienia był amerykański wysłannik, zastępca sekretarza stanu Richard Holbrooke. Podpisanie porozumienia pokojowego w Dayton było w tamtym okresie wyraźnym sygnałem, że nie da się osiągnąć kompleksowego porozumienia ani doprowadzić do trwałej stabilizacji w regionie bez wyraźnego zaangażowania Stanów Zjednoczonych, polegając tylko na sojusznikach europejskich.
Najbardziej kompleksowe były oczywiście amerykańskie inicjatywy dla całego regionu Bałkanów. Wśród nich wymienić należy Inicjatywę Współpracy Południowo – Wschodnioeuropejskiej – SECI, powołaną 6 grudnia 1996 roku w Genewie. Do grupy tej należy 12 państw regionu oraz organizacje międzynarodowe.
SECI ma promować współpracę i ułatwiać integrację europejską państwom regionu, nie kolidując przy tym z innymi już istniejącymi projektami współpracy regionalnej. Inicjując nową formę współpracy regionalnej, Stany Zjednoczone chciały przede wszystkim zademonstrować: 1) gotowość do stałej obecności w regionie i rozwijania kontaktów z jego państwami; 2) gotowość do tworzenia warunków wstępnych dla trwalszego porozumienia w Bośni i Hercegowinie oraz między Grecją a Turcją; 3) konieczność i możliwości amerykańskiego przywództwa w regionie; 4) przekonanie, że rozwój współpracy między krajami regionu osłabi wpływy krajów muzułmańskich oraz Rosji.
Kolejną inicjatywą był Plan Działania dla Europy Południowo – Wschodniej, ogłoszony 10 lutego 1998 roku przez prezydenta Billa Clintona. Jego celem była intensyfikacja współpracy z tymi krajami regiony, w których proces demokratyczny był zaawansowany. Główne założenia tego planu to: 1) konsolidacja procesu reform; 2) rozwój współpracy regionalnej; 3) pomoc w procesie integracji europejskiej i transatlantyckiej; 4) wzmocnienie pokoju i stabilności na terenie państw związanych porozumienie z Dayton.
Ważną inicjatywą była też Karta Adriatycka, podpisana 2 maja 2003 roku w Tiranie przez sekretarza stanu USA Colina Powella oraz ministrów spraw zagranicznych Albanii, Chorwacji oraz Macedonii. Jej podstawowe założenia to: 1) podkreślenie dążenia państw sygnatariuszy do wzmocnienia wysiłków na rzecz wprowadzenia reform potrzebnych do zapewnienia bezpieczeństwa, dobrobytu i stabilności w regionie; 2) zapewnienie o poparciu USA dla przyszłych reform w tych krajach; 3) zapewnienie o woli współprac trzech krajów na rzecz wzmocnienia instytucji demokratycznych, społeczeństwa obywatelskiego, rządów prawa, gospodarki rynkowej oraz wojska tak, by było w pełni zgodne ze standardami NATO; 4) podkreślenie znaczenia ścisłej bilateralnej, regionalnej i multilateralnej współpracy pomiędzy partnerami dla wszystkich państw regionu poprzez zapewnienie stabilizacji i przyspieszenie integracji euroatlantyckiej.
Działania państw i instytucji międzynarodowych na rzecz bezpieczeństwa: Rosja
Rosja była aktywna na Bałkanach w ramach tzw. Grupy Kontaktowej (USA, Rosja, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, ONZ, UE), która zresztą powstała z inicjatywy prezydenta Borysa Jelcyna. Ogólnie jednak należy uznać, że zabiegi Rosji okazały się mniej skuteczne niż działania innych podmiotów. To użycie przez NATO siły wobec bośniackich Serbów, a następnie zaangażowanie amerykańskiego wysłannika Richarda Holbrooke’a doprowadziły do zawarcia porozumienia pokojowego w Bośni i zakończenia wieloletniego konfliktu.
Działania państw i instytucji międzynarodowych na rzecz bezpieczeństwa: państwa regionu
Omawiając inicjatywy na rzecz utrwalenia stabilności i bezpieczeństwa na Bałkanach, warto też zwrócić uwagę na Proces Współpracy Europy Południowo – Wschodniej. Jest to jedyne forum tak kompleksowej współpracy regionalnej zainicjowane wyłącznie przez państwa regionu. Współpraca ta została nawiązana z inicjatywy Bułgarii i Grecji na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych państw regionu w Sofii 6 – 7 lipca 1996 roku.
Do najważniejszych osiągnięć SEECP należy zaliczyć podpisanie na szczycie bukareszteńskim Karty Dobrosąsiedzkich Stosunków, Stabilności, Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie Południowo – Wschodniej. Dokument ten przewiduje utworzenie mechanizmów współpracy politycznej oraz w dziedzinie bezpieczeństwa, a także m. in. w gospodarce, sprawiedliwości, ochronie praw człowieka, umacnianiu demokracji.
Na dziewiątym szczycie SEECP w Salonikach 4 maja 2006 roku została przyjęta deklaracja o nazwie Razem w Europie, w której państwa członkowskie potwierdzają gotowość współpracy na rzecz ustanowienia pokoju i bezpieczeństwa w regionie i wyrzekają się użycia broni lub groźby jej użycia. Jednocześnie członkowie Procesu potwierdzili, że celem państw regionu jest integracja ze strukturami euroatlantyckimi oraz że członkostwo w Unii Europejskiej będzie ostatecznym czynnikiem stabilizującym sytuację państw regionu.
Inną formą współpracy państw regionu jest Inicjatywa Adriatycko – Jońska, powołana na konferencji ministrów spraw zagranicznych w Ankonie we Włoszech w dniach 19 – 20 maja 2000 roku poświęconej kwestiom rozwoju i bezpieczeństwa na obszarze Adriatyki i Morza Jońskiego. Podpisana wówczas Deklaracja ankońska podkreśla, że wzmocnienie współpracy regionalnej sprzyja promowaniu stabilności gospodarczej oraz stwarza solidną podstawę dla procesu integracji europejskiej.
Nowe tendencje w ewolucji bezpieczeństwa Bałkanów
Za najważniejsze tendencje w ewolucji bezpieczeństwa Bałkanów po zakończeniu konfliktów zbrojnych na terenie byłej Jugosławii uznać można: 1) wzrost znaczenia integracji euroatlantyckiej jako jedynej drogi do pełnej stabilizacji i bezpieczeństwa na Bałkanach; 2) wzrost znaczenia czynnika europejskiego jako gwaranta bałkańskiej stabilizacji i bezpieczeństwa, szczególnie jego aspektów pozamilitarnych; 3) przekazanie przez Stany Zjednoczone odpowiedzialności za odbudowę Bałkanów po działaniach wojennych partnerom europejskim; 4) wzrost znaczenia inicjatyw wielostronnych, pozwalających na wzięcie większej grupie podmiotów odpowiedzialności za bezpieczeństwo i stabilizacje w regionie; 5) stosowanie rozwiązań już sprawdzonych, jak choćby powołanie urzędu Wysokiego Przedstawiciela wspólnoty międzynarodowej w Kosowie, mającego nadzorować funkcjonowanie instytucji po ewentualnym ogłoszeniu niepodległości tej prowincji.