W celu zapewnienia prawidłowej pracy elementów maszyn poruszających się ruchem obrotowym powinno być zachowane stałe położenie osi obrotu wałów względem nieruchomej podstawy.

Zadanie to spełniają łożyska, których konstrukcje dzielą się ze względu na kierunek obciążeń, działających na nie:

• poprzeczne, przeznaczone do przejmowania obciążeń prostopadłych do osi obrotu wału.

• wzdłużne, obciążone siłami działającymi zgodnie z kierunkiem osi obrotu wału.

Konstrukcje łożysk ślizgowych poprzecznych

Łożyska niedużych rozmiarów wykonuje się jako łożyska niedzielone. Panewki najczęściej są wykonane w postaci tulei, rzadko zaś są jako proste otwory w korpusie łożyska.

Tuleje takie wykonuje się z brązów, mosiądzów, stopów cynku, żeliwa oraz z tworzyw sztucznych (tworzyw termoutwardzalnych). W ten sposób wykonywane są przykładowo łożyska w mechanizmach precyzyjnych (zegarach, sprzęcie komputerowym i biurowym itp.) a także w niewielkich urządzeniach i maszynach.

Tuleje łożyskowe: a) prosta, b) z kołnierzem.

Tuleje dwuwarstwowe, wylane stopem łożyskowym wykonane są ze stali, warstwa ślizgowa ze stopu łożyskowego lub brązu.

Tuleje łożyskowe dwuwarstwowe grubościenne: a) prosta, b) z kołnierzem

Często proste łożyska wykonane są w ten sposób, że tuleje osadzone są w ściankach korpusu maszyny. Ścianki mogą być odlewane, lub spawane.

Proste łożyska oczkowe mają korpusy żeliwne niedzielone z podstawą przystosowaną do przykręcenia.

Większe łożyska wykonuje się jako dzielone, najczęściej dwudzielne. Podział łożyska odbywa się w płaszczyźnie przechodzącej przez oś wału. Łożyska dwudzielne są bardzo wygodne, jeżeli chodzi o montaż i demontaż maszyny.

Panewki w takich łożyskach są oczywiście także dwudzielne. Wykonuje się je z żeliwa, brązu, mosiądzu, stopów cynku, oraz tworzyw sztucznych (tworzyw termoutwardzalnych).

Panewki mogą być również dwuwarstwowe, wykonane ze stali z warstwą ślizgową ze stopów łożyskowych lub brązu. Korpusy łożysk na ogół odlewane są z żeliwa lub staliwa.

Korpus łożyska ślizgowego dzielonego

Korpusy większych łożysk wykonuje się czasem także jako spawane. Przy wałach silnie uginających się występuje nierównomierny rozkład nacisków. Silniej obciążona jest krawędź łożyska. Nierównomierność ta jest tym większa, im dłuższe łożysko (im większy stosunek długości czopa do jego średnicy l/d).

W takich przypadkach stosuje się łożyska wahliwe. W łożysku takim panewka oparta jest na kulistych powierzchniach stanowiących część powierzchni kuli o środku na osi wału. Panewka może więc obrócić się, jeżeli obróci się czop wskutek ugięcia wału, wtedy rozkład nacisków staje się bardziej równomierny.

Konstrukcje łożysk ślizgowych wzdłużnych

Najprostszym łożyskiem wzdłużnym jest łożysko kołnierzowe, występujące zwykle jako element łożyska poprzecznego do przeniesienia obciążeń wzdłużnych.

Jeżeli robocze obciążenia wzdłużne nie są przewidziane, to łożysko takie zabezpiecza przed przesunięciem przy obciążeniach przypadkowych.

Właściwe łożyska wzdłużne służące zazwyczaj do podtrzymywania pionowych wałów ciężkich maszyn, np. turbin wodnych, mają czop tarczowy.

Powierzchnia współpracy jest pierścieniowa. Łożyska o większych rozmiarach mają panewki podzielone na segmenty wykonane tak, aby utworzyć kliny smarowe i uzyskać tarcie płynne. Podziału na segmenty w panewce stałej dokonuje się przez wykonanie promieniowych rowków na jej powierzchni. Segmenty między rowkami mają powierzchnie ścięte pod pewnym kątem w stosunku do płaszczyzny czołowej czopa.

Łożyska bardzo duże wykonuje się z oddzielnymi wahliwymi segmentami. Segmenty są podparte tak, aby wychylając się tworzyły odpowiedni klin smarowy.