Słowo "faraon" określające egipskiego władcę pochodzi od starożytnego "per-aa", czyli "wielki dom". Tak nazywano w Egipcie pałac królewski, a od czasów XVIII dynastii również samego króla.
Według starych legend, pierwszymi królami Egiptu były postacie czczone później jako znani egipscy bogowie. Nie wiadomo, czy rzeczywiście tak było, ponieważ nie odkryto żadnych źródeł historycznych na ten temat. Pierwszym władcą zjednoczonego Egiptu był Menes - przypuszczalnie jest to ta sama osoba, co Narmer, o którym wiadomo znacznie więcej. Przez okres ponad trzech tysięcy lat nad Egiptem panowało co najmniej 170 królów, zdarzyło się również kilka kobiet, mianujących się jednak 'królem Egiptu'.
Władza faraona miała charakter świecko-religijny. Oprócz sprawowania rządów pełnił on funkcję kapłana - jedynego prawdziwego kapłana i namiestnika bogów na Ziemi. Faraon stawał się boski podczas koronacji - ceremonii wymyślonej przez Egipcjan. Największą władzę i autorytet wśród ludu miał faraon za czasów Starego Państwa, zwłaszcza IV dynastii. Aspekt religijny rządów przyczyniał się do umacniania władzy nad ludem - robotnicy z wielkim zapałem i oddaniem pracowali przy budowie piramid, ponieważ wiedzieli, że splendor, w jakim faraon będzie odchodził w zaświaty zapewni zbawienie i nieśmiertelność również całemu ludowi. Król osobiście odprawiał ceremonie i rytuały w świątyni, zwłaszcza w czasie świąt. Oprócz pełnienia obowiązków związanych z obrzędami religijnymi, faraon brał czynny udział w życiu świeckim swojego państwa. Poddani mieli dobry kontakt ze swoim władcą - często widywano go w czasie różnych uroczystości i imprez o charakterze świeckim, lub podróżującego łodzią po Nilu. Nie można jednak było się z nim spoufalać. Obowiązywała zasada nietykalności faraona - kto ośmielił się ją naruszyć spotykała go sroga kara, a nawet śmierć. Zasady etykiety dotyczyły też zwracania się do króla - należało mówić o nim w trzeciej osobie używając określenia "Jego Majestat".
Faraon był uosobieniem i dysponentem "maat", czyli "porządku wszystkich rzeczy". Był to rodzaj niepisanego prawa zwyczajowego, jaki obowiązywał mieszkańców starożytnego Egiptu. W oczach społeczeństwa faraon był wzorem cnót wszelkich, chodzącą doskonałością, wprost ideałem - a przynajmniej na takiego go kreowano. W sztuce przedstawiano faraonów zgodnie z zasadami kanonu. Ich wyidealizowane wizerunki miały ukazać cały majestat i dostojeństwo osoby króla.
W okresie Średniego i Nowego Państwa boskość faraona znacznie zmalała. Ludzie zdali sobie sprawę z istnienia własnej nieśmiertelnej duszy, której zbawienie nie zależało już raczej od zbawienia duszy władcy. Dlatego arystokraci i dostojnicy nie budowali już swoich grobowców w królewskiej nakropoli wokół grobowca faraona i nie popierali tak bezkrytycznie wszystkich jego działań. Faraon musiał teraz zabiegać o względy kapłanów i arystokratów. Jeśli nie wykazywał się wystarczającym sprytem, jego władza słabła, a w skrajnych przypadkach dochodziło nawet do obalenia jego rządów.
Dynastie i Władcy Egiptu
Wykaz wszystkich dynastii i wybranych królów
| Okres Archaiczny |
|---|
| I dynastia (ok. 3100-2890 p.n.e.) • Narmer (Menes) • Aha • Dżer • Dżet (Uadżi) • Den • Andżib • Semerchet • Ka |
| Stare Państwo |
| III dynastia (ok. 2686-2613 p.n.e.) • Sanacht • Dżoser • Sechemchet • Chaba • Huni |
| ........................................................................... |
| V dynastia (ok. 2494-2345 p.n.e.) • Userkaf • Sahure • Neferirkare Kakai • Szepseskare Isi • Neferefre • Niuserre • Menkauhor Akauhor • Dżedkare Isesi • Unis |
| Pierwszy Okres Przejściowy |
| VII dynastia - różni królowie ("70 królów w 70 dni") |
| IX i X dynastia - Herakleopolitańskie dynastie zapoczątkowane przez Cheti I |
| Średnie Państwo |
| XI dynastia (ok. 2133-1991 p.n.e.) (Wg niektórych źródeł część tej dynastii należy do Pierwszego Okresu Przejściowego) • Mentuhotep I • Intef I • Intef II • Intef III • Mentuhotep II • Mentuhotep III • Mentuhotep IV |
| ........................................................................... |
| XIII dynastia (ok. 1786-1633 p.n.e.) (dynastia liczyła co najmniej 65 królów) • Intef IV • Sebekhotep I • Hor • Sebekhotep II • Kendżer • Smenekkare Mermesza • Sebekhotep III • Chasechemre Neferhotep • Kaneferre Sobekhotep IV • Meretepre Sebekhotep VI • Mersekemre Neferhotep II • Merkaure Sebekhotep VII |
| Drugi Okres Przejściowy |
| XV dynastia - hyksoska (ok. 1650-1550 p.n.e.) • Maibre Szeszi • Meruserre Jakubher • Seuserenre Chajan • Auserre Apopi I • Akenenre Apopi II |
| ........................................................................... |
| XVII dynastia (ok. 1650-1567 p.n.e.) • Sobekemsaf • Nubcheperre Intef V • Sankenre Mentuhotep VI • Sekenenre Tao I (Wielki) • Sekenenre Tao II (Dzielny) • Uadżcheperre Kamose |
| Nowe Państwo |
| XVIII dynastia (ok. 1567-1320 p.n.e.) • Jahmose (Ahmose) • Amenhotep (Amenofis) I • Totmes I • Totmes II • Hatszepsut (królowa) • Totmes III • Amenhotep (Amenofis) II • Totmes IV • Amenhotep (Amenofis) III • Amenhotep IV (Echnaton) • Smenchkare (Neferneferuaten) • Tutanchamon • Ai • Horemheb |
| ........................................................................... |
| XX dynastia (ok. 1200-1085 p.n.e.) • Setnacht Userkaure • Ramzes III • Ramzes IV • Ramzes V • Ramzes VI • Ramzes VII • Ramzes VIII • Ramzes IX • Ramzes X • Ramzes XI |
| Trzeci Okres Przejściowy |
| XXI dynastia (ok. 1085-935 p.n.e.) w Tanis: • Smendes • Neferkare Amenemnisu • Psusennes I • Amenemope • Akeperre Osochor • Siamun • Psusennes II |
| ........................................................................... |
| XXII dynastia (ok. 935-730 p.n.e.) • Szeszonk I • Osorkon I • Szeszonk II • Takelot I • Osorkon II • Takelot II • Szeszonk III • Pami • Szeszonk IV • Akeperre Osorkon IV |
| ........................................................................... |
| XXIV dynastia (ok. 730-709 p.n.e.) • Tefnacht • Bakenrenef (Bokchoris) |
| Okres Późny |
| XXVI dynastia - saicka (ok. 664-525 p.n.e.) • Psametyk I • Necho II • Psametyk II • Apries • Amasis • Psametyk III |
| ........................................................................... |
| XXVIII i XXIX dynastia (ok. 404-378 p.n.e.) • Amyrtajos • Neferites • Achoris |
| Okres Ptolemejski |
| Królowie macedońscy (ok. 332-302 p.n.e.) • Aleksander Wielki • Filip Arridajos • Aleksander IV |
Stare Państwo – okres w dziejach Starożytnego Egiptu obejmujący lata ok. 2675-2170 p.n.e., przypadający na rządy III-VI dynastii.
Podstawy potęgi politycznej i ekonomicznej Starego Państwa stworzył Dżoser, założyciel III dynastii. W ramach reformy administracyjnej poddał cały obszar kraju sprawnej i scentralizowanej strukturze urzędniczej. Jego najbliższym współpracownikiem był Imhotep, uzdolniony inżynier, architekt, lekarz, który wzniósł dla Dżosera wielki kompleks grobowy z piramidą schodkową wSakkara. Faraon rozpoczął systematyczną penetrację Dolnej Nubii oraz ziem na półwyspie Synaj.
Apogeum świetności osiągnął Starożytny Egipt za czasów IV dynastii, założonej przez Snofru energicznego zdobywcę (zwycięskie ekspedycje do Libii, Nubii oraz na Synaj, podbój Dolnej Nubii) i sprawnego administratora. Snofru doprowadził do całkowitej centralizacji proces zarządzania krajem. Z osiągnięć faraona korzystali jego następcy, Cheops, Chefren i Mykerinos (budowniczypiramid w Gizie), którzy skupili się na sprawach wewnętrznych i zaniechali dalszych podbojów. Egipt cieszył się wówczas wewnętrznym i zewnętrznym spokojem.
Ogromne koszty ekonomiczne poniesione na wzniesienie piramid nadwyrężyły gospodarkę kraju, skutki ujawniły się w czasach V dynastii np. w postaci osłabienia wszechwładzy faraonów i uzyskania ogromnych wpływów kapłanów świątyni boga Re w Heliopolis. Najwybitniejszym przedstawicielem dynastii „heliopolitańskiej” był Sahure, doprowadził on na krótko do zrównoważenia ekonomiki kraju (zaprzestał ogromnych rujnujących robót publicznych, przeprowadził udane wyprawy do Libii, Nubii i na Synaj). Pod koniec panowania dynastii zaznaczyły się negatywne skutki osłabienia władzy centralnej i nadmierne umocnienie się naczelników poszczególnych nomów.
Przejęcie władzy przez VI dynastię początkowo nie zapowiadało większych zmian ani nadchodzącego upadku. Postępowało jednak od pewnego czasu uniezależnienie nomarchów od władzy centralnej w połączeniu z coraz częstszym dziedziczeniem tego stanowiska, zaczęło to z wolna doprowadzać do powstawania na prowincji układów quasi-dynastycznych. Nawet osiągane pewne sukcesy w polityce zewnętrznej nie zatrzymały tego procesu. Katastrofa nastąpiła w czasach panowania Pepi II (wg tradycji trwało ono 94 lata), upadek autorytetu władcy, paraliż administracji centralnej, faktyczne uniezależnienie się nomarchów doprowadziły do anarchii społecznej, utraty wszystkich zdobyczy terytorialnych oraz ostatecznego upadku kraju, który pogrążył się w chaosie ciemnych wieków Pierwszego Okresu Przejściowego.
Kolejnym faraonem który zjednoczył Dolny i Górny Egipt był, w 2040 roku p.n.e., faraon Mentuhotep. Rozpoczął w ten sposób wspaniały okres dobrobytu dla Egiptu - erę Średniego Państwa (XI i XII dynastia), podczas której rozszerzył zarówno północne, jak i południowe granice ogromnego państwa.
Wzmocnienie władzy
Sezotris I stworzył silną armię, która miała służyć podbojowi Nubijskiej kopalni złota w Wadi Allaki. Dotarł aż do 3-ciej katarakty na nilu, gdzie jego żołnierze wznieśli kilka potężnych jak na owe czasy fortec. Równo sto lat później Sezotris III poprowadził cztery wojenne kampanie na terenie Palestyny i podbił obfitujące w cedrowe drewno ziemie. By wzmocnić władzę walczył również w Nubii, choć nie przyniosło to większych zdobyczy terytorialnych. Nigdy dotąd Egipt nie był tak wielki i tak potężny.
Rozwój rolnictwa
Liczba ludności w Egipcie ciągle rosła, wobec czego niezbędne było zreformowanie rolnictwa w celu uzyskania większych plonów. Chłopi opanowali umiejętność irygacji pól w porze suchej, dzięki czemu uzyskiwali więcej żywności. Budowano coraz więcej zbiorników do magazynowania wody, kopano kanały rozprowadzające wśród pól wodę z życiodajnej rzeki - Nilu. Dzięki ciężkiej pracy osuszono bagna w rejonie oazy Fajum na Pustyni Libijskiej, w pobliżu delty Nilu i przekształcono w ziemie uprawne.
Upadek Średniego Państwa
Od 1785 roku p.n.e. władcy XIII i XIV dynastii nie potrafili przeciwstawić się Hyksosom, którzy mieli potężniejszą siłę militarną. Hyksosi byli koczownikami. Głównie z okolic Syrii, Palestyny i Arabii. Osiedlili się w Delcie Nilu i przez dwa stulecia rządzili Dolnym Egiptem, ze stolicą w Awaris. Były jednak dobre strony tego podboju. Dzięki tymże koczownikom Egipcjanie poznali konie, rydwany bojowe, pionowe krosna tkackie, instrumenty muzyczne, jabłka, oliwę... Po upadku XII dynastii faraonów zaczyna się Drugi Okres Przejściowy, którego początki zabierają Egipcjanom Tereny sąsiadujące z Nubią.