Stanowiska i kultury archeologiczne
 

Fajum A

Oaza ze śladami obecności człowieka od okresu paleolitu i neolitu. W wyniku badań prowadzonych przez Gertrude Caton-Thompson i Evę W.Gardner w latach 1924-26 na północnym brzegu dawnego jeziora Moeris zlokalizowano kilkanaście komór wskazujących na osadnictwo ludności wczesno rolniczej. Canton-Thompson wydzieliła również  tzw. kulturę Fajum B, którą uważała za chronologicznie następną w tym rejonie. Dalsze badania wykazały jednak  że Fajum B było wcześniejsze i stanowi pozostałość po ludności epipaleolitycznej. W latach następnych wiele ekspedycji prowadziło badania w rejonie oazy Fajum uściślając i poprawiając wnioski wyciągnięte przez Canton-Thompson. Wydaje się, że Fajum A jest najstarszą neolityczną kulturą na terenach Egiptu. Najwcześniejsza niekalibrowana data radiowęglowa wynosi 6480±170 B.P., a najmłodsza 5540±70 B.P., co w przeliczeniu pozwala na wyznaczenie rozwoju tej kultury na lata ok. 5300/5200-4500 p.n.e. i stwierdzenie, że zasiedlanie oazy w starszej fazie neolitu trwalo dość długo.

Moerian

Młodsza faza neolitu w rejonie oazy Fajum wyznaczana datami granicznymi 5410±110 B.P. i 4820±100 B.P., pozwalającymi uznać, że rozwijała się ona w przybliżeniu  przez 600 lat, ok. 4400-3800 p.n.e.

Merimde

Merimde Beni-Salame jest stanowiskiem archeologicznym leżącym ok. 60 km na północny-zachód od Kairu a odkrytym przez Hermanna Junkera w czasie badań powierzchniowych w latach 1927-28. Kultura Merimde uważana jest przez niektórych badaczy za starszą nawet od kultury Fajum A. Najstarsza data otrzymana dla warstwy I wynosi 5890±60 B.P., a najmłodsza z warstwy V 5590±60 B.P. Można więc przyjąć, że omawiany zespół  rozwijał się w pierwszej połowie V tys., mniej więcej w latach 5000/4900-4500/4400.

Omari

El-Omari to kompleks stanowisk archeologicznych leżących na północ od Heluanu, noszących nazwisko odkrywcy egipskiego geologa Amina el-Omari. Prace wykopaliskowe rozpoczęte w 1925 przez Paula Bovier-Lapierre i kontynuowane w 1943 przez Ferdinanda Debono, wykazały że na tym terenie możemy wydzielić kulturę dolnoegipską, której datowanie i pozycja w chronologii względnej nie są jednoznacznie określone i całkowicie jasne. W wyniku badań 6 próbek węgla z najmłodszych faz osady uzyskano daty B.P. zamykające się w przedziale: 5740±80 i 4790±60. Okres rozwoju kultury Omari przypada więc na lata 4700/4600 - 4400

Maadi

Stanowisko archeologiczne położone w południowym przedmieściu dzisiejszego Kairu, stało się przedmiotem badań prowadzonych w latach 1930-35 przez Mustafę Amera i Oskara Menghina z Uniwersytetu Kairskiego. Na przełomie lat 70-tych i 80-tych badania w tym rejonie prowadziła misja egipsko-włoska. Kultura Maadi, zwana też dolnoegipską, później powiązana ze stanowiskiem w Buto, a następnie uznana jako kultura obejmująca swoim zasięgiem nie tylko Deltę, ale i cały północny Egipt. Daty ze starych badań z osady Maadi oscylują pomiędzy 5055±55 B.P. a 4730±60 B.P., co po kalibracji daje okres ok.3900-3600 p.n.e.

Tasa

Deir Tasa jest eponimicznym stanowiskiem ciągle kontrowersyjnej kultury Tasa, leżące na wschodnim brzegu Nilu, odkryte przez Guy Bruntona w 1927 roku. Na cmentarzysku znaleziono ok. 40 grobów należących do neolitycznej kultury Górnego Egiptu. Kultura tazyjska jest uważana za wstępną fazę zespołu Badari. W 1985 badania Kaisera wykazały że Tasa jest oryginalną kulturą, odmienną od Badari, której początki są wcześniejsze. Jego zdaniem, mimo że nie dysponujemy żadnymi datami C^14 dla tej jednostki, można ją sytuować w ostatniej ćwierci V tys.

Badari

Stanowisko el-Badari leżące na wschodnim brzegu Nilu przebadane przez Guy Bruntona w latach 1922-25. Połowa z pośród 650 odsłoniętych wówczas grobów pochodzi z okresu kultury Nagada I-III. Pozostałe, nie mające w momencie odkrycia odpowiedników stały się podstawą wydzielenia kultury Badari. Kultura Badari najlepiej znana jest na obszarze północnej części Górnego Egiptu, w rejonie pomiędzy Nubt a Abydos. Na pozostałych terenach Górnego Egiptu współistniała z kulturą Nagada, przynajmniej w swej późniejszej fazie. Kilka dat C^14 uzyskanych w Hemamija (5110±160 B.P. 5290±130B.P.) pozwoliło Fekri Hassanowi na sugestię, że kultura Badari istniała mniej więcej pomiędzy 4400 a 3800 p.n.e. Jednak niewątpliwa współczesność kultur Badari i Nagada I zdaje się lokować tę pierwszą pomiędzy 4100-3800/3700 p.n.e.

Amra

Stanowisko pierwszej fazy kultury Nagada leżące 9 km na południowy-wschód od Abydos, przebadane w latach 1899-1901 przez Davida Randall-MacIvera i Arthura C.Mace'a. Groby na dwóch cmentarzyskach pochodzą ze wszystkich faz kultury Nagada, choć najwięcej z nich należy do faz wcześniejszych.

Gerza

Cmentarzysko przebadane przez Geralda A.Wainwrighta w latach 1910-11, leżące na wysokości Fajum, ok. 5 km na wschód od piramidy w Medum. Odkryto na nim ok. 250 grobów pre- i wczesnodynastycznych.

Nagada

Zespół dużych stanowisk położonych na zachodnim brzegu Nilu, 27 km na północ od Luksoru, naprzeciw ujścia Wadi Hammamat. Najważniejsze prace na tym terenie przeprowadził William.F.Petrie w 1895 roku. Następnie Jacques de Morgan w 1896 określił mastabę z I dynastii datowaną na panowanie Aha. Kolejne prace wykopaliskowe prowadzili m.in. Thomas R.Hays w latach 1975-77, Fekri Hassan w 1978 i Claudio Barocas w latach 1978-84. Większość dat C^14 dla okresu kultury Nagada I i II zostały uzyskane z dwóch głównych centrów predynastycznych, w Nagada i Hierakonpolis. Z cmentarzysk w Nagada uzyskano m.in. daty: 5744±300 B.P. i 4720±310 B.P. Obie pochodzą z grobów datowanych sekwencyjnie na 34-38 i 58-67. Datą absolutną dla początku kultury Nagada określa się rok 3800 p.n.e., jej schyłek zaś to początek panowania dynastii I.

Paleolit i Neolit
 

Dolny Paleolit		700/500 tys. - 200 tys.
Środkowy Paleolit		200 tys. - 40 tys.
Górny Paleolit		40 tys. - 21 tys.
Późny Paleolit		21 tys. - 12 tys.
Epi Paleolit	Fajum B	12 tys. - 8 tys.
Neolit	Fajum A	5200 - 4000
		Merimde, Badari	4500 - 3800

Okres Predynastyczny
 

okres i podokres		stanowisko archeologiczne	okres archeologiczny	datowanie bezwzględne	datowanie  sekwencyjne
wczesny		Fajum A, Merimde, Badari		5200-3800
				Amra	Nagada Iab	3800-3500	30-38
środkowy	wczesno gerzeeński	Gerza	Nagada Ic, IIab	3500-3400	38-40/45
późny	środkowo gerzeeński	Gerza	Nagada IIc	3400-3300	40/45-63
						Hierakonpolis - grób 100		3300
			późno gerzeeński	Gerza		Nagada IId1	3300-3250
							Nagada IId2	3250-3200
	Okres Proto dynastyczny			Nagada IIIa1		3200-3170	63-76
			Abydos - grób U-j, 3150	Nagada IIIa2		3170-3120
		dynastia 0		Nagada IIIb1		3120-3080
						Nagada IIIb2	3080-3050

3

---