KULTURY ARCHEOLOGICZNE
DOLNY PALEOLIT
I. Kultura olduwajska
Datowanie: 2,6-1,9 mln
Zasięg: Afryka, południowa Europa
Szerzyciel: Homo habilis
Stanowiska zachodnie: Wąwóz Olduvai, rzeka Omo, Jezioro Turkana
Stanowiska w Polsce: --------------------
Technika wytwórcza: odłupkowa
Charakterystyczne narzędzia: narzędzia otoczakowe, choppery, chopping-tool, sferoidy wielokierunkowe
Gospodarka: padlinożercy, pierwsze polowania
Osadnictwo: nad ciekami wodnymi, konstrukcje chroniące przed wiatrem
Inne:
- ślady ognia 1,5 mln
II. Kultura aszelska
Datowanie: 1,7 mln
Zasięg: Afryka, Azja, Europa
Szerzyciel: Homo erectus
Stanowiska zachodnie: Saint-Acheul
Stanowiska w Polsce: ---------------------
Technika wytwórcza: retusz bifacjalny, rdzeniowania
Charakterystyczne narzędzia: pięściaki, narzędzia otoczakowe, rozłupce
Gospodarka: zbieracka, myśliwska
Osadnictwo: specjalizacja stanowisk, tereny otwarte na tarasach rzek, konstrukcje typu naziemnego, z pokryciem wspartym na szkielecie drewnianym umocnione kamieniami
Inne:
- oswojenie ognia 1 mln
III. Kultura klaktońska
Datowanie: 550-475 tys
Zasięg: zachodnia Europa
Stanowiska zachodnie: Clacton-on-sea
Stanowiska w Polsce: ----------------------
Technika wytwórcza: klaktońska
Charakterystyczne narzędzia: ostrza tajackie, rylce, choppery, chopping-tool
Gospodarka: zbieractwo, rybołówstwo, polowanie na małe ssaki leśne
Osadnictwo: tereny o zwartym zalesieniu, niewielkie, na północy na terenach otwartych, na południu jaskiniowe lub otwarte
IV. Kultura lewaluaska
Datowanie:
Zasięg:
Szerzyciel: neandertalczyk
Stanowiska zachodnie: Levallois
Stanowiska w Polsce:
Technika wytwórcza: lewaluaska
Charakterystyczne narzędzia:
Gospodarka:
Osadnictwo:
Inne:
V. Kultura mikroodłupkowa
Datowanie: 500-300 tys
Zasięg: środkowa i wschodnia Europa
Szerzyciel:
Stanowiska zachodnie: Dubosary
Stanowiska w Polsce: Trzebnica, Rusko
Technika wytwórcza:
Charakterystyczne narzędzia: mikrochoppery, mikrochopping-tool
Gospodarka:
Osadnictwo:
Inne:
ŚRODKOWY PALEOLIT (250-40 tys)
I. Kultura mikocka
Datowanie: 240-30 tys
Zasięg: prktycznie cała Europa
Stanowiska zachodnie: La Micoque
Stanowiska w Polsce: Jaskinia Ciemna w Ojcowie, Zwoleń, Piekary
Technika wytwórcza: nielewaluaska
Charakterystyczne narzędzia: pięściaki mikockie (symetryczny kształt, płaski retusz, dodatkowy retusz przykrawędny), noże asymetryczne
Gospodarka:
Osadnictwo:
Inne:
II. Kultura mustierska
Datowanie: 300-40 tys
Zasięg: zachodnia Europa
Szerzyciel: neandertalczyk
Stanowiska zachodnie: Le Moustier
Stanowiska w Polsce: Piekary, Kraków-Zwierzyniec, Kraków-Sosnowiec, Przemyśl, Jaskinia Nietoperzowa
Technika wytwórcza: mustierska
Charakterystyczne narzędzia: zgrzebła i ostrza muistierskie
Gospodarka: polowanie na duże zwierzęta, specjalizacja
Osadnictwo: tereny zwarte z niezbyt gęstym poszyciem leśnym
Inne:
- przedmioty i ryty o charakterze symbolicznym
- Barwniki mineralne
- Intencjonalne pochówki - La Ferrasie
III. Kultura ostrzy liściowatych
Datowanie:
Zasięg: wyżyny środkowo- i południowoeuropejskie
Stanowiska zachodnie: Kleine Ofnet, Grose Ofnet
Stanowiska w Polsce: Kraków-Zwierzyniec
Technika wytwórcza: lewaluaska, rdzeniowania, wiórowa lub odłupkowa
Charakterystyczne narzędzia: ostrza liściowate
Gospodarka: łowiecka
Osadnictwo: jaskiniowe lub otwarte, brak obiektów mieszkalnych
IV. Kultura szelecka
Datowanie:
Zasięg: Węgry, Słowacja, Morawy
Szerzyciel: neandertalczyk
Stanowiska zachodnie: grota Szelera na Węgrzech
Stanowiska w Polsce: Kraków-Zwierzyniec, Jaskinia Mamutowa w Wierzchowiu, Jaskinia Łokietka w Ojcowie, jaskinia Obłazowa
Technika wytwórcza: z rdzeni wiórowych i odłupkowych
Charakterystyczne narzędzia: ostrza liściowate i zgrzebła
Osadnictwo: na eksponowanych wzniesieniach
V. Kultura prądnicka
Datowanie: 70-48 tys
Zasięg:
Stanowiska w Polsce: Oborzysko w Ojcowskim Parku Narodowym
Technika wytwórcza:
Charakterystyczne narzędzia: noże-zgrzebła (prądniki)
Osadnictwo:
GÓRNY PALEOLIT (40-14 tys)
I. Kultura grawecka
Datowanie: 28-
Zasięg: prawie cała Europa
Stanowiska zachodnie: La Gravette
Stanowiska w Polsce: Kraków - ul. Spadzista
Technika wytwórcza: wiórowa
Charakterystyczne narzędzia: ostrza tylcowe, kamienne zbrojniki w kościanych i drewnianych oprawach, rylce węgłowe
Inne:
- używanie łuku
- paleolityczna Venus
II. Kultura oryniacka
Datowanie: 40-20 tys
Zasięg: od Francji i Hiszpanii po Zach koniec Rosji, Bakany
Szerzyciel: Homo sapiens sapiens
Stanowiska zachodnie: Barca
Stanowiska w Polsce: Dzierżysław na Śląsku
Technika wytwórcza: wiórowa
Charakterystyczne narzędzia: drapacze łódkowe i pyskowane wysokie
Gospodarka: myśliwstwo
Osadnictwo: trwałe domostwa, otwarte i jaskiniowe, rozległe
Inne:
- Paleolityczna Wenus, malarstwo jaskiniowe
- kult grzebania zmarłych
III. Kultura magdaleńska
Datowanie: 18-15 tys
Zasięg: Europa zachodnia i środkowa
Stanowiska zachodnie: La Madeleine
Stanowiska w Polsce: Jaskinia Maszycka
Charakterystyczne narzędzia: rakiety, ostrza kościae
Gospodarka: polowania na renifery, zróżnicowanie regionalne,
osadnictwo: całoroczne i sezonowe
Inne:
-sztuka : Lascaux, Altamira
- wisiorki z muszli morskich i zębów zwierzęcych
- rozwój przedmiotów użytkowych
SCHYŁKOWY PALEOLIT (14-8 tys)
I. Kultura Hamburska
Datowanie: 14-13 tys
Zasięg: od Anglii przez Belgię i Holandię do Pn Niemiec i Polski
Stanowiska zachodnie: Hamburg
Stanowiska w Polsce: Olbrachcice, Siedlnica, Liny w Wielkopolsce
Charakterystyczne narzędzia: ostrza z zadziorem, Zinkeny, narzędzia kombinowane
Gospodarka: polowania na renifery, kontrola stad
Osadnictwo: obozowiska otwarte na skrajach tarasów jeziornych i rzecznych
Inne:
- ozdoby bursztynowe
II. Kultura świderska
Datowanie: 10 600-9 600
Zasięg: Polska, Litwa, Białoruś, Ukraina
Stanowiska w Polsce: Świdry Wielkie, Grzybowa Góra
Technika wytwórcza: wiórowa, odłupkowa
Charakterystyczne narzędzia: liściaki, łamańce, ostrza trzoneczkowate typu Chwalibogowie, wyroby z kości i rogu
Gospodarka: sezonowe polowania na renifery
Osadnictwo: sezonowe szałasy na wydmach, półziemianki
III. Kultura Federmesser
Datowanie:
Zasięg: od północnej Francji do Polski
Stanowiska zachodnie: Rissen
Stanowiska w Polsce: Całowanie, Witowo, Tarnowa
Technika wytwórcza:
Charakterystyczne narzędzia: tylczaki łukowe
Gospodarka: polowania na faunę leśną
Osadnictwo: lekkie szałasy o konstrukcji żerdziowej, zagłębione z ziemi
MEZOLIT (10 250 BP -
I. Kultura sowterska
Datowanie: 7600-5000
Zasięg: Szwajcaria, Francja
Technika wytwórcza: rylcowcza
Charakterystyczne narzędzia: ostrza sowterskie, tylczaki Stawinoga i pełnołukowe, półtylczaki Komornica, zbrojniki trapezowate, drobne trójkąty
Gospodarka:
Osadnictwo: półziemiankowe lub ziemiankowe z podłogami
Inne:
- groby szkieletowe z obrębie obozowiska, bogato wyposażone
II. Kultura Duvensee
Datowanie: 7700-6800
Zasięg: od Wielkiej Brytanii po Zach Ukrainę
Stanowiska zachodnie: Thatcham
Stanowiska w Polsce:
Technika wytwórcza: rdzenia jednopiętrowego
Charakterystyczne narzędzia: ciosaki, harpuny typu Duvensee (Pritzerbe), ostrza trójkątne
Gospodarka:
Osadnictwo: na brzegach rzek i jezior, obszerne i głębokie jamy
Inne:
- laski magiczne
-motywy geometryczne i antropomorficzne
- zawieszki kościane i naszyjniki z zębów
IV. Kultura maglemoska
Datowanie:7100-5800
Zasięg: Skandynawia
Stanowiska zachodnie: Maglemose
Stanowiska w Polsce: Tanowo
Technika wytwórcza: rdzenie jednopiętrowe, łuszczniowa
Charakterystyczne narzędzia: harpuny Mullerup, liściaki maglemoskie, tylczaki rombowate, duże trójkąty ostrokątne, zbrojniki trapezowate
Osadnictwo: na brzegach rzek i jezior, szałasy o konstrukcji żerdziowej i słupowej, ściany wyplatane trzciną
Inne:
-ryty antropo- i zoomorficzne
- bursztynowe zawieszki trapezowate z przewierconym otworem i figurki zwierząt
V. Kultura janisławicka
Datowanie: 6-4 tys
Zasięg: po Dniepr na wsch
Stanowiska zachodnie:
Stanowiska w Polsce: Janisławice, Dębe
Technika wytwórcza: wiórowa, rylcowcza
Charakterystyczne narzędzia: skrobacze wielorakie, zbrojniki janisławickie, motyki rogowe, zbrojniki Wieliszew
Gospodarka: rozwój górnictwa krzemienia
Osadnictwo: półziemianki z ogniskiem
Inne:
- naszyjniki z zębów zwierząt
- groby szkieletowe
- produkcja ceramiki
VI. Kultura chojnicko-pieńkowska
Datowanie: 6-4 tys
Zasięg: Pomorze, Wielkopolska, Dolny Śląsk, Mazowsze, Polska centralna
Stanowiska w Polsce: Chojnice, Pieńki, Pyzdry, Płazówka
Technika wytwórcza: drobnego rdzenia do produkcji wiórów
Charakterystyczne narzędzia: trójkąty Pieńkowskie, półtylczaki Komornica, tylczaki Stawinoga, ostrza typu Nowy Młyn, ostrza Pieńkowskie, harpuny z jednym zadziorem
Gospodarka: łowiecko-zbieracko-rybołowiecka
Osadnictwo: kilkuszałasowe, nad jeziorami i rzekami
Inne:
- ryty antropo- i zoomorficzne, zawieszki i figurki zwierząt
VIII. Kultura komornicka
Datowanie: 8-5 tys
Zasięg: większa część Polski bez pn-wsch
Stanowiska w Polsce: Komornica, Czeladź Wielka
Technika wytwórcza: drobnego rdzenia wiórowego i wiórowo-odłupkowego, większa mikrolityzacja
Charakterystyczne narzędzia: półtylczaki typu Komornica, tylczaki Stawinoga, drapacze tarnowiańskie,
Osadnictwo: półziemianki, kilkuszałasowe
Inne:
- groby ciałopalne
IX. Kultura Ertebǿle
Datowanie: 5-4 tys
Zasięg: z Danii, wybrzeża Bałtyku
Stanowiska zachodnie:
Stanowiska w Polsce: Dąbki
Technika wytwórcza: rdzeniowa
Charakterystyczne narzędzia: broń obuchowa, drapacze krępe, ciosła, zbrojniki
Osadnictwo:
Inne:
- wysypiska muszlowe
- umiejętność wiercenia
- dary grobowe