Terminem paraneolit określa się kultury chronologicznie współczesne klasycznemu neolitowi europejskiemu, wytwarzające ceramikę (stanowiącą główny nowy atrybut technologiczny młodszej epoki kamienia) i których podstawą utrzymania jest nadal zdobywanie (a nie produkcja) zasobów pożywienia, analogicznie jak to miało miejsce we wcześniejszych okresach epoki kamienia.
W paraneolicie wyróżniamy dwie kultury: zedmar i narva.
Kultura Zedmar
Kultury wstęgowe, poza ziemią chełmińską i ewentualnie południem Kotliny Warszawskiej, nie przekroczyły dolnej Wisły. Kultura pucharów lejkowatych (dalej KPL ), nieznacznie rozszerza obszar ekumeny wstęgowej na północny-wschód, docierając do ujścia Wisły i nad Zatokę Gdańską. Prymitywna technologicznie ceramika zedmarska - bardzo słabo wypalona, z różnorodnymi i mieszanymi domieszkami organicznymi lub mineralno-organicznymi (sierść, muszle, rośliny, kamień, szamot) zdaje się wskazywać na nieudolne naśladownictwa różnych wzorców i próby wdrażania własnych inwencji. Najstarsza ceramika zedmarska, tzw. "bez domieszki" najbardziej przypomina (pomijając bardzo słaby wypał) tzw. szlamowaną ceramikę KCWR. Wszystkie naczynia zedmarskie są płaskodenne i bez uch. Są to garnki, puchary, czasze, czarki i być może misy . Naczynia są łagodnie esowato profilowane o stosunkowo krótkich, wychylonych szyjach, albo z wyraźnym załomem między szyją a brzuścem. Również w obrządku pogrzebowym zdecydowana większość cech obserwowana na cmentarzysku w Dudce wskazuje na środkowoeuropejski charakter pochówków. I tak: proste groby jamowe usytuowane są w obrębie osady (jak w mezolitycznym kręgu maglemoskim, w kulturach wstęgowych, bądź w fazie sarnowskiej KPL), przeważają groby zbiorowe (jak w kulturach z tradycją megalityczną), przeważają pochówki w pozycji siedzącej ze skrzyżowanymi lub podkurczonymi nogami (dla których jedyne znane mi analogie pochodzą z kręgu maglemoskiego południowej Szwecji), albo tzw. wtórne w nieładzie i cząstkowe (tradycja maglemoska i megalityczna), występują pochówki ciałopalne (znane z Kujaw lub ziemi chełmińskiej z mezolitu - kultura komornicka, z fazy kłutej kultur wstęgowych i z KPL) oraz pochówki psów (tradycja maglemoska - pd. Skandynawia, na Kujawach od KCWR).
Kultura Narva
Pierwotnie jej materiały łączono z kulturą ceramiki grzebykowo-dołkowej. Zresztą obie te kultury wyrosły na podłożu mezolitycznego kręgu kundajskiego, zwanego inaczej kręgiem północno-wschodnim. Kultura Narva zajmowała przede wszystkim kraje wschodniobałtyckie: Estonię, Łotwę i Litwę oraz najbliższe im tereny Rosji i Białorusi, a według niektórych autorów także Obwód Kaliningradzki oraz północno-wschodnią Polskę. Kultura Narva jest jedną z lepiej poznanych kultur paraneolitycznych, ale paradoksalnie jest słabo zdefiniowana. Najczęściej dzieli się ją na dwa tzw. typy (grupy, albo nawet osobne kultury): typ Narva (lub Osa) w Estonii i wschodniej Łotwie (grupa wschodnia) oraz typ Sarnate w zachodniej Łotwie i Litwie, przede wszystkim zaś u samych wybrzeży Bałtyku (grupa zachodnia).
W kulturze Narva dominuje ceramika z domieszką muszli. Prócz niej stosowano także sieczkę roślinną, piasek lub kamienny tłuczeń - ten ostatni jednak (odwrotnie niż w kulturze Zedmar) dopiero w późnych fazach. Ceramika jest z reguły dobrze wypalona, twarda, ciemnoszara.
Zestaw form naczyń w kulturze Narva nie odbiegał od powszechnie występującego w całym paraneolicie. Składały się nań przede wszystkim naczynia ostrodenne, słabo profilowane, zwykle bez wyodrębnionej szyi, i w całości przypominające ścięte od góry jajo. Wylew mógł być uformowany cylindrycznie, zagięty do środka lub nieznacznie wychylony na zewnątrz. Prócz tego typu czasz lub garnków występowały jeszcze tzw. wanienki, czyli owalne w widoku z góry (podłużne) misy o nieckowatych dnach. W kulturze Narva zmarłych chowano w pozycji wyprostowanej na plecach, z reguły w grobach pojedynczych. Podłużna jama grobowa, a w niej szkielet były przebarwione ochrą. W skład wyposażenia wchodziły: ozdoby z zębów, bursztynu, kościane ostrza, krzemienie i inne wytwory.
Tutaj linki, jakby ktoś chciał więcej o tym poczytać:
http://www.szczepanki.pradzieje.pl/index.php?content=kultura_narva4.html
http://www.szczepanki.pradzieje.pl/index.php?content=kultura_zedmar.html