WAMPIRZE ASPEKTY W KULTURZE SŁOWIAN, RUMUNÓW I CYGANÓW
Ostatnia aktualizacja: 18 grudzień 2000
Autor: Remi ''''Louis'''' Tkacz
Szkic tematyczny
(źródło: artykuł Beverly Richardson ''Vampires in myth and history'' znajdujący się na stronie http://www.chebucto.ns.ca~vampire/vhist.html)
W niniejszym artykule, który jest zaledwie szkicem i wstępem do zagadnienia kultutowości wampira na przestrzeni dziejów i wymaga dalece bardziej pogłębionych studiów na ten temat (co też uczynię i z czasem uaktualnię ten artykuł), chciałbym pokrótce przedstawić mit o wampirze w kulturze Słownian i narodów z ich najbliższego sąsiedztwa. Będę ogromnie wdzięczny, jeżeli ktokolwiek będzie posiadał poszerzone bądź inne informacje z zagadnienia kulturowości wampira i nadeśle mi je. Cokolwiek, co pogłębiłoby moją wiedzę z tego tematu będzie cenne.
Wampiry słowiańskie
Początek legend o wampirach w krajach słowiańskich sięga rozłamu pomiędzy Wschodnim Kościołem Ortodoksyjnym a Zachodnim Kościołem Rzymskim. Rozłąm ten nastąpił w 1054 roku n.e., a spowodował istotne następstwa w postrzeganiu istoty wampira: podczas gdy Kościół Rzymski uważał czyste ciało i ducha za świętego, Kościół Wschodni miał je za wampiry.
Według wiary chrześcijańskiej, wampira można było rozpoznać po następujących objawach: urodzenie się z kłami, ogonem, bycię poczętym w niektórych dniach, śmierć w dziwnych okolicznościach/niespodziewana śmierć, ekskomunika, nieprawidłowo przeprowadzony obrzęd pogrzebowy. Odegnać wampira można było ntomiast za pomocą: krucyfiksu kładzionego do trumny, kawałka bloku kamiennego, który kładziony pod podbródek miał zapobiec zjedzeniu przez umarłego całunu (w tym samym celu przybijano ubranie zmarłego do trumny), wkładanie ziaren prosa lub maku do grobu (wierzono, że wampiry mają obsesję liczenia!) oraz przekłuwanie ciała cierniami bądź kołkami.
Z kolei obecności wampira w okolicy dowodziła:
śmierć bydła, owiec, najbliższych, sąsiadów
nowo wyrosłe włosy i paznokcie na ciele ekshumowanego
opuchlizna na ciele/ciało wydęte jak bęben
krew na ustach
cera na ciele zmarłego była różowawa i przypominała cerę żywego człowieka
W kulturze Słowian wierzono, że skutecznie można zabić wampira poprzez: "zakołkowanie", dekapitację (Kaszubi dodatkowo umieszczali odciętą głowę pomiędzy stopami), spalenie, powtórzenie ceremonii pogrzebowej, pokropienie grobu wodą święconą oraz egzorcyzm.
Wampiry rumuńskie
Wampiry rumuńskie, z racji sąsiedztwa z karajami słowiańskimi, pozostają pod wpływem słowiańskiej wizji wampira. W Rumunii wampiry zwane są Strigoi, który to termin pochodzi od rzymskiego słowa strix (tłum. skrzecząca sowa), co z czasem oznaczało również demona bądź wiedźmę.
Strigoi dzielą się na dwie kategorie:
strigoi vii - to żyjące wiedźmy, które staną się wampirami po śmierci; mogą one wysyłać swoją duszę podczas snu, by spotkała się ona z innymi wiedźmami
strigoi mort - to martwe wampiry (tzn. umarli, którzy stali się wampirami, a nie zabite wampiry); to dusze, które powróciły z martwych by ssać krew swoich bliskich i sąsiadów
Osoba, która urodziła się z ogonem, z nieuświęconego małżeństwem związku, lub która umarła nienaturalną śmiercią (zmarła nagle, została zamordowana lub popełniła samobójstwo), bądź umarła przed chrztem mogła stać się wampirem. To samo dotyczyło: siódmego dziecka tej samej płci w rodzinie, lub dziecka, którego matka nie jadła w ciąży soli. Rzecz jasna, ugryzienie przez wampira oznaczało pewność stania się wampirem po śmierci.
Najczęściej zauważano wampira, gdy atakował najbliższych albo inwentarz, lub gdy rzeczy w domu były porozrzucane. Wierzono, że wampiry, podobnie jak wiedźmy, były najaktywniejsze w Dniu Świętego Grzegorza (22 kwietnia w Kalendarzu Juliańskim/ 4 maja w Gregoriańskim), gdy wszystkie złe istoty miały jakoby wychodzić na powierzchnię. Ten dzień jest do dzisiaj obchodzony w Europie.
Poznać, że pochowany jest wampirem można było przez zauważenie dziury w ziemi; gdy ciało zmarłego było w jednym kawałku a twarz była czerwona, lub, gdy jedna z nóg zmrłego znajdowała się w rogu trumny. Groby otwierano trzy lata po śmierci dziecka, pięć lat po śmierci młodej osoby i siedem lat po śmierci dorosłej osoby, żeby sprawdzić, czy nie stały się wampirami.
Zapobiec staniu się wampirem można było poprzez staranne przeprowadzenie ceremonii pogrzebowej (żadne zwierzę nie mogło przebiec ponad ciałem zmarłęj osoby), umieszczenie kolczastego krzaka dzikiej róży w grobie a czosnku na oknie i na zwierzętach (a zwłaszcza w dniu Świętego Grzegorza i Świętego Andrzeja). Znisczenie wampira następowało zwykle za pomocą:
kołka i późniejszej dekapitacji (w usta odciętej głowy wkładano czosnek)
w XIX wieku przestrzeliwywano trumnę kulą
rozczłonkowywanie ciała i palenie części, które potem mieszano z wodą i oddawano rodzinie jako lekarstwo
Wampiry a Cyganie
Obecność Cyganów w wizerunku współczesnego wampira jest już utrwalona na dobre. Któż bowiem inny, jeśli nie oni, pomagali Drakuli i służyli mu wiernie aż do jego marnego końca (w książce Brama Stokera był to klan Szgany). Jest w tym nieco historycznych powiązań jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że Cyganie przybyli do Rumunii krótko przed narodzinami Vlada Tepesa w 1431 roku.
Indyjskie pochodzenie tego narodu wiąże go z legendami o wampirach, których kultura indyjska oferuje dużą ilość. Poniżej scharakteryzuję niektóre z nich:
Bhuta - to dusza człowieka, który umarł przed czasem; poruszała się ona udając w nocy martwe ciała i atakując żywych
Brahmaparusha - wampiro-podobna istota, z głową owiniętą jelitami i dzierżąca czaszkę, z której piła krew
Kali - potwór z wystającymi ze szczęk kłami, który chodził "przyozdobiony" girlandą zwłok lub czaszek i miał czworo rąk - jej świątynie znajdowały się w pobliżu miejsc, gdzie palono zwłoki (Kali pokonała demona Raktabiję i wypiła jego krew - stąd pewnie stała się wampirem) - obecnie Kali znana jest pod imionami Sary lub Czarnej Bogini
Mullo - powstały z martwych, który był odpowiedzialny za krzywdzenie żywych i spijanie ich krwi (często bliskich, którzy przyczynili się do jego śmierci, zachowywali się nieodpowiednio na (jego) ceremonii pogrzegowej, lub wzięli w posiadanie rzeczy zmarłego, które obyczaj nakazywał zniszczyć)
Inne kategorie - obejmowały żony, które mogły nawet ponownie wyjść za mąż, ale których mąż umierał w tajemniczych okolicznościach; każdy, któremu brakowało palca, miał odpychający wygląd lub cechy zwierzęce był uważany za wampira; również zwierzęta i rośliny mogły stać się wampirami (np. dynia trzymana w domu za długo mogła zacząć się ruszać, hałasować i wydzielać krew)
Sposoby pozbycia się wampira obejmowały:
wynajęcie do jego zabicia tzw. dhampire - syna wampira i jego owdowiałej żony
wbicie w serce wampira stalowych albo żelaznych igieł i umieszczenie w ustach kawałków żelaza, tak samo i na oczach, w uszach, i pomiędzy palcami rąk przy pogrzebie
wkładanie głogu do skarpety lub umieszczanie gałęzi głogu pomiędzy nogami
wbijanie kołków w grób i polewanie go gorącą wodą
dekapitacja zwłok
spalenie zwłok
WAMPIR W KRAKOWIE
W 2008r. ok. 5 m poniżej obecnego poziomu Rynku, w piasku nienaruszonym działalnością człowieka, archeolodzy odnaleźli dobrze zachowany szkielet kobiety zmarłej prawdopodobnie między 20. a 30. rokiem życia w XI w. Została pochowana w rzędzie innych grobów, na osi wschód-zachód, z głową na zachód, zgodnie z chrześcijańskim obyczajem. Zmarłą skrępowano i ułożono na brzuchu, z pewnością uważając, że z jej strony istnieje niebezpieczeństwo dla żywych. Kobieta cierpiała na reumatyzm, miała mocno zniekształconą lewą dłoń.
Sensacyjne znalezisko podczas prac budowlanych w Radomiu w pobliżu grodziska Piotrówka. Robotnicy natrafili na szereg bogato wyposażonych m.in. w złote ozdoby grobów tzw. wampirów
Kilka dni temu tuż przy grodzisku ruszyły prace związane z budową osiedla domów. Ponieważ jest to teren objęty nadzorem konserwatorskim, przy robotach muszą być obecni archeolodzy.
- Było trochę po godz. 13, mieliśmy już za sobą kilka godzin kopania i, szczerze mówiąc, byliśmy zmęczeni. Bez przerwy trzeba było odrzucać kolejne warstwy kamieni i nawet dziwiliśmy się, skąd ich tyle, wyglądało, jakby je ułożono specjalnie. Aż tu nagle odsłoniłam szkielet - mówi Małgorzata Cieślak-Kopyt, archeolog z radomskiego muzeum. Wkrótce okazało się, że to całe cmentarzysko i na dodatek bardzo nietypowe. Ciała do grobów wkładane były po uprzednim ich skrępowaniu i przykryciu kamieniami. Wszystko dlatego, że przypisywano takim zmarłym złą moc i bano się, że mogą się wydostać z grobu.
To tzw. pochówki wampirów. Już kilkadziesiąt lat temu jeden taki grób z XI w. został odkryty mniej więcej tam, gdzie dziś przy ul. Limanowskiego znajduje się internat. - Już jeden taki pochówek to sensacja, całe cmentarzysko to rewelacja na skalę światową. Powinniśmy to dobrze wykorzystać, takie znalezisko może nam pomóc ściągnąć turystów - uważa Kopyt.
Jak nieoficjalnie udało się nam dowiedzieć, przy pozostałościach zwłok znaleziono także cenne ozdoby - złote i srebrne, bursztynowe. Trzymane to jest w tajemnicy, bo zachodzi obawa, że na Piotrówce pojawią się dzicy poszukiwacze. W jednej z radomskich firm, gdzie można dostać wykrywacze metalu, pytało o nie dziś po południu już 17 osób. - Ludzie opamiętajcie się. Żadne złoto nie jest tak cenne, żeby iść i na dziko ryć na Piotrówce i w okolicach - apeluje Aleksander Sawicki, szef Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia. Na wszelki wypadek zwrócił się on już do straży miejskiej, by miała teren pod obserwacją. Do pilnowania straż ma użyć także psów. - Damy radę - powiedział nam jeden ze strażników.