RODZAJE I FUNKCJE ZNAKÓW

W piśmie hieroglificznym znaki pełnią różne funkcje. Wyróżniamy trzy rodzaje znaków: pojęciowe (logogramy, ideogramy, semogramy), fonetyczne (fonogramy) i determinatywy. Logogramy są to znaki, które za pomocą obrazu wyrażają pojęcie przedstawianej istoty żywej lub przedmiotu, bez względu na brzmienie ich nazwy np.:
"człowiek",
"oko",
"piramida" lub dostrzegalne zmysłami czynności, np:
„iść”,
"dźwigać, nosić". Pojęcia i czynności abstrakcyjne mogą być wyrażone przez obraz omawiający je pośrednio, na przykład „wiek” to rysunek przygarbionego człowieka z kijem:
. Ten sam hieroglif mógł zatem oznaczać konkretny przedmiot, jak i ideę z nim związaną, np.
"świder" (przy pomocy którego drążono naczynia kamienne), "sztuka, rzemiosło".

Pismo składające się z samych obrazów nie oddawałoby jednak wprost ich brzmienia. Rysunek można wszak "odczytać" na wiele różnych sposobów, w dodatku wiele słów (na przykład imiona) w ogóle nie daje się wyrazić "obrazkowo". Stąd wprowadzenie fonogramów, które pełnią funkcję tzw. komplementów fonetycznych (wskazujących jak wymawiać dany logogram) lub służących wprost do zapisu danego słowa. Wśród fonogramów są takie, które odpowiadają pojedynczym dźwiękom (tzw. alfabet hieroglificzny), inne wyrażają dwie, trzy, a nawet cztery głoski. Zapisywano tylko spółgłoski lub pół-spółgłoski, samogłoski nie były notowane. Przy pomocy tych znaków można zapisać każde słowo egipskie, niekiedy na kilka różnych sposobów. Na przykład słowo nfr (nefer), oznaczające "piękny", "dobry", "doskonały" itp. (występujące w takich znanych imionach jak Nefertiti czy Sneferu), można zapisać jako
, wyrażając je przez rysunek tchawicy i serca, wymawiany nfr (nefer), lub
, zapisując każdą zgłoskę oddzielnie: n (rysunek wody), f (rogata żmija), r (usta). Egipcjanie najczęściej jednak pisali
dopisując do logogramu litery f i r, jako tak zwane komplementy fonetyczne, wskazujące wymowę.

Determinatywy to znaki zapisywane na końcu wyrazu, które nie mają wartości fonetycznej, lecz są graficznym przedstawieniem znaczenia danego słowa. Taksogramy to determinatywy określające całe kategorie pojęć, np.
- mówić, myśleć, jeść;
- praca fizyczna, siła;
- gwiazda, konstelacja, godzina;
- góry, pustynia, obcy kraj, etc.

DETERMINATYWY (TAKSOGRAMY)

znak znaczenie

bóg

mówić, myśleć, jeść

iść, wchodzić

praca fizyczna, siła

podróżować na południe

gwiazda, konstelacja, godzina

słońce, dzień, czas

góry, pustynia, obcy kraj

rzeka, kanał, jezioro, morze

dom, budowla

piramida, grób

drzewo

minerał

sztuka, rzemiosło, artysta, rzemieślnik

materiał, ubranie

przedmiot z drewna

pismo, pisarz

pojęcie abstrakcyjne

W PRAWO, W LEWO, POZIOMO LUB PIONOWO

Oto cztery rysunki tego samego tekstu, imienia boga Amona-Ra:

"Już wiadomo, że w tamtą stronę czytać znaki,/ W którą lwy ryte patrzą, w którą lecą ptaki."

pisał Juliusz Słowacki, który źle zrozumiał wskazówki Champolliona. W rzeczywistości bowiem hieroglify przedstawiające żywe istoty w tekście egipskim "patrzą" z reguły w kierunku, od którego należy tekst odczytywać. Nie ma przy tym znaczenia, czy znaki zwrócone są w prawo czy w lewo, a także czy zapisane są w wersach czy kolumnach: wszystkie cztery warianty były równoważne. Niekiedy zresztą Egipcjanie kochający symetrię specjalnie komponowali inskrypcje w symetrycznych układach. Obowiązywała również inna reguła, w związku z faktem głębokich związków pisma hieroglificznego i sztuki, gdzie przedstawienia, teksty i symbolika przeplatają się i nakładają nierzadko, wyrażane podobnymi obrazami i "obrazkami": w tekście odnoszącym się do przedstawionych na reliefie czy malowidle postaci, znaki "patrzą" w tę samą stronę co osoba, której dotyczą.

---